Defensiones theologiæ divi Thomæ Aquinatis

lV*T • '

-

/ y i -v /A f ^S

'"wv A ""V7

U-r :r^ \^f V *

4K & fta'

w & ^C^^Hk. V ^^Br kH^.

^fl \ ■

r

m

/

r~

^J

U

l w T^**-"^

\ ->-f JF

^\\ r

' r

j ■ jf JhB*^^

\

1>£

^M**

1

^r

L,

W

^^

\ y ^\^d

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/defensionestheol04capr

JOHANNIS CAPREOLI

THOLOSANI

DEFENSIONES THEOLOGI E

DIVI THOM.E AQUINATIS

JUS PROPRIETATIS VINDICARITUR

JOHANNIS CAPREOLI

TJIOLOSANI

ORDINIS PRiEDIGATORUM, THOMISTARUM PRINCIPIS

DEFENSIONES THEOLOGI^

DIVI THOM^ AQEINATIS

DE NOVO EDIT^E
CURA ET STUDIO

RR. PP. CESLAI PABAN ET THOM^ PEGUES

EJUSDEM ORDINIS
IN CONVENTU THOLOSANO PROFESSORUM

TOMUS IV

TUROMBUS

SUMPTIBUS ALFRED CATTIER, BIBLIOPOL/E EDITORIS

M GM III

m INSTITUTE CF KEDIAEVAL STUDIES

2Y PLACE

1 ^nONTO 6, CANADA,

DEC221931

Imprimatur

f Renatus Franciscus.
Archiep. Turon.

Imprimalur :

Fr. Stephanus M. Gallais
Prov. S. 0. P.

Tholosrc, die octava decembris 1902.

TABULA

(«0

DISTINGTIO XII
Quaestio I

UTRUM OMNIUM CORPORALIUM SIT UNA MATERIA

(p. -1.)

Gonclusio 1« : In coelo est veracitcr et proprie matcria,
qua> est |>ars corporis ccelestis. — Durandus, Aureo-
lus, Godofridus.

CONCLUSIO 2'1 : Materia corporum coelestiuiii est alterius
rationis a materia corporum inferiorum. — Duran-
ilus, Aureolus, ^Egidius.

DISTINGTIO XIII
Quaestio I

UTRUM INFORMITAS MATKUI.K PR.KCESSERIT DURATIONE
EJUS FORMATIONKM

(p. 18.)

CONCLUSIO la : Deus non potest facerc quod materia
prima sit sine forma. — Scotus, Gregorius.

Conclusio 2a : Matcria generabilium et corruptibilium,
sicut a (pualibet forma substantiali naturaliter est sepa-
rabilis, ita et a qualibet forma accidentali, etiain a
quantitate. — Gregorius, Aureolus. Item ex dictis
sancti Thomee.

Conclusio 3;| : Nullum accidens absolutum immediate
inhseret materise primse, sed composito vel formaj sub-
stantiali. — GrtMjorius, Anreolus.

(a) Haec esl tabula quam Thomas a sanclo Germano, in
editione 1483, secundo volumini prsemisit.

DISTINGTIO XIV
Quaestio I

UTRUM ClKLUM AGAT IN ISTA INFKRIORA
PER MOTUM SUUM

(p. 41.)

Conclusio b1 : Nullum corpus agit nisi per motum. —
Durandus.

Conclusio 2a : Omnes motus naturales corporum inferio-
rum, convenientes corpori ut corjius est, reducuntur,
sicut in causam, in motum corporum ccelestium. —
Durandus, Henricus.

DISTINGTIO XV
Qusestio I

UTRUM IN IIOMINE PR.KTER ANIMAM INTKLLECTIVAM SIT
ALIA KORMA SUBSTANTIALIS

(p. 49.)

Conclusio la : In bomine non est alia anima quam
anima rationalis. — Quidam moderni.

Conclusio 2a : In bomine, prseter animam rationalem,
non sunt ponendae formae elementorum dantes esse
actu materiie. — Aureolus.

Gonclusio 3a : In bominc non cst alia forma substan-
tialis praeter animam intellectivam dans esse actu
substantiale. — Contra banc conclusionem arguunt
quidam (a), Scotuset Aureolus. «

(a) /nuii- conclusionem arginmi quidam. — has conclu-
siones arguit Auctor Pr.

TABULA

DISTINCTIO XVI

Quaestio I

UTRUM ANIMA IIUMANA, VEL ALIQUA ALIA FOBMA SUB-
STANTIALIS, SIT ALIQUA ENTITAS BEALITEB A MATE-
RIA DISTINCTA.

(p. 104.)

Conglusio 1« : Materia-rei corporalis essentialiter distin-
guitur a qualibet forma substantiali. — Aureolus.

DISTINGTIO XVII
Quaestio I

UTRUM ANTE GENERATIONEM COMPOSITI SUBSTANTIALIS
PR.ECEDAT ALIQUID FORM.E PER GENERATIONEM INDU-
CEND/E.

(p. 112.)

Gonclusio 1;' : Forma? substantiales non praeexsistunt
in materia actu, secundum se totas, nec secundum
aliquam sui partem, ante productionem compositi. —
Auetor.

Conclusio 2» : Non est inconveniens essentiam alicujus
formae substantialis, prius duratione fuisse in mate-
ria, quam daret esse composito vel materiae. — Sco-
tus, Aureolus, Auctor.

DISTINGTIO XVIII
Qusestio I

UTRUM QUANTITAS INTERMINATA SIT PONENDA

(p. 123.)

Gonclusio la : Quantitas substantiae, qua substantia
dicitur formaliter quanta, est accidens, et nullo
modo substantia. — Occam, Aureolus, Adam.

Gonclusio 2;' : Quantitas est subjectum aliorum acci-
dentium corporalium et absolutorum inluerentium
substantiae. — Aureolus, Scotus.

Gonclusio 3a : Quantitas dimensiva potest acquiri et
deperdi in substantia. — Gregorius.

Gonclusio 4a : Eadem quantitas numero potest per
essentiam quandoque esse major, et quandoque minor ;
et hoc potest contingere per rarefactionem et conden-
sationem. — Scotus.

Gonclusio 5;' : Aliqua quantitas potest dici interminata,
et aliqua non. — Aureolus, Gregorius.

Conclusio 6-' : Nulla quantitas dimensiva sic ponenda
est interminata, quod prascedat formam substantia-
lem in materia, et possit stare successive cum diver-
sis formis substantialibus, et terminari diversimode
secundum quod requirunt diversae formse substantia-
les. — Commentator (a), Gregorius, Auctor.

Conclusio 7a : Dimensiones quantitativae aliter possunt
dici interminatae in homine quam in aliis composilis
ex materia et forma substantiali.

DISTINGTIO XIX

Quaestio I

UTRUM EX MINIMA PARTE COST/E , VEL EX MINIMA CARNE
AD.E, POTUEBIT FORMARI CORPUS EV.E, SINE ADDI-
TIONE MATERT.E EXTERIORIS.

(p. 161.)

Conclusio la : Est devenire ad tam parvam carnem,
vel ad tam parvum os, vel ossis partem, quod non
potest naturaliter esse minor, saltem separabilis, et
per se exsistens. — Scotus.

Gonclusio 2' : Gorpus Evse , tantum et tale, quantum et
quale fuit in sua formatione, fieri de costa Adre, aut
de aliquo minimo ossis vel carnis, absque additione
materiae, non fuit possibile. — Quidam, Durandus,
Henricus (g).

DISTINGTIO XX

Quaestio I

UTRUM IN STATU INNOCENTLE VIRGINES PEPERISSENT
DUMTAXAT PB.EDESTINATOS

(p. 172.)

Gonclusio 1;i : In statu innocentiaj fuisset generatio per
coitum.

Gonclusio 2a : In statu innocentiai coitus conjugalis
non solvisset totaliter virginitatem, sed quoadaliquid.

— Durandus.

Gonclusio 3;i : In statu innocentiaa non omnes, qui
nunc sunt electi nati fuissent, et multi qui nunc sunt
damnandi nati essent, licet tunc non damnarentur.

— Scotus.

(a) Commentator. — Om.
8) Henricus. — Om. Tr.

Pr.

TABULA

DISTINCTIO XXI

Qusestio I

UTRUM IIOMO IN STATU INNOCENTI.E POTUERIT
PECCARE VENIALITER

(p. 180.)

Gonclusio la : Non fuit possibile bominem, durante
statu primo innocentiae, peccare venialiter (a). —
Scotus () .

DISTINCTIO XXII

Quaestio I

UTRUM ALICUI CREATUR.E POTUERIT VEL POSSIT CONFERRI
QUOD SIT IMPECCADILIS PER NATURAM

(p. 183.)

Conclusio la : Impossibile cst aliquam naturam ratio-
nalem factam vel factibilcm, esse impeccabilem per
naturam. — Durandus, Alii, Aureolus.

DISTINCTIO XXIII

Qusestio I

UTRUM IN STATU INNOCENTI.E ADAM VIDERIT
DEUM PER ESSENTIAM

(p. 188.)

Gunclusio la : Primus bomo Deum per essentiam non
vidit secimdum communcm statum illius vitae.

Conclusio 2a : Adam in primo statu videbat seu cogno-
scebat Deum quadam altiori cognitione quam aliquis
purus viator post peccatum communitcr videat. —
Durandus, Seotus.

Conclusio 3a : Adam in statu primo non solum cogno-
scebat Deum per speciem immediate a Deo imprcs-
sam, immo per species a rcbus creatis acccptas.

(a) venialiter. — Om. Pr.

(8) Scolus. — Aurcolus Pr.

DISTINCTIO XXIV

Quaestio I

UTRUM LIBERUM ARBITRIUM SIT POTENTIA
PURE PASSIVA

(p. 199.)

Gonclusio la : Liberum arbitrium est qua:dam potcntia
animae in nobis. — Quidam, Durandus.

Conclusio 2a : Liberum arbitrium est unica potentia,
et non mult*. — Durandus.

Conclusio 3a : Liberum arbitrium non est potentia
cognoscitiva, sed appctitiva. — Durandus.

Conclusio 4a : Liberum arbitrium est ipsa eadem potentia
qua; dicitur voluntas, et non est potentia a voluntate
realiterdistincta. — Durandus, Quidam, Godof ridus,
Bernardus, Aurcolus.

Conclusio 5a : Liberum arbitrium, seu voluntas, non
est potentia pure passiva ; immo est activa et motiva.
— Godofridus (a) , Adam, Durandus.

DISTINCTIO XXV

Qusestio I

UTRUM VOLUNTAS, SEU LIRERUM AJRBITRIUM, AB ALIQUO
EXTERIORI MOVEATUR AD SUUM ACTUM

(p. 229.)

Gonclusio la : Voluntas movetur vel moveri potest ab
intellectu. — Scotus, Alii, Henricus.

Conclusio 2a : Voluntas potest moveri ab aliquo exte-
riori. — Scolus, Ilenricus.

Conclusio 3a : Solus Deus potcst movere voluntatem
ad exercitium sui actus, sicut principium exterius.
— Hervauis, Alii (6), Adam; Gregorius.

DISTINCTIO XXIV
Quaestio I

UTRUM GRATIA sil VlIiTUS
(p. 255.)

Conclusio la : Gratia diffcrt realiter a virtute. — Sco-
lus, Anreolus, Duraudus. Item, contra probatio-
nes, Aureolus.

(a) Godofridus. — Aureolus Pr.
(6) Alii. — Om. Pr.

xy

TABULA

Conclusio 2a : Gratia non est subjective in aliqua
potentia animae, sed in essentia animae. — Scolus,
Durandus.

DISTINGTIO XXVII

Quaestio I

UTP.UM HABENS GRATIAM POSSIT DE CONDIGNO
MEREP.I GLORIAM

(p. 272.)

Gonglusio la : Exsistens in gratia potest per illani
niereri gloriain de condigno. — Durandus.

DISTINGTIO XXVIII
Quaestio I

UTP.UM HOMO SINE GRATIA POSSIT PR.ECEPTA
LEGIS IMPLERE

(p. 282.)

Goxclusio la : Homo potest multas veritates cognoscere
sine gratia habituali gratum faciente. — Durandus,
Gregorius.

Gonclusio 2;l : Licet homo absque gratia habituali pos-
sit in aliquas bonas volitiones et actiones naturae suae
proportionatas, non tamen in omnes; nec potest sine
gratia habituali in aliquod bonum velle aut agere
supernaturale, scilicet meritorium ; nec potest sine
auxilio Dei speciali in aliquod bonum velle aut agere,
sive sit naturale, sive supernaturale. — Contra hanc
arguunt multi,quos recitat Gregorius, Durandus(a).

Conclusio 3a : Homo pro isto statu non potest sinegra-
tia habituali implere omnia praecepta legis divina? per-
fecte; potest tamen sine gratia habituali implere
aliqua ct imperfecte. Nullo tamen modo, perfecte, aut
imperfecte, potest ea implere sine auxilio Dei. —
Auctor.

Gonclusio 4a : Nullus homo in praescnti statu potest
sine habituali gratia vitare omnia et singula peccata
mortalia. — Durandus, Scotus, Gregorius.

Conclusio 5a : Nullus homo exsistens in peccato mor-
tali potest se ad gratiam habitualem sufficienter prae-
parare sine Dei auxilio. — Durandus.

DISTINGTIO XXIX

Quaestio I

UTRUM HOMO ANTE PECCATUM , PER LIBERUM ARBITRIUM
ET SU.E NATUR.-E VIRES PR.ECISE , ABSQUE ALIO AUXI-
LIO DEI SPECIALI, FUERIT SUFFICIENS AD AGENDUM
ALIQUEM ACTUM MORALITER BONUM , SEU VERE RECTUM
ET VIRTUOSUM.

(p. 316.)

Conclusio la : Primus homo fuit creatus in gratia gra-
tum faciente.

Conclusio 2a : Primus homo, in statu innocentiae,
potuit sine gratia habituali agere actum moraliter
bonum secundum omnem circumstantiam necessa-
riam ad talem bonitatem.

Conclusio 3a : Primus homo, in statu innocentiae, non
potuit sine gratia habituali exercere vel agere actum
vitae aeternse meritorium.

Gonglusio 4a : Primus homo, in statu innocentiae, non
potuit sine speciali motione Dei agere actum morali-
ter bonum, aut proprie et perfecte rectum et virtuo-
sum, secundum omnem circumstantiam debitam et
necessaiiam tali actui. — Gregorius, Alius euni
Gregorio (a) concurrens.

(a) Durundus. — Om. Pr.

DISTINGTIO XXX

Quaestio I

UTRUM DEFECTUS QUOS SENTIMUS IN NOBIS, SINT POENA
PP.O PECCATO AD.K

(p. 327.)

GONCLUSIO 1;| : Mors et alii defectus corporales et spi-
rituales uno modo sunt pcena? et effectus peccati, ct
alio modo sunt naturales homini. ■ — Durandus.

Conclusio '!■' : Aliqui defectus in nos per originem
venientcs, liabent rationem culpae. — Durandus,
Alii.

Gonclusio .'5;| : Peccatum originale non potest dici pro-
prie habitus positivus per modum qualitatis aut alicu-
jus formae absolutae, inclinativus ad malos et vitiosos
actus. — Gregorhis.

Conclusio 4a : In peccato originali est aliquid quasi
materiale, scilicet concupiscentia habitualis : et ali-
quid quasi formale, scilicet privatio justitne origina-
lis. — Durandus, Alii.

*) cum Gregorio. — contra Gregorii Pr.

TAHULA

Xllj

DISTINGTIO XXXI

Quaestio I

UTRUM PECCATUM ORIGINALE SIT SUBJECTIVE
IN CARNE

(p. 348.)

GoNCLUSIO la : Caro non est subjectum peccati origi-
nalis, sed anima.

Conclusio 2a : Peccatum originale prius est subjective
in essentia animac quam in ejus potentiis. — Duran-
dus.

Conclusio 3a : Peccatum originale causatur in anima
virtute seminis infecti, vel a carne infecta. — Duran-
dus, Scotus.

DISTINGTIO XXXII

Quaestio I

UTBUM OMNES ANIM.E HUMAN/E (a) AH ORIGINE
SINT /EQUALES

(p. 359.)

Conclusio la : In animabus rationalibus sunt diversi
gradus, ejusdem tamen speciei. — Durandus, Hen-
ricus, Bernardus.

DISTINGTIO XXXIII
Quaestio I

UTRUM PECCATO OBIGINALI DEBEATUB POZNA SENSIBILIS

(p. 366.)

GONCLUSIO 1" : Privatio divinae visionis est propria et
sola pcena peccati originalis post mortem, loquendo
de pcenis formaliter inexsistentibus aut inhaerentibus
persome (6), etc. — Gregorius.

Conclusio 2> : Decedentes cum solo peccato originali
non patiuntur ullam afflictionem doloris interioris. —
Durandus.

(a) humanrn.
(6) personx.

- Om. Pr.
per se Pr.

DISTINGTIO XXXIV
Quaestio I

UTRUM P.ATIO BONI SIT PBOPBIE ABSOLUTA
(p. 379.)

GONCLUSIO la : LSonum in sua ratione includit forma-
liter respectum rationis, nec est mere absolutum. —
ScotisUe.

Conclusio 2a : lionum importat respectum ad appeti-
tum. — Scotus, Alii.

Conclusio 3a : Bonum convertitur cum ente, nec est
superius aut inferius ad ens. — Durandus.

Queestio II

UTP.UM MALUM SIT ALIQUA NATUBA POSITIVA
p. 389.)

Conclusio la : Malum formaliter sumptum non est
aliqua natura positiva. — Quidain a Greyorio reci-
tati.

Conclusio 2a : Nullum malum per se causam babet ;
habet tamen causam per accidens, qure est bonum
aliquod. — Scotus, Aureolus, Auctor (*).

CoNCLUSIO 3a : Malum, inquantum hujusmodi, dimi-
nuit bonum naturae; sed non potest illud totaliter
corrumpere. — Scotus, Durandus.

DISTINCTIO XXXV

Quaestio I

UTBUM IN QUOLIBET PECCATO SIT ALIQUIS ACTUS
(p. 407.)

Conclusio la : Actus humanus, si sit malus, habet pro-
prie rationcm peccati. — Gregorius, Aureolus.

Conclusio 2a : In quolibet peccato actuali (6) requiritur
aliquis actus ; non tamen omne peccatum est actus,
nec includens intrinsece actum. — Durandus, Alii,
quos recilat Adani.

(a) Auctor.

(6) actxati. ■

- Om. Pr.
Om. Pr.

XIV

TABULA

DISTINGTIO XXXVI
Quaestio I

UTRUM MALUM SUFFICIENTER DIVIDATUR PER
CULPAM ET PCENAM

(p. 421.)

Conclusio la : Omne malum in rebus voluntariis con-
sideratum, est culpa vel poena. — Aureolus.

Conclusio 2« : Omnis poena, inquantum poena est,
iniligitur propter aliquam culpam. — Durandus.

Conclusio 3;i : Omnis pcenae Deus est auctor. —
Durandus.

DISTINCTIO XXXVII
Quaestio I

UTRUM ACTUS PECCATI SIT A DEO

(p. 425.)

Conclusio la : Deus non est causa peccati, ut pecca-
tum est.

Conclusio 2;i : Actus peccati producitur effective a Deo.
— Aureolus, Alii quos recitat Gregorius, Duran-
dus.

DISTINGTIO XXXVIII
Quaestio I

UTRUM BONITAS ACTUS VOLUNTATIS SIT EX FINE
(p. 435.)

Conclusio la : Ad bonitatem actus voluntatis requiri-
tur appetitus recti finis; non tamen sufficit. — Qui-
dam a Gregorio recitatus.

DISTINGTIO XXXIX

Qusestio I

UTRUM IN ACTIBUS INTELLECTUS POSSIT ESSE
PECCATUM

(p. 440.)

Conclusio la : In actibus intellectus potest esse pecca-
tum et culpa, sed non aeque proprie sicut in actibus
voluntatis. — Durandus.

Conclusio 2a : Gonscientia, propric loquendo, nominat
actum, et non potentiam, nec babitum ; et pertinet
ad intellectum, et non ad voluntatem, formaliter. —
Durandus.

Gonclusio 3;1 : Recta conscientia ligat et obligat simpli-
citer et per se ; conscientia vero erronea obligat solum
secundum quid et per accidens. — Durandus.

DISTINGTIO XL
Quaestio I

UTRUM ALIQUA ACTIO IIUMANA POSSIT ESSE INDIFFERENS
AD BONUM ET MALUM MORALE

(p. 453.)

Conclusio 1;1 : Nullus actus humanus, secundum indi-
viduum consideratus, est indifferens; licet aliquis
actus bumanus, secundum speciem, sit indifferens. —
Scolus, Durandus.

Gonclusio 2a : Nullus actus humanus, secundum indivi-
duum consideratus, in habente gratiam, est indiffe-
rens ad meritorium et demeritorium. — Scotus,
Durandus.

Conclusio 3a : Una et eadem actio potest successive
esse bona vel mala. — Durandus.

DISTINGTIO XLI
Quaestio I

UTRUM QU.ELIBET ACTIO H0MINIS INFIDELIS
SIT PECCATUM

(p. 464.)

Conclusio la : Non omnis actio hominis infidelis est
peccatum vel culpa. — Gregorius.

DISTINGTIO XLII
Quaestio I

UTRUM ACTUS EXTERIOR ET INTERIOR SINT DUO
PECCATA, VEL TANTUM UNUM

(p. 475.)

Conclusio la : Actus interior et actus exterior sibi con-
junctus, in malis, non sunt duo peccata, sed tantum
unum. — Gregorius.

Conclusio 2a : Actus exterior aliquam addit bonitatem
vel malitiam super actum interiorem prsecise sum-

TABULA

xv

ptum, scilicct illain quam liabct cx termino proximo;
aliquam autem non addit, scilicet illam quam babet
actus interior ex fine ; nunquam vero addit pcenam
aut pramnum essentiale actui voluntatis, si sit in se
completus. — Mulli ScolisUe, Scotus, Aureolus.

DISTINGTIO XLIII
Quaestio I

UTP.UM OMNE PECCATUM SIT MOP.TALK

(p. 487.)

Conclusio 1" : Peccatum veniale differt a mortali sicut
imperfectum a perfecto in eodem gencre. — Aureo-
lus, Duraudus.

Gonclusio 2a : Peccatum veniale et mortale uno modo

differunt in genere, et alio modo possunt sub eodem
genere contineri. — Aureolus.

Conclusio 3" : Superbia et cupiditas, ut sunt specialia
peccata, sunt radix et initium omnis peccati. —
Durandus.

DISTINGTIO XLIV
Quaestio I

UTP.UM POTENTIA PECCANDI SIT A DEO
(p. 500.)

Conclusio !•' : Potentia peccandi, quantum ad positi-
vum quod importat, a Deo est; non autem quantum
ad defectum quem connotat. — Scotus, Aureolus,
Durandus.

EXPLICIT TABULA SECUNDI LIBPJ DEFENSIONUM

JOHANNIS CAPREOLI

THOLOSANI, ORDINIS PILEDICATORUM

THOMISTARUM PRINGIPIS

DEFENSIONES THEOLOGLE DIVI THOM/E AQUINATIS

IN SECUNDO SENTENTIARUM

-*-*-»-

LIBRI SECUNDI

DISTINCTIO XII.

QU^STIO I.

UTRUM OMNIUM CORPORALIUM SIT UNA MATERIA

^^j5mcA(luodecimamdistinctionem(a)secundi
Sf l$7mg!2 Sententiarum, quaeritunUtrumomnium
QOvVw^ corporalium sit una materia.
^^-^aj^ Et arguitur quod sic. Diversus actus
fit in diversa potentia, et unus in una. Sed omnium
corporum est uua forma, scilicet corporeitas. Ergo
omnium est materia una.

In oppositum arguitur. Qiuncumque conveniunl
inmateria, sunt transmutabilia ad invicem,eta»unt
et patiuntur ad invicem, ul dicitur, 1. de Genera-
tione. Sed corpora coelestia et inferiora non sic se
habent ad invicem. Ergo eorum non est una mate-
ria.

In hac qua^stione erunt tres articuli. In quorum
primoponeturdeterminatiosanctiThomae.Insecundo
recitabuntur objectiones. In tertio dabuntur solutio-
nes.

(a) distinclionem. — Om. Pr.

ARTICULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOM.E
Quantum ad primum articulum, sit

Prima conclusio : Quod in coelo est veraciter et
proprie materia, quie est pars corporis eoele-
stis.

Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 66, art. 2,
ubi sic dicit : « Non est, inquit, dicendum, ut
Averroes dicit, quod ipsum corpus coeleste sit mate-
ria coeli, ens in potentia ad ubi et non ad esse, et quod
forma ejus est substantia separata, quae unitur ei u'
motor; quia impossibile est ponere aliquod ensactu,
quin vel ipsum totum sit actus vel forma, vel habeat
actum seu formam. Semota ergo per intellectum
substantia separata quas ponilur motor, si corpus
eoeleste non est habens formam , quod est componi
ex forma et subjecto formae, sequitur quod sit totum
forma et actus. Omne autem tale est intellectum in
actu ; quod de corpore ccelesti dici non potest, cum
sit sensibile. Relinquitur ergoquod materia coelestis
corporis, in se considerata, non est in potentia nisi
ad formam quam habet. Nec refert ad propositum
qua:cumque illa sit, sive anima, sive quodcumque
aliud. Unde illa forma sic perficit illam materiam ,
quod nullo modo remanet in ea potentiaad esse, sed
ad ubi tantum, ut Aristoteles dicit. » — Haec ille.

IV. — l

LIBRl II. SENTENTIARUM

Ex quibus potest formari talis ratio : Nullum cor-
pus sensibile, actu exsistens, est pura potentia, nec
pura materia, sed compositum ex utroque; sed cor-
pus cceleste est hujusmodi ; igitur. Major patet : quia
ex quo tale quid est sensibile, non potest esse pura
forma; similiter ex quo est actu, non potest esse
pura materia.

Sciendum tamen quod oppositum hujus conclu-
sionis tenet, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 4, ubi
sequitur opinionem Averrois, ut patet in corpore
articuli et in solutione quinti argumenti, ubi sic
dicil : a Sicutdicitur in 4. de Generatione (t. c. 24),
materia prima est immediate subjectum generatio-
nis et corruptionis ; aliorum autem motuum per
prius et posterius, tanto plus quanto illud secundum
quod est mutatio, majorem perfectionem in subjecto
motus requirit et praesupponit. Et ideo in illis est
tantum unitas materiee primae, quse in generatione
et corruptione conveniunt ; et per consequens etiam
illa quse conveniunt in tribus motibus, scilicet aug-
mento, et diminutione, et alleratione, secundum
quod augmentum et diminutio non est sine genera-
tione et corruptione, quse (a) etiam alteralionis termi-
nus est. Sed loci mutatio, ut in 8. Physicorum(t. c. 57)
probatur, est maxime perfecti ; quia nihil variat de
eo quod est intraneum rei. Unde subjectum hujus
motus est ens completum in esse primo et in omni-
bus proprietatibus intraneis rei. Et talis motus coui-
petit corpori ccelesti. Et ideo materia ejus est sicut
subjectum completum in istis inferioribus , ut dicit
Commentator in libro de Substantia orbis. Unde
remanet commuuitas materiee secundum analogiam
tantum. » — Haec ille.

Secunda conclusio ost quod materia corporum
coelestiuin est alterius rationis a materia corpo-
ruin inferiorum.

Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 66,art. 2,
ubi sic dicit : «. Circa hoc, inquit, diversae fuerunt
opiniones philosophorum. Plato enim et omnes plii-
losophi ante Aristotelem , posuerunt omnia corpora
ccelestia esse de naturaquatuorelementorum. Unde,
cum quatuorelementacommunicent in uua niateria,
ut mutua generatio et corruptio in eis ostendit, per
consequens sequebatur quod omnium corporum sit
una materia. Quod autem queedam corpora sint
incorruptibilia, Plato assignabat non conditioni
materiae, sed voluntati artificis, scilicet Dei, quem (6)
introducit dicentem corporibus cceleslihus : Natura
vestra estis dissolubilia, voluntate autem mea
indissolubilia, quia voluntas mea major est nexu
vestro. Hanc autem positionem reprobat Aristoteles
per motus naturales corporum. Cum enim corpus

(a) quie. — quod Pr.
(6) quem. — quam Pr.

cceleste habeat motum naturalem diversum a natu-
rali motu elementorum, sequitur quod ejus natura
sit alia quam quatuor elementorum. Et sicut motus
circularis (a), qui est proprius ccelesti corpori, caret
contrarietate, motus autem elementorum sunt con-
trarii invicem , ut niotus qui est sursum ei qui est
deorsum ; ita corpus cceleste est absque contrarie-
tate, corpora vero elementaria sunt cum contrarie-
tate. Et quia generatio et corruptio sunt ex contra-
riis, sequitur quod secundum suam naturam corpus
cceleste sit incorruptibile, corpora vero elementaria
sunt corruptibilia. Sed non obstante hac differentia
corruptibilitatis et incorruptibilitatis naturalis, Avi-
cebron (6) vel Avicenna posuit unam materiam
omnium corporum, attendens ad unitatem formoe
corporalis. Sed si forma corporeitatis esset una per
se, cui supervenirent aliae formae, quibus corpora
distinguuntur, haberet necessitatem quod dicitur;
quia illa forma immutabiliter inhaereret materiae , et
quantum ad illam omne corpus esset incorruptibile ;
sed corruptio accideret per remotionem sequentium
formarum , quae non esset corruptio simpliciter, sed
secundum quid, quia privationi substerneretur ali-
quod ens actu, sicut et accidebat antiquis naturali-
bus, qui ponebant subjectum corporum aliquod ens
actu, puta ignem, aut aerem, aut aliquid hujus-
modi. Supposito autem quod nulla forma quae sit in
corpore corruptibili, remaneat ut substrata genera-
tioni et corruptioni , sequitur ex necessitate quod
non sit eadem materia corruptibilium et incorrupti-
bilium. Materia enim, secunduni illud quod est, est
in potentia ad formam. Ergo oportet quod materia,
secundum se considerata, sit in potentia ad formas
omnium illorum quorum est materia coinmunis.
Per unam autem formam non fit in actu, nisi quan-
tum ad illam formam. Renianet ergo in potentia
quantum ad omnes alias formas. Nec hoc excluditur
si una illarum formarum sit perfectior, et continens
in se alias in virtute; quia potentia, quantum est de
se, habet se ad perfectum et imperfectum. Unde,
sicut quando est sub forma imperfecta, est in poten-
tia ad formam perfectam (y); itae converso. Sic ergo
materia, secunduni quod est sub forma incorrupti-
bilis corporis, in potentia erit ad formam corrupti-
bilis corporis; et cum non habeat eam in actu, erit
simul sub forma et privatione, quia carentia formae
in eo quod est in potentia ad formam est privatio.
Ihec autem est dispositio corruptibilis corporis.
Impossibile est ergo quod corporis corruptibilis et
incorruptibilis per naturam sit una materia. Et sic
non est eadem materia corporis ccelestis et elemento-
nun, nisi secundum analogiam , secundum quod
conveniunt in ratione potentiee. » — Haec ille.

(a) circularis. — naturalis Pr.

(g) Avicebron. — a viro beato Pr.
(•■) perfcctam. — imperfectam Vc.

DISTINCTIO XII.

QU^STIO I.

Eamdem conclusionem ponit, 2. Sentent., ubi
supra (dist. 42, q. 4, art. 4), dicens : « Super hoc
invenitur duplex philosophorum opinio, quarum
utraque sectatores habet. Avicenna enim videtur
ponere unam materiam esse omnium corporum,
argumentum assumensex rationecorporeitalis, quae,
cum sit unius rationis, una sibi materia debetur.
Hanc autem positionem Commentator improbare
intendit, in 4. Cceli et Mundi, et in pluribus aliis
locis, ex eo quod, cum materia, quantum in se est,
sit in potentia ad omnes formas, nec possit esse sub
pluribus siinul, oportet quod , secundum quod est
sub una, inveniatur in potenlia ad alias (ot). Nulla
autem potentia passiva invenitur in natura, cui non
correspondeat aliqua potentia activa, potens eani
reducere in actum, alias frustra esset talis potentia.
Unde, cum non inveniatur in natura aliqua poten-
tia activa naturalis, quie subslantiam cceli in actum
alterius formse reducat, quia non habet contrarium,
sicut ejus motus ostendit, quia motui naturali ejus,
scilicet circulari, non est aliquid contrarium, sicut
dicitur, 4. Cceli (t. c. 20), oportet quod in ipso
nihil inveniatur de materia prima inferiorum cor-
porum. Nec potest dici quod materise, prout est sub
forma cceli, tota potentia terminetur, ita quod nihil
remaneat in ea de potentia ad aliam formam. Non
enim terminatur potentia, nisi per adeptionem
formre ad quam erat in potentia. Unde, cum mate-
ria prima, secundum se considerata, sit in potentia
ad omnes formas naturales, non poterit tota ejus
potentia terminari, nisi per adeptionem omnium
formarum. Non enim una forma recepta in mate-
ria, eliamsi sit nobilior, et magis perfecta, tollit
potentiam ad aliam forrnam minus nobilem ; materia
enim sub forma ignis exsistens, adhuc remanet in
potentia ad formam terrse. Unde, etsi forma cceli sit
nobilissima, nihilominus tarnen, recepta in materia
prima, non terminabit totam potentiam ejus, nisi
simul cum ipsa recipiantur omnes alise formse ; quod
est impossibile. Et praeterea, si poneretur quod
forma cceli, propter suam perfectionem , totam
potentiam materiae terminaret, adhucoporteretquod
hujusmodi materia stans sub forma elemenlari, esset
in potentia ad formam cceli, et reduceretur in actum
per actionem virtutis ccelestis; et ita ccelum esset
generabile et corruptibile. Et ideo ipse vult quod
nullo modo in materia conveniant superiora et infe-
riora corpora. Et hoc videtur mihi probabilius, et
magisconsonum dictis Philosophi (42. Metaphysicve,
t. c. 40). Nec dico, sicut quidam dicunt, quod con-
veniunt (6) in materia, si sumatur pro fundamento
primo, quod nec est album nec nigrum, ut dicitur,
4. Metaphysicse (t. c. 47); sed differunt in materia
secundum quod materia determinatur per motum.

(a) ad alias. — sub alia Pr.

(6) conveniunt. — consequenter Pr,

Diversitas enim motus, est signum diversitatis mate-
rise, et non causa, sed econtra ; quia motus est actus
exsistentis in potentia. Unde oportet quod ubi inve-
nitur una materia per essentiam , inveniatur potentia
respectu (a) ejusdem motus, secundum quod mate-
ria est in potentia ad plura. » — Ha?c ille.

Ex quibus potest formari talis ratio : Ubicumque
est materia ejusdem rationis, potest recipi forfha
ejusdem rationis. Sed in materia corporis ccelestis
non potest recipi forma corporis elementaris; nec
econtra , in materia corporis elementaris potest
recipi forma corporis ccelestis. Igitur in hocet in illo
non esl materia ejusdem rationis.

Et in hoc primus articulus terminatur.

ARTICULUS II.

RECITANTUR OBJECTIONES
§ 4. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Durandi. — Quantum ad secun-
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem, contra primam arguit Durandus (2. Sen-
tent, dist. 12, q. 1).

Primo sic. Res, inquit, qiue procedunt a Deo,
incidunt in compositionem majorem vel minorem,
secundum earum majorem vel minorem distantiam
ad primam causam. Angeli eniin, ut propinquiores
causseprimse, non inciduntinaliquam compositionem
intrinsecam suoe essentise : neque enim habent plu-
ralitatem partium ejusdem rationis, ut sunt partes
quantitativce in totis homogeneis ; nec diversarum,
ut sunt materia et forma. Incidunt tamen in compo-
sitionem quamdam extrinsecam , quce est hujus ad
hoc; componuntur enim cum suis accidentibus, sed
ipsa essentia angeli intrinsece non est composita.
Corporalia vero, qiue magis distant a Deo, prceter
compositionem extrinsecam, incidunt in composi-
tionem intrinsecam ; sed differenter : quia corpora
incorruptibilia, sicut perfectiora, incidunt solum in
compositionem intrinsecam, quse est ex partibus
ejusdem rationis; sunt enim quanta, et quselibet
pars est ejusdem rationis cum toto, ut vult Aristo-
teles, 2. Coeli et Mundi; generabilia vero et corru-
ptibilia, tanquam summe distantia, incidunt in omnes
has compositiones, et, praeter hoc, in illam quae est
ex partibus diversarum rationum, quae proprie dicun-
tur partes essentiaj, sicut sunt materia et forma, etc.

Secundo sic. Secundum Commenlatorem, trans-
mutatio fecit scire materiam, operatio vero formam.
Et merito : quia, sicut operatio est entisin actu, sic
motus et transmutatio sunt entis in potentia, in-
quantum hujusmodi ; potentia autem respicit mate-
riam, sicut actus formam. Ex hoc potest sic argui :

(«) respectu. — Om. Pr.

i

LIBRI II. SENTENTIARUM

Omne illud quod habet materiam quae est in poten-
tia ad esse, potest transmutari de non esse ad esse,
et de esse ad non esse. Sed omne quod habet mate-
riam partem compositi , habet materiam quse est in
potentia ad esse. Ergo omne quod habet materiam
partem compositi , est transmutabile a non esse ad
esse, et econtra, ab esse ad non esse ; et sic est gene-
rabile et corruptibile. — Major patet, primo quan-
tum ad primum membrum, scilicet : omne quod
habet materiam quae est in potentia ad esse, potest
transmutari a non esse ad esse. Hoc enim statim
patet ex diffinitione motus et transmutationis, scili-
cet quod sunt actus entis in potentia; et ex diffini-
tione potentiae passivae, quam ponit Aristoteles,
5. Metaphysicse (t. c. 7), scilicet quod est princi-
pium transmutandi ab altero, quantum ad illud
quod est in potentia. Et per rationem : quia ens in
pura potentia ad esse , de se non habet actu esse ; et
ideo, quantum est de se, potest carere quolibet esse
actuali, loquendo divisim. — Pari autem ratione,
patet quod potest transmutari ab esse ad non esse :
quia motus vel mutatio sunt a contrariis in contra-
ria, et ab essead non esse, et econtra. — Quod con-
firmatur per dictum Aristotelis, 9. Metapliysicse
(t. c. 17), qui dicit quod eadem est potentia contra-
dictoriorum. Et sic patet major, scilicet quod omne
quod habet materiam quse est pura potentia ad esse,
potest transmutari ab esse ad non esse, et econtra.
— Minor probatur, scilicet quod omne quod habet
materiam quaa est altera pars compositi , habet mate-
riam quae est pura potentia ad esse. Quia nihil unum
constituitur a duobus entibus in actu, vel entibus
in potentia ; sed oportet alterum esse solam poten-
tiam, alterum vero actum. Propter quod , materia
qure est altera pars compositi, simpliciter nominat
puram potentiam ad esse. Et sic patet minor. Sequi-
tur ergo conclusio principalis, quod omne quod habet
materiam quae est altera pars compositi , sit trans-
mutabile de non esse ad esse, et econtra ; et ita est
generabile et eorruptibile. Quod de ccelo dici non
potest.

Sed forte diceret aliquis, quod ceelum esl trans-
mutabile a non esse in esse, et e converso, sed solum
divina virtute, non autem actione naturae; etitanon
est generabile et corruptibile per naturam. — Sed
hoc non valet. Quia, cum potentia passiva dicatur
relative ad activam potentiam, ut patet ex ejus dif-
finitione, manifestum est quod naturali potentise
materiae oportet correspondere potentiam activam
naturalem, et non solum potentiam divinam. Poten-
tia enim passivae materiae, quae est solum in rela-
tione ad potentiam divinam, non est naturalis, sed
obedientialis (a). Et ideo, cum in omni materia quie
est pars compositi, sit potentia passiva naturalis ad
transmutationem , ut probatum est, patet quod

omne quod habet materiam partem sui, est trans-
mutabile de non esse ad esse, et econtra, non solum
virtute divina, sed per agens naturale. Quod non
potest dici de ccelo. Non ergo habet materiam par-
tem sui.

Sed ad hoc forte dicetur, ut dicunt quidam, quod

potentia proprie et per se non est ad non esse, sed ad

esse : quia potentia per se est ad actum, non esse

vero non dicit actum , sed privationem actus ; et ideo

potentia nullo modo est ad non esse, nisi per acci-

dens, quatenus estad plura esse sibi invicem incom-

possibilia ; propter quod materia non est in (6)

potentia contradictionis ad esse et non esse, nisi

quia primo est potentia ad formas contrarias vel

incompossibiles. Si igitur ponatur aliqua materia,

quae sit ad unum esse tantum, sicut materia cceli

non est in potentia ad aliam formam, patet quod

habens talem formam , non est transmutabile de

esse ad non esse; quia oporteret quod ista materia,

cum non sit susceptiva alterius formae, omnino exsi-

steret sine forma. Per eamdem rationem, talis mate-

ria non esset transmutabilis ad esse, nisi poneretur

quod prius, ordine temporis, talis materia esset

sine forma, et deinde transmutaretur ad hanc for-

mam ; quod est impossibile. — Sed istud non valet.

Quia, licet potentia per se sit ad esse, seu ad actum,

tamen potentia pura non determinat sibi aliquem

actum, sed, quantum est de se, indifferens est ad

omnem actum qui est actus simpliciter. Quamvis

enim illud quod est essentialiter quidam actus, pos-

sit determinare sibi quosdam alios actus ad quos est

in potentia (sicut forma ignis determinat sibi calo-

rem), tamen illud quod est pura potentia simplici-

ter, nullum actum sibi potest determinare ; quia

omnis determinatio est per actum. Propler quod

materia, quae est altera pars compositi substantialis,

cum sit pura potentia simpliciter, non potest sibi

determinare aliquam formam, sed est capax omnis

formae substantialis; et, cum non possit omnes

simul habere, transmutabilis est de esse ad non

esse, et econtra, de non esse ad esse; quod non

potest dici nisi de materia generabilium et corrupti-

bilium. Propter quod in solis generabilibus et cor-

ruptibilibus videtur esse materia, quee est altera

pars compositi substantialis, etc.

Tertio arguit sic. Quia ratio pro conclusione
adducta non valet. Ratio enim illa ad hanc formam
reducitur : Gcelum , vel est materia lantum, vel
forma tantum, vel compositum. Non potest dici
quod sit materia tantum , quia non esset ens actu ;
nec forma tantum, quia forma per se subsistens,
est actu intellecta. Ergo relinquitur quod sit compo-
situm ex materia et forma. — Sed haec ratio non
valet. Quia divisio substantia?. per materiam et for-
mam et compositum, si materia et forma proprie

(a) obedientialis. — obedibilis Pr.

(a) in.

Om. Pr.

DJSTINCTIO XII. — QU^STIO I.

accipiantur, prout sunt partes compositi, non se
extendit ad omnes substantias. Angelus enim nec
est materia nec forma, ut sunt partes compositi, nec
composilum ex eis. Et similiter dicam de ccelo. Divi-
sio enim illa solum (a) se extendit ad generahilia et
corruptibilia : in quibus materiaestsubjectum trans-
mutationis; forma vero est terminus; compositum
vero, id quod dicitur generari, inquantum subjectum
fit sub termino, scilicet materia sub forma. Si vero
accipiatur forma large, pro omni eo quod habet
similitudinem aliquam cum forma, sic angelus,
cum sit spiritualis cieatura, hahens aliquam simili-
tudinem cum anima, quae eliam spiritus est, potest
dici large forina. Et eodem modo, coelum, cum sit
corpus subjectum quantitati et diaphaneitati el
motui, potest dici materia ; nam subjectum, ad (6)
genus causie nialerialis reducitur. Et talem mate-
riam, scilicet subjectum actu, dicit Philosophus,
8. Metaphysicce (t. c. 12), esse in coelo, ut apparet
ihidem intuenli. Dicit enim ccelum esse niateriam
motus localis; consequenter aequiparans materiam
coeli materise accidentium, quae non habent mate-
riam ex qua, sed in qua (y), scilicet subjectum ;
concludens finaliter (t. c. 14) quod qucecumque
sine transmutari , supple per se, quia loquitur de
accidentibus, sunt aut non sunt, non est horum
materia, supple ex qua, quia prius dicit quod habent
materiam in qua, scilicet subjectum, quia per se
exsistere non possunt, et ideo transmutantur per
accidens, transmutato subjecto in quo sunt. Si qua
ergo sunt, quac sunt intransmutabilia per se et per
accidens, ut corpora ccelestia, ipsa non habent mate-
riam ex qua, nec in qua; sed ipsa sunt materia in
qua est motus. — ■ Hacc ille.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
conclusionem arguit Aureolus (2. Sentent., dist. 14,
q. 1 , art. 1) multipliciter.

Primo sic. Quia Philosophus dicit, 8. Metaphy-
sicce (t. c. 4), quod transmutationem substantialein
consequuntur aliae transmutationes, aliam vero
transmutationem non oportet quod sequatur trans-
mutatio substantialis. Et ideo concludit quod non est
necesse quod illud quod habet materiam ad ubi ,
baheat maleriam quse est subjectum generationis,
innuens ibi quod corpus cceleste nullo modo habeat
materiam de genere substantiac. Uhi Gommentator,
comm. 4 : « Ideo vidcmus quod corpus eceleste non
componitur ex materia qiue est in potentia, et forma
quae est in actu. »

Secundo. Quia idem patet ex 1. Physicorum
(t. c. 69), et 7. Metaphysicse (t. c. 8). Dico autem
materiam , per quam res potest esse et non esse. Sed

(<x) solum. — totum Pr.

1^6) ad. — aliquid IV.

(y) ex qua sed in qua. — in qua sed ex qua Pr.

coelnm non habet potentiam per quam possil esse

et non esse, cum sit incorruptibile, ut patet in fine
1. Cceli. I»itur, etc.

Tertio. Patet idem per illud 0. Metaphysicse
(t. c. 17), uhi dicit quod eadem est potentia contra-
riorum, sive contradictoriorum. Et per hoc subdit,
ihidem, quod impossibile est quod in aeternis sit
potentia, nisi ad ubi. Uhi dicit Commentator,
comm. 17, quod in talihus corporihus non est (v.)
potentia ad corruptionem ; ergo nec ad fatigatio-
nem.

Quarto. Idem apparet ex dictis Commentatoris,
1. Cceli , comm. 5, ubi infert quod, « si corpus
coeleste sit compositum ex materia et forma, contin-
get quod sit generabile et corruptibile. » Et infra :
« Iste locus est fortior omnium locorum facientium
errare, quod corpus cceleste est compositum ex mate-
ria et forma. »

Quinto. Quia Commentator, 1. Cceli, comm. 20,
dicit quod « hoc beneapparet, quod corpus coeli non
est compositum ex materia et forma, sed est simplex.
Formae enim quae sunt in materia, contrariae snnt;
et si esset forma in materia sine contrario, tunc
natura otiose egisset, cum in ista materia (6) non
sit aliqua potentia (y) omnino. Si enim substantia
maleriae est in potentia, et fuerit aliqua materia in
aliquo cujus potentia nunquam exit in actum, potm-
tia illa omnino est otiosa et superflua. Si eniin non
erit generatio et corruptio, non stahit operatio islins.
virtutis, scilicet potentiae; operatio enim islins
potentiae, quac est ex ea, sicut abscisio ex acumine.
gladii, est generatio et corruptio. Si igitur ista
potentia esset sine generatione et corruptione, con-
tingeret quod aliquid esset ens sine actione propria,
propter quam fuit ens; quod est omnino impossi-
bile».

Sextoarguitur. Quia, 2. Cceli et Mundi, comm. 3,
dicit quod, si coelum esset compositum cx materia
et forma, esset generabile et corruptihilc. Et infra,
dicit quod, propter hoc, corpus coeleste caret poten-
tia omnino. Et infra, comm. 49, dicit quod, « si
corpora ccelestia essent eadem genere, et plura spe-
cie, essent composita ex materia et forma diversa;
et, si esset ita, essent generabilia et corruptibi-
lia, etc. ))

Septimo. Quia, 1. Coeli, comm. 95, dicit quod
corpus neutrum caret subjecto et contiarielalc. VA
infra (8), dicit quod corpus cceleste non est materia
aliqua liabens formam ; quoniam, si ita esset, tunc
essetgrave, vel leve.

Octavo. Quia, in de Substantia orbis (cap. 2),
dioit idem sic : « Corpus coeleste est simplex, non
compositum ex maleria et forma. Nulla eniin est

(a) in. — Ad. Pr.
(6) materia. — natura Pr.
(y) potentia. — oppositio Pr.
(8) infra. — ita Pr.

LlBRl II. SENTENTIARUM

potentia in eo omnino. Omne enim in quo est poten-
tia, quae est in substantia illa, est ad duo contra-
ria. » Et breviter, istum libellum videtur edidisse
prointentioneista. Unde,2. CcelietMundi, comm.3,
dicit quod « corpus cceleste caret potentia omnino.
Et hoc amplius declarabitur in de Substantia
orbis ». — Haec ille.

Nono arguit (Ibid., art. 2) sic. Multitudo non est
ponenda, nisi ratio evi lens et necessaria illud pro-
bet aliter per pauciora salvari non posse ; Deus enim
et natura nihil faciunt frustra. Sed materiam ponere
in coelo, nulla videtur necessitas. Da enim quod sit :
aut hoc erit eorum corporeitas; aut quanlitas, quae
forte propria est materiae ; aut qualitas sensibilis ;
aut quia formas absolutas necesse est esse intelle-
ctuales; aut quia illa corpora essent nobiliora quam
animae quae corporibus uniuntur; aut hoc est motus
ad ubi ; aut alterationis varietas, quia luna nunc est
clara, nunc obscura ; aut hoc est auctoritas Scri-
pturae, et dicta Sanctorum. Sed nullum istorum
necessario concludit materiam esse in ccelo. Igi-
tur, etc. Probatur minor. — Materiam enim esse in
coelo, non concludit corporeitas ; forma enim dat esse
corporeum, non materia. — Nec illam concludit
quantitas. Licet enim quantitas interminata insit
ratione materiae, tamen quantitas terminata inest
ratione formae ; in ccclo autem est tantummodo quan-
titas terminata. — Nec tertio qualitas sensibilis con-
cludit ibi esse materiam. Sola enim illa qualitas quae
magis facta aliquid abjicit a substantia, proprie
arguit materiam. Hujusmodi autem qualitates non
sunt in coelo : non enim potest augeri, nec minui, ut
patet, 1. Coeli (t. c. 24), nec in sua natura variari;
igitur ibi non sunt accidentia, secundum quae fit
transmutatio in substantia, seu in aliis proprietati-
bus propriis. Omnia ergo accidentia quae in ccelo
sunt, sunt accidentia quae consequuntur ratione
formae, non quae insunt ratione materiae, ut dicit
Commentator, in de Substantia orbis. Quaedam
enim sunt accidentia passiva, in quibus est alteratio ;
et talia non sunt in ccelo; quia alteratio, secundum
quod transmutat subjectum, videtur esse propria
corporibus quae miscentur cum potentia et sunt cor-
pora generabilia et corruptibilia. Aliud vero genus
accidentium est, quod non mutat substantiam defe-
rentis (a). Et primum horum est motus localis, et
raritas, et densitas, et diaphanitas. Ethaec sunt in
corporibus ccelestibus et inferioribus, licet secundum
prius et posterius. — Nec quarto probatur in codo (6)
esse materia ratione intellectualitatis , quae conse-
quitur formas abstractas. Tum quia non est verum
quod omnis forma abstracta a principio materiali,
sit naturae intellectualis : habitus enim morales, in
nobis, sunt abstracti hoc modo a materia ; et tamen

(a) deferentls. — deserentis Pr.
(6) in ccelo. — intellectns Pr.

non sunt intellectualis naturae. Praeterea, separatio
illa a materia, quam consequitur intellectualitas ,
non est a materia altera parte compositi, sed est a
quantitate. Omnis enim forma ineorporea babet ope-
rationem propriam, nobiliorem operatione quacum-
que formae corporeie. Illa autem non potest esse ope-
ratio sensitiva, quia illa arguit quantitatem. Nunc
autem ccelum non est substantia incorporea. — Nec
quinto excessus nobilitatis arguitin ccelo materiam.
Non enim est inconveniens quod illud quod est sim-
pliciter nobilius altero, sit ignobilius in aliqua con-
ditione. Sic enim coelum est nobilius verme, in
immutabilitate ; tamen est ignobilius eo, nec est
nobilius anima. Non enim est in ultima sui disposi-
tione et perfectione, nisi in ordine ad alterum. —
Nec sexto motus ad ubi arguit materiam esse in
ccelo : quia motus ille non inest ratione materiae
absolutae, sed ratione corporeitatis. Natura igitur
corporea, absque hoc quod habeat materiam, potest
esse in loco ; igitur moveri ad locum. Et talis natura
habebit potentiam ad ubi , quae est corporeitatis ;
sed nullo modo potentiam ad formam substantialem.
Haec est intentio Philosophi, 8 Metaphysicse (t. c. 4).
— Nec septimo concludit in ccelo esse (<x) materiam,
alteratio quae apparet in luminositate, sicut in luna.
Haecenimvariationontransmutatnaturamcceliintrin-
sece,nec inaliquoaccidenteei proprionatnraliter. Non
enim luminositas adveniens lunae abjicit aliquid a
substantia ejus, nisi privationem. Et haec est ratio
Commentatoris, 8. Metaphysicse , comm. 4. — Nec
ultimo probantibiessemateriam,auctoritasScripturae
velSanctorum. — Non quidem auctoritas Scripturae.
Nam inGenesi, ubi agitur de rerum productione,non
dicitur quod firmamentum sit factum de aliquo,
puta de medio aquarum ; sed dicit in medio aqua-
rum. Nec dicit quod luminaria sint facta de aliquo,
puta de firmamento ; sed dicit quod sunt facta cum
frmamento ; sicut per oppositum dicitur : Produ-
cat terra herbam virentcm, etc, et Formavit Deus
hominem de limo terrse; ibi enim innuitur quod
virentia, reptilia et jumenta et homo facta sunt de
terra, ut de materia. Sed, ex circumstantia Scri-
pturae, patet quod ccelum quidem fuit creatum
secunda die, et non factum de aliquo; facile enim
erat Scripturae innuere, Fiat firmamentum de
medio aquarum, si factum posuit de materia. —
Ulterius, nec dicta Sanctorum concludunt in ccelo
esse materiam. Unde, cum Ambrosius et Augusti-
nus et alii doctores, puta Damascenus et Magister,
ponunt in ccelo materiam ; si tales auctoritates sint
repugnantes propositionibus per se notis, movere
non debent, pro eo quod in hac materia magis
loquuntur ut aliorum opiniones recitantes, quam ut
doctores(6), suam sententiam statuentes. Quod bene

(a) in cailo esse. — inesse Pr.
(6) doctores. — doctorum Pr.

DISTINCTIO XII. — QU.ESTIO I.

apparet : quia quilihet eorum sequitur in hac mate-
ria philosophiam ejus cujus sectator erat in philoso-
phicis; unde saepe in talihus contradicunt. Illam
enirn materiam de qua dicunt ccelos rsse factos,
aliqui dicunt esse ignem, secundum opinionem Pla-
tonis, qui posuitccelum et sidera esse naturae igneae.
Alii dicunt materiam istam fuisse quasi chaos con-
fusum, et in una quidem parte rariorem , in alia
vero densiorem. Alii ponunt materiam illam fuisse
aquam ; dicunt enim ccelum sidereum factum esse
de aquis. Quia igitur Sancti sic ad invicem discor-
dant, etdiversorum philosophorum sententias con-
jecturant, satis innuitur nohis quod dicere hoc vel
illud, non tangit fidem, nec veritatem sacrse Scri-
ptura?. Unde alihi Augustinus ponit angelos hahere
corpora ; quod utique dicit, sectando in hoc senten-
tiam Platonis, qui finxit eos hahere corpora.

III. Argumenta Godofridi. — Contra eamdem
conclusionem arguit Godofridus, 1 : Qnodlibcto, q. 2.

Primo sic. lllud quod est pura potentia ad esse
simpliciter, nihil actualitatis includens, est indiffe-
rens ad esse et non esse, quantum est de se. Sed
materia prima est hujusmodi, si proprie sumatur.
Igitur est indifferens ad esse et non esse ; et per con-
sequens, illud quod hahet materiam, hahet in se
principium per quod est in potentia ad esse et non
esse ; et sic est generahile et corruptihile. Et ideo
ponere quod corpus hahens materiam partem sui,
sit incorruptihile per naturam, est contradictio.
Coelum autem ponitur illo modo incorruptihile.
Igitur. — Sed dices quod hoc est intelligendum de
materia inferiorum , quae est alia a materia cceli :
non propter rem additam, quia illa materia nihil
addit super istam ; sed propter hahitudinem ad for-
mam perfectiorem quam sint formae inferiorum. —
Contra. Quia quod est in pura polentia, impossihile
est quod includat hahitudinem ad formain determi-
natam ; immo, est indifferens ad omnes formas. Sed
materia proprie dicta, est hujusmodi. Ergo impossi-
hile est materiam includere hahitudinem ad formam
determinatam.

Secundo arguit sic. Quia illa materia esset fru-
stra : quia operatio talis materiae est generatio et
corruplio, et transmutatio de forma in formam ;
ergo materia non potest esse nisi in eo quod est
generahile et corruptihile per naturam.

Tertio sic. Ista tria sunt inseparahilia : materia,
contrariuni , privatio. Unde ubicumque estunum,
sunt alia duo. Cum eniin materia sit in pura poten-
tia ad omnes formas, ad hoc quod determinetur ad
esse, indiget forma; et quia forina non -potest stare
cum aliis, dicilur contraria aliis; et sic materia et
contrarium sunt simul ; et per cunsequens, priva-
tiones omnium formarum sunt simul cum materia.
Illa autem quae communicant in materia, sunt
ad invicem transmutahilia, secundum Philosophum,

1. de Generatione (t. c. 22). Ergo sequitur quod
ccelum erit transmutahile ad formam inferiorum, et
econtra. — Dicetur forte quod illud verum est de
his quae communicant in materia inquantum est
suhjectum transinntationis, non autein de illis quae
communicant in materia quantuin ad essentiam
materiae. — Sed hoc non valet. Quia, si verhum
Philosophi sit intelligendum illo modo quod corn-
municatio in materia , prout materia est subjeetum
transmutationis, est causa transmutationis ad invi-
cem, tunc, quando Philosophus dicit quod com-
municantia in materia sunt ad invicem transmuta-
hilia, erit petitio principii : quia idem esset ac si
diceret quod quaecumque communicant in materia,
prout sunt transmutahilia (a), sunf ad invicem trans-
mutahilia ; quod nihil est dicere. Et ideo, cum in
ccelo non sit privatio, nec contrarietas, manifestum
estquod nec materia.

Haec ille, etc.

§2.

CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Durandi. — Contra secundam
conclusionem arguit Durandus (dist. 12, q. 1).

Primo. Quia, secundum prohationem illius,
sequitur quod, sicut corruptihilium et incorruptihi-
lium non est eadem materia, i.ta nec ipsorum incor-
ruptihiliumad invicem ;sederunttotmateriaeprimae,
quot corpora ccelestia. Quod patet sic. Materia unius
corporis ccelestis, aut est in potentia ad formas alio-
rum corporum ccelestium, aut non. Si sit in poten-
tia ad formas aliorum corporum ccelestium, cum
eas actu non haheat, est sub privatione earum.
Materia autem sub privatione, est principium cor-
ruptionis , ut tu dicis. Ergo corpus cceleste esset
corruptihile; quod, cum sit impossihile, relinquitur
quod materia unius corporis ccelestis non est in
potentia ad formas aliorum. Sed materia est in
potentia ad formas omnium illorum quorum est
materia communis. Ergo corporum ccelestium ad
invicem non est aliqua materia communis; sed erit
materia unicuique sibi propria, ratione differens a
materia alterius. Et ita, praeter materiam corporum
corruptibilium, erunt tot materiae primae, quot sunt
corpora incorruptibilia ; quod videtur valde incon-
veniens, quia tunc corpora ccelestia differrent
genere.

Seeundo sic. Quia impossibile est ea quae sunt
diversaruni rationum, esse in aequali gradu propin-
quitatis adDeuin ; sicut inipossihile est diversas spe-
cies numerorum, esse in aequali distantia ad unum.
Si igitur materia corporuui coelestium sit alterius
rationis a materia inferiorum, impossihile est quod
sit in aequali gradu ; sed necessario sunt in diversi-
tate graduum. Cum igitur materia generabilium et

(a) illius. — Ad. Pr.

8

LIBRI II. SENTENTIARUM

corruptibilium sit pura potentia ad esse, et ad
omnia quao ad esse consequuntur, impossibile est
quod materia generabilium et corruptibilium sit
pura potentia ad esse, et ad reliqua quse ad esse
consequuntur; quia in pura potentia non sunt gra-
dus, sicut nec in puro actu. Et sic materia prima
non erit pura potentia (a); sed erit necessario actus,
vel habens actum. Sed utrumque horum est impos-
sibile : quia, quocumque eorum dato, sequitur
quod ex ipsa et forma non fieret unum per se ; et ita
ccelum non esset per se unum ; quod est inconve-
niens.

Forte dicetur ad primam istarum rationum, quod
corpora ccelestia communicant in materia , et tamen
non sunt ad invicem transmutabilia ; nec proprie
materia unius dicitur privata forma alterius. Quia
transmutatio fit inter contraria, et non inter similia;
communitas enim materise ad diversas formas, ex
qua provenit quod possit ad eas transmutari , est
ad diversas formas, secundum gradus specificos.
Cum igitur corpora ccelestia non differant specie,
nec forma? eorum, sed solo numero, non sunt ad
invicem transmutabilia, non obstante communi-
tate materiae. Nec materia unius est proprie in
potentia ad formam alterius ; cum forma omnium
sit unius rationis, et per consequens non dicitur
proprie privata.

Ad secundam similiter, forte dicetur quod mate-
ria cceli et corporum inferiorum sunt in diversitate
graduum, per habitudinem quam babet ad actus
diversorum graduum, et non per hoc quod altera sit
pura potentia, altera vero actus vel habens actum;
immo, utraque est pura potentia, in qua est dare
gradus, non secundum se et absolute, sed per habi-
tudinem ad diversos actus.

Sed, quidquid sit de responsione ad primam
instantiam, quse videtur satis probabilis, responsio
tamen ad secundam rationem non valet, propter
duo. — Primo : quia, si habitudo ad actus diverso-
rum graduum sufficeret ad ponendum gradus in
materia, vel in pura potentia, sic, in materia aqua?,
cum sit in potentia ad formas aeris vel ignis, esset
diversitas graduum, sicut est diversitas eorum ;
quod non est verum. — Secundo : quia in his quae
sunt diversarum rationum, nec sunt degenere rela-
tionis, oportet ponere diversitatem graduum intrin-
sece et absolute, et non solum extrinsece et relative;
quia gradus qui attenduntur in aliquo relative et
extrinsece, suntgradussecundum dici, et non secun-
dum esse. Sed materia non est de genere relationis.
Ergo diversitasgraduum in ea, debet attendi intrin-
sece in ea, et non solum extrinsece, per solam habi-
tudinem ad actus diversorum graduum.

Forte dicetur aliter : quia in pura potentia pas-

Pr.

(a) et sic materia prima non erit pura polentia. — Om.

siva , sicut est materia, est dare gradus, et in puro (a)
actu similiter, accipiendo purum actum proportiona-
biliter ad puram potentiam, de qua loquimur.
Sicut enim materia est pura potentia, ita forma est
purus actus : materia enim sic est pura potentia,
quod nec est actus, nec habet actum partem sui, est
tamen unibilis actui ; et similiter, forma sic est
actus, quod non est potentia, nec habet potentiam
partem sui, et tamen unibilis potentia?. Cum igitur
in forma quae sic est purus actus, sit dare gradus
diversarum rationum, nec tamen propter hoc oportet
quod sii potentia, vel habeat potentiam partem sui ;
sic in pura potentia possibile est dare gradus diver-
sarum rationum, nectamen propter hoc oportetquod
aliqua potentia sit actus, vel habeat actum partem
sui. — Sed ista responsio non valet. Quia impossi-
bile est esse gradum in infimo (6) simpliciter, sicut
impossibile est esse gradum in supremo siinpliciter.
Sed in tota universitate entium, materia prima,
quae est ens in pura potentia simpliciter, est infima
simpliciter, sicut Deus est supremum simpliciter;
inter ha?c enim extrema, tota universitas entium
includitur. Ergo, sicut in Deo et in divina natura
non est possibile dare gradus, sic nec in materia,
quse est pura potentia ; in intermediis autem, ut in
actibus creatis, est dare diversitatem graduum. —
Ha?c ille.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
arguit Aureolus (dist. 14, q. 1, art. 2).

Primo sic. Quia, si materia inferiorum etsuperio-
rum sint alterius rationis, cum utraque sit in pura
potentia, non babebunt per quid distinguantur.
Omnis enim distinctio est per aliquam actuationem.
Et ideo Commentator, 12. Metaphysicve (comm. 14),
dicit quod materia prima est unum numero per
ablationem omnium formarum ; quia non habet
unde distinguatur. Et, 2. Metaphysicse , dicitur
quod in fundamento materi;e, nihil est distinctum.
— Nec valet quod quidam dicunt, quod hse duae
materia? distinguuntur per diversos respectus ad
diversos actus et formas. Materia enim non est ad (y)
aliquid, nec respectus, secundum Commentatorem,
1. Physicorum. Necesse est ergo quod, si aliqua
distinguantur respective, quod distinguantur intrin-
sece per propriam naturam. Sed neutra materia
haberet, hoc posito, propriam naturam ; repugnat
enim materiae habere propriam naturam determina-
tam .

Secundo. Quia materia est in potentia contradi-
ctionis,9. Metaphysicx(t. c. 17). Unde omne quod
est in potentia ad aliquem actum, non determinat
sibi illum actum, nec oppositum ejus; alias non

(a) pwo. — potentia Pr.
(6) infimo. — in/inito Pr.
(y) ad. — Om. Pr.

DISTINCTIO XII. — QU/ESTIO I.

esset in potentia. Et si hoc concedatnr, tunc coelum
non erit naturaliter incorruptihile ; quia materia
ejus saltem erit in polentia ad privationem formio
cceli. Et si dicatur quod non est agens potens redu-
cere illam potentiam in aotuni, sequuntur duo
inconvenientia. Primum est quod saltem coelum non
erit, quantum est ex se, incorruptibile ; immo, cx
intrinseco, et ex suis principiis, erit corruptibile ;
licet ex extrinseco, et defectu agentis, non sit cor-
ruptibile. Secundum est quod Deus et natura fecis-
sent illam potentiam frustra, si non sit agenspotens
eam reducere ad actum.

Tertlo arguit. Quia vel illa materia quse est sub
forma solis, erit non solum alterius rationis a mate-
ria generabilium et corruptibilium , immo et a
materia lunac et aliarum stellarum ; et sic tot erunt
materiae, quot sunt cceli, et quot sunt stelloe. Vel, si
dicatur quod materia omnium ccelestium corporum
sit unius rationis, sequitur quod poterunt ad invi-
cem transmutari ; et sic quselibet stella erit ens cor-
ruptibile, cum materia cujuslibet sit privata forma
aliarum stellarum.

Quarto arguit. Quia saltem unius cceli est una
materia, et unius rationis ; et per consequens, matc-
ria unius partis est in potentia ad formam alterius
partis; et per consequens, quaelibet pars orbis erit
corruptibilis, pro eo quod sua materia erit subjecta
privationi ; et per consequens, totus orbis.

Quinlo. Quia ubicunique Aristoteles diflinit mate-
riam, dicit quod materia est pura potentia. Unde,
2. Metaphysicx, dicit : in fundamento materiae,
nihil est distinctum. Et, 7. Metaphysicse (t. c. 8),
dicit quod materia non est quid, nec quale , nec
quantum, etc. Et infra, in eodem libro (t. c. 53) :
Dico autem materiam, per quam res potest esse et
non esse. Et infra (8. Metaph., t. c. 3) : Dico
autem materiam, quse, cum non sit res cujus est
materia, nisi in potentia, etc. Igitur : vel Aristo-
teles ignoravit illani materiam cceli ; vel, si non (a),
oportet quod ei competat diffinitio quam dedit ubi-
quede materia. — Ha3c Aureolus.

III. Argumenta ^Egidii. — Contra eamdem
conclusionem arguit vEgidius multipliciter.

Primo sic. Materia, secundum se, est potentia
pura. Sed actus est qui distinguit, Tolle igitur
actum, et tolles distinctionem. Et quia materia cceli
esl pura potentia, et similiter materia istorum infer-
iorum, si absolvanlur ab omni forma , haec et illa
non habebunt per quid distinguantur; quia in
potentia pura, nulla potest esse distinctio.

Secundo. Quia, si sint du;e materia? primse alte-
rius rationis, tunc una illarum plus distabit ab actu
primo, qui est Deus, quam alia. Sed hoc est impos-

(a) Ai non. — si sic Pr.

sibile; quia una potentia pura non potest amplius
distare ab actu positivo quam alia.

Tertio. Quia materia prima, est medium intcr
ens et nibil ; et sic sua substantialitas est punctualis,
quod in ea gradus reperiri non possunt : quia, si sic,
aut hoc esset quia una materia plus haberet de enti-
tate quam alia, vel ex eo quod una plus deficeret
quam alia. Si ergo materia coeli differt a materia
inferiorum, tunc lioc erit primo modo, vel secundo
modo. Non primo modo : quia tunc materia cceli
non esset materia; quia non esset medium inter ens
et nihil, sed erit media inter ens et materiam. Nec
secundo modo : quia tunc non erit materia inter ens
et nihil.

Quarto arguit. Quia illa sunt ejusdem rationis,
qiue conveniunt in eadem differentia substantiali.
Sed omnes materi\c conveniunt in eadem differentia
substantiali ; quia, sicut differentia substantialis
constitutiva hominis est rationale, ita differentia
substantialis materiae est pura potentia, secundum
Cominentatorem.

Quinlo. Quia nunquam aliquis sanctorum aut
doctorum aut philosophorum posuit duas materias
primas, per essentiam diflerentes, et alterius ratio-
nis.

Et in hoc secundus articulus terminatur.

ARTIGULUS III.

DANTUR SOLUTIONES

§ 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM

I. Ad argumenta Durandi. — Quantum ad
tertium articulum, respondendum est ad prsedictas
objectiones. Et ideo

Ad primum Durandi contra primam conclusio-
nem, dicitur quod imaginatio quam tangit, est impos-
sibilis, scilicet quod corpora incorruplibilia in hoc
sint simpliciora corporibus corruptibilibus, quia
incorruptibilia corpora sint composita ex partibus
ejusdem rationis, et non ex partibus diversarum
rationum. Impossibile enim est aliquod corpus
habere partesejusdem rationis, nisi praehabeat partes
diversarum rationum ; quia nulla substantia imma-
terialis potest esse quanta. Ubicumque enim sunt
partes ejusdem rationis, ibi est quantitas; ubieum-
que autem est quantitas physica, ibi est materia;
ubicumque est materia, ibi est forma subslantialis.
Et sic iniaginatio illa est vana. Cum autem dico quod
quantitas non potest esse sine materia, intelligo de
modo essendi rerum non miraculoso, sed naturali ;
proprium namque subjectum quantitatis, vel est
materia, vel saltem aliquid habens materiam par-
tem sui. Unde Pbilosophus, 7. Mctaphysicx , cap. 2

10

LIBRI II. SENTENTIARUM

(t. c. 8), secundum translationem novam, quod
incipit, Dicitur autem substantia, etc, sic dicit :
Dico autem materiam, qux secundum se , nulla-
tenus, neque quid, neque quantitas, neque aliud
aliquid dicitur, quibus ens est determinatum. Est
enim quoddarn , de quo praedicatur horum quod
cui esse est alterum, et cathegoricarum unicui-
que. Alia namque de substantia prsedicantur,
hxc vero de maleria, etc. Quod exponens Commen-
tator, 7. Metaphifsicx , comm. 8, sic dicit : « Intel-
ligo per materiam illud quod exsistit per se, quod
non est quale, nec quantum, nec aliudentium prse-
dicamentorum ; quoniam est in potentia omnia ista,
scilicet dccem pra?dicamenta, ut declaratum est in
Physicis, ipsam scilicet esse subjectum omnibus
decem pnedicamentis, et quod suum esse est aliud
ab esse cujuslibet istorum. Praedicamenta enim acci-
dentium dicuntur de preedieamento substantiae, et
praedicamentum substantise dicitur de hoc quod est
materia. » — Haec ille. — Item , in eodem com-
mento, sic dicit : « Materia est causa individui
substantise sensibilis; quia, si abstraxerimus in
intellectu ea quae sunt pryeter materiam, ex rebus
in individuo demonstrato nil remanebit, nisi mate-
ria, scilicet quoniam materia non aufertur per abla-
tionem eorum, et illa auferuntur per ablationem
materiae. » Item, ibidem, dicit : « Cum longitudo et
latitudo et profundum fuerint abstracta a corpori-
bus quoe accipiuntur in diffinitionibus eorum, non
remanebit ex corpore nisi illud quod distinguitur a
longitudine, latitudine et profundo; et boc est mate-
ria. » Item, ibidem : « Materia est substantia, pro-
pter hoc quod, ablatis aliis, non aufertur, et, ipsa
ablata, auferuntur alia. » Item , ibidem : « Corpus
est substantia , et nihil aliud est quam tres dimensio-
nes in materia; et quia dimensiones non sunt sub-
stantise, remanet quod corpus sit substantia per
materiam ; et illud per quod fit substantia, est sub-
stantia, etc. » Et multa similia ibidem ponit. Ex
quibus clare apparet quod mens Aristotelis fuit,
quod oinne individuum sensibile et quantum , habet
materiam de qua ibi loquitur Philosophus.

Ad secundum dicitur quod potentia ad esse potest
sumi dupliciter. Primo modo, pro (a) potentia ad
esse quod jam habet, eo modo quo dicimus quod
omnis materia habens formam , comparatur ad eam
ut potentia ad actum, et similiter omne subjectum
ad accidens quod babet. Secundo modo, potentia ad
esse potest sumi pro potentia receptiva alicujus esse
substantialis quod nondum habet, sed potest habere;
sicut materia aquae est in potentia ad esse substan-
tiale aeris, vel ignis, quod nondum habet : ita quod
ista distinctio ccquivaleat huic qua dicitur quod est
potentia ad esse conjunctum, et est potentia ad esse
remotum ; vel illi qua dicitur quod potentia ad esse,

(*) pro. — quod l'r.

quaedam est conjuncta privationi, et qucedam non.
Hac distinctione supposita, dicitur quod major argu-
menti, scilicet quod omne quod habet materiam
quoe est potentia ad esse, potest transmutari de esse
ad non esse, et econtra, — vera est, si intelligatur
de potentia ad esse secundo modo dicta(a); si autem
intelligatur de potentia ad esse primo modo, est
falsa. Minor autem non probatur ad sensum in quo
conceditur major, sed ad illum in quo negatur. Ideo
argumentum non procedit ; quia altera proemissa-
rum semper est falsa, in quocumque sensu sumatur
major. — Et tunc, ad primam probationem majoris,
in sensu quo negatur, dicitur quod auctoritates ibi
adductae intelligi debent de potentia ad esse secundo
modo dicta ; talis enim potentia est principium motus
transmutationis (£) substantialis passivaa ; non autem
de potentia ad esse primo modo dicta. — Item, ad
probationem dictce majoris negatce, quse fit per
rationem , dicitur quod consequentia ista non valet :
A, de se non habet B; igitur, quantum est de se,
potest carere B. Et hanc habet negare arguens. Tum
quia ipse negat quod materia possit carere omni
forma substantiali , et tamen concedit quod materia,
quantum est de se, nullam formam habet. Tum
quia, secundum eum, nulla creatura habet a se,
nec de se, esse ; tamen non concederet quod omnis
creatura, quantum est de se, possit carere esse quo-
libet actuali, sic quod habeat polentiam passivam
naturalem ad esse et non esse, et naturaliter et per
agens naturale reducibilem ad actum, sicut intendit
concludere. Tum quia ipse concederet quod substan-
tia corporis coelestis est in pura potentia ad esse
quantum, et lucidum, et diaphanum, et densum
aut rarum ; et tamen negaret quod habeat potentiam
passivam naturalem ad carentiam talium acciden-
tium. Et ideo consequentia ista non ,valet, Materia
coali est in pura potentia ad esse, igitur nec de se
habet esse, igitur potest carere esse; potissime,
loquendo in antecedente illius consequentiae de pura
potentia non conjuncta privationi, qualis est in coelo,
ad esse. — Item , ad secundam probationem princi-
palem majoris, quoad secundam ejus partem , scili-
cet quod omne habens potentiam pOram ad esse,
possit transmutari de esse ad non esse, etc. ; quia
mutatio est a contrariis, etc; — ■ dicitur quod esse
cceli, vel forma coalestis, non habet contrarium ;
nec materia cceli est in potentia indifferenti ad duo
contraria. — Et ad confirmationem factam ex dictis
Aristotelis, eadem est potentia (y) contradictorio-
rum, etc ; — dicitur quod illa major habet restringi ;
(juia, si universaliter intelligatur, falsa est, et con-
tra ipsum Aristotelem et Commentatorem, et arguen-
tem. Nam quilibet eorum habet concedere quod cor-

(a) modo dicta. — Om. Pr.

(6) transmntationis. — supertransmutationis Pr.

(y) ex. — Ad. Pr.

DISTINCTIO XI . — QU^STIO I.

11

pus coeleste, vel substantia coeli, est in potentia ad
multa accidentia ; et tamen ad eorum opposita, nullo
modo est in potentia passiva naturali ; sicut patet de
luce solis, et de quantitate ejus, et figura, et motu ,
et mullis aliis. Itern, materia prima, ex natura sua
habet quod sit sub aliqua forma ; et tamen repugnat
sibi carere omni forma. Item, naturale esl sibi
habere formam corporeitatis, et quantitatem ; et
tamen repugnat sihi carere illis. Et multa similia
possent adduci , ut puta de quolibet subjecto respe-
ctu suae passionis propriae. Ideo oportct quod propo-
sitio adducta restringatur ad illam polentiam quae
ex natura sua non plus determinatur ad unum con-
tradictoriorum quam ad aliud , sicut superficies ad
albedinem et non albedinem. Sed, si potentia pas-
siva , ex natura sua determinatur ad aliquem actum,
non oportet quod possit esse sub privatione illius. Et
ideo dicitur quod responsio secundo loco data ad
argumentum , bona fuit.

Et tunc, cum arguens improbat illam finaliter,
per hoc quod pura potentia non determinat sibi ali-
quem actum, sed, quantum est de se, indifferens
est ad omnem actum qui est actus simpliciter, licet
illud quod est essentialiter quidarn actus, etc. ; —
dicitur primo, quod potentia, quantumcumque pura,
determinat sibi aliquem actum in genere; nam
materia prima determinat sibi certum actum sub-
stantialem, et qui est actus simpliciter. Quod patet :
nam non est (a) in potentia ad suscipiendum infor-
mative actum vel formam qiue est divina essentia,
necactuin qui est angelus, nec actum qui est sub-
stantia orbis, secundum arguentem , sed male. Ideo
arguens et quilibet alius habet concedere quod mate-
ria prima, sumpta in sua generalitate, determinat
sibi certum actum substantialem in i>enere. — Dico
secundo, quod materia prima potest dupliciter con-
siderari. Primo modo, inquantum est materia prima,
ita quod sumatur ut quaedam natura generica (6)
abstracta a differentiis et speciebus sub ea contentis,
illo modo quo materia potest habere rationem gene-
ris aut universalis, improprie scilicet et large; et sic
est indifferens ad omnem actum substantialem infor-
mativum. Secundo modo, inquantum materiaprima
est in tali vel tali genere entium ; et sic determinat
sihi actus substantiales informativos illius generis.
Puta : materia prima, in genere corruptibilium ,
dclerminat sibi actus separabiles a suis potentiis;
sed materia prima, in genere corporum ccelestium,
determinat sibi actus illius generis, puta actus inse-
parahiles asuis potentiis. Et banc distinctionem ponit
Bernardus de Gannato, ut postea dicetur.

Ad tertium princlpale dicetur quod, quidquid sit
de distinctione quam facit de forma, quse potest
sumi proprie et large, tamen illa distinctio non est

(a) est. — esse Pr.

(6) gcnerica. — genita Pr.

ad propositum Aristotelis, immo directe contra men-
tem ejus. Quod patet. Nain Aiistoteles, 1. Cocli et
Mundi, in illo capitulo quod incipit, Quod autem
non solum unus cst, sed cl impossibile fieri plu-
res, etc, sic dicit (t. c. 92) : In omnibus enim
liis (a) ex natura et ex arle constantibus et gene-
ratis, alterum c*t ipsa secundum seipsam forma,
et{t) mixta cum materia, etc. Et, datis exemplis in
rehus artificialibus, postea ad propositurn inquit :
Quoniam igitur est ccelum sensibilc, singula-
rium utique erit; sensibile enim omne (y) in
materia exsistit. Si autem singularium, alterum
tttique crit huic quidem ccelo esse, et ccelo simpli-
citer. Altcrum igitur hoc ccelum, et ccelum sim-
plicitcr : et hoc quidem ut species et forma; hoc
autem ut materise mixtum (o). — Haec ille. —
Item, post, in sequenti capitulo, quod incipit, Con-
siderandum autem, etc. (t. c. 93),dicit(e) : Alteram
quidem igitur esse rationem formw , eam quae
sine mctteria, ct eam qux in matcria , bene qiti-
dem dicitur; et sic hoc esl verum. Sed nihilomi-
nus neque una necessitcts propter hoc plures esse
mundos, neque contingit fctctos esse plures; si
quidem iste ex tota est materia, quemadmodum
cst, etc. Item , in eodem capitulo (t. c. 95) :
Ccelum ctutem est quidem singularium, eteorum
quie ex materia. Sed, si non ex parte ipsius con-
stat, sed ex omni, esse cjuidem ipsi ccelo, et huic
ccelo alterum est; non tamen utique erit aliud,
neque utique continget factos esse plures, propter
omnem materiam comprehensam esse, etc. Idem,
repetit pluries in capitulo sequenti, quod incipit
(t. c. 96), Dicamus atttem primum, etc. Ex qui-
bus apparet quod, secundum mentem Philosophi,
ccelum est composituin ex materia et forma ; quia
aliler non esset corpus sensibile, nec esset singu-
lare; cum, secundum eum, forma sit communica-
bilis, quantum ex se est, sed individuatio veniat ex
materia. Item, quod ideo, secundum eum , non pos-
sunt esse plures cceli ; quia coelum constat ex tota
inateria. Ex quo habetur secunda conclusio, scilicet
(juod nulla alia materia est capax formffi coeli, nisi
illa quae actu habet formam cceli. Vanuni est ergo
sentire quod Philosophus senserit coelum esse for-
mam sine materia, vel quod non habeat proprie
formam, nec proprie materiam ; quia tunc non esset
corpus physicum; cujus oppositum ipse dicit per
totum 1. Gazli et Mundi. — Ad caetera vero quae
arguens dicit, respondere non oportet; quia false
glossat Philosophum. Nam , in 8. Mctnphijsicae,
Aristoteles non excludit materiam ex qua a coelo,
nec a rebus ingeneratis et incorruptibilibus, ut

(a) quae. — Ad. l'r.

(6) et. — est Pr.

(y) omne. — e.sse Pr.

(6) mixtum. — mixtura Pr.

(e) dicit. — Om. Pr.

12

LIBRl II. SENTENTIARUM

ostensum est, sed solum materiam conjunctam pri-
vationi. Quod patet etiam per verba qu;c arguens
adducit, in quibus Pbilosophus confitetur coelum
habere materiam qua; est subjectum motus. Unde
negat in coelo materiam qu;e sit in potentia ad esse,
et ponit in eo materiam qu;e est in potentia ad ubi;
non quod illa materia sit proximum subjectum
motus,sed remotum.

II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum

Aureoli contra eamdem conclusionem, dicitur quod
tam ipse quam Commentator false exponunt Aristo-
telem. Nam ex verbis Aristotelis non aliud potest
concludi , nisi quod ceelum non habet materiam
quae sit in potentia ad transmutationem substantia-
lem , puta generationem et corruptionem, sed solum
ad loci mutationem. Inferre autem ex hoc, quod
nullo modo habeat materiam de genere substanti;r,
vanum est, ut patet ex superius allegatis. De Com-
mentatore autem in hac materia non est curandum :
tum quia contradixit Philosopho; tum quia contra-
dicit sibiipsi; nam in 7. Metaphysicx, comm. 8,
dicit quod materia prima est subjectum omnium
accidentium novem generum, et, ipsaremota, remo-
ventur omnia alia ; licet dictum ejus quod arguens
adducit, possit exponi et concedi ad hunc sensum,
quod in coelo non est materia quoe sit in potentia ad
esse, remota a suo actu.

Ad secundum dico quod per materiam res potest
esse et non esse simpliciter, vel secundum quid. Et
ideo concedo quod coelum, ex quo habet materiam,
esl in potentia ad aliquod esse secundum quid, et
ad non esse secundum quid, inquantum perdit unum
ubi, et acquirit aliud. Non autem oportet quod
omne habens materiam sit in potentia ad non esse
simpliciter.

Ad tertium dictum est prius, in solutione secundi
argumenti Durandi. Nam, si intelligatur quod quid-
quid habet potentiain ad aliquam affirmationem
habet potentiam ad ejus negationem, sequitur
quod sol est in potentia ad earentiam lucis et omnium
suorum accidentium ; quod Aristoteles negaret. Si
autem intelligatur quod omne quod habet potentiam
ad carentiam alicujus formre, est in potentia ad
habendum illam , multo falsius.

Ad quartum patet perprsedicta ; quia Commenta-
tor in hoc erravit, ut patet ex diclis. Vide super lioc
.Egidium et Bernardum de Gannato, in impugna-
tione -secund;c qua:stionis primi Quodlibeti Godo-
fridi.

Ad quintum dicitur quod argumentum Commen-
tatoris non valet. Falsum enim assumit, cum dicit
quod omnis forma informans materiam habet con-
trarium, Item, cum dicifquod materia est frustra,
nisi subjiciatur transmutationi substantiali : materia
enim non principaliter est ad hunc finem, ut subji-
ciatur transmutationi substantiali ; sed principalius

est ad hoc, ut sit subjectum forma\ Et quia secun-
dum habet materia coeli, et non primum, non sequi-
tur quod sit frustra. Sed de hoc postea plus dicetur.

Ad sextum dicitur quod omnes ilhe consequentise
quas Commentator facit, penitus nihil valent. Et
per idem patet ad septimum et octavum.

Ad nonum, negatur minor; nam materiam esse
in coelo, philosopbica tradit auctoritas, et multiplex
ratio convincit. Unde quaelibet illarum probationum
quas argumentum tangit, sufficienter probat mate-
riam esse in coelo ; et quasi omnes illas tangit Ber-
nardus, ubi supra. Vide ibidem. — Tunc, ad impro-
bationem primae, dicitur quod nulla forma dat cor-
poreitatem sibiipsi, sed ipsi materise, vel composito.
Unde fictio est quod aliqua forma subsistens dat
corporeitatem sibiipsi. Et ulterius, fictio ost quod
aliquod corpus physicum, vel ens naturale, habet
formam non in materia, contra (a) illud 2. Phy-
sicorum, et 6. Metaphysicse, quod omnia physlca
sunt sicut simum, quod dicit curvitatem in deter-
minata materia et subjecto. — Similiter, instantia
contra secundam rationem non solvit ; quia quan-
titatis terminatae vel interminatse, quidquidsit prin-
cipium activum, tamen subjectum ejus non potest
esse nisi materia, vel habens materiam, ut Com-
mentator, ab ipsa veritate coactus, confitetur in
7. Metaphysicse, comm. 8, ubi expresse dicit quod,
remota materia prima, quae nec est quid nec quale
nec quantum, removentur tres dimensiones, et
omnia novem praedicamenta. — Similiter, nec
instantia contra tertiam rationem valet; quia nulla
qualitas sensibilis potest naturaliter inesse rei carenti
materia, ut patet ex superius allegatis in 4. Cosli,
et ex statim dictis de 7. Metaphysicte. Nec valet
distinctio de duplici genere qualitatum sensibilium,
cum sit voluntaria, et contra mentem Pbilosophi.
Non solum enim transmutatio substantialis aut acci-
dentalis requirit materiam primam, immo ipsa
forma substantialis, et quantitas, et qualitas corpo-
ralis, et motus localis corporalis; et potissime rari-
tas, et densitas : quod patet ex earum diflinitioni-
bus : quia rarum est quod habet modicum materise
sub magnis dimensionibus ; et densum , per opposi-
tum , babet multum de materia sub parvis dimen-
sionibus. — Similiter, nec instantia contra quar-
tam rationem valet : quia ratio (6) sumpta ex intelle-
ctualitate non fundalur in hoc quod omne accidens
immateriale, sit intelligibile in actu, vel intellecti-
vum in actu ; sed in hoc quod omnis substantia
immaterialis, et naturaliter a materia separata, est
intellectiva, et intelligibilis in actu. Nec oportet
addere quod sit separata a quantitate, vel incorpo-
rea ; quia hoc sequitur de necessitate ad carentiam
materiae, ut patet ex 7. Metaphysicse. — Similiter,

(a) contra. — qua Pr.
(6) ratio. — ideo Pr.

DISTINCTIO XII.

QU/ESTIO I.

13

nec instantia contra quintam rationem valet. Quia,
si ccelum sit forma penitus immaterialis, ipsa erit
simpliciter nobilior anima intellectiva : tum quia
nullo modo a materia dependens, nec inclinationem
a materia habens, nec materiac communicabilis per
informationem ; tum quia operationes babens peni-
tus abstractas et immateriales, nec materiae comrnu-
nicabiles; cujusoppositum est de anima, quae imper-
fecta est, si a materia separetur, nec integram spe-
ciem babet, et operationes suas per materiale orga-
num exercet, practer intelligere et velle. — Simi-
liter, nec instantia contra sextam rationem. Quia,
ut ostensum est, corporeitas et quantitas, quae prae-
supponuntur motui locali, requirunt materiam.
Item , motus naturalis requirit naturam , ut princi-
pium activum vel passivum ; omnis autem naturade
qua tractat pbysicus, aut est materia, aut forma in
materia, ut patet ex 2. Physicorum (t. c. 3), et
6. Physicorum (t. c. 12), et 7. Metaphysicx (t. c. 32).

— Nec instantia contra septimam probationem
valet. Falsum enim est quod sola corpora alterabi-
lia, aut solae qualitales secundum quas fit alteratio
abjiciens a natura alterati, requirant materiam.
Sicut enim motus localis fuit principium cognoscendi
locum, nec tamen solum indigent loco illa quae loca-
liter moventur, cum quiescentia aeque sint in loco
sicut ea quae moventur, ut patet de terra ; ita, licet
transmutatio substantialis fuerit principium cogno-
scendi materiam, non tamen sola transmutabilia,
vel actualiter transmutata substantialiter, babent
materiam. Multae enim sunt partes ignis aut terrae,
quac nunquam fuerunt, nec sunt, nec erunt sub-
stantialiter transmutatae, quastamen nullus negaret
habere materiam. — Quoad ullimam instantiam,
diceturquod, sicut Scriptura Sacra non dicit tirma-
menlum aut luminaria facta ex aliqua materia, ita
nec hoc dicit de terra aut aliquo elementorum ; ideo
arguere ex primo, quod Scriptura innuat quod (a)
coelum non habeat materiam, aeque vanum est, sicut
arguere ex secundo, quod nullum elementum habeat
materiam. — Ad illud autem quod adducit de
discordia sanctorum quoad materiam primam, etc,

— dicitur quod nunquam fuit aliquis philosophus,
nisi solus Averroes, qui negaverit materiam inccelo.
Omnes autem sancti doctores-, quorum dicta sunt
authentica, concorditer ponunt materiam in ccelo.
Et sic patet quod positio Averrois, quam arguens
sequitur, est vana, et contraria omnibus philosophis
et doctoribus sacris. Et est valde mirabile de isto
arguente, qui omnino vult et asserit omnes spiritua-
les substantias, prseter Deum, esse compositas ex
materia et forma, et tamen asserit ccelum esse for-
niam simplicein, nullo modo composilam ex parti-
bus diversarum rationum, sed solum ex partibus
homogeneis.

(a) quoil. — Oin. Pr.

III. Ad argumenta Godofridi. — Ad primum

Godoiridi, respondit Bernardus de Gannato : « Dicen-
dum, inquit, quod materia cceli , si consideretur
secundum suam nudam essentiam, est in pura
potentia, non absolute, sed in pura potentia ad for-
mam cceli ; sicut materia inferiprum, est in pura
potentia nonnisi ad formas inferiores. Unde scien-
dum est quod aliud est dicere materiam simplici-
ter, et aliud materiam cceli vel inferiorum. Quia,
si dicam materiam simpliciter, id est, in genere,
sic dico puram potentiam absolute : sicut curn dico
animal, dico habens animam sensitivam absolute;
sed cum dico animal quod est homo, dico habens
anirnam sensitivain, quae est anima rationalis. Cum
autem dico materiam cieli, dico potentiam puram
ad formam cceli ; et cum dico materiam inferio-
rum, dico materiam quae est in pura potentia ad
formas inferiores. Unde materia coeli plus importat
quam materia simpliciter, scilicet determinatam
habitudinem. Et ideo, cum arguitur quod, cum mate-
ria sit in pura potentia , non potest importare deter-
minatam habitudinem ad formam determinatam, —
dicendum quod verum est de materia absolute et in
genere considerata. Sed haec materia importat deter-
minatam habitudinem ad formam, quaeest in poten-
tia ad talern formam determinate. Et ideo materia
cceli importat habitudinem ad furmam cceli, et non
adaliam formam. Nec tamen hoc contingit ei inquan-
tum est materia, sed inquantum est materia talis.
Sic ergo falsum assumit, cum dicit quod omnis
materia indifferens est ad omnes formas : quia non
est verum nisi de materia in genere considerata ; sed
nec materia inferiorum est in potentia, ad omnes
formas, quia non est in potentia ad formam cceli;
nec materia cceli est in potentia nisi ad formam
cceli. » Item, 4. Quodlibeto, q. 3 : « Materia,
inquit (a), in communi, est in potentia (6) ad for-
mam in communi ; et materia talis, ad formam
talem ; sicut materia cceli , ad formam cceli , et non
ad aliam. Nec propter hoc renianet quin haec mate-
ria sit pura potentia, licet non sit nisi ad determina-
tam formam ; sicut nec haec forma est magis compo-
sita quam forma simpliciter. Unde, sicut forma
simpliciter, est actus, non compositus ex diversis,
sicut nec haec forma ; ita materia simpliciter, est
pura potentia ad formam simpliciter, et ita haec
materia ad hanc formam, sine aliqua compositione.
Et si quaeritur quid appropriat hanc materiam huic
formae, — dicendum quod exigentia formae, qu;r
requirit materiam esse talis naturse, cum materia
sit propter formam. Unde Commentator dicit,
7. Metaphysicie , quod, si forma posset esse sine
materia, non quaereretur natura materiae. » — Haec
ille.

(a) inquit. — Om. Pr.

i , in potentia. — Om. Pr,

14

LIBRI II. SENTENTIARUM

Ad secundum : « Dicendum, inquit, quod, licet
materia cceli non transeat de forma in formam (a),
sicut materia generabilium , non tamen estfrustra,
immo habet illud propter quod est, scilicet formam
coeli. Materia enim est propter formam, non pro-
pter generationem et corruptionem , nisi per acci-
dens, inquantum una forma non terminatappetitum
materiee, quia materia nata est appetere aliam for-
mam, immo omnem cujus privationem habet. Si
tamen esset aliqua forma, quee appetitum materiee
terminaret, materia non appeteret aliam formam ; et
sic materia semper esset propter formam quam jam
habet. Unde sicut beati quijam non possunt tendere
in fmem, quia jam habent eum, non sunt frustra;
sic nec materia cceli, qme jam habet omnem for-
mam ad quam est in potentia, est frustra. »

Ad tertium dicit quod « forma et privatio sunt
simul in materia inferiorum, quee est subjecta pri-
vationi, quia non habet omnem formam ad quain
est in potentia ; sed in materia coeli non est privatio,
cum non sit in potentia ad aliani formam. Sicut
etiam, si grave esset sursum, in potentia esset ad
multa ubi deorsum, quia ita ad unum sicul ad alte-
rum ; sed cum jam haberet unum ubi, terminata
erit haec potentialitas (6), quia jam non erit per se
iu potentia ad aliud. Sic, loquendo in genere mate-
riee (y), materia cceli, quia jam habet omnem for-
mam ad quam est in potentia, non habet privatio-
nem annexam ; quia privatio est carentia formae
natee haberi. Item, patet quare non est ibi privatio :
quia ibrma cceli contrarium non habet; subjectum
autem, cum est sub uno contrariorum , est priva-
tum altero ; ergo in coelo non est privatio ». — Hacc
sunt et v^erba et solutiones Bernardi, quse bonee et
sufficientes sunt.

§ 2. — Ad argumenta contra secundam
conclusionem

I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum

Durandi contra secundam conclusionem, dicitur quod
responsio ibidem data potest probabiliter sustiueri,
scilicet quod materia omnium corporum ccelestium
sit unius rationis, et similiter quod formee corpo-
rum ccelestium sint unius rationis; ideo materia
unius non dicitur privata forma alterius; et sic non
oportet quod sint ad iuvicem transmutabilia. Sed
quia non videtur verum quod omnia luminaria sint
unius speciei, cum habeant virtutes alterius et alte-
rius rationis, et effectus quasi contrarios ; ideo
videndum est quomodo possit stare quod materia
omnium corporum coelestium sit unius rationis, et
formee illorum sint diversarum specierum, et tamen

(a) informam. — Ad. Pr.

(6) potentialitas. — possibilitas Pr.

(y) maleriiB. — Om. Pr.

materia unius non sit privata forma alterius, nec in
potentia ad illam, nec transmutabilis ad illam. Ad hoc
dicitur quod hoc ideo est, quia forma solis terminat
totum appetitum suse materiee; ideo non est in
potentia ad aliam formam, nec privata quacumque
forma. Et hanc responsionem ponit Bernardus, in
impugnatione quartee qusestionis decimi Quodlibeti
ipsius Godofridi, ubi sic dicit : « Omnia quee commu-
nicant in materia ejusdem rationis, sunt ad invicem
transmutabilia. Et dicitur materia ejusdem rationis,
quee similem modum essendi habet, ubicumque sit;
non ejusdem rationis aulem, quee dissimilem. Et
ideo, quia materia habet similem modum essendi in
omnibus inferioribus (quia, sicut in uno est annexa
privalioni, ita et in alio; unde, cum est sub forma
nobiliori, est sub privatione formee ignobilioris, et in
potentia ad eam, ut patet, 2. de Generatione); ideo
in omnibus inferioribus est materia ejusdem ratio-
nis. Sed in inferioribus et superioribus, non habet
similem modum essendi : quia in inferioribus est
conjuncta privationi, in superioribus non ; quod est
propter perfectionem. Iterum : quia in materia non
est privatio nisi respectu formae ad quam est in
potentia, cum eam non habet. Sed materia cceli non
est in potentia ad aliam formam. Quia ad nullam
formam materia aliqua est in potentia, nisi quse
per agens naturale induci potest : vel dispositive,
sicut anima rationalis; vel effective, sicut in aliis
formis. Ergo, cum materia cceli non sit in potentia
ad aliam formam , non est in ea privatio alicujus
formee ; licet bene sit in ea negatio omnis formee alte-
rius a sua. Et ideo iuferiora et superiora non pos-
sunt habere materiam unius rationis; propter quod
non sunt ad invicem transmutabilia. Adhuc autem
non oporlet quod omnia quee habent materiam ejus-
dem rationis, sint ad invicem transmutabilia, nisi
materia sit subjecta privationi. Cujus ratio est : quia
ratio quare materia transmutatur ad formam quam
non habet, est quia est in potentia ad eam, et pri-
vala ea ; et ideo, si sint diversa quee habeant mate-
riam unius rationis, nisi illa materia sit subjecta
privationi, non oportet quod sint transmutabilia ad
invicem ; immo, impossibile est quod transmutentur
ad invicem. Diversa autem corpora ccelestia habent
materiam ejusdem rationis, quia similem modum
essendi habet in omnibus ipsis : est enim subjecta
quantitati ; sed non privationi. Et ideo, licet corpora
ccelestia communicent in materia ejusdem rationis,
non sunt tamen ad invicem transmutabilia. Nec
oportet dicere, sicut quidam dicunt, quod diversa
corpora coelestia habent diversas materias, propter
hoc, quia aliter, si communicarent in materia,
transmutarentur ad invicem. Hoc autem est falsum ;
quia convenienlia in materia non est sufficiens prin-
cipium transmutationis ad invicem, nisi illa materia
sit subjecta privationi. » — Hsec ille. — Et post
multa interposita, subdit : «. Aliqua forma requirit

DISTINCTIO XII.

QUtESTIO 1.

15

materiam subjectam privationi, propter imperfectio-
nem suam, propter quam non terminat appetitum
suse materiic; et est forma inducibilis per agens
naturale. Alia aulem requirit materiam subjectam
quantitati, non privationi. » — Ha?c ille. — Ex quo
apparet quod, secundum eum, ideo materia solis
non est transmutabilis ad formam lunse nec econtra,
quia non est sub privatione illius, nec in potentia ad
illam, nec appetit illam, nec potest illam recipere per
actionem agentis nattiralis. Et ideo, si objicitur con-
tra hoc, quia materialuminarium est ejusdem ratio-
nis, igitur est in potentia ad formas omnium lumi-
narium ; et, cum non habeat omnes illas, igitur est
privata illis, ac per hoc transmutabilis ad illas, etc;
— neganda est primaconsequentia ; quiamateria solis
totaliter completa est per formam quam habet, ut
ullra non sit in potentia ad aliam formam. Et si
objicitur contra hoc, quia pari ratione posset dicere
^gidius, qui tenet oppositum hujus conclusionis,
quod materia inferiorum et superiorum est unius
rationis, sed tamen, quia forma coeli complet tolarn
potentialitatem et appetitum proprise materise, ideo
non est transmutabilis ad aliam formam, et sic pro-
batio conclusionis non valebat ; ■ — respondetur
primo, quod secus est hic et ibi : quia materia qua;
est apta subjici privationi, necessario est alterius
rationis a materia cui repugnat ex natura sua subjici
privationi ; sic autem se habent materia coeli et
materia elenienti ; non sic autem materia solis et
materia lunae ; et ideo prima; duae suntalterius ratio-
nis, non autem reliquye duae. Secundo, dicitur quod,
licet /Egidius posset palliare positionem suam , quoad
hoc quod argumentum non concludit materiam coeli
esse transmutabilem ad formam inferiorum, non
potest tamen evadere quin ratio concludat materiam
inferiorum essetransmutabilemad formamcoelestem,
si sit ejusdem rationis cum materia coelesti, et sit
privata forma coelesti, nec sua potentialitas sil tota-
liter terminata per formam inferiorum. Et hoc suf-
ficit ad argumentum. Qui auteui hanc secundam
responsionem , quse difficilis est ad sustinendum,
non acceptat, teneat primam, quaa valde probabilis
est; potissime cum adversarius, scilicet Commenta-
tor, 2. Cceli, ut allegat Aureolus contra primam
conclusionem, teneat omnia corpora coelestia esse
unius speciei.

Ad secundum argumentum dicitur quod respon-
sio ibidein data, sufliciens est. Et ad duas ejus
improbationes respundit Bernardus, ubi supra; nam
illa eadem argumenla facit Godofridus in proposito.
Arguit enim sic : « Si diversi respectus ad diversas
formas in genere, faciunt diversas materias in
genere, igitur diversi respectus ad diversas formas
in specie, facient diversas materias in specie; quod
falsum est. Igitur, etc. » Ecce argumentum Godo-
fridi, quod est prima replica Durandi. Ad quod
respondit sic Bernardus : « Dicendum , inquit, quod

non quambet comparatio materife ad formarn diver-
sificat essentiam materia?, sed comparatio ad for-
mam secundum diversum modum essendi in mate-
ria, vel cum privatione, vel sine privatione; ideo in
omnibus in quibus forma habet similem modum
essendi, est una materia. Et propter hoc, formae
diversaj genere vel specie, non diversificant essen-
tiam materise, sed diversa proportio materia? ; sicut
forma quse non compatitur privationem alterius
formse secum in materia, et forma quse compatitur.
Et propter hoc, dicitur, 10. Metaphysicie , quod
quoe differunt secundum materiam, differunt plus
quam genere, quia dilferunt proportione. » — Haec
ille. — Ex quibus patet responsio ad primam repli-
cam Durandi.

Ad secundam replicam, similiter respondit Ber-
nardus ; q uia sumpta est ex Godofrido. Arguit namque
sic : « Si in habentibus materiam non sit materia
ejusdem ralionis, materiae in eis, aut distinguuntur
seipsis, aut per respectus ad diversas formas. Primo
modo non : quia omnis distinctio est per aliquem
aclum, ita quod distinctio essentialis est per actum
essentialem, et accidentalis per accidentalem ; sed
materia de qua nunc loquimur, non dicit aliquein
actum, sed puram potentiam ; ergo, etc. Nec (<x)
potest talis distinctio esse per respectus : quia, cum
tales respectus nihil addant super essentiam mate-
rise, et sint posteriores, non poterunt esse causa
distinctionis materiae per essentiam. » — Haec ille.
— Respondit Bernardus : « Materia, inquit, id quod
est, est potentia ad forniam,nullum actum habensde
se; et ideo per actumsibi essentialem non distingui-
tur ab alia materia, sed per formam ad quam est, et
a cujus respectu non absolvitur, etiam per intelle-
ctum, quia non est intelligibilis nisi per analogiani
ad formam. Ista autem distinctio non accipitur a
forma secundum specilicum modum formae, sed
secundum niodum quo habet perficere materiam
suam. Ideo, quia omnes formse generabiles, eodem
modo perficiunt materiam ; quia sic quod in ea pri-
vationem relinquunt, ideo habent unam materiam ;
necdiversitas formarum diversificat materiain secun-
dum essentiam, sed secundum esse solum. Simili-
ter, quia formaj coelestes, eodem modo perficiunt
suam materiam , quia sic quod in ea privationem non
relinquunt, ideo omnes habent materiam unius
naturao. Quod ergo Tlicit, quod omnis distinctio est
per aliquem actum, — dicendum est quod hoc
verum est, vel per comparationem ad aliquem
actum, scilicet ex diverso modo recipiendi actum.
Circa quod, sciendum est quod, sicut forma per
essentiam suam informat materiam, non per aliquid
additum, sic materia per essentiam suam recipit
formam ; et ideo ex diverso modo recipiendi formam,
arguitur vel accipitur diversa natura materiae ; quia,

(«) Nec, — Nune Pr.

16

LIBUI II. SENTENTIARUM

si recipit formam sine privatione, habet essentiam
distinctam a materia quae recipit unam formam cum
privationealterius. — Sed dicesquodsimiliterdiversa
ratio formarum accipietur ex diverso modo infor-
mandi. — ■ Dicendum quod non est simile : quia
forma actus est, cujus ratio et distinctio non accipi-
tur ab alio ; materia autem est pura potentia; et ideo
necesse est ut ratio sua et distinctio accipiatur ab
alio. — Quod autem postea dicitur, quod distinctio
diversarum materiarum non accipitur ex respectibus
ad formam, — dicendum quod, si intelligat sic
quod respectus, ut respectus est, non sit ratio distin-
ctionis, verum est; quia posterior est, sicut dicit,
et bene. Sed , si per respectus intelligat diversas
comparationes ad formam, ita quod diversitas for-
marum in receptibilitate faciat diversitatem mate-
riae, sic dicendum est (a) quod per comparationem
ad diversas formas accipitur distinctio materiae : ita
quod formalis ratio distinctionis diversarum mate-
riarum, non est respectus aliquis, nec aliquid intra-
neum materiae ; sed est talis diversitas formarum,
quse de necessitate requirunt materias diversarum
naturarum. Et hoc est quia materia est propter for-
mam, 2. PJiysicorum (t. c. 26). Talem ergo naturam
habet materia, qualem requirit forma ad quam est.
Et ideo, quia aliqua forma requirit materiam sub-
jectam privationi , propter imperfectionem suam ,
propter quam non terminat appetitum suoe materne,
et est forma inducibilis per agens naturale, alia
autem requirit materiam subjectam quantitati, non
privationi, ideo ex diversitate tali in formis, non in
respectibus, accipitur diversa natura materne. Ex
comparatione ergo ad formam, accipitur distinctio
materiee a materia. Haec autem comparatio non est
posterior materia, immo prior : quia, cum materia
sit propter formam, secundum exigentiam formae est
natura materise; et ideo forma est simpliciter prior
materia, etsi non tempore, tamen natura; propter
quod dicitur, 9. Metaphysicx (t. c.13), quod actus
simpliciter est prior potentia. Ad formam argumenti
ergo, cum dicit quod tales respectus nihil addunt,
et sunt posteriores materia, ■ — dicendum est quod
forma a qua accipitur distinctio materiae, addit
aliquid, et est prior natura. Et secundum conside-
rationem producentis, materia est talis naturae,
qualem requirit forma. Sicut enim artifex, diversis
formis quarum non polest esse una materia, aptat
diversas materias ; sic Auctor naturae , diversis for-
mis quae diversimode habent perficere materiam,
aptavit per creationem diversas materias. Et ideo
totalis et formalis distinctio materiae est a forma. —
Sed dices quod formalisdistinctioest peraliquid quod
formaliter inhaeret distincto. — Dicendum est quod
hoc tenet in his quae in natura sua includunt actum,
et in his quae ex natura sua aliquam rationem

(«) est. — Om. Pr.

habent; quorum utrumque deficit materiae, quae est
pura potentia, non ad hanc formam vel illam. Unde,
sicut materia in communi non est nisi potentia ad
formam in communi, sic materia generabilium est
potentia ad formas generabiles_, et materia coeli ad
formam coeli. Non ergo ex relatione, ut relatio est,
accipitur distinctio materiae, sed ex forma ad quam
est relatio. » — Haec Bernardus, in forma. — Ex
quibus patet faciliter responsio ad secundam repli-
cam Durandi. Cum enim dicit quod in his quae
sunt diversarum rationum : nec sunt de cenere rela-
tionis, etc. ; — dicendum est quod maxima illa
generaliter falsa est in omnibus potentiis passivis,
quae non possunt cognosci nec diffiniri nisi per actus
ad quos sunt, vel penes sua motivaet objecta, et, ut
patet, de visu et auditu. In talibus enim quorum
nomen et ratio specifica sumitur ex et ab aliquo
extrinseco, non possunt assignari gradus per aliquid
intrinsecum, sed penes extrinsecum : sic quod aetus
ad quos tendunt, sunt ratio distinctionis graduum ;
sed gradus distincti, sunt ipsae potentiae. Distincti-
vum ergo quod se habet ut quo, est extrinsecum ;
sed ipsum distinctum, et quod se habet ut quod, est
intrinsecum. Et sic patet quod prima solutio data ad
secundum argumentum potest stare.

Similiter, secunda responsio ibidem data, proba-
bilis est, quoadhocquod ponit, quod in pura poten-
lia passiva, est dare gradus. Nec valet ejus impro-
batio. Cum enim dicitur quod materia prima, est
simpliciter infimum in tota universitate entium, etc,
— dicitur quod, licet pura potentia, inquantum
hujusmodi, et secundum hanc rationem commu-
nem, sit quid simpliciter infimum, tamen pura
potentia in tali vel tali genere, non habet quod sit
simplieiter infimum. Unde pura potentia in genere
corporum coelestium, non est quid simpliciter inli-
mum ; immo est superior ad puram potentiam in
genere corporum generabilium et corruptibilium,
quia ad perfectiorem actum ordinata. Et hoc est idem
ac si diceretur, quod, si (a) esset aliqua pura poten-
tia capax omnis actualitatis, illa esset infima simpli-
citer in tola universitate entium. Si autem nulla
talis sit, sicut nos ponimus, sed sit una pura poten-
tia in tali genere, id est, ad actus hujus generis
solum, et sit alia pura potentia ad actus alterius
generis solum , tunc qualis ordo est inter illa duo
genera, vel actus illorum, talis proportionabiliter
gradus et ordo potest poni inter puras potentias ad
actus diversorum generum.

II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum

Aureoli, patet responsio ex dictis ad secundum
Durandi. Et ideo dicitur quod responsio ibidem
data, bona est. — Nec improbatio valet, sicut supra
patuit. Licet enim materia non sit respectus, nec de

(a) si. — Om. Pr.

DISTINCTIO XII. — QU^ISTIO I.

17

genere relationis; tamen cognoscibilis non est, nisi
per respectum ad formam. Nec oportet quod omne
absolutum distinguatur ab alio per aliquid sibi intrin-
secum, tanquam quo distinctivo ; licet distinguatur
ab alio per aliquid intrinsecum, tanquam quod et
distinctum, ut supradictum est. Respectus autem
potest distinguere absoluta ratione sui fundamenti
vel termini, non autem ut respectus est, potissime,
si (a) talia absoluta sunt (?) minimae entitatis, qu;c
nomen et rationem accipiunt ab extrinseco, ut sunl
actiones, passiones, motus et potentise passivse.
Quod autem addit, quod repugnat materise primse
habere propriam naturam et determinatam, etc, —
verum est secundum rationem suam communem,
qua est pura potentia ; secus est secundum rationem
suam specialem, qua est potentia pura in tali vel
tali genere duntaxat; sic enim aliquo modo habet
propriam naturam, licet imperfecte.

Ad secundum dictum est prius ; quia non omnis
materia est in potentia contradictionis, nisi forte
materia subjecta privationi. Et ad probationem, dici-
tur quod arguens habet negare id quod assumit :
quia, sive in ccelo sit materia, sive non, necessario
habet ibi ponere aliquod subjectum habens poten-
tiam passivam et receptivam naturalium acciden-
tium et proprietatum cceli, qualecumque sit illud
subjectum ; et tamen ipse non concederet quod illa
potentia receptiva talium actuum, indifferenter se
habeat ad illos actus et ad sua opposita. Nec potest
dicere quod subjectum talium accidentium non
solum est potentia passiva respectu talium acciden-
tium , immo est activum talium ; cum ipse asserat
quod causa effectiva vel activa talium est intelligen-
tia unita ccelo, et non corpus cceli ; sed est in poten-
lia mere passiva ad illa. — Ad aliud quod ibi addi-
tur, dicendum quod nos non dicimus quod materia
cceli sit in potentia naturali ad privationem formae
quam habet, aut quod ccelum sit corruptibile ab
intrinseco, sed incorruptibile ab extrinseco, scilicet
propter defectum agentis naturalis potentis illud
corrumpere.

Ad tertium responsum est prius : quia, ad hoc
quod aliqua sint ad invicem transmutabilia, non
sufficit quod habeant materias unius rationis; sed
requiritur quod sint subjectoe privationi ; hoc aittem
secundum deficit in ccelo.

Ad quartum patet per idem. Unde mirum est
quomodo in hoc medio taliter arguentes tantam vim
constituunt, quia idem argumentum potest fieri
contra eos, dato quod in ccelo negetur materia pro-
prie dicta. Non enim possunt negare quin accidentia
naturalia, quse apparent in ccelo, puta Iux solis,
figura, quantitas, raritas, densitas, diaphaneitas, et
virtus ejus, habeant aliquod subjectum illa defe-

(a) si. — Om. Pr.
(6) sunt. — Om. Pr.

rens, quod se habet ad illa sicut potentia passiva ad
suum actum. Et tunc arguitur, sicut ipsi arguunt
contra ponentes materiam, de subjecto taliunTacci-
dentium : quia aut est unius rationis in omnibus
orbibus, aut alterius. Item, de partibus unius orbis,
an sint unius rationis, vel diversarum. Et si unius,'
tunc subjectum horum accidentium erit in potentia
ad accidenlia alterius subjecti, et una pars orbis erit
in potentia ad accidentia alterius partis ; et sic esset
transmutabile ad illa, etc. Dicant enim ipsi ad hoc,
et videbunt solutionem ad argumentum proprium.

Ad quintum dicitur quod materia propria, secun-

dum suam rationem communem, est pura potentia

ad omnes actus. Sed nulla materia specialis, est

pura potentia capax omnis actus ; sed haec est pura

potentia in tali genere, et illa est pura potentia in

ahogenere. Cum autem dicitur quod in fundamento

matenai nihil est distinctum, — conceditur tanquam

quo. Matena enim non distinguitur a materia per

aliquid intrinsecum, licet intrinsecum unius sit

distinctum ab intrinseco alterius. Illud autem

7. Metaphysicse, Materia non est quid , nec qua-

le, etc, — truncate allegatur : quia, si complete

allegetur, gladius est Golise; sequitur enim, ibi-

dem, quod materia est subjectum qualis et quanti.

Illud autem quod dicit, quod materia est illud per

quod res potest esse et non esse, — solutum est

pnus : quia, si intelligatur de non esse simpliciter,

restnngendum est ad materiam subjectam priva-

tioni ; si autem intelligatur de non esse secundum

quid, conceditur, sed nihil contra nos. Cum autem

dicit quod Aristoteles non distinxit duas materias

nec materiam posuit in coelo, — falsum est mani-

feste, ut probatum fuit ex dictis ejus, 1. Cceli. Cum

vero dicit quod, si in coelosit materia, oportet quod

ei competat diffinitio materia?, - conceditur. Essen-

tiahs vero diffinitio materiae est quod est proprium

subjectum formae substantialis, et proximum, et

lmmediatum, et quod est subjectum omnium for-

marum accidentalium, mediatum et remotum ; Iikc

autem diffinitio convenit materise coeli, etc

III. Ad argumenta ^Egidii. — Ad primum
argumentum ^Egidii responsum est superius, et
sa^pe.

Ad secundum dicitur quod pura potentia capax
omnis actualitatis, si qua esset in rerum natura,
summe distaret a puro et supremo actu ; et simili-
ter, potentia pura in genere corporum corruptibi-
hum, summedistat ab illo. Sed potentia pura inge-
nere corporum incorruptibilium, non summe distat
a Deo, ut supra dictum est; quia minus distat ab
illo, quam materia alterius generis.

Ad tertium dicitur (x) quod materia prima, si
sumatur in toto suo ambitu, et ut est quoddam

(oc) dicitur. — Om. Pr.

IV. - 2

18

LIBRI II. SENTENTIARUM

commune, ambiens omnes modos materiae, sicut
genus, ut ita dicam, continet suas species, tunc
illud genus materise est medium inter ens et nihil,
sic quod nullum aliud genus entium propinquius
est nihilo, aut remotius ab ente in actu, quam talis
materia generalis. Sed , si loquamur de materia spe-
ciali, tuncdicitur quod materia inferiorum est proxi-
mior nihilo, et remotior ab ente in actu, quam
materia ccelorum, non quod materia cceli habeat
plus actualitatis quam alia, sed quia correspondet
perfectiori actui quam alia. — Nec valet, si fiat
instantia de anima intellectiva, quse est perfectior
quam sit forma cceli. Ad hocenim respondet sanctus
Thomas, 1 p., q. 70, art. 3, in solutione secundi,
ubi sic dicit : « Nihil prohibet aliquid esse nobilius
simpliciter, quod tamen non est nobilius quantum
ad aliquid. Forma ergo ccelestis, etsi non sit simpli-
citer nobilior anima, est tamen nobilior quantum ad
rationem formae : perficit enim materiam suam tota-
liter, ut non sit in potentia ad aliam formam ; quod
anima non facit. » — Ehec ille.

Ad quartum, dicitur quod argumentum non plus
concludit, nisi quod omnes materi?e sunt unius
rationis generalis et communis, sub qua possunt
contineri plures rationes speciales ; quia esse in
potentia, est differentia communis, continens sub
se alias specialiores. Et hoc conceditur. Sed non con-
cludit argumentum, quod omnes materiae sint unius
rationis specialissimsc, et nullo modo diversarum.

Ad quinlum dicitur quod Philosophus expresse
ponit, 1. Cceli, quod ccelum est ex tota sua mate-
ria, ita quod nulla alia materia est capax similis
formae ; et ex hoc concludit quod non possunt esse
plures cceli. Augustinus autem non ponit quintam
essentiam , quia in hoc sequitur opinionem Plato-
nis, vel quia materia informis est una, unitate ordi-
nis, sicut omnia corpora sunt unum in ordine crea-
turse corporeae ; ideo Augustinus non distinguit
duplicem materiam, ut ostendit sanctus Thomas,
1 p., q. 66, art. 1, in solutione primi argumenti.

Ad argumentum in pede quyestionis factum, patet
responsio per prsedicta.

Et haec de quyestione sufficiant ; de qua benedictus
Deus. Amen.

DISTINCTIO XIII.

QUiESTIO I.

UTRUM MATERIi; INFORMITAS PR^CESSERIT DURATIONE
EJUS FORMATIONEM

(3*^3^iRCAdecimamtertiamdistinctionem2.Sen-
W(W}$z& tentiarum, quseritur : utrum materiae
ftkvW^^S informitas praecesserit duratione ejus
(]jv^=^4J formationem.

Et arguitur quod sic. Materia potior est accidente ;
quia materia est pars substantise. Sed Deus potest
facere quod accidens sit sine subjecto, ut patet in
sacramento Altaris. Ergo potuit facere quod materia
esset sine forma.

In oppositum arguitur sic : imperfectio effectus
attestatur imperfectioni agentis. Sed Deus est agens
perfectissimum ; unde de ipso dicitur, Deuter. 32
(v. 4), Dei perfecta sunt opera. Ergo opus ab eo
creatum, nunquam fuit informe(a).

In hac quoestione erunt tres articuli. In primo,
ponetur determinatio sancti Thomse per conclusio-
nes. In secundo, ponentur objectiones. In tertio,
dabuntur solutiones.

AUTICULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOM.E
PER CONCLUSIONES

Quantum ad primum articulum , notandum quod
hsec quoestio mota est, ad videndum utrum, per Dei
potentiam , materia prima possit esse sine quacum-
que forma substantiali. Ideo, circa hoc, sit

Prima conclusio : Quod Deus non potest facere
quod materia prima sit sine forma.

Hanc ponit sanctus Thomas in multis locis, spe-
cialiter in 3. Quodlibeto, art. i, ubi, in forma,
quaerit : Utrum Deus possit facere quod materia sit
sine forma. Et in responsione principali sic dicit :
(( Uniuscujusque rei virtus est sestimanda secundum
modum essentise, eo quod unumquodque agit in-
quantum est ens actu. Unde, si in aliquo invenia-
tur forma, vel natura aliqua, non limitata, seu
contracta, erit virtus ejus se extendens ad omnes
actus vel effectus convenientes illi naturse : puta, si
intelligeretur calor esse subsistens per se, vel in
aliquo subjecto quod reciperet ipsum secundum

(a) informe. — in forma Pr.

DISTINGTIO XIII. — QU^STIO I.

19

totum ejus posse, sequeretur quod haberet virtutem
ad producendum omnes actus et effectus caloris. Si
vero aliquod subjectum non reciperet calorem secun-
dum totum ejus posse, sed cum aliqua contra-
ctione et limitatione, non haberet virtutem activam
respectu omnium actuum vel effectuum caloris.
Cum autem Deus sit ipsum esse subsistens, mani-
festum estquod natura essendi convenit Deo infinite,
absque omni contractione et limitatione. Unde ejus
virtusactiva seextendit infinite ad totum ens, et ad
omne illud quod potest habere rationem entis. Illud
ergo solum potest excludi a divina potentia, quod
repugnat rationi entis : utputa quod aliquid sit non
ens, simul et secundum idem exsistens. Unde quod
aliquid simul sit et non sit, a Deo fieri non potest,
nec aliquid contradictionem includens. Et de hujus-
modi est materiam esse actu sine forma. Omne
enim quod est actu : vel est ipse actus ; vel est poten-
tia participans actum. Esse actum autem , repugnat
rationi materiaa, quae, secundum propriam ratio-
nem, estens in potentia. Relinquitur ergo quod non
possit esse actu, nisi inquantum participat actum.
Actus autem participatus a materia, nihil est aliud
quam forma. Unde idem est dictu, materiam esse
actu, et materiam habere formam. Dicere ergo quod
materia sit actu sine forma, est dicere contradictoria
esse simul. Unde a Deo fieri non potest. » — Htec
ille.

Eamdem conclusionem ponit cum simili proba-
tione, 1 p., q. 66, art. 1. Item, de Potentia Dei,
q. 4, art. 1, ubi sic : « Materia, inquit, non potest
in rerum natura exsistere , quin aliqua forma infor-
metur. Quidquid enim in rerum natura invenitur,
actu exsistit ; quod quidem non habet materia nisi
per formam, quse est actus ejus; unde non potest
sine forma in rerum natura inveniri. Et iterum,
cum nihil possit contineri in genere, quod per ali-
quam generis differentiam ad speciem non determi-
netur, non potest materia esse ens, quin ad aliquem
specialem modum essendi determinetur; quod qui-
dem non fit nisi per formam. Unde, si materia sic
informie intelligatur, quod sit absque omni forma,
lmpossibile est quod duratione prsecesserit formam. »
— Hsec ille.

Similia dicit, 2. Sententiarum , dist. 12, q. 1,
art. 4; etiam in multisaliis locis.

Ex quibus potest formari talis ratio : Nihil impli-
cans contradictionem , subest divin» potentiae. Sed
materiam esse sine forma actualiter in rerum natura,
implicat conlradictionem. Igitur, etc. Minor proba-
tur : quia ex hac propositione, Materia est actualiter
in rerum natura sine forma, sequitur primo quod
illa materia est (a) actu, secundo quod illa eadem
materia est sine actu ; quae contradicunt. Deductio
patet ex praedictis.

(a) sine. — Ad. Pr.

Secunda conclusio hujus articuli estquod mate-
ria qenerabilium el corruptibilium, sicutaqua-
libet forma substantiali naturaliter est separa-
bilis, ila et a qualibet forma accidenlali, etiam
a quantitate.

Ista conclusio ponitur contra Gregorium de Ari-
mino, qui hujusmodi contrarium ponit.

Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, quoad
utramque sui partem. — Quod enim materia sit a
qualibet forma substantiali separabilis, ponit ipse.
Nam, secundum eum, materia nunquam habet
simul duas formas substantiales ; et ideo, cum spo-
liatur forma ignis, spoliatur omnibus formis sub-
stantialibus prsecedentibus. Et generaliter, quando-
cumque inducitur una forma substantialis in mate-
ria, non remanet aliqua forma substantialis, qua;
prius fuerit in illa materia. Hoc ostendit ipse, 1 p.,
q. 76, art. 3 et 4 ; item, de Potentia Dei, q. 3,'
art. 12; item, de Anima, q. 9 et 11 ; item, Quod-
libeto 11 , art. 1, q. 5; item, 2. Sentent., dist. 12,
q. 1 , art. 4. Et de hoc alias videbitur, dum inquire-
tur : Utrum in homine sint plures forma3 substan-
tiales. Ideo hoc supponitur pro prsesenti.

Sed pro secunda parte conclusionis, sciendum est
quod, 1 p., q. 76, art. 6, ubi sanctus Thomas quse-
rit, Utrum anima intellectiva uniatur corpori median-
tibus aliquibus dispositionibus accidentalibus, sic
dicit : a Si anima uniretur corpori solum ut motor,
nihil prohiberet, immo magis necessarium esset,
esse aliquas dispositiones medias inter animam et
corpus : potentiam scilicet ex parte animae, per
quam moveret corpus; et aliquam habilitatem ex
parte corporis, per quam corpus esset ab anima
mobile. Sed, si anima intellectiva uniatur corpori ut
forma substantialis, impossibile est quod aliqua
dispositio accidentalis cadat inter animam et corpus,
vel inter quamcumque formam et materiam suam!
Et hujus ratio est : quia, cum materia sit in poten-
tia ad omnes actus orduie quodam, oportet quod
dlud quod est principium simpliciter in actibus,
primo in materia intelligatur. Primum autem inter
omnes actus, est esse. Impossibile est ergo intelli-
gere materiam prius esse calidam vel quantam,
quam esse in actu. Esse autem in actu, habet per
formam substantialem , qua3 facit esse simpliciter.
Unde impossibile est quod quaecumque dispositiones
accidentales prseexsistant in materia ante formam
substantialem. » — Hsec ille.

Item, in primo loco, arguit, ibidem, sic :
« Omnis forma est in materia sibi propria et dispo-
sita. Sed (a) dispositiones ad formam sunt acciden-
tia qucedam. Ergo oportet praeintelligi in materia,
aliqua accidentia, ante formam substantialem, etc. »'
Et respondet (6) sic : « Forma perfectior, viitute

(a) Sed. — seciuidum Pr.
(g) respondet. — Om. Pr.

20

LIBRI II. SENTENTIARUM

continet qnidquid est inferiorum formarum. Et ideo
una et eadem exsistens, perficit materiam secundum
diversos perfectionis gradus. Una et eadem enim
forma est per essentiam, per quam homo est ens
actu, et per quam est corpus, et per quam est
vivum, et per quam est animal, et per quam est
homo. Manifestum est autem quod unumquodque
genus consequuntur propria accidentia. Sicut ergo
materia intelligitur perfecta secundum esse, ante
intellectum corporeitatis , et sic de aliis; ita praein-
telliguntur accidentia, qua? sunt propria entis, ante
corporeitatem. Et sic primum intelliguntur disposi-
tiones materise ante formam, non quantum ad
omnem ejus effectum , sed quantum ad posteriorem.»
— Heec ille.

Item, in secundo loco, arguit sic : « Diversse
formse unius speciei requirunt diversas partes mate-
rise. Partes autem materise diversse non possunt
intelligi nisi secundum dimensivarum quantitatum
divisionem. Ergo oportet intelligere dimensiones in
materia ante formas substantiales , qUse sunt multae
unius speciei. » Ecce argumentum. Sequitur respon-
sio : « Dicendum, inquit, quod dimensiones quan-
titativae, sunt accidentia consequentia corporeita-
tem , quse toti materise convenit. Unde materia jam
intellecta sub corporeitate in dimensionibus, potest
intelligi ut distincta secundum diversas partes, ut
sic accipiat diversas formas secundum ulteriores
perfectionis gradus. Quamvis enim eadem forma sit
secundum essentiam, quce diversos gradus perfectio-
nis materiae tribuit, tamen secundum consideratio-
nem rationis differt. » — Ha>c ille.

Item, 1. Quodlibeto , art. 6, sic dicit : « Adve-
niente anima humana, tollitur forma substantialis
qua? prius inerat ; alioquin esset generatio unius
sine corruptione alterius, quod est impossibile.
Formai vero accidentales quee prius inerant dispo-
nentes ad animam, corrumpuntur quidem, non per
se, sed per accidens, ad corruptionem subjecti ;
unde manent eicdem specie, sed non numero;
sicut etiam contingit circa dispositiones formarum
elemenlarium, quae primitus materiae advenire appa-
rent. » — Haec ille.

Ex quibus potest ratio talis pro conclusione sic
formari : Materia generabilium et corruptibilium
potest acquirere novam formam substantialem ; ergo
potest perdere omnia accidentia qua? babet. Tenet
consequentia : quia, adveniente nova forma sub-
stantiali in materia, recedunt omnes formae priores,
tam substantiales quam accidentales, illam mate-
riam informantes. Quod probatur sic : Si priora
accidentia remanerent cum forma substantiali
sequenti, tunc illa immediatius et prius actuarent
materiam, quam forma substantialis sequens; sed
consequens est falsurn ; igitur et antecedens. Falsi-
tas consequentis patet : quia prior actus prseintelli-
gitur in materia, quam posterior; sed esse simpli-

citer, est prior actus, et est a forma substantiali ;
esse autem secundum quid, est actus posterior, et
est a forma accidentali ; ergo materia prius natura
babet esse simpliciter et formam substantialem ,
quam esse secundum quid et formam accidentalem.

Tertia conclusio est quod nullum accidens abso-
lutum immediate inhseret materise primse, sed
composito vel foriruc substantiali.

Hanc ponit sanctus Tbomas, ubi supra. Sequitur
enim (a) ex immediate dictis. Si enim forma sub-
stantialis pnecedit omnia accidentia in materia,
sequitur quod omne accidens advenit enti in actu.
Ens autem in actu, est forma substantialis, vel com-
positum. Igitur omnis forma accidentalis inhseret
formoe substantiali , vel composito.

Hanc expressius ponit, 1 p.^ q. 77, arl. 6, ubi sic
ait : « Forma substantialis et forma accidentalis par-
tim conveniunt, et partim differunt. Conveniunt
quidem in hoc quod utraque est actus, et secundum
utramqueest aliquidquodamniodo in actu. Differunt
autem in duobus. Primo quidem , quia forma sub-
stantialis facit esse simplieiter, et ejus subjectum est
ens in potentia tantum ; forma autem accidentalis
non facit esse simpliciter, sed esse tale, aut tantum,
aut aliquo modo se habens : subjectum enim ejus
est ens actu. Unde patet quod actualitas prius inve-
nitur in forma substantiali quam in ejus subjecto.
Et quia primum est causa in quolibet genere, forma
substantialis causat esse in actu in suo subjecto. Sed
e converso, actualitas prius invenitur in subjecto
formse accidentalis quam in forma accidentali ; unde
actualitas formae accidentalis causatur ab actualitate
subjecti : ita quod subjeetum, inquantum est in
potentia, est susceptivum forma? accidentalis ;
inquantum autem est actu, est ejus productivum.
Et hoc dico de proprio accidente , et per se : nam
respectu accidentis extranei, subjectum est susce-
ptivum tantum; productivum vero talis accidentis,
est agens extrinsecum. Secundo autem differunt
forma accidentalis et substantialis, quia, cum minus
principale sit propter principalius, materia est pro-
pter formam substantialem ; sed e converso , forma
accidentalis est propter completionem sui subjecti. »
— Hsec ille.

Item, in Scripto super 8. Metaphysicse , in illo
capitulo quod incipit, De materiali autem princi-
pio, in illa parte, Non quiecumque (lect. 4) : « Hic
ostendit, inquit, Philosophus quomodo materia at-
tribuatur accidentibus; et dicit quod illa quse sunt
secundum naturam, non tamen sunt substantia,
sed accidentia, non habent materiam ex qua sint,
sed substantia est eis subjectum. Subjectum autem
habet aliquid simile materia?, inquantum est rece-

(a) enim. — Om. Pr.

DISTINCTIO XIII. — QU^STIO I.

21

ptivum accidentis. Differt tamen a materia ; quo-
niam materia non habet actu esse nisi per formam ,
subjectum aulem non constituitur in esse per acci-
dens. »

Item, in de Anima, q. 9, sic dicit : « Inter
omnia, esse est illud quod immediatius et intimius
convenit rebus, ul dicitur in libro de Causis. Unde
oporlet quod , cum materia babeat esse actu per for-
mam, quod forma dans esse materise, ante omnia
intelligatur advcnire materise, et immediatius sibi
inesse. Est autein proprie formse substautialis, quod
det materise esse simpliciter; ipsa enim est per quam
res est boc ipsum quod est. Non autem per formas
accidentales Iiabet esse simpliciter, sed secundum
quid : puta esse magnum, vel coloratum, vel aliquid
tale. Si qua ergo forma est, qusc non det materice
esse simpliciter, sed adveniat maleriee exsistenti in
actu per aliam formam , non erit forma substantia-
lis. Ex quo patet quod inter formam substantialem
et materiam non potest cadere aliqua forma substan-
tialis media, sicut quidam volunt, ponentes quod
secundum ordinem generum , quorum unum sub
altero ordinatur, est ordo diversarum forrnarum in
materia : ut puta dicamusquod (*) maleriasecundum
unam (6) formam habet quod sit substantia in actu,
et secundum aliam quod sitcorpus, et iterum secun-
dum aliam quod sit animatum corpus, et sic dein-
ceps. Sed, bac positione facta, sola prima forma,
quse faceret esse substantiam actu, esset forma sub-
stantialis ; alise vero formse accidentales ; quia forma
substantialis, est quee facit hoc aliquid, ut jam
diclum est. Oportet igitur dicere quod eadem numero
sit forma per quam res habet quod sit substantia,
et quod sit in ultima specie specialissima, et in
omnibus intermediis generibus. Relinquitur ergo
dicendum quod, cum formse rerum naturalium sint
sicut numeri, in quibus est diversitas speciei, addita
vel subtracta unitate, ut dicitur in 8. Metaphysicse
(t. c. 10), oportet intelligere diversitatem formarum
naturalium, secundum quas materia constituitur in
diversis speciebus, ex hoc quod una addit perfectio-
nem super aliam : ut puta, quod una forma consti-
tuit in esse corporali tantum (hunc enim oportet
esse infimum gradum formarum naturalium, eo
quod materia non est in potentia nisi ad formas cor-
porales; quee enim incorporea sunt, immaterialia
sunt); alia autem perfectior forma constituit mate-
riam in esse corporali, et ulterius dat ei esse (y)
vitale ; et ulterius dat ei alia forma esse corporale, et
esse vitale, et super hoc addit esse sensitivum ; et
sic est in aliis. Oportet igitur intelligere quod forma
perfectior, secundum quod constituit maleriani in
perfectione inferioris gradus, quse cum materia est

(a) una. — Ad. Pr.
(6) unam. — Om. Pr.
(y) esse. — omne Pr.

compositum , intelligalur ut materiale respectu ulte-
rioris perfectionis; et sic ulteiius procedendo : ut-
pote, in materia prima, secundum quod jam consti-
tuta est in esse corporeo, est potentia respectu ulte-
rioris perfectionis, quse est vita ; et inde est quod
corpus est genus corporis viventis, et animatum,
sive vivens, est differentia; nam genus suinitur a
maleria, differentia vero a forma. Et sic quodam-
modo una et eadem forma, secundum quod consti-
tuit materiam in actu inferioris gradus, est media
inter materiam, et seipsam, secundum quod consti-
tuit eam in esse superioris gradus. Materia autem ,
secundum quod intelligitur constituta in esse sub-
stantiali, secundum perfectionem inferioris gradus,
per consequens potest intelligi ut accidentibus sub-
jecta. Nam substantia, secundum illurn gradum
inferioris perfectionis, necesse est quod habeat quse-
dam accidentia propria (a), quse necesse est ei
inesse : sicut ex materia constituta in esse corporeo
per formam, statim consequiturut sint in eadimen-
siones, per quas intelligatur materia divisibilis per
diversas partes, ut sic, secundum diversas partes
sui , possit esse susceptiva diversarum formarum ;
et ulterius, ex quo materia jam intelligitur consti-
tuta in esse quodam substantiali , intelligi potest
susceptiva accidentium, quibus disponitur ad ulte-
riorem perfectionem , secundum quam materia sit
propria ad altiorem perfectionem sustinendam.
Hujusmodi autem dispositiones prseintelliguntur
formse, ut inductse ab agente in materiam ; licet
sint qusedam accidentia ita propria formse, quod
nonnisi ex ipsa forma causentur in materia. Unde
non prseintelliguntur, in materia, formse, quasi dis-
positiones; sed magis prceintelligitur eis, sicutcausa
effectui, etc. »

Item, in solutione quinti argumenti, sic dicit :
(( Dispositiones accidentales quae faciunt materiam
propriam ad aliquam formam, non sunt medisetota-
liter inter formam et materiam , sed inter formam
secundum quod dat ultimam perfectionem , et mate-
riam secundum quod jam est perfecta perfectione
inferioris (6) gradus. Materia enim secundum
seipsam, est propria potentia respectu infimi gradus
perfectionis; quia materia secundum seipsam, est in
potentia ad esse substantiale corporeum. Nec ad
hoc requirit aliquam dispositionem. Sed, hac perfe-
ctione prsesupposita in materia, requiruntur dispo-
sitiones ad ulteriorem perfectionem. »

Ilem , in solutione 17', sic dicit : « Dimensiones
non possunt intelligi in materia, nisi secundum
quod materia intelligitur constituta per formam sub-
stantialem in esse substantiali corporeo. Quod qui-
dem non fit per aliam formam, in homine, quain
per animam. Unde bujusmodi dimensioncs non

(oc) propria. — propter IV.
(6) inferioris. — ulterioris Pr.

22

LIBRl II. SENTENTIARUM

pracintelliguntur ante animam in materia totaliter,
sed quantum ad ultimos gradus perfectionis. » —
Hsec ille.

Ex quibus omnibus potest colligi talis ratio :
Nulla forma adveniens materia? substantialiter, et
per formam substantialem actuata), inhasret mate-
viiR immediate. Sed omnis forma accidentalis, est
bujusmodi. Igitur, etc.

Et in hoc primus articidus terminatur.

ARTIGULUS II.

PONUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Scoti. — Quantum ad secun-
dum articulum, arguitur contra conclusiones. Et
quidem, contra primam arguunt multi. Sed specia-
liter recitabo argumenta Scoti et Gregorii ; licet
multi dudum contra illam arguerent, quorum argu-
menta dissolvit sufficienter Correptor Corruptoris.
Scotus siquidem (dist. 12, q. 2) arguit

Primo sic. Quia omne absolutum prius alio abso-
luto, et distinctum realiter ab illo, potest esse, sine
contradictione, absque illo. Sed materia est entitas
absoluta , distincta a realitate formse ; et est prior ea.
Igitur non est contradictio quod sit sine ea. Major
patet ex ratione prioris, de cujus ratione est quod
possit esse sine posteriori, nisi sit prioritas originis,
includens simultatem correlativorum (a); et ideo
in majori additur quod sit absolutum. Minor, quan-
tum ad primam partem sui, supponitur vera, scili-
cet quod sit alia realitas materia? a forma absoluta.
Est etiam prior forma, non secundum perfeclionem,
sed secundum originem. Quia omne receptivum, est
prius recepto, saltem prioritate originis; et etiam
fundamentum, est prius fundato in eo. Materia
autem recipit formam, et forma fundatur in mate-
ria; unde materia dicitur fundamentum naturde,
2. Metaphysicse. Igitur.

Confirmatur per Augustinum , qui dicit, in multis
locis, quod creatio priusorigineterminatur ad mate-
riam, quam ad formam.

Secundo. Quidquid Deus causat in creaturis,
respectu absoluti, per causam quae non est de essen-
tia rei, potest causare sine illa : quia non est contra-
dictio, ex parte rei, quod sit sine illa causa qusenon
est de essentia ejus ; et prima causa habet causalita-
tem illius causse. Sed forma non est de essentia
materise : sunt enim primo diversa ; nec etiam quod-
cumque esse quod ponatur communicare materiae,
est de essentia materiae ; quia tunc materia transnm-
taretur in formam, quando transmutaretur de forma

(a) correlativorum. — correlationis Pr.

in formam.Igitur quidquid ponitur Deus causare in
materiam per formam , potest sine forma illud cau-
sare in materia ; et ita potest dare sibi esse sine
forma.

Terlio. Quidquid Deus immediate causat sive
creat, potest immediate conservare. Sed Deus imme-
diate creat materiam ; quia, si materia est aliquid
in entibus, non subest causalitati naturae, sed est a
solo Deo creante. Igitur seque poterit immediate con-
servare materiam. Sed quidquid Deus potest imme-
diate conservare, potest esse per se, sine omni alio :
quia nullum aliud est de ratione ejus; unde potest
conservare rem per se, sine omni alio quod non est
de ejus essentia.

Quarto. Non est necesse Deum velle aliquid extra
se, necessitate absoluta; nec oportet quod, si velit
aliquid extra se, quod necessario velit aliud, nisi sit
necessitas ex parte connexionis volitorum. Sed in
materia non est absoluta necessitas ad formam.
Igitur, ad hoc quod velit materiam , non est necesse
quod velit formam esse in materia. Minor probatur :
Quia quidquid determinat sibi genus aliquod, deter-
minat sibi speciem sub genere ; unde quod aliquid
determinet sibi genus, et non aliquid sub genere,
impossibile est : ut quod aliquid determinet sibi quod
sit animal, et non aliquam speciem animalis, est
impossibile. Sed materia non determinat sibi neces-
sario lianc formam vel illam. Unde nullam necessa-
rio sibi determinat. Igitur nec absoluta necessitate
determinat sibi formam.

Confirmatur. Quia quod contingenter se habet ad
quodlibet alicujus generis absoluti, contingenter se
habet ad totum illud genus absolutum : quia, si
essentialiter dependet a natura illius generis, opor-
tet quod essentialiter dependeat ab uno, et non a
pluribus ejusdem generis; quia tunc, uno istorum
non exsistente, adhuc essentialiter dependeret ad
aliud, et sic esset sine illo ad quod essentialiter
dependeret. Cum igitur materia contingenter respi-
ciat quamlibet formam , sequitur quod contingenter
se habet ad totum genus formae.

Ha>c argumenta ponit, 2. Sentent.

II. Alia argumenta Scoti. — Arguit etiam
contra eamdem (x) in Qusestionibus super Meta-
physicx, lib. 7.

Primo sic. Quia, secundum te, prima materiaest
immediate susceptiva omnium formarum substantia-
lium, et immediate est pars compositi. Sed, destru-
cto composito, possibile est partes remanere, 7. Meta-
pliysicx (t. c. 24); et hoc eliam contingit naturali-
ter, si dictum Thomse est verum. Igitur, etc.

Secundo. Quia non repugnat secundum se perpe-
tuo et incorruptibili, esse sine corruptibili. Materia
est hujusmodi, 1 . Physicorum.

(a) etiam contra eamdem. — Om. Pr.

DISTINCTIO XIII. — QU^ESTIO I.

23

Tertio. Quia, 1. Physicorum, dicitur : principia
non sunt ex aliis, nec ex alterutris. Igilur habent
proprium esse, vel eis non repugnat esse.

Quarto. Quia, si Deus facit materiarn mediante
forma, quasi causa secunda, et tamen sine illa non
potesteam facere, Uincipse cum causa secunda exce-
dit seipsum pnecise sumptum. Hoc autem est
inconveniens. Igitur, etc.

Quinto. Quia materia dicitaliquem gradumactua-
litatis. Ergo secundum illum poterit esse actu, licet
non in actu. Consequentia patet. Antecedens proba-
tur multipliciter. Supponit namque duas distinctio-
nes, quarum una est de actu, et alia est de potentia.
Prima distinctio de potentia, est quod aliquid dicitur
esse in potentia dupliciter. Primo modo, ut termi-
nus potentiae, sive ad quem est potentia, ut albedo
generanda; et dicitur potentia objectiva, quia obji-
citur et praecedit quamcumque actionem. Alio
modo, ut subjectum potentice, sive in quo est poten-
tia, ut superficies dealbanda; et dicitur potentia
susceptiva vel subjectiva, quia non est ad esse sui-
ipsius, sed ad susceptionem alterius ordinatur. Et
per oppositum , dicitur actus dupliciter, scilicet :
objectivus et essentialis, sicut entitas intrinseca
cujuslibet entis ; et formalis sive formativus, et hoc,
sive sit essentialis, qui dicitur actus primus, sive
accidentalis, qui dicilur actus secundus. Secunda
distinctio est quod, stricte et proprie loquendo,
aliud est esse actum, quia hoc appropriatur formse;
et aliud est esse sub actu, quia illud appropriatur
materia?, ut est altera pars compositi ; et aliud
est esse in actu, quia hoc convenit ipsi compo-
sito singulari, saltem in corporalibus; et aliud est
esse actu, quia hoc circuit omne ens, et potest dici
de omnibus actu extra nihil exsistentibus, in quibus
est ratio entitatis. His suppositis, probatur antece-
dens praemissum, scilicet quod materia secundum
se dicit aliquein gradum actualitatis, ita quod repu-
gnat ei esse in potentia primo modo dicta. — Primo.
Quia talis potentia non est subjectum transmutatio-
nis, sed terminus a quo. — Secundo. Quia talis
potentia, secundum numerum actuum numeratur,
3. Physicorum (t. c. 8 et seq.). Eadem autem
materia est una numerositate essentise, respectu
formarum oppositarum. Ergo sibi convenit actus
oppositus tali potentioe. — Tertio. Quia potentia
secundo modo dicta, quae convenit materioe, funda-
tur in aliquo actu, secundum Commentatorem,
3. Physicorum , licet non in actu de se. Hcec autem
est materia. — Quarto. Quia recipere non convenit
alicui, nisi habenti prius in se aliquam entitatem
positivam. Sed materia est fundamentum omnis rea-
litatis positivic , et principium receptivum ; licet
recipiat eo modo quo est in polcntia secundo modo.
— Quinto. Quia materia est essentialiter distincta a
forma. Sed distinctio est realis relatio. lgitur utrum-
que extremum est ens reale actu, licet non in actu,

stricte loquendo. — Sexto. Quia materia secundum
se est terminus productionis divime, scilicet creatio-
nis. Potentia autem primo modo, non est terminus
ad quem. — Septimo. Quia materia est pars es-
sentialis compositi. Sed pura potenlia, nullo modo
est pars compositi. — Si dicatur quod sub forma
fuit creata; — sed contra. Quia : aut sub una, et
tunc non fuit pura, sed signata; aut sub pluribus,
et tunc non fuit unum creatum, sed plura creata. —
Et sic patet antecedens illud assumptum.

Sexto arguit. Materia prima est secundum seens.
Igitur potest secundum se esse. Antecedens probatur.
Primo : quia materia est principium per se, 1. Phy-
sicorum. Secundo : quia est causa per se, 2. Physi-
corum et 5. Metaphysicx. Tertio : quia est subje-
ctum transmutationis naturalis ; hoc autem necesse
est esse ens, quia in hoc differt a creatione ipsa
generatio, quia etiam agens naturale hoc requirit.

Hsec sunt argumenta Scoti contra primam conclu-
sionem.

III. Argumenta Gregorii. — Contra eamdem
arguit Gregorius de Arimino (dist. 12, q. 2,
art. 3).

Primo. Omne possibile esse verum, potest verifi-
cari per divinam potentiam ; alias aliquod verum
verbum est, et impossibile apud Deum. Sed mate-
riam esse, et nullam (a) formam esse, quamvis sit
falsum , est tamen possibile esse verum ; cum nul-
lam implicet contradictionem. Igitur, etc.

Secundo. Si hoc non esset Deopossibile, sequitur
quod non quamlibet creaturam Deus posset, sine
alio extrinseco conservante, per se tantum conser-
vare. Consequentia ista patet. Quoniam quod una
res non possit etiam naturaliter exsistere sine alia
ab ea essentialiter distincta, et non sibi intrinseca,
non est nisi : vel quia illa est effectus naturalis
ipsius, sicut sol non potest esse naturaliter, quin
lumen sit ab illo diffusum ; vel quia est quoedam
propria passio consequens, sicut dicimus quod ignis
non potest esse sine calore ; vel ■ quia est causa
ipsum in esse conservans, sicut lumen non potest
naturaliter exsistere, non exsistente luminoso cor-
pore a quo conservatur in esse. Sed propter pri-
mum (6) non impeditur propositum. Tum quia
forma non est effectus materia? illo modo. Tuni quia
per divinam potentiam potest quselibet talis causa
sine hujusmodi effectu exsistere, ut patet de sole,
tempore mortis Christi, qui non profudit lumen in
aere. Patet etiam de igne in camino, qui illos tres
pueros non calefecit, aut aliqualiter in eos egit. Nec
propter secundum.Quia nulla est forma tam natura-
liter et necessario consequens aliquod subjeclum,
quin sine ipsa (y) Deus posset subjectum conser-

(a) nullam. — naturam Pr.
(6) primum. — ipsum Pr.
(•y) ipsa. — ipso Pr.

24

LIBRI II. SENTENTIARUM

vare ; sicut expresse haberi potest a beato Augustino,
in Epistola ad Consensium, qua? est septuagesima-
tertia in numero epistolarum , ubi ait : Valet divina
potentia de ista visibili atque tractabili natura
corporum quibusdam manantibus, auferre quas
voluerit qualitates, etc. Et cum statim ante, dixis-
set quod Deus carnem nostram potest perpetuo sine
corruptione servare, sicut el pueros in camino
sine (a) la^sione servavit, et posuit quamdam respon-
sionem, qua dici posset non carni illorum viro-
rum additam fuisse contra ignem (6) incorru-
ptionem, sed ipsi igni detractam fuisse corrum-
pendi facultatem (verba sua sunt), non hoc dicit
esse impossibile ; sed dixit, hoc adhuc prius dicto
mirabilius esse, eo (?) quod simul ignis comburebat
ligna, et non urebat illorum corpora ; et mox sequun-
tur verba allegata ; ita quod non est dubium alicui
diligenter consideranti , quin Augustinus velit ibi
asserere Deum posse, si vellet, facere ignem esse
sine calore, et quamlibet rem absque propria quali-
tate et qualibet passione naturaliter consequente.
Relinquitur ergo quod, si materiam non posset sine
forma facere, quod hoc sit ideo quia per formam
materia conservatur in esse. Et sic patet consequen-
tia. Sed falsitas consequentis debet cuilibet catho-
lico esse certa ; quia non minus quamlibet rem Deus
polest absque alio extrinseco conservante conser-
vare, quam possit absque alio producente producere.
Sicut enim ab ipso, ita et per ipsum sunt omnia,
et omnia in ipso constant, secundum Apostolum
(Rom., 11, 36). — Confirmatur. Quia alias Deus
indigeret creatura, et juvaretur per eam in conser-
vando aliquam creaturam ; quod videtur derogare
omnipotentise Dei. Unde, sicut dicit Augustinus,
1. libro de Libero Arbitrio, cap. 2, quod ille non
Deum omnipotentem credit, qui ulla credit eum
adjutum esse (o) in creando natura, quasi
ipse sibi non sufficeret; ita certe videtur quod
non plene credatur omnipotens, si non unam (e)
quamlibet creaturam sine alterius adjutorio conser-
vare possit.

Terlio. Non minus est hoc Deo possibile, quam
quod accidens sit sine subjecto ; quod tamen fit per
Dei potentiam in sacramento Altaris. Multa etiam
miracula et supra naturam legimus divinitus facta.
Ex quibus consideratis et creditis, non deberet ali-
quis dubitare hoc Deum posse. Et ideo Augustinus,
in epislola allegata, cum induxisset miraculum de
igne in camino, ait : Qui ista non credunl, mul-
tum de divina potestate diffidunt ; nec cum eis
vel ad eos sermo nunc nobis est. Qui autem ista

(a) sine. — Om. Pr.

(6) contra ignem. — Om. Pr.

(y) eo. — Om. Pr.

(6) esse. — creatura Pr.

(s) unam. — ullam Pr.

credunt , ex his etiam illa conjiciant primo quse
fideliter quxrunt.

Quarto arguit contra probationem conclusionis,
qua dicitur : Si materia esset sine forma , tunc esset
actu sine actu ; quod implicat contradictionem. Et
consequentia patet; quia ipsum quod est actus, est
forma, etc. — Isla, inquit, ratio non valet. Quia,
si intelligatur esse actu, generaliter id (a) de quo
contingit per propositionem de prsesenti et de inesse
vere enuntiare esse, verbi gratia, dicendo, Hoc est,
et per oppositum, illud dicatur esse in potentia, de
quo non contingit per hujusmodi propositionem sed
tantum per illam de possibili enuntiare esse, utpote
dicendo, Hoc potest esse, si, inquam, ita intelliga-
tur esse actu, et per aclum intelligatur forma, con-
sequens non est impossibile, nec implicans contra-
dictionem. Si autem intelligatur esse actu, speciali-
ter pro eo quod est ensactu primo modo, et essentia
integra et perfecte in specie, vel perfectio alterius
cum illo perfectam essentiam in determinata specie
constituens, et per oppositum, ens in potentia dica-
tur illud quod, etsi sit ens actu primo modo,
est tamen quaxlam partialis et incompleta essentia,
perfectibilis et quasi complebilis per aliam, ut sit
essentia integra et perfecta in specie, tunc conse-
quenlia non valet; quoniam tunc materia non esset
sic (6) actu. Materia enim potest dici ens actu primo
modo, licet non secundo modo; et hoc, in casu ubi
esset sine forma substantiali.

Et quod materia sit ens actu primo modo, probat
Gregorius (Ibid., q. 1) quintupliciter. — Primo sic.
Substantia corporalis per se subsistens, naturaliter
generata, est. Igitur materia est ; et per consequens,
ens actu primo modo. Antecedens notum est sensui ;
videmus enim ignem naturaliter genitum, et plan-
tas, et multa alia. Consequentia probatur. Quia
omnis hujusmodi substantia naturaliter genita,
habet aliquam partem essentialem, quoc praefuit suse
generationi ; et talem nos vocamus materiam. Cum
igitur impossibile sit totum esse, nisi pars ejus sit,
sequitur quod materia est. — Secundo probat
hoc auctoritate theologica. Nam, secundum theolo-
giam, materia fuit creata, nec fuit Deo cooeterna.
Igitur materia non est tantum ens in potentia. Con-
sequentia tenet. Quia alioquin non aliter esset ens
quam erat ante creationem : nam et antequam crea-
retur, fuit in potentia ut esset, et potuit esse per
potentiam Creatoris tantum ; et ita etiam nunc, si
esset tantummodo in potentia, non esset nisi per
potentiam Creatoris. Antecedens patet per Augusti-
num, in libro de Fide et symbolo, cap. 2 : Nullo
modo, inquit, credendum est ipsam materiam
de qua factus est mundus, per seipsam esse
potuisse, tanquam coxternam et coxvam Deo. Et

(a) id. — poni eo Pr.
(6) sic. — sine. Pr.

DISTINCTIO XIII. — QUJESTIO 1.

25

infra : Certissime creditur omnia Deum fecisse ex
nihilo; quia etiam si de aliqua materia factus est
mundus, eadem ipsa materia de nihilo facta est.
— Terlio probat hoc auctorilate philosophica. Nain
philosophi ponunt materiam ingenerabilein ; et si sic,
igitur non tantum potest esse, secundum philoso-
phiam, sed est. Consequenlia patet : quia, si non
esset sed tantummodo posset esse, et, secundum
philosophiam, non posset esse per creationem, igitur
per generationem ; et per consequens, non esset inge-
ncrahilis. — Quarto. Quia Commentator, 4. Meta-
phijsicx, comm. 15, ait : « Quod non est actu, est
non ens. » Sed materia non est non ens. Igitur est
actu. — Quinto. Quia, secundum hoc, nullae essent
causac intrinsecae; et per consequens, non essent
quatuor genera causarum. Et multa alia sequerentur
contra philosophicas veritates.
Haec sunt argumenta Gregorii.

§2.

CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Gregorii. — Contra secundam
conclusionem arguit Gregorius(dist. 12, q. 2. art. 1),
prohando quod, cum una res corrumpitur et alia
generatur, non corrumpitur quantitas prsecedens,
nec acquiritur nova.

Primo sic. Ponatur, inquit, gratia exempli, quod
ex aliquo aere demonstrato generelur ignis. Si ergo
lola quantitas aeris corrumpitur : aut corrumpitur
in tempore, et partibiliter; aut tota simul, et in
instanti. Non primo modo, ut dicit se probasse. Nec
secundo modo. Quia : vel corrumperetur tota simul,
in instanti corruptionis fornne substantialis aeris et
generationis ignis; vel ante illud instans. Non ante.
Quia : vel (a)aer remaneret post, absque quantitate;
vel, si nova generabitur : aut (6) illa remanebit
usque ad instans corruptionis(etcum semper usque
ad illud instans aer fiat rarior, et augeatur ejus quan-
titas, illa fieret major quam fuit cum primo genita
est, et remanebit per totum tempus rarefactionis
suac, et ita polerit remanere prima, qiue ponitur
corrupla, immo multo rationabilius hoc de illa con-
ceditur); aut non remanebit usque ad illud instans,
sed corrumpetur, et nova generabitur; immo, certe,
in quolibet inslanli oportebit dare quod nova quan-
tilas generetur. Et tunc dicit sequi omnia inconve-
nientia quae deduxit contra similem imaginationem
de formarum intensione, primo libro. Nec potestdici
quod per totum tempus praecedens duret eadem
quantitas aeris, et in instanti corruplionis aeris
simul tota corrumpatur. Probatur : Quia in illo
inslanti non corrumpitur raritas aeris ; igitur nec
ejus quantitas. Consequentia patet. Quia : vel raritas
aeris non est alia res a quantitate ; vel , si sit alia ,

(a) vel. — Om. Pr.
(6) aut. — Om. Pr.

non minus est possibile quod eadem quanlitas quae
est in corrumpendo, remaneat post ejus corruptio-
nem in genito, quam quod remaneat eadem raritas;
certum est. Antecedens probatur. Et supponitui
unum demonstratum in 6. Physicorum, scilicet
quod omne quod mutatum est, quando primo
mutatum est, est in eo ad quod mutatum est;
quod generaliter verum estin quolibet genere motus
vel mutationis. Et supponatur etiam quod materia
aeris continue rarefiat, absque interruptione, quo-
usque veniat ad maximam raritatem quam habebit
in hujusmodi generatione. Et istud suppositum est
necessarium, supposito quod semper sit praesens
activum quod rarefacit et debet ignem generare. Aut
igitur materia aeris erit primo mutata ad summam
raritatem quam habebit, in instanti generationis ;
aut in alio instanti sequente ; aut in praeeedente.
Non potest dici quod in praecedente ; quia non ces-
sat materia rarefieri, quousque habeatur raritas
impossibilis formai aeris. Et similiter, quia, eadem
ratione, possent terminari ceterae transmutationes
aeris, quibus disponitur ad formam ignis; et sic
sequens generatio non esset terminus prsecedentis
transmutationis. Et iterum, per totum tempus
sequens, esset activum sufficienter proximum pas-
sivo, et in debitis dispositionibus ad agendum,
absque impedimento, et tamen non ageret; quod
est contra naturam. Si vero materia erit primo trans-
mutata ad illam, in instanti generationis, igitur
tunc erit illa, seu tunc habebit illam; quod est pro-
positum. Et idem sequitur, si in instanti sequente :
quoniam, etsi non ad summam erit in illo instanti
mutata, quia tamen continue durat rarefactio, ut
suppositum est, tunc primo erit mutata ad aliquam
citra summam, et tunc illam habebit, et postea in
tempore sequente ; supposito , inquit, ex proba-
tis in primo, quod in intensione formie pars prior
remaneat cum sequente. — Si quis autem velit
dicere quod rarefactio non durat usque ad instans
corruptionis, aliqua tamen alteratio, ut desiccatio
vel calefactio, durat, — quamvis sic dicens irratio-
nabiliter loqueretur, nihilominus non impeditur
propositum ; quoniam idem arguiturde qualibet alia
qualitate, et, quaecumque ponatur remanere in gene-
rato, multo rationabilius hoc ponitur de quanti-
tate.

Fortassis dicetur quod , quamvis ubi simpliciter
est intensio formse, absque alia transmutatione
annexa, pars praecedens maneat cum sequentibus;
ubi tamen concurrit alia transmutatio, contingit
oppositum aliquando, licet per arcidens : verbi gra-
tia, si corruptio subjecti formoe quae intenditur,
interveniat. Sic autem est in proposito : quia subje-
ctum partiale quantitatis et omnium qualitatum est
forma substantialis, et ideo, quia ipsa in illo instanti
corrumpitur, simul etiam corrumpitur quantitas el
omnis qualitas ejus. Et sicut tunc inducetur forma

26

LIBRI II. SENTENTIARUM

alia substantialis, vel ignis, in exemplo dato; sic
etiam inducuntur congrua? et convenientes quantita-
tes et qualitates. In illo igitur instanti, utique mate-
ria niutata est ad qualitatem aliquam, ut arguitur,
sed tamen ad totaliter novam. Et sic de quantitate
et qualibet qualitate dicetur. Nec habebitur quod
eadem quantitas, vel qualitas quae fuit in corrupto,
remaneat in generato. — Contra hoc arguitur. Quia
forma substantialis rei corrumpendse, non prius
corrumpitur quam in ejus materia sint inductae
dispositiones incompossibiles sibi , propter quarum
pnesentiam ipsa corrumpitur ; neque etiam postquam
inductae sunt; sed tunc primo. Igitur, in instanti
suw corruptionis, sunt in materia quantitas et qua-
litas quae praefuerunt. Antecedens est ex se evidens.
Consequentia probatur ex eo quod dispositiones quae
inducuntur tanquam sequela? formse generatae, si
quae tales sunt, non suntcausae corruptionis alterius
formae substantialis ; quinimmo, prius natura vel
causa, corrumpitur illa, quam istae inducantur.
Unde etipsa corruptio formoe praecedentis, est dispo-
sitio quodammodo ad formam sequentem ; id est :
materia, ex hoc quod privatur priore forma, dispo-
nitur ad sequentem. Inductio vero novae formoe sub-
stantialis, prior est, saltem causaliter, inductione
accidentium consequentium eam. Non igitur hujus-
modi dispositiones sequentes, sunt hae propter quas
forma corrumpitur; sed prsecedentes, qiue tunc
primo sunt in gradu incompossibili ipsi fornue. Fun-
damentum autem responsionis datae, scilicet quod
forma substantialis sit partiale subjectum acciden-
tium, falsum est, ut dicit se probaturum.

Secundo principaliter arguit sic. Agens naturale
generativum alicujus substantiae, disponit materiam
generationi fornuc, dispositionibus convenientibus
formae in suo esse. Igitur dispositiones praeinductae
remanent cum ipsa forma ; igitur et quantitas; nam
ipsa est una de dispositionibus formarum natura-
lium. Antecedens patet ad sensum. Consequentia
probatur. — Tum quia non est aliquod agens quod
ipsas corrumpat, cum ipsuni generans vincat actio-
nem cujuslibet contrarii, et istas ipsas faciat. —
Tum quia frustra destruerentur, ex quo similes
oportet iterum causari. — Confirmatur. Quia nul-
lus unquam artifex, et agens secundum artem,
destruit dispositiones artificiales quas facit, nec
etiam quas invenit prius factas in sua materia ab
alio artifice, si quas inveniat, dummodo sint conve-
nientes formae artificii quam intendit. Quod si quis
ageret, non artificiose ageret, sed insipienter et
superflue ; et non secundum artem , sed potius con-
tra artem agere diceretur. Constat autem quod
natura in suis operationibus non minus superflua
fugit quam ars. — Tum tertio, quia, si tales dispo-
sitiones non remanerent in susceptione formse a
materia, nullum generans disponeret materiam
inducendo convenientes dispositiones, sed solum-

modo corrumpendo contrarias et disconvenientes ;
cujus oppositurn videmus ad sensum : nam ignis
non solum corrumpit frigiditatem ligni sicci, sed
auget et intendit ejus siccitatem ; et quodlibet ele-
mentum agens in aliud , sibi symbolam (a) auget
in eo qualitatem. — Tum quarto, quia sequeretur
quod materia, secundum se, praecise, esset suffi-
cienter disposita ad suscipiendum immediate quam-
libet formam indifferenter, ita quod, si , per poten-
tiam Dei, ipsa esset separata per se, et nullam
haberet formam accidentalem aut substantialem ,
quamcumque formam substantialem nulla praeve-
niente dispositione immediate susciperet, si esset
agens propinquum potens formam inducere. Ex quo
etiam sequitur quod nunc de facto ipsa est secun-
dum se propinqua materia, et proprium suscepti-
vuni omnium formarum, et non solum remotum.
Hoc autein est contra Philosophum, 8. Metaphy-
sicse (t. c. 4-6), et contra Commentatorem, 7. Meta-
physicse, comm. 32, et lib. 12, comm. 11 et 12,
et multis aliis locis, ubi distinguunt materiam pro-
pinquam a remota, et materiam propriam unius
generis formarum a materia propria alterius. Et
volunt quod materia naturaliter quasdam formas
non recipiat, nisi quibusdam aliis mediantibus. Et
si nunquam hoc dixissent, nos ita videmus ad sen-
sum. — Tum quinto, quia, si tales dispositiones
praevenientes non manent in instanti generationis
formae, sequitur quod, exsistente aliqua materia
summe disposita ad unam formam, verbi gratia,
terrae, poterit naturaliter introduci forma alia omnino
disparata, et requirens contrarias dispositiones,
verbi gratia , forma ignis. Istud autem nullus phy-
sice loquens diceret. Probatur consequentia : Nam
ponatur quod aliquod frustum ligni disponatur ad
formam terrae, et sit aliquis ignis distans, qui con-
tinue moveatur versus hoc lignum, et moveatur sic,
quod in eodem instanti quo corrumpitur forma suh-
stantialis li^ni, ipse priino sit in debita distantia ad
agendum in materiam illam. Et volo quod iste ignis
sit potentior quam agens illud quod disponit ad for-
mani teme. Totus casus, sicut patet, possibilis est.
Hoc posito, constat quod aliqua forma substantialis
inducetur in materia illa : tum quia materia non
potest naturaliter exsistere sine forma substantiali ;
tum quia est ibi agens naturale sufliciens ad agen-
dum, et ipsa est sufficiens receptivum formae, et in
debita distantia ad agens. Sed non inducetur forma
terrae. Probatio : Quoniam in isto instanti corru-
ptionis formse substantialis ligni, per te, non est
aliqua dispositio ad formam terrae in materia illa,
quamvis praefuerint multae, et per consequens, ipsa
pro tunc non est magis disposita ad formam terrae
quam ad formam ignis, quamvis prius fuerit magis
disposita ad formam terrae ; cum ergo ignis sit aeque

(tx) sibi symbolam.— symbolum Pr.

DISTINCTIO XIII. — QUiGSTIO I.

27

sufficienter propinquus, et sil potentior ad agen-
dum, supposita aequali dispositione materiae, sequi-
tur quod inducet in materia formam ignis.

Tertio principaliter arguit sic : Nulla qualitas rei
eorrumpendae conveniens formae inducendae corrum-
pitur naturaliter, cum illa forma debet induci. Igi-
tur nulla quantitas rei corrumpendae corrumpitur,
cum ex ea alia naturaliter generatur. Consequentia
probatur. Tum quia omnes qui ponunt eamdem
numero qualitatem remanere in generato, quaeprae-
fuit incorruplo, ponunt etiam quod eadem quanti-
tas maneat secundum essentiam , licet sit aliquando
major vel minor; non tamen omnes qui ponunt
eamdem quantitatem manere, ponunt idem de qua-
litate; unde magis videtur hoc ponendum de quan-
titate, quam de qualitate. Tum quia eadem causa
est utrobique, scilicet convenientia ad formam gene-
randam; nulla est (a) enim forma substantialis,
qute non requirat naturaliter materiam quantam.
Antecedens probatur ex auctoritate Philosophi,
2. de Generalione (t. c. 25), ubi vult qupd in ele-
mentis habentibus symbolum, facilior est generalio
unius ex alio. Et assignat causam : Quia facilius,
inquit, est unum quam multa transmutare ; verbi
gratia, ex igne quidem erit aer, altero transmu-
tato, scilicet humiditate. Et ibi per longum pro-
cessum vult quod sola contraria qualitas corrumpa-
tur, et symbola quae est conveniens, ut communis,
remaneat. Et ibidem etiam Commentator : « Gene-
ratio, inquit, borum quae conlrariantur secundum
unam diilerentiam, erit per corruptionem unius con-
trarietatis : verbi gratia, ignis fit aer, corrupta sic-
citate, remanente caliditate; et haec est facilior gene-
ratio. » — Hanc rationeni totam facit in virtute
idem Commentator in de Substantia Orbis, cap. 1,
ubi ait : « Dimensiones simplices quae appellantur
corpus simplex, non denudantur a prima materia,
sicut nec aliqua accidentia communia omnibus cor-
poribus contrariis, aut duobus eorum, aut plus :
verbi gratia, diaphaneitas, in qua communicant
ignis et aer et aqua. » Et paulo ante, praemittitquod,
cum Aristoteles invenit omnes formas in dimensio-
nibus non terminatis, scivit quod materia nunquam
denudatur a dimensionibus non terminatis. Et per
totum capitulum tenet istam conclusionem. Et simi-
liter, 1. Physicorum, comm. 63; et multis aliis
locis. Nec alicui qui dicta ejus super hoc viderit,
potest dubium esse quin ipse fuerit hujusmodi sen-
tentiac. — Haec Gregorius.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
conclusionem secundam arguit Aureolus (dist. 12,
q. 1, art. 2) quod eadem quantitas numero maneat
in generato et corrupto, et quod nulla de novo gene-
retur nec corrumpatur.

Primo. Quia quantitas quaeponitur de novogene-
rata : aut educitur secundum omnia sui de uno et
eodem realiter; aut de alio et alio. Si primo modo,
hoc est impossibile. Quia : vel reciperetur in illo
penitus eodem et indivisibili, et tunc materia non
extenderetur; vel secundum aliquid sui reciperetur
in eo realiter, et tunc non reciperetur in eo ex quo
educitur; quod est falsum, quia ejus est actus, cujus
est potentia. Si vero detur secundum membrum,
scilicet quod quantitas secundum suum omne (a)
educitur de alio et alio ipsius materiae, tunc habetur
propositum. Quia tnnc in materia erit dare aliud et
aliud praecedens quantitatem. Et tunc quaero : aut
ista alietas crit in materia per quantitatem priorem ,
et hoc est impossibile, quia sic essent in materia
simul duae quantitates, scilicet : praecedens, per hoc
quod est partibilis ; et alia de novo generata. Nec per
seipsam potest habere talem alietatem ; quia tunc
materia habebit per se dimensiones, ex quo habet
partibilitatem. Ergo restat quod nulla quantitas
omnino nova possit induci in materia.

Secundo. Quia quantitas de novo adveniens mate-
riae : aut invenit eam divisibilem; aut indivisibi-
lem. Si divisibilem, ergo pnecedit quantitas. Si indi-
visibilem, ergo accidens divisibile erit in subjecto
indivisibili. — Confirmatur : Quia sicut tota quan-
titas supponit totam mateiiam, sic quodlibet quan-
titatis quodlibet materise.

Tertio. Quia terminus a quo et terminus ad quem
non sunt ejusdem speciei, nisi sit motus intensionis
aut remissionis. Sed quantitas quam ponis cor-
rumpi, et illa quam ponis noviter generari, sunt
ejusdem speciei. Ergo impossibile est quod sint duae
quantitates, et quod in generatione acquiratur nova
quanlitas.

Quarto. Quia tunc generatio non esset finis alte-
rationis vel terminus, si (6) quantitas et consequen-
ter omnia accidentia de novogenerarentur, etomnia
accidentia acquisita per alterationem corrumperen-
tur in instanti generationis. Quia nullum accidens
corrumpitur in fine alterationis per quam acquiri-
tur : in illo enim instanti perficitur; igitur, si tunc
corrumperetur, in eodem instanli esset et non esset.
Sed, per te, forma substantialis non generatur, nisi
accidentia inducta per alterationem corrumpantur ;
et in illo instanti generatur, quando accidentia illa
corrumpuntur. Ergo forma non generatur in fine
alterationis ; vel, si sic, sequitur quod forma gene-
retur quando accidentia inducta per alterationem
adhuc manent; quod est propositum. — Ha>c ille.

III. Argumentum ex dictis sancti Thomae.
— Item , ulterius potest argui contra conclusionem
istam ex dictis sancti Thomse. Nam ipse ponit, in

(a) est. — Om. Pr.

(a) omne. — csse Pr.
(6) si. — scilicet Pr.

■ix

LIBRl II. SENTENTIARUM

multis locis, quod quantitas interminata nunquam
separatur a materia, et quod manet eadem in gene-
rato et corrupto. Quod patet, 4. Sentent., dist. 12,
q. 1, art. 2; item, dist. 44, q. 1, art. 1; item,
11. Quodlibeto, q. G; item, in scripto super Boe-
tium, de Trinitate, in illa quaestione qua quserit,
Utrum varietas accidentium possit esse causa plura-
litatis secundum numerum ; et in multis aliis locis.

§3-

CoNTRA TERTIAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Gregorii. — Contra tertiam
conclusionem arguit Gregorius (dist. 12, q. 2,art. 2),
probando quod cujuslibet formse mere corporalis
sola materia sit primum et immediatum subjectum.

Primo sic. Per illud sui tantum compositum est
subjectum formae, sive substantialis, sive accidenta-
lis, per quod compositum ipsum, antequam illam
haberet, erat in potentia receptiva ad illam. Hoc
patet : quia cujus est potentia, ejus est actus. Sed
per solam materiam compositum erat in potentia
receptiva ad formam quamlibet corporalem quam
babet. Ergo, etc. Minor probatur multipliciter.
Primo quidem auctoritate Commentatoris, primo
capite de Substuntia Orbis, ubi ait quod subje-
ctum transmutationis non est substantia simplex in
actu, quia tunc esset impossibile, id est, carens
potentialitate, et non receptivum , etc. Et infra, dicit
quod Aristoteles « invenit quod subjecta omniurn
accidentium sunt individua substantke, qua; sunt in
actu, de quibus fuit declaratum ab eo esse compo-
sita ex formis et subjecto quod est in potentia ; et
accepit etiam signum ex boc quod subjectum recipit
accidentia contingentia, in eo quod non est sim-
plex », id est, signum per quod Aristoteles cognovit
subjectum accidentium corporalium non esse sim-
plex in actu, quia recipit accidentia contingentia.
Unde arguit : « Quoniam,si essetsimplexactu, non
posset recipere accidentia ; pati enim est contrarium
ipsi actui. » — Haec Gommentator. — Hinc adverte
quod Aristoteles, ex eo quod vidit substantias exsi-
stentes in actu recipere accidentia contingentia,
cognovit ipsas non esse simplices, et esse compositas
ex subjecto in potentia. Et ratio est : quia pati repu-
gnat actui ; igitur non secundum formam quse est
actus, ipsum compositum est in potentia ad acci-
dentia, et, per eamdem rationem, nec ad aliam for-
mam cujus receptio est passio (quod dico ad diffe-
rentiam formarum spiritualium). Secundo proba-
tur minor. Quoniam alias sequeretur quod forma
esset principium patiendi et transmutandi ab alio,
ac per hoc potentia passiva ; quod non convenienter
dicitur. TcrHio. Quia tunc transmutalio non plus
faceret nos scire materiam quam formam , si forma
esset subjectum transmutationis sicut materia. —
Ista ratio non probat de quantitate, quoniam ipsa
non recipitur de novo in materia. Sed quod ejus sub-

jectum sit sola materia, probatur per hoc quod ipsa
alias migraret de subjecto in subjectum. Quod patet :
si non solum materia sed etiam forma esset subje-
cturn quantitatis, cum nulla forma sit seterna in
materia, sed una succedat alii, quantitas nunc esset
subjective in una forma, et nunc in alia.

Secundo arguit sic. In homine sola materia est
subjectum omniuin formarum corporalium. Igitur
in omnibus rebus corporalibus sola materia est sub-
jectum primum talium formarum. Consequentia est
evidens ; quoniam non minus materia est sufficiens
in aliis ad recipiendum quam in homine. Antece-
dens probatur : Quia nec forma substantialis homi-
nis est subjectum accidentium corporalium, cum
ipsa sit spiritualis, et nulla alia forma substantialis
sit in eo, ut nunc supponitur. Nec etiam aliquod
accidens est subjectum alterius accidentis, sicut
patet, 4. Mctaphysicx, in illa parte, Omnino vero
destruit substantiam , etc, ubi (t. c. 13) vult Ari-
stoteles quod accidens unum non accidit alteri, nisi
pro tanto unum dicatur (a) accidere alteri, quia
ambo accidunt tertio, scilicet subjecto. Unde haec
sunt verba ejus : Accidens enim accidenti non
accidit, nisi quia ambo eidem accidunt. Et satis
prope, post, probat istud per hoc : quia non est
ratio quare potius unum accidat alteri, quam econ-
tra. Unde ait : Nec itaque albo aliquid accidens
est, ut musicum; nihil enim magis illi quam
illud huic accidit. Patet ergo quod in homine for-
marum accidentalium sola materia est subjectum.
Quod autem ipsa sola sit subjectum formce substan-
tialis, patet ex hoc : quia in ipso non est nisi una
forma tantum substantialis, ut suppono; igitur nulla
forma substantialis est subjectum ; constat autem
quod nulla forma accidentalis ejus; igitur sola mate-
ria. — Haec Gregorius.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
arguit Aureolus (dist. 12, q. 1, art. 6).

Primo. Quia Commentator, in dc Substantia
Orbis (cap. 1), dicit quod Aristoteles invenit subje-
cta omnium accidentium, quae sunt substantiae, esse
composita ex forma et subjecto quod est in potentia.
Cujus signum accepit ex hoc, quoniam, si essent
simplicia, non possent recipere accidentia ; pati
enim est contrarium ipsi actui. Igitur patet quod
Aristoteles, secundum Commentatorem, attribuit
composito receptionem accidentium , ex parte mate-
rise, vel ralione materise.

Secimrio sic. Ejus est actus, cujus est potentia.
Sed materia per se primo est in potentia ad omnia
decem praedicamenta, ut Philosopbus dicit, 7. Meta-
physicx (t. c. 8), et Commentator, ibidem, comm. 8,
ubi dicit quod materia per se non est quale, nec
quantum, nec aliquid decem proedicamentorum ,

(a) ununi. — Ad. Pr.

DISTINCTIO XIII.

QU^STIO 1.

29

quoniam est in potentia ad omnia decem praedica-
menta, ut declaratum est in Physicis, quod scilicet
ipsa est subjectum omnium decem procdicamento-
rum. Igitur, etc.

Tertio. Quia, 5. Metaphysicse, videtur Commen-
tator ponere materiam decem pnedicamentorum esse
unam ; ct, 2. Cceli et Mundi, dicit quod corpus
quod est in potentia, quod vocat tuateriam, non est
a!ic(uod decem proedicamentoruin, cum impossihilc
est ipsum esse abstractum a decem procdicamentis;
per boc innuens quod materia quoc est simpliciter in
potentia et purum terminabile, est susceptivum
omnium formarum , tam substantialium quam acci-
dentalium. Igitur.

Quarto. Nam alteratio quoe est in talibus formis(a)
accidenlalibus, non potest habere formam pro sub-
jecto ; nec compositum. Cujus ratio est : Quia motus
proesupponit mobile et subjectum ; et ideo motus
non adimit nec perimit ipsum subjectum. Talia
autem accidentia perimunt formam substantialem ,
et compositum destruunt : sicut patet de alteratione
quse fit circa frigiditatem aquae; abjicit enim finali-
ter formam aquoe, sicut quando ex aqua fit crystal-
lus. Motusautem, cum non abjiciat sul)jectum, non
potest talis alteratio esse in alio quam in materia ;
et per consequens, et terminus ejus, cum motus et
terminus ejus aspiciant idem pro subjecto primo. —
Hoec ille.

Et in hoc secundus articulus terminatur.

ARTICULUS III.

DANTUR SOLUTIONES

§ 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM

I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter-
tium articulum, respondendum est proedictis obje-
ctionibus. Et quidem

Ad primum Scoti contra primam conclusionem
respondet Durandus (dist. 12, q. 2) sufficienter :
« Cum, inquit, diciturquod omne prius, divinavir-
tute potest esse sine posteriori, verum est in his
quorum utrumque est actus, vel habensactum ; esse
enim per se semper includit actum. Si vero unum
sitpotentia, et reliquum sit actus, non est verum :
quia ex hoc quod ponitur potentia sineactu, ponitur
aliquid esse actu sine actu ; quod implicat (6) con-
tradictionem. Sic autem est, cum ponitur materia
esse sine forma. Igitur, etc. » Et hoc ipse bene decla-
rat dupliciter : «. Primo, considerando materiam,
quoe est pars compositi, de qua nunc loquimur. Est

(a) formis. — Om. Pr.

(8) implicat. — impvobat Pr.

autem ejus natura, ut breviter dicatur, quod est
pura potentia ad esse; unde Commentator dicit quod
ipsa substantiatur per posse. Et hoc est necessa-
rium : nam aliter, ex ipsa et forma non fieret unurn
per se. Ex hoc sic arguitur : Materia, secundum se,
est pura potentia; actus autem materiic est forma.
Ergo, si materia esset actu sine omni forma, seque-
retur quod esset actu sine omni actu ; quod implicat
contradictionem. Si autem materia esset perse, esset
actu. Igitur, etc. » Secundo, declarat idem sic :
« Esse exsistentiae , vel est idem quod essentia rei ,
vel aliud. Si sit idem , tunc debcmus sic unum alteri
applicare, quod actualis exsistentia incompleta, sit
idem cum incompleta essentia, quoe est forma ; corn-
pleta vero exsistentia, sit idem cum completa essen-
tia, quie est compositum. Tunc arguitur sic : Mate-
ria non potest actu exsistere sine actuali exsislentia ;
quia oppositum implicat contradictionem. Sed forma
est actualis exsistentia, secundum quod dictum est.
Ergo, elc. Si vero esse exsistentioesitaliudab essen-
tia, sequilur idem. Quia esse exsistentioe, vel est
substantia, vel accidens. Si sit substantia, curn non
sit materia, nec compositum , erit forma ; et sic idem
quod prius. Si vero sit accidens, adhuc sequitur
idem ; quia omne accidens absolutum, forma quoe-
dam est. Et sic semper implicat contradictionem,
dicerequod materia possit esse sine omni forma sub-
stantiali et accidentali ; cum saltem materia non pos-
sit esse sine esse, quod est forma aliqua substantia-
lis vel accidentalis («). » — Hoec Durandus. — Ex
quibus patet ad argumentum ; quia major est falsa.
Posset tamen aliter dici, quod major est distin-
guenda, qua dicitur, Omne absolutum prius alio
absoluto, etc. Quia duplex est prius, seu dupliciter
contingit A esse prius B. Primo modo, quia A habet
aliquam prioritatem vel causalitatem super ipsum
B, et non econtra ; sicut sol est prior asino, et causa
efticiens suo effectu , in per se et essentialiter ordina-
tis. Secundo modo, quiaA habet aliquam causalila-
tem aut prioritatem super B, et econtra, B habet
aliquam prioritatem et causalitatem super A : sicut
est in proposito, de materia et de forma; nam mate-
ria uno modo est prior forma, et alio modo forina
est prior materia, ut ostendit sanctus Thomas, in
multis locis, potissime, 4. Sentent., dist. 17, q. 1,
art. 4, qla 1 , ubi sic dicit : « Omnis prioritas secun-
dum ordinem naturoe, alio modo reducitur ad ordi-
nem causoe et causati ; quia principium et causa
idem sunt. In causis autem, contingit quod idem est
causa et causatum, secundum diversum genus
causoe, ut patet in 2. Physicorum (t. c. 30), et
5. Metaphysicce (t. c. 2) : sicut ambulatio est
causa efiiciens sauitatis, et sanatio est causa finalis
ambulationis. Et similiter est de habitudine quae est
inter materiam et formam : quia, secundum genus

(a) acciilentalis. — actualis Pi .

30

LIBRI II. SENTENTIARUM

causae materialis, materia est causa formse, quasi
susteutans eam ; et forma est causa materise , quasi
faciens eam esse actu, secundum genus causae for-
malis, etc. » Simile dicit, la 2*, q. 113, art. 8. Hac
distinctione supposita, dicitur ad argumentum,
quod, si major intelligatur de priori primo modo
sumpto, major est vera, et minor falsa. Si autem
loquamur de priori secundo modo, tunc econtra,
major est falsa, et minor vera.

Ad confirmationem , patet per idem. Quia, eo
modo quo materia est prior forma, prius origine
dicitur causari vel concreari ; sed econtra, illo modo
quo materia est posterior forma, dicitur posterius
concreari : quia nec materia nec forma non subsi-
stens dicitur proprie fieri aut creari, sed concreari,
ut ostendit sanctus Thomas, 1 p., q. 44, art. 2.

Ad secundum respondet in virtute Durandus, ubi
supra (dist. 12, q. 2), dicens : « Quidquid Deus
facit mediantibus causis secundis efficientibus, potest
facere sine eis. Sed non est verum de mediis causis
formalibus; non enim potest facere album sinealbe-
dine. Et idem est intelligendum de materialibus;
quia non potest facere animal sine corpore. Et causa
est, quia materia et forma sunt intrinseca rebus, et
ideo ab ipsis excludi non possunt. Agens autem,
semper est extrinsecum ; propter quod, virtute
divina, excludi potest a causalitate rei, absque im-
plicatione contradictionis. Forma autem se habet ad
actualem exsistentiam materiae, sicut causa formalis,
et non sicut causa efficiens. Ideo, etc. — Et si dica-
tur quod forma non est causa formalis materiae, sed
ejus forma tantum ; compositi autem est causa for-
malis, ut dicit Avicenna, 6. suae Meiaplujsiex; —
tunc argumentum de causis mediis non est ad pro-
positum, seu contra nos. Vel dicendum quod forma
non est causa formalis materiae absolutae ; est tamen
causa formalis materiae actu exsistentis, quse inclu-
dit id quod exsistit et id quo exsistit ; et hoc est
necessario compositum, cujuscausa formalis est ipsa
forma : sicut albedo non est causa formalis corporis,
sed forma tantum ; corporis vero albi, quod includit
totum aggregatum ex corpore et albedine, est causa
formalis. » — Haec Durandus, et bene. — Ex qui-
bus patet ad argumentum ; quia minor falsa est,
juxta praemissa. Licet enim forma non sit de essen-
tia materiae absolutae, est tamen de essentia materiae
actu exsistentis.

Ad tertium dicitur quod causare, dupliciter intel-
ligitur : primo modo, de causalitate causae efficien-
tis; secundo modo, de causalitate causae formalis.
Et idem dico de conservatione. Tunc dico quod Deus
se solo et immediate causat et conservat materiam ,
in genere causae efficientis , non autem in genere
causae formalis ; immo illo modo sola forma imme-
diate causat materiam, vel saltem forma cum esse
quod fluit a forma. Unde in argumento est fallacia
aequivocationis vel consequentis, ut patet faciliter.

Ad quartum, negatur minor. Nam materia deter-
minat sibi formam ; et est sic connexa formae, quoad
actualem exsistentiam , quod implicat contradictio-
nem, materiam esse sine forma, in rerum natura,
extra intellectum. — Et ad probationem minoris,
dicitur primo, quod si forma arguendi valet, proba-
retur quod non solum divina virtute, immo mere
naturaliter, materia posset esse absque omni fornia
substantiali et accidentali, arguendo sic : Illudquod
nullam speciem alicujus generis naturaliter sfbi
determinat, potest mere naturaliter esse sine illo
genere. Sed materia, ex natura sua, nullam speciem
formae sibi determinat naturaliter. Ergo nec genus
formae determinat sibi naturaliter; et sic naturaliter
potest esse sine forma. Major enim hujus argumenti
tantam apparentiam habet, quantam habeat maxima
in qua fundatur probatio minoris. — Secundo, dici-
tur quod illa propositio, Quidquid determinat sibi
genus aliquod, determinat sibi speciem sub illo
genere, falsa est, ut potest patere per multa exem-
pla. Nam quantitas finita determinat sibi genus
figurae, et tamen nullam speciem figurae sibi deter-
minat ; visus determinat sibi genus coloris, et tamen
nullam speciem coloris sibi determinat. — Tertio,
dicitur quod materia determinat sibi certam speciem
formae, large loquendo de specie; non enim potest
esse sine forma corporeitatis, aut sine forma quae
nata est esse pars compositi.

Ad confirmationem, negatur major. Et ad proba-
tionem , dicitur quod illud quod dependet essentia-
liter a natura alicujus generis, non oportet quod
dependeat ab aliquo uno illius generis certo et
signato. Nec etiam oportet quod essentialiter depen-
deat a pluribus illius generis collective seu copula-
tive. Potest enim dependere a pluribus sub disjun-
ctione : puta quod essentialiter dependeat ab hoc,
vel ab hoc ; nec tamen essentialiter dependeat ab A ,
nec essentialiter dependeat a B, etc. Exemplum :
Quantum, ut quantum est, determinat sibi genus
ligurae, et essentialiter dependet a natura illius gene-
ris, saltem quoad esse terminatum actu ; nec tamen
dependet a figura cum angulis, nec a figura sine
angulis, sed ab ambabus sub disjunctione. Et multa
alia exempla dari possent, in quibus appareret nul-
litas argumenti.

II. Ad alia argumenta Scoti. — Ad primum

ejusdem secundo loco, dicitur quod, destructo com-
posito, possibile est partes remanere, saltem per
divinam potentiam ; sed non oportet quod quaelibet
pars actu remaneat (a) nullo sibi superaddito. Sic
in proposito : resoluto composito, remanet materia;
non tamen sine forma noviter superaddita.

Ad secundum dicitur quod illa maxima quae ibi-
dem assumitur, non plus apparentiae habet quam

(a) remaneat. — Om. Pr.

DISTINCTIO XIII. — QUyESTIO I.

:it

sta, Omne incorruptibile potest per naturam exsi-
stere sine corruptibili ; quam constat esse falsam.
Ideo dicitur quod illa major debet restringi ad illa
incorruptibilia quaesunt quidam actus, vel includunt
essentialiter actum tanquam partem sui. — Ulte-
rius, dicitur quod argumentum solum concludit
quod materia potest exsistere sine hac forma signata,
quae est corruptibilis ; et similiter, potest exsistere
sine hac, etc. ; et ita de qualibet divisim ; quia qua>
libet talis est corruptibilis , prceter animam rationa-
lem. Non tamen concludit quod possit esse sine
forma communi; quia forma in communi, non est
corruptibilis, nec generabilis; omnis enim actio, et
generatio, et corruptio, est circa singularia.

Ad terlium dicitur quod principia non sunt ex
alterutris, ita quod unum sit pars alterius, vel de
essentia alterius; quin tamen unum principium sit
necessarium ad esse alterius, aut quin unum eorum
sit causa alterius, et econtra, secundum aliud et
aliud genus causse, non negat sed asserit Philoso-
phus, ut ex supradictis patet.

Ad quartum, negatur consequentia, qua infertur
quod Ueus cum causa secunda excedit seipsum pra?-
cise sumptum, in causalitate eflectiva. Conceditur
tamen quod Deus cum causa secunda, sunt plura
genera causarum quam solus Deus : quia Deus non
potest esse materia, nec forma intrinseca, aut infor-
mativa creatura ; quam tamen causalitatem creata
entitas habet, puta materia ligni et ejus forma. Et
quia aliquis eflectus requirit causam efficientem, et
ultra hoc formalem vel materialem, ideo tales efle-
ctus non possunt dependere a solo Deo, nisi loqua-
mur de dependentia a causa efficiente.

Ad quintum, negetur antecedens, tanquam posi-
tio extranea, et totius philosophiae Peripateticorum
subversiva. — Et ad primam ejus probationem ,
dicitur tjuod materia prima, nec est actus objecti-
vus, nec potentia objectiva, proprie loquendo ; quia
nec est entitas facta, nec factibilis, sed entitas con-
facta, vel confactibilis. Non enim potest sibi corre-
spondere propria factio, cum contradictionem impli-
cet. Et de hoc sanctus Thomas, in de Potenlia Dei,
q. 4, art. 1 , in solutione tertii argumenti in contra-
rium, ubi arguit sic : « Deus plus potest operari
quam natura. Sed natura facit de ente in potentia
ens in actu. Igitur Deus potest facere de ente sim-
pliciter ens in potentia ; et ita potuit facere mate-
riam sine forma exsistentem. » Ecce argumentum.
Sequitur solutio : « Dicendum, inquit, quod , si
Deus faceret ens in potentia tantum, minus faceret
quam natura, qu?e facit ens in actu. Actionis enim
perfectio magis attenditur secundum terminum ad
quem , quam secundum terminum a quo. Et tamen
hoc ipsum quod dicitur, contradictionem implicat, ut
scilicet aliquid fiat, quod sit in potentia tantum :
quia quod factum est debet esse, ut probatur,
6. Physicovum (t. c. 42); quod autem est tantum

in potentia, non simpliciter est. » — H?ec ille. —
Simile dicit, 1 p., q. 45, art. 4 : « Accidentia,
inquit, et forma;, et hujusmodi quae non subsistunt,
magis sunt coexsistentia quam entia; et ita magis
debent dici concreata quam creata. Proprie vero
creata, sunt subsistentia. » — Sirnile dicit, de
Veritale, q. 3, art. 7. — Ad secundam probatio-
nem, dicitur quod solum concludit quod rnateria
prima non sit in potentia objectiva; sed ex hoc non
sequitur quod sit actus objectivus, vel quod habeat
intrinsece aliquem gradum actualitatis. Item, potest
dici quod ipsa, secundum quid est in potentia obje-
ctiva; quia, dum compositum per se generatur,
materia generatur per accidens. Et cum dicitur quod
talis potentia numeratur, etc, — dicitur quod, licet
materia maneat eadem secundum essentiam sub
diversis formis, tamen non manet eadem secundum
esse ; quia sub diversis formis acquirit diversa esse.
— Ad tertiam, dicitur quod potentia receptiva, seu
subjectiva, fundatur in aliquo actu, isto modo quod
inseparabilis est ab omni actu ; quia ens in potentia
nunquam est sine ente in actu, nec ens secundum
quid sine ente simpliciter, necens rationis sine ente
reali. Non tamen fundatur in actu sibi essentialiter
intrinseco de necessitate, nisi loquamur de potentia
subjectiva quse recipit accidentia, ut dictum est in
secunda conclusione. — Ad quartam, dicitur quod
solum concludit quod materia prima habet aliquam
entitatem positivam , actualem vel potentialem ; sed
non concludit quod illa sit actualis; immo contra-
rium. Nullusenim actus est receptivusalteriusactus
ejusdem generis, nec potentia potentiae ; sed potentia
est receptiva actus sui generis. — Ad quintam,
dicitur quod distinctio realis requirit extrema realia ;
non tamen requirit necessario extrema quorum
quodlibet sit actus. Sufficit enim quod unum extre-
mum sit actus, et aliud sit sub actu, vel actuatum
per aliquid intrinsecum susc essentiae, vel extrinse-
cum. ■ — Ad sextam, negatur antecedens : quia
materia non est quid secundum se productum, vel
producibile; sed quid comproductum, vel compro-
ducibile, ut superius dictum est. — Ad scptimam ,
negatur minor. Quia non solum pura potentia est
pars compositi, immo aliter esse non potest, ut pro-
bat sufficienter Durandus, et ^Egidius : quia ex
duobus actibus impossibile est fieri aliquid per se
unum, potissime si sintuniusgeneris; et similiter ex
duabus potentiis ; sed oportet unum esse puram
potentiam , et alterum esse actum, et quod sint unius
generis. — Ad aliud quod additur, dicitur quod
materia fuit creata sub pluribus formis a principio,
saltem sub formis quatuor elementorum. Nec sequi-
tur quod (a) fuerit una creatio, unitate tanta et tali,
quanta et quali lerminus ad quem erat unus, puta
unitate ordinis, quam unitatem mundus et univer-

[y.) quod. — quando Pr.

32

LIBRI U. SENTENTIAHUM

sitas creaturarum habet. — Utrum autem prima
distinclio posita in capite hujus argumenti, scilicet
de potentia objectiva et subjectiva, valeat, vel non?
Puto <|uod, si intelligatur sic quod potentia objectiva
sit potentia realiter distincta a potentia subjectiva,
distinctio illa est fictitia, et praeter mentem philo-
sophorum adinventa, qui nunquam fecerunt men-
tionem de aliqua reali potentia, nisi de potentia
activa et passiva. Si autem intelligatur sic quod
potentia objectiva dicat non repugnantiam ad fieri ,
et non aliquid positivum reale, stare potest. Et
similiter, si dicat idem absolutum, cum potentia
subjectiva, tamen cum diversis respectibus, ut puta
quod dicatur subjectiva in ordine ad actum cujus est
capax per informationem , et dicatur objectiva in
ordine ad agens, vel in ordine ad compositum quod
ex ipsa fieri potest per sui transmutationem ab
agente. Eadem namque est potentia quae est pars
compositi, et potentia qua forma dicitur esse in
potentia, et potentia qua forma vel etiam totum
compositum dicitur posse fieri, vel esse factibile, et
potentia passiva respectu agentis, et susceptiva
respectu formae. — Similiter, de secunda divisione
quam ponit de actu, dicitur quod quartum mem-
brum non potest ponere in numerum cum aliis tri-
bus : quia omne quod est actu, oportet quod vel
sit forma et actus, vel sit materia sub actu, vel sit
compositum intrinsece ex actu et potentia ; quia
pura potentia non potest esse sua actualis exsisten-
tia, ut Durandus deducit.

Ad sextum dicitur quod ens potest sumi multipli-
citer. Primo modo, proprie, pro eo quod subsistit
per actum essendi ; et sic sola supposita de genere
substantiae dicuntur entia. Secundo modo, pro eo
quod est subjectum actus essendi, licet non subsi-
stat ; et sic essentia vel natura specifica completa in
genere substantiae, est ens. Tertio modo, pro eo
quod nec subsistit, nec est subjectum actus essendi,
sed est formale principium rei subsistentis per actum
essendi, et etiam ipsius actus essendi simplicis et
substantialis ; et sic forma substantialis dicitur ens.
Quarto modo, pro eo quod est qualitercumque pars
intrinseca rei subsistentis per actum essendi ; et sic
materia potest dici ens, quia aliqualiter est princi-
pium essendi. Quinto modo, pro eo quod pertinet
aliqualiter ad rem subsistentem, et actuat illam ; et
sic accidentia possunt dici entia. Sexto modo, pro
omni eo de quo potest formari una propositio afiir-
mativa de inesse, sive sit de secundo, sive de tertio
adjacente; et sic privationes et negationes et entia
rationis, entia dici possunt. Et ista distinctio potest
colligi ex dictis sancti Thomee in diversis locis : ut
puta, 2. Sentent., dist. 37, q. 1, art. 1; item,
1. Sentent., dist. 19, q. 5, art. 1; item, Contra
Gentiles, lib. 1, cap. 12; item, de Potentia Dei,
q. 7, art. 2; item, 1 p., q. 17, art. 2; et in multis
aliis locis. Hac distinctione praesupposita , dicitur

quod materia prima est per se ens quarto modo, et
sexto modo; non autem primo, nec secundo, nec
terlio, nec quinto. Quod autem sic est ens, non
oportet quod possit per se esse sine forma.

III. Ad argumenta Gregorii. -- Ad primum
Gregorii contra eamdem conclusionem , negatur
minor; immo, materiam esse actu sine forma,
implicat contradictionem , ut superius fuit dedu-
ctum.

Ad secundum, negatur consequentia , si intelli-
gatur de conservatione activa, in genere causae effi-
cientis ; tali enim conservatione, quodlibet ens potest
a Deo, sine alia causa coefficiente, conservari. Si
autem consequens intelligatur de conservatione for-
mali, conceditur consequens tanquam verum, ut
patet ex praedictis. Et tunc, ad probationem conse-
quentiae, in sensu quo negatur, dicitur quod divisio
ibi data, est insufficiens. Quod enim una res non
possit esse sine alia, non solum contingit quia est
efficiens causa illius, nec quia est effectus illius, nec
quia est propria passio illius, nec quia est pars intrin-
seca illius, vel econtra ; sed propter aliud, puta quia
una illarum est formalis entificatio vel actuatio alte-
rius : sicut in proposito, quia materia prima nullam
actuationem aut actualem entificationem vel exsi-
stentiam formaliter liabet aut liabere potest nisi a
forma, ideo repugnat sibi esse actu, aut exsistere in
rerum natura, sine forma. Quia ergo materiio primae
ex natura sua repugnat esse actum , vel per se exsi-
stere, ideo, etc. — Item, posset dici quod forma,
licet non sit pars intrinseca materiae absolute sum-
ptae, est tamen intrinseca pars et causa formalis
materiae exsistentis, ut supra dictum fuit. Et haec
solutio in idem redit cum priori.

Ad tertium respondet sanctus Thomas, 1 p.,
q. 66, art. 1, in solutione tertii argumenti, ubi sic
dicit : « Accidens, cum sit forma, est actus qui-
dam. Materia autem, secundum id quod est, estens
in potentia. Unde magis repugnat esse in actu mate-
rice sine forma, quam accidenti sine subjecto. » —
Haec ille. — Eamdem solutionem ponit, 3. Quodli-
beto, q. 1. — Quod additur de miraculis, etc. ; —
dicitur quod miracula non se extendunt ad ea quae
implicant contradictionem ; cujusmodi est hoc quod
dico, materiam esse actu sine forma, ut supra
patuit.

Ad quartuin dicitur quod probatio conclusionis
solida est; et sua solutio non valet. Et cum dicit
quod non est aliqua contradictio, materiam esse
actu primo modo, et tamen non habere actum qui
est forma, etc; — dicitur quod illa copulativa impli-
cat contradictionem apud quemcumqueintelligentem
quid nominis materiae. Per hoc enim nomen intelli-
gimus puram potentiam ad omnem actum. Ponere
autem puram potentiam ad omnem actum, esse
actum , est ponere puram potentiam non esse puram

DISTINCTIO XIII.

QUiESTlO I.

33

potentiam, et sic materiam non esse maleriam. Si
autem materia non est actus, nec habet formam aut
alium actum, et cum hoc exsistit in rerum natura,
tunc ipsa est actu sine actu ; quod implicat. — Cum
autem distinguit de ente in actu dupliciter, et dicit
quod omne illud potest diciens in aclu, dequocontin-
git vere enuntiare esse per propositionem de inesse et
de praesenti, dicendo, Hoc est, etc; — dicitur quod
illa distinctio fictitie adinventa est, contra mentem
oinnium philosophorum peripaleticorum et sancto-
rum et doctorum ; et est consona erroribus antiquo-
rum, ponentium principium materiale esse aliquid
actu exsistens. Prseterea : si omne tale, de quo con-
tingit affirmare esse, potest dici ens actu, tunc
negationes et privationesessent, et dici possent entia
in actu ; quod nullus philosophus unquam concessit.
Item, tunc posset concedi quod infinita multitudo
partium estin actu, etinfinita multitudo punctorum
et linearum et superficierum, et quod quadibet pars
continui et quilibet punctus est ens in actu ; et
multa alia absona in pbilosophia sequerentur.

Ulterius, dicitur quod, proprie loquendo, ista est
falsa, Materia est, si ly est dicat exsistentiam actua-
lem et actum exsistendi. Est autem vera, si ly est
dicat veritatem propositionis, ut puta quod de mate-
ria prima potest aliquid vere enuntiari : ut puta quod
materia est subslantia, est potentia, est pars compo-
siti, principium, causa, subjectum, receptivum,
transmutabile, et hujusmodi. — Quod si arguatur,
materia est substantia, igitur materia est, — ■ est
fallacia consequentis, ut alias dictum est. De hoc
sanctus Thomas , in tractatu de Natura acciden-
tis (a), sic dicit : « Esse formalius se habet ad rem
constituendam in genere entis, quam ipsa forma
rei, quse hoc esse dat, vel materia, cui datur tale
esse, ex quibus compositum resultat, cujus est hoc
esse ut entis. Intimius ergo ad rem ipsam , quae (6)
ens est, inter omnia est ipsum esse ejus ; et post
ipsum, ipsa forma rei, qua res habet esse ipsum ;
et ultimo, ipsa materia, quse, licet (y) sit funda-
mentum in re, inter omnia ab ipso esse rei magis
distat. Cui propinquissimum est ipsa res, cujus est
ut entic ; cum per rem sit forma et materia ; nisi in
homine, ubi esse (o) animse communicatur toti, et
illud esse est formse ut a qua est, quia ipsa (e) est
principium ipsius esse, et ultimo est materiae ut
ejus in quo recipitur. Materia igitur rei cujus esse
est, plus a re distat quam ipsa forma a qua est esse.
Et ideo materia non est ens de natura sua, sed per
ipsum compositum, et per ipsam formam. » — Haec
ille. — Et ideo omnes hse probationes adductae, pro-

(a) accidentis. — materix Pr.

(6) qux. — quam Pr.

(y) qux, licet. — quxlibet Pr.

(8) esse. — essentia Pr.

(e) ipsa. — ipsum Pr.

bant quod hsec sic concedenda, Materia est, largo
modo accipiendo ly est, secundo adjacens, non autem
quod proprie sit aut exsistat. — Prima enim proba-
tio concludit quod materia est pars compositi; quod
concedilur. Et cum postea infertur, Compositum est,
vel tolum est, igitur quaelibet ejus pars est; — nega-
tur consequentia, loquendo de ly est prout dicit
quid exsistens. Conceditur autem ut dicit aliquid
exsistenlis, quod est potius quo aliquid est, quam
quod est. Et similiter, si ly est dicit veritatem pro-
positionis. — Secunda probatio concludit quod
materia est concreata, non autem quod proprie sit
creata. — Tertia probatio concludit quod materia
non est generabilis tanquam quod , non autem quin
possit generari tanquam quo. — Quarta concludit
propositum nostrum, et oppositum illius quod
arguens inlendit ; quia scilicet, secundum Commen-
tatorem, materia, cum non sit actu, est non ens,
accipiendo non ens prout opponitur enti actualiter
per se exsistenti. Philosophus enim, 5. Physico-
rum, distinguit de triplici non ente ; et Commenta-
tor, comm. 8, ibidem, dicit : « Non ens dicitur tri-
bus modis. Quorum unus est secundum compositio-
nem et divisionem (a), id est, affirmationem et
negationem : verbi gratia, Chimxranon estnatura.
Secundus vero est cum dicimus, in individuo sub-
stantia? demonstrato, esse non ens; et est ens in
potentia, oppositum ei quod est in actu ens per se.
Tertius modus est ut cum dicimus, in individuo
accidentis, ipsum esse non ens : verbi gratia, non
album et non coloratum ; et hoc est non ens non
simpliciter, sed non ens aliquid , etc. » Et post
multa, ostenso quod non ens primo modo non potest
esse subjectum motus, non ens autem tertio modo
potest esse subjectum motus per accidens, ostendit
quod non ens secundo modo, scilicet materia prima,
non potest esse subjectum motus per se, nec per
accidens. Unde, ibidem , sic dicit : « Illud quod est
per accidens, accidit enti per id quod est per se. Et
quia per non ens non simpliciter, disponitur subje-
ctum in actu, ut cum dicimus quod iste homo non
albus fit albus, possibile est ut attribuatur transmu-
tatio non enti per accidens per subjectum suum,
quod est ens in actu. Ad non ens vero exsistens in
substantia, scilicet ex qua fit transmutatio simplici-
ter, impossibile est ut attribuatur transmutatio per
accidens, nedum per se : quia subjectum ejus est ens
in potentia ; et ens illic in actu , non est idem demon-
stratum in duabus extremitatibus ejusdem motus.
Quoniam non aer, quando fit aer, accidit aqua?,
quando aqua, verbi gratia, corrumpitur; deinde
succedit ei aer. Igitur hic non est idem subjectum
forma? aqua^ et aeris, super quod succedant sibi
formae, sicut album et nigrum succedunt sibi in
individuo demonstrato. Et potentia non est in actu ;

(a) et divisionem. — Om. Pr.

IV. — 3

34

LIBRI II. SENTENTIARUM

etquod non est in actu, impossibile est moveri. Et
quia, cum esse primae materise non admiscetur
actus, omnino impossibile cst ut moveatur. Quia
igitur in dualms extremitatibus illius motus, scilicet
generationis et corruptionis exsistentis in substan-
tia, non estaliquid idem demonstratum, dispositum
per motum a principio usque ad finein, impossibile
est ut generatio sit motus. Et causa in hoc (a) quod
generatio in substantia non est motus, est (6) quo-
niam generatum in ea, est non ens simpliciter, et
est ens in potentia ; qnoniam transmutatur , et exit
de potentia in actum ; quod non est ita de genera-
tione accidentium; transmutatum enim in ea, est
actu, etc. » Ex quibus patet quod, secundum Com-
mentatorem, materia prima, quoe est subjectum
generationis et corruptionis, est non ens simpliciter ;
quia est ens in potentia, cui non admiscetur aetus
omnino. — Quinta denique probatio concludit quod
materia prima potest dici ens cum additione, scilicet
ens in potentia, vel secundum quid ; quia hoc suffi-
cit ad hoc quod aliquid sit causa intrinseca compo-
siti, ut supra dictum fuit.

Et est advertendum quod arguens iste, more
Golioe, affert secundum multas auctoritates Com-
mentatoris, quibus sua positio totaliter annullatur.
Primo enim adducit illud Commentatoris , 4. Phy-
sicomm, comm. 69, ubi sic dicit : « Et ista natura
quaa est prima materia, est unum principium, com-
mune omnibus entibus transmutabilibus quoe alte-
rantur in ( y ) invicem. Sed non est una in se, ita
quod sit substantia simplex exsistens actu , neque
ita quod sit aliquod compositum ex materia et forma ;
nam, si haberet formam propriam, nullam aliam
reciperet, ipsa permanente. » Secundo, adducit
aliud dictum Commentatoris, 4. Physicorum,
comm. 59 : « Cum dicimus, inquit, quod in mate-
ria nihil demonstratur in actu, non intelligimus
quod possit denudari a rebus demonstratis in actu ;
sed intendimus quod in sua substanlia non est
aliquid demonstratum , quoniam, si ita esset, non
reciperet res demonstratas. » Tertio, adducit aliud
dictum Commentatoris, in de Substantia orbis,
cap. 1 , qui dicit : « Transmutatio individuorum in
suis substantiis, invenitur cogere subjectum non
esse ens actu, et non habere formam qua substan-
tiatur. Si enim haberet formam, nullam aliam reci-
peret; et, si esset substantia simplex exsistens in
actu , esset impassibile et non receptivum. Unde
natura hujus subjecti recipientis formas substantia-
les, necesse est esse naturam potentioe, scilicet quod
potentia est ejus differentia substantialis. Et ideo
nullam habet formam propriam et naturam, exsi-
stentem in actu ; sed ejus substantia est posse. » Ex

(a) est. — Ad. Pr.
(6) est. — Om. Pr.
(y) in. — Om. Pr.

istis autem, addito eo quod adductum estde 5. Phy-
sicorum (comm. 8), manifeste patet quod dicere
materiam primam, secundum seipsam, proecise ab
omni forma sumptam, esse ens in actu, contra men-
tem philosopborum est. Nec valet glossa hujus
arguentis, dicentis quod per illa verba non 'negat
materiam esse ens actu primo modo suoe distinctio-
nis supra posita, sed solum quod non est ens actu
secundo modo ; nam ista contradicunt , Materia est
pura potentia cui non admiscetur actus omnino, et,
Materia secundum se est ens actu quocumque
modo.

§2. — Ad argumenta contra secundam
conclusionem

I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum

Gregorii contra secundam conclusionem, dicitur
quod responsio quam recitat, bona est, scilicet quod
in instanti inductionis novee formoe substantialis, et
corruptionis formae antiquoe, non remanet aliquod
accidens idem numero, quod fuit cum forma cor-
rupta ; sed succedunt alia in numero. Et hoc dictum
fuit in probatione conclusionis. Tunc, ad improba-
tionem hujus responsionis, negatur prima conse-
quentia ibidem facta. Et ad probationem consequen-
tioe, diciturquod dispositiones quse sunt in materia,
in illo instanti quod est primum non esse formse
corruptae et primum esse formae generatoe, ilhe
eoedem sunt causa corruptionis prioris formoe, et
cum hoc sunt sequeloe formoe novoe. Et cum (x)
dicitur quod hoc est impossibile, quia prius natura
proecedens forma corrumpitur, quam sequens forma
proecedens tales dispositiones, inducatur, etc; —
dicitur quod expulsio proecedentis formoe et inductio
sequentis se habent ut causa et effectus mutuo ad
invicem, ita quod uno modo expulsio est prior, et
alio modo est posterior. Et de hoc sanctus Thomas,
4. Sentcnt., dist. 17, q. 1, art. 4, q,a 1, sic dicit :
« Omnisprioritassecundum ordinem naturoe, aliquo
modo reducitur ad ordinem causoe et-causati, etc, »
ut supra dictum est, in solutione primi argumenti
Scoti contra primam conclusionem. Sequitur postea :
« Ex parte autem causae materialis, se tenet, secun-
dum quamdam reductionem , omne illud per quod
materia efticitur propria bujus formoe, sicut sunt
dispositiones et remotiones impedimentorum. Et
ideo, in generatione naturali , quando corruptio
unius est generatio alterius , et per hoc quod forma
una inducitur, alia expellitur, remotio formoe proe-
exsistentis se tenet ex parte causoe materialis. Et
ideo, secundum ordinem causoe materialis, proecedit
naturaliter introductionem alterius formoe. Sed
secundum ordinem causoe formalis, est e converso.
Et quia forma et finis et agens incidunt in idem

(<x) hoc. — Ad. Pr.

DISTINCTIO XIII. — QU^CSTIO I.

38

numero vel specie, ideo et in ordine causae efficientis
introductio fbrmae prior est, quia forma introducta
est similitudo formae agentis, per quam agens agil ;
et similiter in ordine causae finalis, quia natura
principaliter intendit introductionem formoe, et ad
hanc ordinat expulsionem omnisejus cum quo stare
non potestformee introductio. » — Hax ille. — Simile
dicit, la 2", q. 113, art. 8, in solutione primi, ubi
sic : « Recessus a terrnino a quo, et accessus ad ter-
minufn ad quem, dupliciter possunt considerari.
Uno modo, ex parte mobilis. Et sic naturaliter reces-
sus a termino prsecedit accessum ad terminum :
prius enim est in subjecto mobili oppositum quod
abjicitur, et postmodum est id quod per motum asse-
qnitur mobile. Sed ex parte agentis, est econtra.
Agens enim per formam quae in eo praeexsistit, agit
ad removendum contrarium : sicut sol per suam
lucem agitad removendum tenebras. Et ideo ex parte
solis, priusest illuminare quam tenebras removere,
ex parte autem aeris, prius est purgari a tenebris
quam consequi lumen , ordine natura? ; licet utrum-
que sit simul tempore. » — Haec ille. — Simile dicit,
3 p., q. 85, art. 6, in solutione secundi : « In moti-
bus, inquit, successivis, recedere a termino est
prius tempore quam pervenire ad terminum, et
prius natura, quantum est ex parte subjecti, sive
secundum ordinem causoe materialis ; sed secundum
ordinem.causoe agentis et finalis, prius est pervenire
ad terminum. » — Hscc ille. — Ex quibus patet ad
argumentum. Nam in instanti inductionis sequentis
formae est talis ordo naturse, quod primo inducitur
nova forma, secundo sequuntur dispositiones sibi
convenientes, tertio expellitur forma antiqua. Et
primum est causa secundi , et secundum causa ter-
tii, secundum ordinem causae formalis, efficientis et
finalis; licet omnia ista sint simul tempore.

Ad secuudum priucipale, dicitur quod agens
naturale duplices dispositiones (a) inducit in mate-
riam suoe actioni subjectam : quasdam quidem prse-
cedentes inductionem formoe substanlialis, et hoec
omnes corrumpuntur in instanti corruptionis formae
praecedentis et inductionis formoe sequentis; alias
autem inducit simul cum forma substantiali sequenti,
et hae manent cum forma. Et quia argumentum
loquitur de primis; ideo negatur consequentia argu-
menti, qua infertur quod praecedentes dispositiones
maneant cum forma sequenti, sicut manserunt cum
praecedenti. — Tunc, ad primam probationem
consequentiee jam negatse, dicitur quod agens quod'
induxit prsecedentes dispositiones, corrumpit eas,
non per se, sed per accidens : quia de per se agit ad
inductionem formeesequentis, ad cujus inductionem
sequitur expulsio prsecedentis, ac per hoc corruptio
substantialis compositi, cujus illa erat pars; corru-
pto autem composito, corrumpuntur omnia acciden-

(a) dispositiones. — positiones Pr.

tia sibi inhserentia subjective, cujusmodi eranl omnia
accidentia prsecedentia. Unde sanctus Thornas, in
tractatu <lc Viriutibus, q. 2, scilicet de Charitate,
art. 12, ubi quserit, utrum charitas semel habita
possit amitti, in quodam argumento, scilicet unde-
cimo, ponit quatuor modos quibus unum accidens
potest deficere vel corrumpi : uno quidem modo,
per corruptionem subjecti; alio modo, per defectum
suse causae, sicut lumen in aere per ahsentiam solis';
tertio, propter defectum sui objecti vel termini,
sicut palernitas deficiente filio ; quarto modo, per
aclionem contrarii agentis. — Ad secundam, dici-
tur quod iilae dispositiones non frustra destruuntur;
quia de per accidens earum destructio confert indu-
ctioni formae sequentis, sicut destructio subjecti
illarum per se confert. Et iterum, non frustra, quia
illa necessario evenit, destructo suo subjecto. Et
iterum, quia, illis destructis, sequuntur potiores, et
formae congruentiores. Illae namque violentse sunt
in» suo subjecto, alise vero naturales. Dispositio
namque remotior, est via et rnedium ad illam dispo-
sitionem quae est propinquior; ideo necessarium est
illain prius induci, quia non est transitus de extremo
ad extremum nisi per medium. — Per idem patet
ad confirmationem ; quia non est simile de artifice
et de natura. Quia forma inducenda per artem, non
requirit destructionem compositi naturalis, in quo
praecessit forma contraria vel privatio ; et ideo per-
mittit secum accidentia et dispositiones prcecedentes,
cum non corrumpat subjectum illarum. Secusautem
est de forma naturali, in cujus adventu corrumpitur
substantia composita, quae erat subjectum omnium
praecedentium formarum accidentalium. — Ad ter-
tiam, negatur consequentia ibidem facta; quia,
licet tales dispositiones non maneant cum forma
sequenti, inducuntur tamen ab eodem agente a quo
inducitur illa. Illud enim agens principaliter agit ad
inductionem formac ; et illa est principalis intentio.
Secundaria vero est expulsio formae praecedentis , et
qualitatum sihi connaturalium, contrariarum tamen
formse sequenti. Et quia hoc non potest fieri sine
inductione dispositionum repugnantium primae
formae, et congruentium secundse, ideo agens illud
inducit qualitates et dispositiones repugnantes
primae, et congruentes secundae. Quod autem postea
illas destruat, contingit praeter ejus intentionem,
propter corruptionem subjecti ; quia, si possent
remanere cum secunda, non destruerentur. — Ad
quartam, negatur similiter consequentia. Et de hoc
satis dictum est in probatione secundse conclusionis
et tertiae. In qualibet enim forma substantiali,
quoe potest materiam actuare, est (x) considerare
diversos gradus perfectionis. Et quidem quoad pri-
mum, qui est esse corporeum, conceditur quod
materia, secundum se, pnecise, et nude sumpta ab

(<x) est. — et Pr.

3G

LIBRI II. SENTENTIARUM

omni accidente, capax est cujuslibet formse, et est
sibi proportionata. Et si forma nullum alium gradum
perfectionis daret prseler illum, non esset necessaria
qusecumque accidentalis dispositio prsecedens aut
consequens productionem formse. Sed quia nulla
forma dat prsecise illum perfectionis gradum, ideo,
propter gradus sequentes, necessaria est remotio (x)
quorumdam accidentium, et inductio (6) aliorum.
Nec qusecumque materia est proxima, nec appro-
priata cuilibet formse. Et ad hunc sensum loquuntur
Aristoteles et Commentator. Et de hoc satis diffuse
dictum est supra. — Ad quintam, similiter negatur
consequentia, et consequens. Et ad probationem
ibidem factam, dicitur quod in casu ibidem posito,
in instanti corruptionis formse ligni, inducetur
forma terrse, et non forma ignis : quia ignis in illo
instanti non aget, sed incipiet agere per negationem
de preesenti et positionem de futuro ; agens autem
quod disposuit ad formam terree, removendo dispo-
sitiones extraneas et disconvenientes, et inducendo
convenientes, in illo instanti aget inducendo formam
terrse in illam materiam ; et hoc prius natura quam
corrumpat formam ligni, quia, ut prius dictum
fuit, ex parte agentis prius natura est inductio formse
sequentis quam corruptio prsecedentis ; unde pri-
mum agens, vel nullo modo corrumpet lignum, in
illo instanti quo ignis est approximatus, vel, si cor-
rumpet, hoc non erit nisi inducendo prius natura
formam terra?. Ideo arguens fallitur, supponens quod
tale agens prius natura destruat formam ligni quam
inducat forniam terrse ; quod est falsum, et ab eo
nulliter probatum. Quod si queeritur : Cur in illo
instanti potius aget in materiam ligni primum agens
quam secundum, quod ponitur esse ignis, cum sint
seque proxima? dicitur quod hoc ideo erit, quia
actio subita et instantanea, cujusmodi est inductio
formee substantialis, naturaliter esse non potest, nisi
ipsa sit terminus alicujus actionis vel mutationis
successivse. Et ideo, cum primum agens, tempore
prsecedente egit in lignum per motum alterationis,
in instanti terminante illud tempus, potest agere
instantanee in illud, vel in materiam ligni. Secus
autem est de igne, qui non prius egit, etc. Ideo nec
in illo instanti aget : nec inducendo formam acciden-
talem, quia illa inducitur successive et non instan-
tanee, vel per successivam mutationem prseceden-
tem, secundum arguentem, et, secundum verita-
tem, non potest induci in instanti tanquam primus
terminus, ut post dicetur; nec formam substantia-
lem, quia materia ligni non est in illo instanti
capax illius, cum sit sub forma terrse et qualitatibus
consequenlibus formam terrsc. Ex quo patet quod
arguens fallitur, nec intelligit positionem sancti
Thomse. Imaginatur enim quod mens sancti Tliomse

(a) renwtio. — motio Pr.

(6) inductio. — inductionum Pr.

sit quod, in casu illo, in instanti corruptionis ligni ,
prius natura sit corruptio ligni quam generatio
terrse, et quod in illo instanti materia non habeat
aliquam dispositionem ad formam terrse ; quse omnia
falsa sunt. — Sed hic est una bona difficultas : Si
in illo instanti non est ibi aliqua dispositio prsece-
dens, quomodo in illo instanti produci possunt
omnes dispositiones convenientes illi formse? Respon-
det sanctus Thomas, 1. Quodlibeto, art. 6, in solu-
tione secundi. Arguit sic : « Necesse est quod anima
sit in corpore formato et disposito multis disposi-
tionibus. Si igitur adveniens omnes prsecedentes
formas et dispositiones amovet (a), sequitur quod in
instanti anima formet totum corpus; quod videtur
esse solius Dei. » — Hsec ille. — Sequitur respon-
sio : « Dicendum, inquit, quod anima, cum advenit
corpori, non facit esse corpus eflective, sed formali-
ter tantum. Effective autem facit corpus esse, omne
illud quod dat corpori formam, ut perficiens; ut
disponens autem (6), illud quod prseoperatur ad
formam, paulatim autem et ordine quodam indu-
cendo materiam ad propinquiorem formam aut
dispositionem : quanto enim propinquior fuerit
forma aut dispositio, tanto minor erit resistentia ad
introductionem formse et dispositionis completse;
faciliusenim fit ignisex aerequam exaqua, quamvis
immediate utraque forma adsit materiae. » — Hsec
ille. — Et videtur velle quod ideo agens inducens
formam substantialem in instanti, simul inducit
omnes dispositiones illi formse convenientes, quia,
in illo instanti, inducta forma substantiali , et per
eam expulsa forma prsecedente, cum omni resisten-
tia ad formam et ejus dispositiones, potest illas in
instanti inducere tanquam sequelam formse et prse-
cedentis alterationis.

Ad tertium principale, negatur antecedens. Etad
probationem ex dictis Philosophi, 2. de Genera-
tione, etc, dicitur quod mens Aristotelis est quod
ideo in babentibus symbolum facilior est transitus,
quia pauciora resistunt agenti, scilicet una sola qua-
litas : puta, cum de aere fit ignis, sola humiditas
resistit igni agenli, non autem caliditas. Utraque
tamen corrumpitur in instanti generationis ignis,
sed alio et alio modo : humiditas quidem, ex actione
contrarii ; caliditas autem , ex sola corruptione sub-
jecti. Unde, quia illa caliditas quasi per accidens
desinit, et remanet in suo simili, ideo quandoque
dicunt Philosophus et Commentator, quod sola qua-
litas contraria corrumpitur, et qualitas symbola
manet, non quod velint illam remanere eamdem
numero, cum in eodem libro ssepe uterque dicat
quod corruptio est mutatio hujus totius in hoc totum,
nullo sensibili remanente. — Ad dicta vero Com-
mentatoris, potest dici dupliciter. Primo, quod mens

(a) amovet. — adimit Pr.

(o) ut disponens autem. — et ut disponens aut Pr.

DISTINCTIO XIII. — QU.ESTIO I.

37

sua est, quod quantitas et alia accidenlia communia
generato et corrupto manent eadem in specie, non
autem eadeui in numero. Vel, si voluerit quod
maneaut eadem numero, negandus est in hoc, sicut
et in multis quie in libello allegato, de Subtlanlia
Orbis, posuitmale probata.

II. Ad argumenta Aureoli. — A<1 primum

Aureoli conlra eamdem secundam conclusionem,
dicitur quod quantitas novilcr genita educitur de
materia compositi corrupli, non (a) tanquam desub-
jeeto primo et remoto, sed, tanquam de subjecto
proximo et immediato, de composito noviter pro-
ducto, virtule pnecedentis alterationis, qua? termi-
natur ad inductionem formae substantialis primo, et
secundario terminatur ad omnia accidentia conse-
quentia formam substantialem. Et ideo inquisitio
argumenti, qua scilicet qua;rit utrum illa nova
quantitas educatur de uno indivisibili vel dealiquo
divisibili, posset subterfugi, dicendo quod, cum
materia non sit subjectum quantitatis, sed ipsum
compositum, non educilur de aliquo uno et eodem
maleri.c, nec de alio et alio, sed solum de ipso com-
posito. Sed quia eadem qua}stio posset fieri de ipso
composilo, ideo dicitur quod illa quantitas educi-
tur (6) de subjecto suo, quodcumque illud sit, quod
ex se divisibile est in potentia sed non in actu, fit
autem divisibile actu per quantitatem ; etsiceducitur
de eo quod est unum et multa, aliter tamen etaliter.
Et tunc, cum arguitur : quanlitas recipitur in uno
et eodem , igitur recipitur in indivisibili ; aut quod
materia non extenditur per illam quantitatem ; —
negatur consequentia : quia materia illa, vel com-
positum, ut pra?ceditquantitatem, est indivisibile et
unum in actu, divisibile tamen et multiplex et plura
in potentia. Potest etiam dici quod nova quantitas
recipitur in diversis partibus materi;c,hoc est,in par-
tibus quse fuerunt sub priori quantitate. Nec ex hoc
sequitur quod materia secundum se sit divisibilis,
et habens alietatem aut partibilitatem actu ; nec quod
duse quantitates simul informent idem subjectum ;
sed quod partes materiiB, quse prius habebant unam
quantitatem, postea habent aliam.

Ad seeundum potest dici dupliciter. Primo, quod
quantitas nova invenit materiam indivisibilem actu,
hoc est, non actu divisibilem ; invenit autem eam
divisibilem in potentia. Nec valet ulterior conse-
quentia, qua infertur quod accidens divisibile esset
in subjecto indivisibili : — quia potentia et actus
non se priecedunt ibi duratione, sed natura; nec
subjectum, aut materia quantilatis, est indivisibile
in aliqua mensura reali, sed imaginaria. Secundo,
potest dici quod quantitas secunda invenit materiam
divisibilem, non ex se, sed per praecedentem quanti-

(a) non. — Om. Pr.

(6) educitur. — educit Pr.

tatem, qusc destruitur, adveniente respectu. — Ad
confirmationem, potest similiter dici dupliciter.
Prirno, quod tota quantitas et partes ejus inveniun-
tur in materia, totum et partes, non quidem ex
ipsa materia secundum se, sed ex quantitate pric-
cedente. Secundo, potest dici quod quantitas invenit
materiam divisibilem potentia, non actu.

Ad tertium dicitur quod argumentum supponit
falsum, scilicet quod sit eadem alteratio, vel idem
motus, cujus terminus a quo sit prima quantitas, et
terminus ad quem sit secunda quantitas. Hoc enim
falsum est ; quia non est idem (a) motus, cum non
sit unitas mobilis. Prima enim quantitas erat sub-
jective in corrupto, secunda vero in genito noviter;
et ideo non est unus motus, sed motus successivus,
terminatus ad mutationem subitam. Ulterius dici-
tur quod antecedens argumenti falsum est, si uni-
versaliter inlelligatur; quia in motu augmenti, ter-
minus a quo et ad quem sunt unius speciei.

Ad quartum, negatur prima consequentia. Et ad
probationem consequentise , dicilur quod fundatur
in falso, scilicet quod situna et eadem alteratio, aut
motus vel mutatio, a principio usque ad finem , in
corruptione praecedentis compositi, et gencratione
novi. Hoc enim falsum est ; quia alia est alteratio
per quam dispositiones proccedentes formam indu-
cendam intenduntur et acquiruntur, et alia est per
quam dispositiones sequentes formam inducuntur.
Primae enim corrumpuntur in instanti generationis
secundcC formoe, aliae vero incipiunt in illo (o)
instanti. Et cum dicit arguens, quod nullum acci-
dens corrumpitur in fine alterationis per quam
acquiritur ; — dicitur quod hoc est verum, loquendo
de fine alterationis intrinseco, et qui est ejusdem
generis : ut cum alteratio sistit in aliqua qualitate,
et non sequitur niutatio alterius generis, puta gene-
ratio aut corruptio substantia3. Sed falsum est quod
dicitur, si loquamur de fine extrinseco alterationis,
qui est alterius generis : sicut cum alteratio termi-
natur ad corruptionem vel generationem alicujus
substantise. Tunc enim accidens quod acquirebatur
per pryecedentem alterationem desinit esse in ter-
mino extrinseco alterationis, propter desinitionem
sui subjecti, et oportet quod sequantur alia acciden-
tia, propter alietatem subjecti pnecedentis et sequen-
tis; argumentum autem sic procedit, ac si esset
idem subjectum primorum accidentium et sequen-
tium. — Potest etiam dici quod accidentia sequentia
formam ultimam inducuntur potius per generatio-
nem substantialem , tanquam terminus secundarius,
quam per alterationem prsecedentem ; unde et indu-
cunlur in instanti, sicut tcrminus priniarius, qui
est forma substantialis quam consequuntur.

(a) idcm. — ibidcm Pr.
(5) in illo. — nullo Pr.

38

LIBRI II. SENTENTIARUM

III. Ad argumentum ex dictis sancti Thomae .
— Ad argumenta ultimo inducta contra dictam con-
clusionem ex dictis sancti Thomse, dicitur quod,
licet sanctus Thomas, in scriptis et in aliquihus
opusculis, dum esset juvenis, tenuerit opinionem
Commentatoris de quantitate interminata, tamen in
Summa et in opusculis posteriorihus, illam penitus
refutavit, sicut potissime patet in traclatu qui inti-
tulatur de Principio individuationis, velde Natura
materix, uhi arguit contra positionem Commenta-
toris multipliciter; et ejus argumenta alias recita-
huntur. Et si ultra objicitur : quia, in dicto tractatu
de Natura materue, tenet expresse quod eadem
quantitatis essentia manet in vivo et mortuo, et in
aliis generatis et corruptis; — dicendum quod con-
tenta in illo tractatu, inquantum concordant cum
Summa, tenenda sunt, non autem quoad illa in
quihus discordant; quia Summa est quasi liher
retractationum. Secundo, dicitur quod in dicto tra-
ctatu, non asserit quod eadem quantitas in numero
maneat in vivo et mortuo, sed quod eadem manet
quoad essentiam, non autem quoad esse; vel eadem
in radice, non autem in se; vel quod manet eadem
in specie, non in numero; aliter contradiceret
sihiipsi : nam ibi expresse dicit quod quantitas
humani corporis non potest eadem numero, per
agens naturale, homine mortuo, reparari, sed solum
per miraculum. Vel forte ille tractatus vitio scripto-
rum corruptus est quoad aliqua. Sed quod dixi de
concordia cum Summa, vel discordia cum ea, debet
esse regula et directorium in talihus.

§ 3. — Ad argumenta contra tertiam
conclusionem

I. Ad argumenta Gregorii. — Ad primum

contra tertiam conclusionem , quod est Gregorii,
dicitur quod, si antecedens intelligatur sic, quod illa
pars essentialis compositi sit prsecisum et proximum
ac immediatum subjectum accidentium, per quam
ipsum compositum est in potentia ad talia recipien-
dum, sicut per primam rationem et primum prin-
cipium passivum (ad quem sensum videtur proce-
dere argumentum ), — negatur dictum antecedens.
Non enim oportet quod primum quo receptionis, sit
primum quod recipiens. Et hoc manifeste patel,
secundum Philosophum : nam materia non est pro-
ximum et immediatum subjectum motus, ex 5. Plty-
sicorum (t. c. 15 et seq.); et tamen prima ratio
mobilitatis est materia, secundum eumdem, 2. Meta-
physicx (t. c. 5). Si autem antecedens intelligatur
quod illa eadem pars compositi est ratio substandi
accidentibus, per quam ipsum compositum est
primo in potentia ad accidentia, -- conceditur ante-
cedens. Sed tunc consequens, ad hunc sensum, non
est contra nos : nam non negamus quin materia sit
prima ratio substandi accidentibus ; sed solum quod

non est proximum, nec immediatum, nec totale
subjectum accidentium , sed potius ipsum composi-
tum. Dicimus ulterius, quod, licet materia prima
sit prima potentia ad accidentia, cum hoc stat quod
substantia composita, est potentia proxima, vel
habet potentiam proximam ad accidentia. - Ad
dicta Commentatoris , dicitur quod sunt gladius
Golia3 quoad arguentem ; quia ex illis manifeste
patet, cum Commentator dicit quod subjecta
omnium accidentium sunt individua substantiae,
quoe sunt in actu, etc, quod materia non est imme-
diatum subjectum accidentium , nec totale. Alia vero
dicta concludunt quod non queelibet pars compositi
est ratio substandi accidentibus, sed sola materia ;
non tamen quod illa sola sit subjectum. Utrum
autem aliqua forma sit subjectum transmutationis?
Constat quod non, si loquamur de motu qui est
actus imperfecti. Nullus tamen catholicus negare
potest animam rationalem esse subjectum multo-
rum accidentium et multarum transmutationum,
potissime de animabus damnatis. — Quod addit de
quantitate, procedit ex falso fundamento, scilicet
quod aliqua quantitas sit perpetuo in materia :
hujusmodi ejus oppositum, supra prohatum est ; et
alias de hoc latior erit serino.

Ad secundum, negatur antecedens. Nec valet pro-
hatio, cum procedat ex insufficienti divisione, scili-
cet quod subjectum accidentium hominis non potest
esse nisi materia sola, vel fornia sola, vel aliquod
accidens hominis. Constat enim quod in homine non
soluni est materia, nec solum forma substantialis,
nec sola accidentia ; immo, praeter illa, est in homine
totum compositum, vel tertia entitas, quse dicitur
forina totius, scilicet humanitas, vel homo. Illud
autem totum compositum, non est materia, nec
anima, nec accidens, sed entitas resultans ex mate-
ria et forma, exsistens quid tertium, ah utroquc
distinctum. Et de hoc sanctus Thomas, in tractatu
de Natura materise, diffuse loquitur, ostendens
quid sit subjectum quantitatis in homine, et quo-
modo quantitas hominis potest dici interminata,
potius quam alia quantitas (cap. 6) : « Sciendum,
inquit, est quod dimensiones suntqiuedam acciden-
tia, quae sequuntiir materiam in ordine ad formam
quam primo nata est materia induere. Ihec autem
est forma corporis; quia totam materiam necesse est
sub forma corporis contineri. Quod non est quasi
una esset certa forma corporis, qua prima materia
primo informaretur; quia, secundum Commentato-
rem, prima materia primam habilitatem habet ad
formas elementares, et postea ad formas mixtorum.
Ex quo manifestum est quod non eadem erit forma
corporis simplicis, vel etiam mixti corporis; sed
oportet quod primo per has formas constituatur gra-
dus corporis, deinde specierum perfectarum. Mate-
ria namque in quidditate sua indivisibilis est peni-
tus ; ahlata enim quantitate, materia remanet indivi-

DISTINCTIO XIII.

QU.ESTIO I.

39

sibilis, ut dicitur, 1. Physicorum. Sed ex corporei-
tate quam sequuntur quantitates in actu, sequitur
divisio materiae , per quam materia ponitur in diver-
sis sitibus. Et secundum hoc acquiruntur in ea
diversajforma?. Ordoenim in situ corporum ostendit
ordinem nobilitatis eorum ; sicut ignis est super
aerem. Haec autem acquisitio formarum non osten-
dit ordinem temporis, sed naturae. Patet igitur quod
dirnensiones quantilatis non trabunt originem a quo-
cumque gradu perfectionis quem facit forma ignis
in igne, sed a primo tantum. Nihilominus ignis
secundum totum est subjectum dimensionum, et
secundum tolum mensuratur. Et idem necessario
invenitur in formis corporurn mixtorum. Sed consi-
derandum est quod in mixtis corporibus quaedam
formae trahuntur de potentia materia3, et quaedam
non, ut animoe hominum, quse nullo modo divisio-
nem patiuntur, cum non sint dimensionatse per se,
nec per accidens. Forma2 enim quae non sunt de
potentia materia: eductse, nullo modo dimensiones
capiunt, etiam in materia exsistentes. Unde animse
humanae aliter terminant ordinem materide ad
dimensiones, quam formse quae de materia educun-
tur. Gum enim accidentia inseparabilia oriantur a
principiis rei, in ipsa re constituta in actu erunt
ipsa accidentia, ut in subjecto. Si autem forma rei
sit educta de materia ipsa, quam sequuntur dimen-
siones ipsa:, forma erit dimensionata et divisibilis
per accidens ; sicut est in lapide vel in ligno, in qui-
bus dimensiones redeunt vel redundant super for-
mam ipsarum rerum. Si vero forma non sit educta
de materia, non redeunt dimensiones super for-
mam ; et ideo anima hominis est omnibus modis
indivisibilis. Patet igitur quod anima hominis non
terminat ordinem materiae ad formam in acquirendo
divisiones, nisi altero modo tantum, constituendo
scilicet eas in actu ; et hoc in homine, ut in subje-
cto. Ordo vero materise in acquirendo divisiones ut
redeuntes super formam , solum terminatur per for-
mam quoo de ea educitur. Nec propter hoc minus
potest anima quam ista alia forma : quia hoc accidit
illi formse inquantum est educta de potentia mate-
ria?. ; quod non est formae ut forma est; aliter omnis
forma educeretur de materia, quod est falsum.
Quidquid enim potest aliqua forma imperfectior ut
forma est, hoc potest anima, et amplius. Quia igitur
dimensionabilitas, sive divisibilitas formte, poten-
tiam sonat, et non actum, possibile est ponere ordi-
nem materiae ad talem formam terminari in potentia,
et divisiones in potentia sequi ordinem materiai ad
talem formam, etc. » Multa alia ponit ibi de dimen-
sionibus interminatis, quae suo loco recitabuntur. Et
lucc sufficiant ad ostendendum insufficientiam divi-
sionisargumenti, ita quod oporteat subjeetum quan-
titalis esse materiam, vel formam, vel aliquod acci-
dens, ut (a) arguens supponebal.
(<x) ut. — nec Pr.

II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum

Aureoli contra eamdem conclusionern , dictuin est
supra. Nam per illa verba solum concluditur quod
materia prima sit primum subjectum quo substandi
accidentibus de quibus loquimur, non autem quod
sit proximum, aut immediatum, aut totale subje-
ctum accidentium. Nulla enim res substat ex ea
parle qua est actualis, sed ex ea qua est potentialis.
Ad secundum dicitur quod materia prirna est in
potentia proxima solum ad formam substantialem,
sed in potentia remota ad accidentia. De hoc sanctus
Thomas, in praefato tractatu, sic dicit (cap. 5) :
(( Nihil penitus est commune formsa et privationi,
nisi materia nuda. Quia tcrminus actionis physicae,
scilicet generatio, attingit nudam essentiam mate-
rise ; quia generatio non est motus, ut dictum est.
Alteratio autem non attingit ipsam essentiam rnate-
riffi : quia nullum accidens transcendit suum subje-
ctum ; subjectum autem alterationis est ens actu ,
habens diversas partes, quia alteratio motus est.
Loquimur enirn de alteratione quse est semper abji-
ciendo aliquid a re alterata ; talis namque alteratio-
nis terminus est generatio. Materiam autem habere
partes diversas per se, non est possibile ; quia diver-
sitas partium est proprie ipsius compositi constituti
ex diversis partibus. Unde materia, sicut est in
potentia ad formam in cujus acquisitione est gene-
ratio compositi constituti ex diversis partibus, ita
est in potentia ad diversitatem partium ejusdem
compositi ex ea generati. Ex materia enim non gene-
ratur forma, secundum Philosophum, per se : quia
illud ex quo generatur aliquid per se, est pars ejus;
materia autem non est pars formae, sed ipsius com-
positi ; ideo compositum generatur per se, ut dici-
tur, 7 . Metaphysicx (t. c. 53). Compositum autem
dicitur, quia diversas partes habet. Unde diversitas
partium non est materiae, nec formae, per se, sed
compositi. Compositum vero esse, non est aliud
quam materiam transmutari ad formam ad quam
erat in potentia. Ex quo manifestum est quod non
aliunde materia est in potentia ad partes terminatas
et distinctas, quam per illud quod est in potentia
ad formam, cujus inductio est generatio compositi
ex diversis partibus. Et ex hoc ulterius manifestum
est quod nulla potentia est a parte materia?, nisi
illa quoe perficitur per formam substantialem ; cum
ad idem genus spectent materia et sua forma.
Potentia autem in qua prsedicta? dimensiones ponun-
tur, non informatur forma substantiali ; cum ad
idem genus substantia? non (ot) pertineat. Impossi-
bile est igitur aliam potentiam ponere a parte mate-
ria? respectu formas substantialis, et respectu diver-
sitatis partium ipsius compositi generati per indu-
ctionem formre in materia. Et ideo manifestus est
error Averrois, qui posuit dimensiones interminatas
habere quamdam potentiam ad dimensiones termi-
(<x) non. — Oin. Pr.

10

LIBRI II. SENTENTIARUM

natas, aliam a potentia materise ad formam snbstan-
tialem. Quando igitur aliqua forma substantialis
perficit materiam, sicut potentia materiae ad formam
est reducta ad actum, ita per virtutem ejusdem
formse est transmutata materia ad determinationem
et distinctionem partium totius : in forma enim
substantiali non solum est vis perfectiva materise,
sed etiam distinctiva totius per partes; et huic
necesse est respondere potentiam a parte materiae,
quee respiciat ipsam perfectionem suam per formam,
et etiam ipsam partium sequentem diversitatem. »
— Hsec ille, in forma.

Ad tertium patet per prsedicta ; quia materia
prima est materia decem praedicamentorum , et in
potentia ad formas illorum , ordine quodam , quia
potenlia sua immediate est susceptiva formarum sub-
stantialium, mediate vero accidentium, ut satis
tactum est. Ex quo non sequitur quod ipsa sit
immediatum subjectum accidentium , sed quod sit
pars subjecti, ex qua babet naturam substandi acci-
dentibus.

Ad quartum dicitur quod materia prima nullo

modo potest esse subjectum alterationis, aut alicujus

motus, ut probatur, 5. Physicoram; sed solum ens

actu, quod est ipsum compositum ex materia et

forma. Et cum hoc improbatur, per hoc quod nul-

lum accidens destruit suum subjectum, etc. ; ad

hoc respondet sanctus Thomas, in prsefato tractatu

(cap. 1 j : « Quia, inquit, alteratio est actio pbysica;

actio autem physica per instrumentum corporeum

perficitur, et omnis talis actio per motum exerce-

tur; ideo alteratio cujus terminus est generatio,

requirit subjectum actu exsistens, et mobile per

grave vel leve ; alteratio namque motus est, ut dici-

tur, 5. Physicorum (t. c. 18). Quia igitur in ter-

mino cujuslibet motus est quies qusedam secundum

naturam illius motus, ut in motu locali invenitur

quies secundum locum terminans ipsum motum;

in motu vero dealbationis , per modum quietis est

ipsa albedo terminans dealbationem ; ideo in fine

alterationis, quies est inductio formae substantialis.

Alteratio igitur per quam spoliatur materia a forma

priori, in se requirit subjectum actu exsistens, quia

ipsa est motus ; in suo vero termino non requirit

subjectum actu exsistens. Terminus autem ejus est

generatio. Unde generatio non requirit subjectum,

nisi in potentia tantum. Hoc enim solum manet in

generatione, quia subjectum necessario manet cum

eo cujus est subjectum. Inde igitur manifestum est

quod generatio non est motus, sed mutatio. Cum

igitur generatio sit terminus actionis physicae, scili-

cet alterationis, quse, propter naturam motus, sem-

per requirit subjectum actu exsistens, (a) materia,

quse est subjectum generationis , nunquam est sine

forma. Agens vero, in cujus actione non oportet

aliquid prsecedere terminum actionis, potest aliquid
ex materia educere sine alteratione, sicut potest
aliquid educere vel facere ex nihilo sine aliquo motu.
Actio namque sua, cum non sit motus, nec termi-
nus motus, ens in potentia tantum transmutare
potest subito, nulla alteratione praecedente, quse
tempus requirit, quod mensurat actionem rei natu-
ralis, propter motum ei adjunctum. Unde non foret
necesse formam uniri materiae propter actionem Dei,
ut subjiceretur formae unitae (a), sed propter actionem
rei physicse, quse non attingit ens in potentia tantum
in se, sed solum in suo termino, ubi cessat motus. »
— Hiec ille. — ■ Ex quibus patet responsio ad argu-
mentum. Dicitur enim quod nullum accidens, nec
aliquis motus, per se et directe perimit suum sub-
jectum ; quod patet, quia quamdiu manent accidens
et motus, manet subjectum accidentis et motus. Sed
indirecte et per accidens potest perimere subjectum,
non quidem effective, nec formaliter, sed ratione
sui termini, qui est generatio ; generatio vero unius,
est corruptio alterius. Unde sanctus Thomas, ubi
supra (cap. 2) : « Cum non requiratur subjectum
aliquod in actu exsistens, in actione physica, nisi
propter motum, sicut de alteratione dictum est, et
subjectum necesse est manere in toto motu , sequi-
tur necessario, quamdiu sit aliquid de ratione alte-
rationis et motus, subjectum esse actu ; cum vero
alterationis ratio desinit, transibit et (6) actualitas
subjeeti. Hoc autem est inejus termino, qui quidem
est generatio. Unde in generatione tota actualitas
subjecti alterati peribit. Solum ergo ens in potentia,
manet in generatione. Ens autem solum in potentia,
est materia. Et ideo materia nuda est subjectum
generationis. » — Hsec ille.

Patet igitur, ex proadictis, vanam esse opinionem
Gregorii et Aureoli ponentium dimensiones intermi-
natas prsecedere formam substantialem in materia.

Quam etiam Scotus sufficienter improbat quintu-
pliciter : a Primo. Quia Commentator, de Substan-
tia Orbis, dicit quod Aristoteles scivit dimensiones
terminatas non posse esse in materia, nisi postquam
forma substantialis fuerit in ea, sicut est dispositio
de accidentibus exsistentibus in actu. Ergo videtur
per (y) hoc, quod quantitas et omne accidens
sequantur formam in maleria. Hoc idem dicit,
1. Physicorum (t. c. 80), quod materia et forma
sunt causa omnium accidentium. — Secundo. Quia
illud accidens quod ponitur commune generato et
corrupto, necessario migrabit a subjecto in subjectum.
Corpus enim corruptum , erat subjectum illius acci-
dentis ; et non solum materia, quia materia simul
cum forma est causa omniumaccidentium, sicut ha-
betur, 1. Physicorum, in fine. — Tertio. Quia tunc

(a) et. — Ad. Pr.

(a) unitx. — unita Pr.

(6) transibit et. — et transibit Pr,

(y) per. — super Pr.

DISTINCTIO XIV. — QU/ESTIO I.

41

sequitur quod forma generata, non immediale et
primo unitur materise ; sed, per te, uniretur ei,
mediante trina dimensione. — Quarto. Quia tunc
esse secundum quid prsecederet esse simpliciter, et
materia esset prius quanta quam esset ens simplici-
ter in actu per formam. Forma enim suhstantialis
dat materiae esse simpliciter, quantitas autem esse
secundum quid. In illo ergo priori materia exsistens
quanta habebit esse secundum quid. Impossihile
est enim quantitatem formaliter inliyerere suhjecto,
et quod illud non sit quantum formaliter per eam.
Consequens autem est impossibile, et contra meh-
tem Aristotelis, 7. Metaplujsicx (t. c. 12). —
Quinto. Quia accidentia sunt consequentia formam,
et non econtra, sicut frequenter dicit Commentator,
3. Cceli; unde accidentia sunt sequela formse. Quod
autem sequela priecedat illud cujus est sequela,
videtur omnino impossihile. Igitur, etc. » — Ha3c
Scotus, et hene.

Ad idem propositum arguit Durandus (dist. 12,
q. 2), et hene, sic : « Ex maleria, inquit, et forma
quoe priino ei advenit, semper lit unum per se. Sed
ex materia et forma accidentali non potest fieri
unum per se. Ergo forma accidentalis non potest
primo materiae advenire, sed necessario supponit
advenisse formain suhstantialem. Major patet. Quia
uhi non est nisi unus actus, ihi non est nisi simpli-
citer unum ; propter hoc enim suhjectum et accidens
non sunt unum per se et simpliciter, quia sunt ihi
plures actus. Sed in composito ex materia et prima
forma quae ei advenit, non est nisi unus actus ; quia
materia est pura potentia secundum se. Igitur, etc.
Minor similiter prohatur, scilicet quod ex materia et
forina accidentali non possit fieri unum per se. Tum
quia sunt diversorum generum, et talia non consti-
tuunt unum per se. Tum quia, si ex materia et
forma accidentali fieret unum per essentiam, quod
est unum simpliciter et per se, jam illa forma non
esset accidentalis. Quia aecidens nunquam dat pri-
mam entitatem rei ; ex hoc enim dicitur accidens,
quia est accidens ad rem jam in esse constitutam.
Etiterum : nullum compositum ens per accidens est
ufrum, nisi per accidens, quia ah eodem hahet res
esse et unum esse ; sed composituin ex materia et
sola forma accidenlali, non haheret esse nisi per
accidens, scilicet per ipsam formam accidentalem ;
ergo non esset unum nisi per accidens, et non per
se sive per essenliam, etc. »

Adargumentum factum in pede quaestionis, patet
solutio per praedieta.

Et hax sufficiant de quaistione (a). De qua bene-
dictus Deus. Amen.

DISTINCTIO XIV.

(a) de questione. — Om. Pr.

QUjESTIO i.

utrum cfelum agat in ista inferiora
per motum suum

irca decimamquartam distinctionem.
2. Sentent., quseritur : Utrum ccelum
hlufjS?* agat in ista inferiora per motum suum.
Et arguiturquod non. Quia illud quod
competit quanto, quatenus quantum est, non potest
esse alicujus actionis principium. Sed motus localis
est hujusmodi ; secundum enim prius et post in
magnitndine, est prius et posterius in motu locali,
ut apparet ex 4. Physicorum (t. c. 99).

In oppositum arguitur. Quia, ut dicitur, 8. Phy-
sicorum (t. c. 1), motus coeli est quasi vita isto-
rum inferiorum ; et, 2. de Generatione (t. c. 56),
dicitur quod motus obliqui circuli est causa conti-
nuse generationis et corruptionis inferiorum.

In hac quDestione erunt tres articuli. In primo
ponetur determinatio sancti Thomae per conclusio-
nes. In secundo adducentur ohjectiones. In tertio
dahuntur solutiones.

ARTICULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI TIIOM.E
PER CONCLUSIONES

Quantum ad primum articulum , sit haec

Prima conclusio : Quod nullum corpus agit nisi
per motum.

Hanc ponit sanctus Thomas, 2. Contra Gentiles,
cap. 20, ubi dicit sic : « Nullum corpus agit nisi
moveatur : eo quod oportet agens et patiens esse
simul, vel faciens et factum ; simul autem sunt quae
in eodem loco sunt, ut habetur, 5. Physicorum
(t. c. 22); locum autem non acquirit corpus nisi
per motum. Nullum autem corpus movetur nisi in
tempore. Quidquid igitur fit per actionem corporis,
fit successive. » — Hojc ibi.

Idem ponit, 1 p., q. 3, art. 1, ubi dicit : « Nul-
lum corpus movet nisi motum, ut patet inducendo
per singula. »

Item, 2. Scntent., dist. 2, q. 2, art. 3 : « Non
ponimus, inquit, corpus habere infiuentiam super
aliud corpus nisi per motum, quia, ut in libro de
Causis dicitur, etiam anima ab intelligentia in hoc

42

LIBRI II. SENTENTIARUM

deficit, quia non imprimit in res nisi (a) movendo
eas ; et multo minus corpus. Nullum autem corpus
movet nisi motum, ut a philosophis prohatum est.
Coelum enim per motum suum causat generationem
et corruptionem in istis inferioribus. Unde dicitur
in 8. Physicorum (t. c. 1) quod motus ejus est
sicut vita natura exsistentibus omnibus. UndeRabbi
Moyses dicit quod ccelum in universo est sicut cor
in animali, cujus motus, si ad horam quiesceret,
corporis (6) vita fmiretur. » — Hsec ille.

Unde pro conclusione potest formari talis ratio.
Nullum agens prseexigens suse actioni localem appro-
ximationem sui ad illud in quod agere debet, potest
agere nisi sit motum et per motum. Sed omne cor-
pus est hujusmodi. Igitur nullum corpus agere
potest nisi sit motum, et nisi per motum.

Sciendum tamen quod hujus contrarium ponit,
1 p., q. 66, art. 3, in solutione secundi, uhi sic
dicit : « Satis probabile est quod coelum empyreum,
secundum quosdam, cum sit ordinatum ad statum
glorise, non habeat influentiam in inferiora corpora,
quse sunt suh alio ordine, utpote ordinata ad natu-
ralem decursum rerum. Probabilius tamen videtur
dicendum, quod, sicut supremi angeli, qui assi-
stunt, habent influentiam super medios et ultimos,
qui mittuntur, quamvis ipsi non mittantur, secun-
dum Dionysium (Ccel. Hier., cap. 13); ita coelum
empyreum hahet influentiam supra corpora qusc
moventur, licet ipsum non moveatur. Et propter
hoc potest dici quod influit in primum ccelum quod
movetur, non aliquid transiens et adveniens per
motum, sed aliquid fixum et stahile, puta virtutem
continendi et causandi, vel aliquid hujusmodi ad
dignitatem pertinens. » — Hsec ille. — Item, de
Potentia Dei, q. 5, art. 8, sic dicit : « Corpus
habet duplicem actionem. Unam quidem, secundum
proprietatem corporis : ut scilicet agat per motum ;
hoc enim proprium est corporis, ut motum moveat
et agat. Aliam autem actionem habet secundum
quod attingit ad ordinem substantiarum separata-
rum, et participat aliquid de modo ipsarum, sicut
naturse inferiores consueverunt aliquid participare
de proprietate natune superioiis, ut apparet in qui-
busdam animalibus quse participant aliquam simili-
tudinem prudentise, quse est propria hominum.
Hsec autem est actio corporis , quse non est ad trans-
mutationes materise, sed ad quamdam diffusiunem
similitudinis formse in medio secundum similitudi-
nem spiritualis intentionis, quse recipitur de re in
sensu vel intellectu. Ethoc modo sol illuminataerem
et color speciem suam multiplicat in medio, etc. »
— Ex quibus potest concordari controversia superius
tacta, ut scilicet dicamus quod nulluni corpus agit
nisi per motum propfium , loquendo de actione sibi

(■x) nisi. — Om. Pr.

(g) corporis. — voraginis Pr.

propria et connaturali , ut corpus est ; potest tamen
agere non motum, immo quiescens, loquendo de
actione quse sibi competit ex participatione superio-
ris naturse, etc.

Secunda conclusio cst quod, omnes motus natu-
rales corporum inferiorum, convenientes cor-
pori ut corpus est, redueuutur, sicut iu causani,
iu motuiu corporum coelestium.

Hanc ponit, 1 p., q. 115, art. 3, ubi sic : « Cum
omuis multitudo ab unitate procedat, quod autem
estimmobile, uno modo se habet, quod vero move-
tur, multipliciter, considerandum est, in tota natura,
quod omnis motus ab immobili procedit; et ideo,
quanto sunt aliqua immobiliora, tanto sunt magis
causa eorum qiue sunt mobilia. Corpora autem ca^le-
stia sunt magis immobilia, inter alia corpora ; non
enim moventur nisi motu locali. Et ideo motus
horum inferiorum corporum, qui sunt varii et mul-
tiformes, reducuntur in motum corporum coelestium
sicut in causam. » — Hsec ille.

Item, l2.Se>itent., dist.15, q. 1, art. 2 : «Gorpora,
inquit, coelestia causant generationem et corruptio-
nem in istis inferioribus, inquantum motus eorum
est causa omnium mutationum inferiorum. Sed,
cum omnis motus sit actus moventis et moti, oportet
quod in motu relinquatur virtus motoris, et virtus
nmliilis. Unde, ex ipso mobili, quod est corpus,
habet virtutem movendi inferiora corpora ad dispo-
sitiones corporales. Ex parte autem motoris, qui est
substantia spiritualis, quoecumque sit illa, babet
virtutem movendi ad formas substautiales, secun-
dum quas est esse specifieum , quod divinum esse
dicitur. Relinquitur autem virtus spiritualis sub-
stantise in motu corporis coelestis, ad modum quo
virtus motoris relinquilur in iustrumento. Et per
hunc modum omnes formse naturales descendunt a
formis qiue sunt sine materia, ut dicit Boetius, in
lib. de Trinitate, et Commentator, in 12. Meta-
physicas, sicut formae artificiatorum ab artifice. »
— Hsec ille.

Item, de Potentia Dei (q. 5, art. 8) uhi supra :
« Sicut, inquit , habetur in lib. de Causis, quando
causa prima retrahit actionem suam a causato, opor-
tot etiam quod causa secunda retrahatactionem suam
ab eodem ; eo quod causa secunda habet hoc ipsum
quod agit, per actionem causee prima_j, in cujus vir-
tute agit. Gum autem omne agens agat secundum
quod est actu vel in actu, oportet, secundum hoc
accipere ordinem causarum agentium, secundum
quod est ordo earum in actualitate. Corpora autem
inferiora minus habent de actualitate (oc) quam cor-
pora eoelestia. Nam in corporibus inferioribus non
est tota potentialitas completa per actum, eo quod

(a) actualilate. — causalitate Pr.

DISTINCTIO XIV.

QU/ESTIO I.

43

materia substans uni formae, remanet in potentia
ad formam aliam; quod non est in corporibus coele-
Stibus; nam materia corporis coelestis non est in
potentia ad aliam formatn ; unde sua potentialitas
tota est terminata per formam quam habet. Sub-
stantise vero separatae, sunt perfectiores in actuali-
tate quam etiarn corpora ccelestia ; quia non sunl
compositae ex materia et forma, sed sunt qusedam
formse subsistentes. Quse tamen deficiunt ab aclua-
litate Dei, qui est suum esse ; quod de aliis substan-
tiis separatis non contingit. Sicut etiam videmns
quod elementa se superant ad invicem secundum
gradum actualitatis, eo quod aqua plus babet de
specie quam terra, aer quam aqua, el ignis quam
aer. Ita etiam est in corporibus coelestibus, et sub-
stanliis separatis. Elementa igitur agunt in virtule
corporum ccelestium, et corpora ccelestia in virtute
substantiarum separatarum. Unde, cessante actione
substantise separatae, oportet quod cesset actio cor-
poris coelestis; et, ea cessante, oportet quod cesset
actio corporis elementaris. Sed sciendum cst quod
corpus babet duplicem actionem, etc, » ut recita-
tum cst in prima conclusione. Post qiue verba,
immediate sequilur sic : « Uterque autem modus
actionis in istis inferioribus causatur ex corporibus
ccelestibus : nam ignis calore suo transmutat mate-
riam ex virtute corporis ccelestis ; et corpora visibilia
multiplicant suas species in medio, virtute luminis,
cujus fons est in coelesti corpore. Unde, si actio
utraque corporis ccelestis cessaret, nulla actio in
istis inferioribus remaneret. Sed, cessante motu
cceli, cessabit prima actio, sed non secunda. Et
ideo, cessante motu cceli, erit qusedam actio in istis
inferioribus, illuminationis et inimutationis medii a
sensibilibus; non autem erit actio, per quam trans-
mutatur materia, quam sequitur generatio et cor-
ruptio. » — Haec ille.

Item, 3. Contra Gentiles, cap. 82 : « Primum,
inquit, in quolibet genere, est causa eorum quae
sunt post. Inter omnes autem alios motus, primus
est motus cceli. — ■ Primo quidem, quia motus loca-
lis est primus inter omnes motus : et tempore, quia
solus potest esse perpetuus, ut probatur, 8 Physi-
corum. (t. c. 54 et seq.); et natura, quia sine ipso
non potest esse aliquis aliorum motuum : non
enim (a) augmentatur aliquid, nisi prseexsistente
alteratione, per quam quod prius erat dissimile con-
vertatur et fiat siinile; neque alteratio potest esse,
nisi prieexsistente loci mutatione, quia, ad hoc quod
fiat alteratio, oportel quod allerans sit ma;^is pro-
pinquum alterato nunc quam prius. Est etiam prior
perfectione, quia motus localis non variat rem
secundum aliquid ei inhserens, sed solum secundum
aliquid extrinsecum ; et propter boc est rei jam per-
fectse. - Secundo. Quia etiam intcr motus Iocales,

(a) enim. — autem. Pr.

est motus circularis prior : et ternpore, quia solus
ipse potest esse perpetuus, ut probatur, 8. Physico-
rum (t. c. 54 et seq.); et naturaliter, quia est mai-iis
simplex et unus, curn non distinguatur secundum
principium et medium et finern, sed totus sit quasi
medium ;etetiam perfectione,quiareflectituradprin-
cipium. — Tertio. Quia solus motus coeli sernper
invenitur regulariset uniformis. In motuenim natu-
rali giaviurn et leviurn fit additio velocitatis in fine ;
in violentis autem, additio tarditatis. Oportet ergo
quod motus cceli sil causa ornnium aliorum motuum. »
— Haec ille.

Ex quibus polest colligi talis ratio : Primurn in
quolibet genere, prioritate temporis, naturae, et
perfectionis, est causa aliorum ejusdem generis. Sed
motus ccelestis est illo rnodo prior inter alios motus.
Igitur, etc.

Multse alise conclusiones poni possent. Sed non
legi impugnatores. Ideo dimittantur; quia solas
impugnalas, directe aut indirecte, pono.

Et in hoc primus articulus terminatur.

ARTIGULUS II.

ADDUCUNTUR OBJECTIONES
§ 1. — CoNTRA PRIMAM ET SECUNDAM CONCLUSIONES

Argumenta Durandi. — Quantum ad secun-
dum articulum, arguitur contra primam et secun-
dam conclusiones simul, per argumenta Durandi
(dist. 15, q. 3) eas impugnantis. Unde ipse suppo-
nit talem divisionem. Differunt, inquit, motus et
actio : quia motus est quaecumque mutatro succes-
siva, sive ad locum, sive ad formam ; actio autein
solum est mutatio secunduni fonnam. Cum igitur
quseritur, utrum ccelum agat per motum, intelligi-
tur de aclione proprie dicta, per quain coelum causat
aliquam formam substantialem aut accidentalem in
istis inferioribus. Quo supposito, dicendum esl quod
id per quod aliquid agit, potest intelligi dupliciter.
Uno modo, quod illud sit ratio formalis in agente,
per quain agit; sicut calor in igne est forrnalis ratio
per quam calefacit. Alio modo potest intelligi agere
per aliquid, non quod sit sibi ratio agendi modo jam
dicto, sed quia est ipsamet actio ; sicul ignis dicitur
calefacere per calefactionem. Et prseter istos duos
modos, quidain addunt tertium, scilicet quod aliquid
dicitur agere per alterum, quod nec est sibi ralio
agendi tanquam forma, nec esl ipsamet actio, sed
est aliud necessario requisitum ad boc quod agens
agal ; sicut ponitur exemplum de securi : quae, ad
hoc quod possit secare, requiritur quod sit acuta
et (a) de materia dura : requiritur etiam quod sit

(<x) el. — etiam Pr.

44

LIBRI II. SENTENTIAREM

mota a secante : sed duo prima, scilicet acuties et
durities, sunt ei ratio agendi, tanquam forma agen-
tis; sed motus solum est aliquid necessario requisi-
tum ad hoc quod securis agat ut instrumentum,
quod non agit nisi motum. Si ergo conclusio intelli-
gatur primo modo, sic dicendum est quod ccelum
non agit per motum : quia motus localis nulla est
ratio agendi ; nec universaliter aliquis motus secun-
dum se, sed (*) solum ratione termini. Quod sic
patet. Illud quod non ponit in eo in quo est aliquid
absolutum, non potest esse principium actionis;
quia, sicut respectus secundum se non terminat
aliquam actionem, sic nec principiat : principium
enim actionis et terminus sibi invicem correspon-
dent. Sed motus secundum se non ponit in eo in quo
est aliquid absolutum, sed, si ponit (6), hoc est
ratione sui termini. Ero;o motus secundum se non
potest esse principium seu ratio alicujus actionis in
alterum, nisi ratione sui termini tantum. Et hoc
potest dici de motu alterationis. Aqua enim calefacta
potest calefacere alterum , non solum cessante motu
calefactionis, sed etiam dum est in calefieri, quia
jam habet aliquid de termino, scilicet de caliditate.
In motu autem locali neutrum est ; quia nec ratione
sui, nec ratione termini ad quem est, ponit aliquid
absolutum. Quod patet multipliciter. Primo sic.
Quia omne quod ponit in aliquo formam absolutam,
facit ipsum aliud vel alterum : forma enim substan-
tialis facit aliud ; accidentalis vero, alterum. Sed
motus localis non facit aliud, nec alterum ; quia jam
esset generatio vel alteratio. Igitur, etc. Secundo.
Quia, si poneret aliquid absolutum, illud esset locus.
Sed locus non est in locato, sed in locante : est
enim ultimum continentis. Igitur, etc. Tertio. Non
omne movens est agens, 1. de Generatione. Sed si
motus localis poneret aliquid esse movens, omne
movens (y) esset agens; in alio enim a motu locali
non est instantia. Ergo, etc. Nullo modo ergo potest
motus localis alicujus esse ratio agendi ; nec hoc
unquam aliquis doctor asseruit, ut puto. Item, nec
secundo modo motus cceli potest esse actio per quam
coelum agat in alterum : quiaactionon est in agente,
sed in passo; sed motus coeli est in ccelo, et univer-
saliter omnis motus est in mobili cujus est motus;
ergo motus coeli, vel cujuscumque mobilis, non
potest esse actio per quam coelum, vel quodcumque
aliud mobile agat in alterum (5).

Si autem tertio modo intelligatur quoestio, an
scilicet motus cceli requiratur ad hoc ut ccelum agat
in inferiora, licet non sit ei ratio agendi, ut dictum
fuit de securi in exemplo adducto , sic videtur quod
motus cceli non requiratur ad boc quod ccelum agat

(<x) sed. — Om. Pr.
(6) si ponit. — in potentia Pr.
(y) omne movens. — Om. Pr.
(6) Item. — Ad. Pr.

in hoec inferiora, sed solum ad novitatem actionis
et alternationem (a) generationis et corruptionis et
ceeterarum mutationum. Primum probatur duplici-
ter. Primo sic. Quia illud quod non est necessa-
rium (6) in corpore generabili et corruptibili ad
agendum, nec in ccelo. Sed motus localis non est
necessarius in generabilibus et corruptibilibus, ad
hoc ut agant. Ergo nec in ccelo. Minor patet : quia
magnes non motus localiter alterat ferrum ; et
ignisnon motus localiter (y), calefacit sibi appositum ;
quod si moveatur, hoc accidit ; quare, etc. Secundo :
quia coelum empyreum agit in haec inferiora, nec
tamen movetur, secundum te ; igitur, etc. Secun-
dum vero patet, scilicet quod motus cceli exigatur ad
novitatem actionis vel ad alternationem actionum :
quia ad actionem requiritur quod agens et passum
sint approximata; quo facto, necessario sequitur
actio, nisi sit aliud impediens. Si igitur aliqua actio
sit de novo, oportet quod de novo activum sit appro-
ximatum passivo. Hyec autem approximatio fit per
motum localem ; et ideo motus localis praexigitur
ad novitatem actionis. Etad hunc intellectum proce-
dit ratio Aristotelis, 8. Physicorum (t. c. 55). Item,
ad alternationem actionum : quia enim idem, manens
idem, natum est (S) facere idem, 2. de Generatione
(t. c. 56); ideo, si non moveretur coelum , sol el astra,
quae semper eodem modo se haberent ad determinatas
partes terras , semper idem facerent ; nec esset in
eadem parte alternalio diei et noclis, caloris et fri-
goris, et ;ostatis et hyemis, sed unum et idem sem-
per. Ad hoc igitur ut sit circa easdem partes terrae
horum alternatio, requiritur quod corpora astrorum
per motum cceli quandoque sint praesentia, quan-
doque absentia, ut innuit Pbilosophus, 2. de Gene-
ratione (t. c. 56), dicens quod motus circuli obli-
qui est causa alternationis generationis (e) et cor-
ruptionis, quia adducit et abducit (V) generans. Sic
igitur patet quod motus non est ratio agendi in alte-
rum, nec coexigitur ad actionem, nisi propter novita-
tem actionis.

§ 2.

CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Durandi. — Contra secundam
conclusionem in speciali arguit (ibid.).

Primo, contra rationem ibi adductam de 3. Con-
tra Gentiles, dicit quod non valet. Cum enim dicitur
quod illud quod est primum in aliquo genere, etc;
— hoc intelligitur de primo in genere causalilalis.
Primum autem in genere prsedicamentali non oportet
esse causam aliorum ; non enim color albus, qui est

(a) alternationem. — alternationis Pr.

(6) necessarium. — activum Pr.

(y) ferrum; et ignis nonmotus localiter

(g) est. — Om. Pr.

(e) generationis. — Om. Pr.

(?) et abducit. — Om. Pr.

— et Tr.

DISTINCTIO XIV. — QU^STIO I.

45

primus in genere colorum, est per se causa aliorum
in aliquo genere causalitatis. Motus autem localis
non est primus in genere causalitatis, quia nullum
genus causalitatis liahet super alios, ut patet indu-
cendo in generibus causarurn. Item, nec ille motus
est primus in genere praedicamentali , quia non est
in eodem genere cum aliis; non enim omnes motus
sunt in eodem genere, sed in diversis : sicut alte-
ratio est in genere qualitatis; augmentum et dimi-
nutio, in genere quantitalis ; loci mutatio, in pnedi-
camento ubi.

Secundo. Quia , licet motus localis requirat sub-
jectum magis perfectum quam generatio vel altera-
tio, ipse tamen motus est minus perfectus quarn
generatio vel alteratio; quia, sicut agens est perfe-
ctius quod minus supponit in actione sua et plus
producit, sic generatio et alteratio sunt perfectiores
quam motus localis, quia plus ponunt vel producunt
et minus supponunt.

Tertio (Ibid., q. 1). Contra aliud in illa conclu-
sione contentum, scilicetquod motus coeli vel ccelum
in virtute intelligentiie agat. Quia, si, inquit, ccelum
in virtute intelligenthe posset aliquod vivens gene-
rare, istud esset : vel per motum ab intelligentia
causatum ; vel per aliquam virtutern ab intelligentia
influxanr. Non per motum ; quia motus localis non
potest esse ratio agendi. Nec per aliquam virtuteni
ccelo influxam ; quia vel esset influxa immediate ab
intelligentia, vel mediante motu : non immedrate,
quia intelligentia non agit ad formam immediate ;
nec mediante motu, quia per motum localem , qua-
lis est motus coeli, nihil acquirilur. Ex hoc arguitur
sic : Quod non acquirit virtutem agendi, non acqui-
rit virlutem producendi. Sed ccelum ab intelligentia
movente ipsum, non acquirit virtutem agendi, ul
probatunr est. Igitur.

II. Argumenta Henrici. — Contra eamdem
conclusionem, dudum arguerunt multi, quorum
objecta sufficienter evacuavit Correptor Corrupto-
ris (a). Ideo hic non curo ponere, nisi tantum obje-
cta Henrici, 11. Quodlibeto , q. 15. Ipse siquidem
ibidem vult probare quod, cessante motu cceli ,
multa possent inferius moveri.

Primo. Quia, si grave esset sursum , nullo impe-
diente, descenderet, etianr stante ccelo; aliter esset
perpetua violentia, et sirre inferente violentiam.

Secundo. Quia animal, stante ccelo, non impedi-
retur a suo motu progressivo; cum etiam dicat
Averroes quod iste motus esset in vacuo.

Tertio. Quia tunc animalia quic reperirentur viva
in hora status cceli, semper naturaliter manerent ;
et si essent etiam mortua eadavera, marrerent semper.

Quarto. Quia, cessante motu cceli, nrulta possent
corrumpi, licet non generari : quia ad corruplionem

(a) Corruptoris. — Correptorii Pr.

sufficit defectus virtutis conservantis rem, non
autem requiritur causa positiva; unde, curn coelum
per se suo motu sit causa generationis, vim genera-
tivam per motum suum rnfluendo, corruptio lit
etiamsi nihil sit extra a quo moveatur res : ergo (a),
stante ccelo, non esset generatio; esset tamen corru-
ptio, non per agens-extra, sed per defectum virtutis
conservantis intra. Mixta enim non solum generan-
tur virtute cceli ; sed etiam conservantur quousque
virtus conservans non subtrahatur : et tunc sequi-
tur corruptio ex virtute deficiente ; unde in tali cor-
ruptione non estquaerenda causa positiva, sed nega-
tiva ; unde Commentator, 2. de Generatione , dicil
quod ignis, cum non movebit per principium
movens, movebit ad corruptionem tantum.

Quinto. Quia Philosophus, ibidem , dicit genera-
tionem et corruptionem fieri per motus contrarios,
quia : generationem , eo quod adducit vim generati-
vam ; et corruptionem, per euur qui abducit vim
generativam et conservativam.

Sexto. Quia omne corruptibile, necesse est cor-
rumpi ; quia necesse est periodum cujuslibet ad
finem venire, ad quem cum pervenit, cessabit influen-
tia conservans : et si paulatim subtrahatur, paula-
tim corrumpetur; et si subito, vel simul, subito
corrumpetur. Cessat autem influxus cceli, quando
cessat motus ejus; et ideo, si ccelum staret, omnia
corruptibilia corrumperentur ; cujusmodi sunt mixta.
Elementa autem, quia ex se sunt incorruptibilia,
nec sunt corruptibilia, nisi per accidens, quia sunt
in potentia ad formas aliorum elementorum et mix-
torum; ideo, cessante motu cceli, cessabit generatio
et corruptio elementorum, quse non fit nisi virtute
cceli.

Septimo. Quia articulus condemnatus est, dicere
quod , cessante motu cceli , ignis non posset combu-
rere stupam.

Item, potest argui contra conclusionem : quia
tenrpore Josue, cessavit motus cceli ; et tamen (6),
ccelo quiescente, multae transmutationes naturales
et non miraculosaj factie sunt.

Item, quia, secundum Augustinum, ccelo quie-
scente, rota figuli posset moveri; et tunc esset motus
et tempus ; igitur.

Et in hoc secundus articulus terminatur.

ARTICULUS III.

DANTUR SOLUTIONES

§ 1. — Ad argumenta contra primam
et secundam conclusiones

Ad argumenta Durandi. — Quantum ad ter-
tium articulum, respondetur

Ad primum contra primam et secundam conclu-

(a) ergo. — Om. Pr.
(6) lamen. — cu»i l'r.

40

LIBRl II. SENTENTIARUM

siones. Et quia ibi implicantur multa ; — ad pri-
mum quod ibi dicitur, quod non omnis motus
est actio, licet omnis actio, etc. ; — dicitur quod
illa distinctio est contra Philosophum, 3. Physico-
rum, et Gommentatorem , et Auctorem sex princi-
piorum, et communiter contra omnes peripateticos
volentes quod omnis motus corporalis est cum aliqua
actione, licet non omnis actio sit cum motu aut
mutatione proprie loquendo. Ulterius dicitur quod
distinctio secunda ibidem facta, qua dicitur quod
illud quo aliquid agit, potest sumi tripliciter, quia
aut est ratio agendi, aut actio, aut aliquid sine quo
non potest exerceri actio , — non valet : quia non
videtur quod tertium membrum ponat in numerum
cum duobus primis, utputa quod aliquid nullo
modo sit ratio agendi in nullo genere causae, nec sit
actio, et tamen sit necessario requisitum ad agen-
durn ; omnis enim effectus poni potest positis suis
causis et causatione vel actione causarum , quocum-
que alio circumscripto. Et ad probationem ibidem
adductam de motu securis, etc. ; — dicitur quod,
sicut omnis dispositio materiae vel subjecti ad reci-
piendum actionem vel impressionem agentis reduci-
tur ad genus causae materialis, ita omnis dispositio
agentis aut moventis, ad hoc quod moveat vel agat,
reducitur ad genus causae efficientis qualitercumque.
Unde in exemplo de securi, dicitur quod motio
securis ab artifice, est sibi ratio agendi. Et tunc,
descendendo ad propositum magis in speciali , dicitur
quod coelum agit per motum qui est in eo, tanquam
per rationem agendi , ita quod motus ille est dispo-
sitio agentis ad hoc quod agat in haec inferiora. Et
ad primam hujusmodi improbationem, dico, primo,
quod aliquid potest dici ratio agendi alicui agenti sex
modis : primo, sua forma substantialis ; secundo,
sua naturalis potentia activa, quaecumque illa sit;
tertio, qualitates aliquae, sive sint habitus, aut alise
dispositiones ; quarto, virtus influxa a superiori
agente, si sit agens instrumentale ; quinto, quanti-
tas, quse etiam aliquid confert ad agendum, aliter
namque agit magnus ignis, quam parvus; sexto,
habitudines respeetivae, puta distantia, et proportio
agentis ad passum , et similia, et generaliter omnis
conditio agentis aliquid conferens ad actionem, aut
quantum ad substantiam actus, aut quantum ad
ejus modum , puta velocitatem , tarditatem, magni-
tudinem, parvitatem , intensionem, aut remissio-
nem. Dico secundo, quod motus localis potest dici
ratio agendi suo mobili, quarto et sexto modo. Cor-
pus enim movens aliud corpus, proportionatur sibi
per hoc quod movetur, sicut tangit sanctus Thomas,
1 p., q. 25, art. 2, in solutione tertii : a. Gorpus,
inquit, movens aliud corpus, est agens univocum,etc.)>
Dicitur tertio, quod motus localis ratione sui ter-
mini extrinseci ponit aliquid absolutum, scilicet
locum, licet terminus ejus intrinsecus non sit quid
absolutum, sed quid respectivum, puta ipsum ubi;

et hoc secundum opinionem superius tactam : quia
sanctus Thomas quandoque videtur dicere quod
motus localis non est aliud quam successio diverso-
rum locorum circa idem mobile, ut patet in 4. Sen-
tent., dist. 44, q. 2, art. 3, qla 3; quandoque
autem dicit illum esse subjective in mobili : et sic
isto modo oportet quod ponat motum localem esse
quid aliud a loco ; quod non videtur posse dici, nisi
sit ubi fluens. Dico quarto, quod («) respectus
potest esse ratio agendi aliquo modo, ut dictum est,
licet non primaria et principalis; et similiter j>otest
esse terminus motus, ut patet de ubi ; quod etiam
oportet arguentem dicere : cum in eadem quaestione
dicat quod locus non est terminus motus, cum prae-
cedat illum , sed esse in loco ; oportet autem quod
per esse in loco intelligat quid respectivum, et non
quid absolutum, quia, secundum eum, motus loca-
lis non ponit aliquid absolutum in suo mobili. Tres
ergo probationes per eum adductee, ad proban-
dum motum localem non ponere quid absolutum in
mobili , conceduntur, licet tertia falsum assumat,
scilicet quod non omne movens est agens, ut supra
dictum est, nisi stricte accipiat agens pro illo quod
producit formam absolutam ; tuncenim verum dice-
ret. Quod autem coelum non agat per motum tan-
quam per actionem , conceditur.

Quod vero dicit motum non esse necessarium ad
hoc quod ccelum agat in haec inferiora ; — dicitur
quod juxta pnehabita, duplex est actio coeli. Quae-
dam quidem, transmutativa materiae ad formam
substantialem , actu vel potentia proxiina ; et de ista
dicitur quod non est a ccelo nisi per motum. Alia
vero est actio similis actioni substantiae separatae;
et ad hanc non requiritur motus ; cujusmodi est
illuminatio. Et ad probationem in oppositum, dici-
tur quod nullum corpus generabile et corruptibile
agitquarncumqueactionem nisivirtutecceli,loquendo
de actione naturali, nullo modo libera; quod dico
propter motus corporales hominis, qui est liheri
arbitrii. Et ideo non oportet quod, si corpus inferius
generabile et corruptibile agit non motum, sed quie-
tum, quod ideo ccelum possit agere non motum, sed
quietum ; quia coslum est principalior causa talis
actionis. Dicitur ulterius, quod nec magnes, nec
aliud corpus generabile potest agere totaliter quie-
scens : tum quia omnem ejus actionem praecedit
localis approximatio sui vel alterius ; tum quia non
agit nisi ex influxu cocli, receptio autem talis influxus
rnotio qusedam est ; tum quia multi dicerent quod
magnes non trahit ferrum nisi motione causse iina-
lis, effective autem movetur a generante quod dedit
sibi talem naturam ut ad prresentiam magnetis
moveatur; tum quia in magnete praecedit aliqua
alteratio vel resolutio antequam attrahat (6) alia. De

(a) quod. — quia Pr.

(6) attrahat. — calafaciat Pr.

DISTINCTIO XIV. — QU/ESTIO I.

47

hoc Commentator, 7. Physicorum, cornm. 10 : « Ad
hoc, inquit, quod qiueritur, quod plura attrahentia
videntur attraheresine tactu (a)et motu ; dicenduin
est quod huee attractio dicitur «quivoce. Attractio
enim, in rei veritate, estilla qua attrahens movetur
cum attracto ; et hoc, quando attractum ad ipsum
fuerit quiescens, necesse est ut inotns attrahentis sit
velocior quam motus attracti ; et hoc videtur in vir-
tutibus voluntariis, elc. » Sequitur : « Attractio
autem in qua attrahens est quiescens, et attractum
est motum, non est attractio in rei veritate, sed
attraotum movetur* ex se, attrahens ut perficiat se,
ut lapis movetur ad inferius, et ignis superius. Et
similiter oportet hoc inlelligere de molu ferri ad
magnetem et alimenti ad membrum, verbi gratia,
de molu sanguinis ad superiora corporis, et univer-
saliter nutrimenti arborum ad superiora earum. Sed
est diflerentia inter illa, et illa qua3 moventur ad
locum proprium : quoniam illa moventur ad locum,
sive ille fue-rit propinquus, sive remotus; nutri-
menta vero non moventur ad nutriendum, nisi cum
fuerint in aliqua dispositione demonstrata. Et simili-
ter ferrum non movetur ad magnetem, ni.si cum fue-
rit in aliqua qualitate demonstrata; et ideo magnes
quando fricatur (6) cum alleo amittit virtutem :
nam ferrurn tunc non acquirit de lapide, in illa
dispositione, qualitatem per quam innatum esl
moveri (y) per se ad lapidem ; et hoc manifestum est
in ambra (o), quod attrahit paleam quando calefit. »
— Sccundaprobatio, quseadduciturde ccelo empyreo,
non est contra nos : illud enim coelum non agit
actione transmutativa (e) materiae; ideo potest agere
quiescendo, ut supra dictum est. Illa vero quae addit
arguens, quomodo scilicet motus cceli exigatur ad
novitatem, et ad alternationem actionum ; — bene
dictum est, quia ad hoc requiritur, sed non pra>
cise.

§ 2. — Ad argumenta contra secundam
conclusionem

I. Ad argumenta Durandi. — Ad primum

contra secundam conclusionem , dicitur quod ista
propositio, Primum in unoquoque genere causa est
aliorum ejusdem generis, non debet sic glossari,
quod primum in genere causalitatis est causa alio-
rum; quia glossa ista derisibilis est, et nihil dicit
aliud nisi quod prima causa est causa, de quo nun-
quam aliquis dubitavit. Sed debet intelligi et glossari
sic,quod illud quod inler resejusdem generis est prius
perfectione, et natura, et tempore, habet aliquam
causalitatem super alia illius generis. Et ad hunc

(a) tactu. — tractu Pr.

(6) fricatur. — fertur Pr.

(y) innatum est moveri. — innata est Pr.

(5) ambra. — cacabo Pr.

(e) transmutaliva. — transsumptiva Pr.

sensum ponitur ab Aristotele, 2. }fctaphy$icx
(t. c. 4). Cum autem dicit arguens, quod habet
instantiam , quia alhedo, etc. ; — dicitur quod
albedo, quanturn ad suum formale quod est lux
quae prirno inest albedini, est causa quasi formalis
et conslitutiva omnium colorum. Quod autem ulle-
riusaddil, quod scilicet non omnes motus sunt unius
generis, etc. ; — verum est quoad sua materialia,
quia ubi, et qualitas, et quantitas sunt diversa
genera pruedicamentalia ; sed non sic accipitur genus
a Philosopho in maxirna supradicta, sed largius, eo
modo quo dicimus ornnia vera esse unius generis, et
omnia bona similiter; ita quod verum et bonum
communiter dicantur genera, et proportionahiliter
motusdicatur unurn genus ad omnes motus, ratione
illa, quod est formale in illis, scilicet esse actum in
potentia : ila quod ornnia illa dicantur ejusdem gene-
ris, qruc conveniunt in una communi intentione
univoca vel analoga.

Ad secundum dicitur quod antecedens est mani-
feste contra Philosophum et Commentatorem , 8. Phy-
sicorum, comm. 57, et multis sequenlibus, ubi
expresse et ex intentione probant motum localem
esse priorem aliis duratione, natura, et perfectione.
Nec valet probatio ad oppositum, qua dicitur quod
generatio et alteratio plus ponunt et minus suppo-
nunt quam motus localis.Tum quia falsum estquod
assumitur : licet enim generatio et alteratio plus
ponant in suo mobili et suo subjecto, tamen motus
localis plus ponit in alieno subjecto : cum sit causa
generationis et alterationis et prsecedat eas necessa-
rio ; ideo quidquid causat generatio et alteratio,
causat motus localis. Tum quia, cum accidens non
transcendat perfectionem sui subjecti essentialem,
et generatio habeat imperfectissimum subjectum, et
in pura potentia, alteratio vero consimiliter habeat
subjectum potentialius et imperfectius subjecto motus
localis, quod, in quantum hujusmodi, est minime
in potentia, impossibile est quod sint perfectiores
motu locali. Tum quia finis est potior his qu;o sunt
ad finem ; hic autem motus est finis aliorum, sicut
et subjectum ejus, quod est ens completum, finisest
subjectorum generationis et alterationis. Tum quia
similitudo ibidem adducta, non valet, de agente
quod plura ponit et producit et pauciora supponit :
quia perfectio agentis cognoscitur ex eflectu, non
autem perfectio motus aut mutationis ex suo ter-
mino; quia alia est comparatio agentis ad suum
eflectum, et alia motus ad suum terminum. Agens
enim continet totam perfectionem sui effectus; motus
autem se habet ad terminum, non eflective, sed ut
potentia ad actum et ut imperfectum ad perfecluin :
unde excluditur, superveniente termino suo; unde
quanto terminus ad quem est perfectior, tanto
motus vel mutatio ad illum est imperfectior, utputa
privatio majoris perfectionis deterior est privatione
niinoris, et polenlia ad perfeetiorem actum potentia

48

LTBRl II. SENTENTIARUM

ad imperfectiorem ; et hoc est verum et debet intel-
lii^i hoc modo, scilicet comparando unum genus
motus ad aliud, ut loci mutationem ad alterationem ;
non autem nnam speciem motus ad aliam ejusdem
generis, ut generationem hominis ad generationem
asini.

Ad tertium dicitur quod intelligentia immediate
influit coelo, et mediante coelo influit motui coeli.
Nec valet improbatio hujus. Licet enim intelligentia
non possit immediate influere rei corporali aliquam
formam se hahentem per modum habitus et formse
quiehe, propter incapacitatem corporis ; potest
tamen influere formam se habentem per modum
passionis intentionalis, et exsistentem magis in fieri
quam in facto esse : cujusmodi est virtus influxa
coelo. Et de boc alias dictum est.

II. Ad argumenta Henrici. — Ad primum

Henrici contra eamdem conclusionem, dicitur quod,
si omnes motus naturales babent essentialem ordi-
nem ad motum cceli, ut ipse concedit, tunc, eo ces-
sante, grave non descenderet. Non enim in essen-
tialiter ordinatis ponitur secundum , ablato primo ;
immo nullum posteriorum poni potest. Gonstat
autem quod motus gravis, cum non sit primus
motus, et tamen inter motus naturales est aliquis
ordo, oportet quod essentialiter ordinetur ad motum
primum. Pneterea : Grave non movetur deorsum,
nisi virtute forma; aecepta) a generante particulari,
quod non egit sine influentia primi alterantis et
generantis; et per consequens, nec forma gravitatis
habet quod inferius descendat, nisi in virtute primi
generantis : quce subtracta est , quando motus sub-
trabitur; et ideo, cum illa forma non moveat nisi
in virtute utriusque generantis, particularis scilicet
et universalis, quse subtrahitur per subtractionem
motus, ideo grave non descenderet, si coelum staret.
Unde philosophi, sicut reputarent impossibile quod
grave non impeditum sursum staret, sic quod
motus cceli cessaret. — Quod autem dicit quod si
grave non descenderet, stante ccelo, tunc violentia
esset perpetua; — dicendum quod, si grave pone-
retur extra locum suum et ibi perpetuo remaneret,
non esset inconveniens, hoc posito, quod violentia
esset perpetua. Sed non esset simpliciter violentia;
quia grave non est natum ferri deorsum, nisi sup-
posita influentia motus coeli. Unde, licet esset con-
tra naturam gravis, ut particularis est, non tamen
esset contra eam , ut comparatur ad universalem
causam ; sicut motus quo ignis movetur naturaliter
in spluera sua, est naturalis ei per comparationem
ejus ad causam universalem. Et ideo non esset sim-
pliciter violentia, tunc, si grave staret; quia aliquid
esset ibi de naturalitate. — Item, cum dicit quod
esset violentia sine inferente ; — dicendum quod
impediens esset ne grave descenderet. Sed impe-
diens aliquid duplex est : unum positivum, sicut

columna impedit ne grave descendat ; aliud privati-
vum, sicut subtractio causae motus. Et sic cessatio
motus coeli impediret ne grave descenderet.

Ad secundum diciturquod idem esset, quod dici-
tur de motu gravium et levium, etiain de omni alio
motu (x), nisi de motibus hominis, qui non sunt
naturales, sed subsunt libero arbitrio.

Ad terlium dicitur quod, si cadavera remanerent
post cessationem motus cceli , semper manerent. Et
similiter animalia, si remanerent, semper remane-
rent. Cum enim corruptio fiat per motum, etnullus
motus naturalis ad formam possit esse postquam
cessaverit motus primus, talia animalia, vel cada-
vera, vel alia mixta, non possunt ab aliquo agente
naturali corrumpi ; quia tale agens (6) non agit ad
formam sine motu prsevio. Nec potest dici quod
miscibilia redeant ad naturas proprias : tum quia
hoc non est sine motu naturali, qui non est possibi-
lis cum cessaverit motus primus; tum quia esset
qiuedam generatio, quia miscibilia qua3 non sunt
actu in mixto , fierent entia in actu sub propriis for-
mis, et sic fieret motus ad formam.

Ad quartum diciturquod, cessante primo motu,
sicut non esset generatio, ita nec corruptio. Cujus
ratio dicta est. Sicut enim generatio e.st terminus
alterationis, sic et corruptio. Cessante autem motu
coeli, si solveretur proportio miscibilium in mixto,
oporteret quod lieret generatio : quia quando aliquid
de ente in potentia reducitur ad esse in actu simpli-
citer, tunc est generatio; sic autem esset, quando
corrumperetur mixtum, cessante motu cceli : quia
elementa, quae sunt in mixto in potentia et non
secundum proprias formas, fierent in actu sub pro-
priis formis ; ergo tunc non esset corruptio sine
generatione , sicut arguens putat, licet esset sine
alteratione praecedente , quia in inslanti quo cessaret
motus cceli, dissolveretur mixtum. — Quod autem
allegatur de Commentatore ; — dicendum quod ignis
ad nibilum posset movere, si ccelum staret. Posito
tamen, per impossibile, quod moveret, magismove-
ret ad corruptionem ; quia virtutem generativam
non habet ad exequendum, nisi supposito motu. —
Et cum Philosophus dicit quod nihil fit nisi movea-
tur, corrumpitur (y) autem cum nihil movetur ; —
non est ad propositum : quia intelligitur sic, quod
nihil fit simpliciter, nisi moveatur ab aliquo extra,
quia nihil reducit se de potentia ad actum vel ad esse
simpliciter. Corrumpitur (o) tamen aliquid cum a
nullo movetur extra ; quia in se habet causam suse
corruptionis, quia scilicet compositum ex contrariis;
supponitur tamen motus cceli, sine quo compositum
ex contrariis corrumpi non posset, nisi uno solo
modo , scilicet instanti quo motus coeli cessaret ; sed

(<x) etiam de omni alio motu. — Om. Pr.

(6) tale agens. — Om. Pr.

(y) corrumpitur. — corripitur Pr.

(8) Corrumpitur. — Corripitur Pr.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

49

nec prius nec post cessationein corruropi posset,
nisi semper in virtute primi motus.

Ad qulntum dicitur quod Philosophus, uhi alle-
gatur, non intendit quod sit aliquis motus perse ad
corruptionem ; unde, cum sol declinat ;i nobis, acce-
dit ad aliqua loca ubi generantur aliqua quse prius
non generabantur, quae etiam corrumpuntur in
declinatione solis.

Ad sextuin palet responsio ex praedictis. Quud
autem dicil elemerita esse incorruptibilia perse, fal-
sum est. Licet enim non habeant in se principium
suae corruptionis, sicut mixta quye sunt composita
ex contrariis, et non possint corrumpi nisi ab extrin-
seco, non tamen debent dici per se incorruptibilia ;
sicut, licet corpus inanimalum non moveatur nisi
ab extrinseco, non tamen debet dici quod sit perse
immobile, nisi acci|)iendo per se, id est, a sc non
est mobile. Cessante autem ccelo, remanebunt ele-
menta; quia sunt ullimi termini resolutionisad quae
mixta habent resolvi. Et quia nullus motus natura-
lis erit ullra, ideo semper remanebunt incor-
rupta.

Ad septimum dicitur quod error est dicere quod,
cessanle motu cceli, ignis non posset comburere
stupam per divinam potentiam. Sic enim negant hoc
quidam philosophi, dicentes quod Deus non posset
novos efleclus naturales inferius producere sine motu
cceli, et per consequens nec facere quod i^nis com-
hureret stupam ; quod falsum est. Sed positio nostra
non ponit hoc. Praedictse responsiones sunt Bernardi
de Gannato, quse sunt sufficientes.

Ad oetavum dicitur quod, sicut illa statio solis
miraculose facta est (a), sic miraculose factum est
quod, illo stante, corpora inferiora suos motus exer-
cerent naturales.

Ad nonum dicitur quod Augustinus loquitur de
potentia divina vel angelica vel etiam humana; nos
autem loquimur de potentia naturali physicorum
corporum ad suos motus naturales.

Ad argumentum in pede qusestionis factum, nega-
tur tam major quam minor. Major quidem ; quia,
licet quantitas non sit primaria et principalis ratio
agendi, cum sit quid mathematicum inquantum
hujusmodi, potest tamen esse ratio agendi secunda-
ria, saltem causa sine qua non, ut supra dictum
est. Minor simililer negatur; quia quantitas non esl
principalis ratio motus aut mobilitatis, sed potius
forma naturalis rei cum accidentibus naturaliter
eam consequentibus, quse sunt qualitates ; quanlilas
autem potest dici causa sine qua non.

Et haie de qusestione sufliciant ; de qua benedictus
Deus. Amen.

(«) et.

Ad. Pr

DISTINCTIO XV.

QUiESTIO I.

UTRUM IN HOMINE PRJITER ANIMAM INTELLECTIVAW
SIT ALIA FORMA SURSTANTIALIS

^^^^^irca decimamquintam distinctionem 2.
v/jjnj^.2 Sententiarum, quaeritur : Utrum in ho-
mine, preeter animam intellectivam, sit
alia forma substantialis.

Et arguitur quod sic. Corpus humanum est cor-
pus mixtum. Mixtio autem non fit secundum mate-
riam ; quia tunc esset corruptio sola. Oportet ergo
quod formoc elementorum remaneant in corpore
mixto, quee sunt formse substantiales. Ergo in cor-
pore humano sunt aha; formae substantiales, praeter
animam intellectivam.

In oppositum arguitur : Quia unius rei unum est
esse substantiale. Sed forma substantialis dat esse
substantiale. Ergo unius rei tantum est una forrna
substantialis. Anima autem est forma substantialis
hominis. Ergo impossibile est quod in liomine sit
alia forma substantialis quam anima intellectiva.

In hac quaastione erunt tres articuli. In primo
ponetur determinatio sancli Thomse per conclusio-
nes. In secundo recitabuntur ohjectiones. In tertio
dahuntur solutiones.

AHTIGULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOM.-E
PER CONCLUSIONES

Quantum ad primum articulum, sit

Prima conclusio : Quod in homine non est alia
anima quam aniina rationalis.

Hanc ponit sanctus Thomas, 1 p., q. 76, art. 3,
ubi sic : « Plato posuit diversas animas esse in cor-
pore uno, secundum organa distinctas, quibus
diversa opera vita; attribuebat, dicens vim nutriti-
vam esse in hepate, concupiscitivam in corde,
cognoscitivam in cerebro. Qiiam quidem opinionem
Aristoteles reprobat, in 1. de Anima (t. c. 92 et93),
quantum ad illas animse partes (juie corporeis orga-
nis in suis operationibus (a) utuntur, ex hoc (piod
in animalibus quae decisa vivunt, in qualibet parte
inveniuntur diversa' operationes animae, sicut sen-
sus et appetitus. Hoc autem non esset, si diversa

(%) operatio)iibus. — opposilionibus Pr.

IV

50

UIUU II. SENTENTI ARUM

principia operationum animae, tanquam per essen-
tiam diversse, diversis partibus corporis distributa
essent. Sed de intellectu sub dubio videtur relin-
(juere utrum sil virtus separata ab aliis animse parti-
bus solum ratione, an etiam loco. Opinio autem
Platonis sustineri posset, si poneretur quod anima
nnitur corpori, non ut ibrma, sed ut motor, ut
posuil Plato; nihil enim inconveniens sequitur, si
idoin mobile a diversis motoribus moveatur, prseci-
pue secundum diversas partes. Sed si ponatur ani-
mam uniri corpori sicut formam, omnino impossi-
bile videtur plures animas per essentiam differentes
in uno corpore esse. Quod quidem triplici ratione
manifeslari potest. Primo, quia animal non esset
simpliciter unum, cujus essent animae plures. Nibil
enim est (a) simpliciter ununi, nisi per formam
unam, per quam res babet esse : ab eodem enim
habet res quod sit ens, et quod sit una ; et ideo ea
quee denominantur a diversis formis, non sunt unurn
simplieiter, sicul liomo albus. Si igitur homo ab alia
forma baberet quod sit vivum, scilicet ab anima
vegetabili, et ab alia forma quod sit animal, scilicet
ab anima sensitiva, et ab alia quod sit bomo, scili-
cet ab anima rationali, sequeretur quod bomo non
esset simpliciter unum; sicut Aristoteles argumen-
tatur contra Platonem , 8. Metaphysicss (t. c. 15),
quod si alia esset idea animalis, et alia bipedis, non
esset unum simpliciter animal bipes. Et propter
hoc, in 1. de Anhna (t. c. 90), contra ponentes
diversas animas in corpore, quaerit quid contineat
illas, scilicet quid (6) faciat ex eis unum. Et non
potest dici quod uniantur per corporis unitatem;
quia magis anima continet corpus, et facil ipsum
esse unum, quam e converso. — Secundo, hocappa-
ret impossibile ex modo prsedicationis. Quee enim
sumunlur ex diversis formis, praedicantur de invi-
cem per accidens, si formae non sint invicem ordi-
natee, puta cum dicimus quod album est dulce ; vel,
si formse sint ordinatse ad invicem, erit praadicatio
per se, in secundo modo dicendi per se, quia subje-
ctum ponitur in diflinitione prsedicati : sicut super-
ficies prseambula est ad colorem ; si ergo dicamus
quod corpus superficiatum est coloratum, eritsecun-
dus modus prsedicationis (y) per se. Si ergo alia sit
forma a qua aliquid dicitur animal, et a qua aliquid
dicitur bomo, oportet quod : vel unum horum non
possil prsedicari de altero nisi per accidens, si (3)
istie duse formae ad invicem ordinem non habent;
vel quod ibi sit praedicatio in secundo modo dicendi
per se, si una animarum sil ad aliam prseambula.
Ulrumque autem borum est manifeste falsum : quia
animal per se de homine praedicatur, et non peracci-

(a) est. — Om. Pr.

{",) quid. — quod Pr.

(y) prxdicationis. — praedestinationis Pr.

(S) si. — sed Pr.

dens; bomo enim non ponitur in diffinitione ani-
malis, sed e converso. Oportet ergo eamdem esse
formam per quam abquid est animal, et per quam
aliquid est homo; alioquin homo non vere esset id
quod est animal, ut sic animal per se de bomine
preedicetur. — Tertio, apparet boc esse impossi-
bile. Quia una operatio animse, cum fuerit intensa,
impedit aliain ; quod nullo modo contingeret, nisi
principium actionum esset unum per essentiam. —
Sic ergodicendum estquod eadem numeroest anima
in bomine sensitiva, et intellectiva, et nutritiva.
Quomodo autem boc contingat , de facili potest con-
siderari, si quis ditferentias specierum et formarum
attendat. Inveniunlur enim rerum species et formse
differre ad invicem, secundum perfectius et minus
perfectum : sicut in ordine rerum , animata sunt
perfectiora inanimatis, et animalia plantis, et homi-
nes animalibus brutis; et in singulis borum gene-
rum, sunt diversi gradus. Et ideo Aristoteles, in
8. Metaphysicse (t. c. 10), assimilat species rerum
nnmeris, qui differunt specie secundum additionem
vel subtractionem unitatis. Et ideo, in 2. de Anima
(t. c. 31), comparat diversas animas speciebus figu-
rarum, quaruin una continet aliam ; sicut pentago-
num continet tetragonum , et excedit. Sic igitur
anima intellectiva continet in sua virtute quidquid
babet sensitiva brutorum, et vegetativa plantarum.
Sicut ergo superficies quse hahel figuram pentago-
nam , non per aliam figuram est tetragona, et per
aliam pentagona, quia superflueret figura tetragona,
ex quo in pentagona continetur; ita nec per aliam
aniinam Socrates est homo, et per aliam animal, sed
per unam et eamdem. » — Haec ille.

Ex quibus quatuor rationes possunt elici. — Prima
lalis est : Nulla res, vere et per se una, constituitur
ex pluribus formis substantialibus. Sed homo est ens
vere et per se unum. Igitur. — Secunda talis est :
Cujuslibet propositionis per se in primo modo dicendi
per se, ab eadem forma sumitur subjectum et pne-
dicatum. Sed ha3c propositio, Homo est animal, est
per se in primo modo. Igitur ab eadem forma sumi-
lur subjectum et praedicatum. Homo autem sumitur
ab anima rationali ; animal vero ab anima sensitiva.
Igitur sunt una forma, et non plures; et sic non
sunt duse animse. — Tertia talis est : Operationes
unius et ejusdem suppositi mutuo se impedientes,
procedunt ab uno et eodem principio primo. Sed
operatio vegetativa et operatio sensitiva sunt hujus-
modi. Igitur procedunt ab eodem principio. Constat
autem quod una procedit sicul a primo principio ab
anima vegetativa, aliaveroab anima sensitiva. Igitur
haec et illa sunt unum , et non duo principia ; et sic
sunt eadem forma. — Quarta talis est : Sicut se
habet figura pentagona ad tetragonam et trigonam ,
ita se habet anima rationalis ad sensitivam et vege-
tativam. Sed sic se habet figura pentagona ad tetra-
gonam et trigonam , quod continet eas in virtute ; et

DISTINCTIO XV. — QU/KSTIO

51

ideo snperficics liabens figuram pentagonam, per
eamdem est tetragona et trigona. Igitur sic se habe-
bit anima ralionalis ad sensitivam et vegetativam,
<|uod continet illas in virtute; et quod suppositum
habens eam, ab ipsa habet quod sit intellectivum,
sensitivum et vegetativum. - Quintam rationem
adducit ibideni, quae talis est : « Quia in libro de
Ecclesiasticis dogmatibus (cap. 15) sic habetur :
Neque duas animas esse in uno Itotnine dicimus,
sicut Jacobus et alii Syrorum (a) scribunt, unam
animalem (6), qua animatur corpus, et immixta
sit sanguini , et alteram spiritualem, quce rationi(*()
ministret ; sed dicimus unam et eamdem esse
animam in homine, quse et corpus sua societate
vivificet, et semelipsam sua ratione disponat. »

Easdem probationes ponit in de Anima, q. 11 ;
item,de Potentia Dei, q. 3, art. 9.

Secunda conclusio esi quod in homine, prceter
animam rationalem, non sunt ponendtc formse
clemenlorum dantes csse aclu materke.

Hanc ponit sanctus Tbomas, 1 p., q. 7G, art. 4,
in solutione quarti, ubi sicdicit : « Avicenna posuit
formas elementorum integras remanere in mixto,
mixtionem autem lieri secundum quod contrariae
qualitates elementorum reducuntur ad medium.
Sed (o) hoc est impossibile. Quia diversac formae
elementorum non possunt esse nisi in diversis parti-
bus materiae, ad quarurn diversitatem oportet intel-
ligi dimensiones, sine quibus materia divisibilisesse
non polest. Materia autem dimensioni subjecta, non
invenitur nisi in corpore. Diversaautem corporanon
possunt esse in eodem loco. Unde sequitur quod
elementa sunt in mixto distincta secundum situm.
Et ita non esset vera mixtio, quse est secundum
totum ; sed mixtio ad sensum, quse est secundum
minimajuxta se posita. — Averroes autem posuit,
in 3. de Ccelo (conrm. 67), quod formae elemento-
nun, propter sui imperfectionem, sunt medise inter
formas substantiales et accidentales ; et ideo reci-
piunl magis et niinus; et ideo reinittuntur in mix-
tione, quia ad medium reducuntur, et conflatur ex
eis forina una. Sed hoc est etiam magis impossibile.
Nam esse substantiale cujuslibet rei consistit in indi-
visibili, et omnis addilio vel subtractio variat spe-
ciem, sicut in numeris, ut dictum est in 8. Meta-
physicx (t. c. 10). Unde impossibile est quod forma
substantialis queecumque recipiat magis et minus.
Nec minus est impossibile aliquid esse medium inter
substanliam et accidens. — Et ideo dicendum est
quod, secunduni Philosophum, in 1. de Genera-

(a) Syrorum. — suonint Pr.
(6) animalent. — animam Pr.
(y) rationi. — rationem Vr.
(5) Sed. — Oni. Pr.

tione (t. c. 84), formae elementorum manent in
mixto, non actu, sed virtute. Manent enim quali-
lates propriee elementorum, sed remiss;e, in quibus
est virtus formarum elementariurn. Et hujusmodi
qualitas mixtionis est propria dispositio ad formam
substantialem corporis mixti, pula formam tapidis,
vel animam cujiiscumque. » — ILec ille.

Ex quibus potest colligi talis ratio : Si forrnte ele-
mentorurn essenl actu in niixto, vel essent integrsc,
vel confraclii'. Sed non primo modo, quia ex lioc
sequitur duo corpora esse in eodem loco. Nec
secundo modo, quia ex hoc sequitur quod substantia
susciperet magis et minus. Igitur, etc.

Ilanc conclusionem multis mediis probat, in quo-
dam speciali tractatu, quem fecit de hac materia
(de Mixtione elcmentorum), ubi sicdicit : « Dubium
apud multos esse solet, quomodo elementa sunt in
mixto. Videtur autem quibusdam, quod , qualitati-
bus activis et passivis elementorum sequaliter ad
medium redactis per alterationem, formae elemen-
torum manent : si enim formae substantiales eorum
non manent, corruptio qusedam elementorum vide-
bituresse, non mixtio. Rursus,si forma substantia-
lis corporis mixti sit actus materiae, non praesuppo-
sitis formis simplicium corporum, simplicia corpora
elementorum rationem amittent : est enim elemen-
tum ex quo componitur res primo, et est in ea, et
est indivifibile secundum speciem ; sublatis igitur
formis substantialibus, non sic ex simplicibus cor-
poribus corpus niixtum componetur. Videtur igitur
quod in eo remaneant. — Est autem impossibile sic
se habere. Impossibile estenim materiam secundum
idem diversas formas elementorum suscipere. Si
igitur in corpore mixto formse substantiales elemen-
torurn salventur, oportebit dicere diversis partibus
materiae eas inesse. Materice autem accipere diversas
partes, est impossibile, nisi preeintellecta quantitate
in materia : sublata enim quantitate, indivisibilis
remanetsubstantia, ut patet, 1 . Physicorum (t. c. 45).
Ex materia autem sub quantitate exsistente, et forma
substantiali adveniente, corpus physicum constitui-
tur. Diversae igitur partes materiae formis elemento-
rum substantes, plurimorum corporum rationem
suscipiunt. Mulla autem corpora impossibile est
simul esse. Non igitur in qualibet parte corporis
mixti erunt quatuor elementa ; et sic non erit vera
niixtio, sed soluin secundum sensurn, sicutaccidit in
congregatione corporum invisibilium propter parvi-
tatem. — Amplius : Omnis forma substantialis pro-
priam dispositionem in materia requirit esse, sine
qua esse non potest ; unde alteratio est via ad gene-
ralionem et corruptionem. Impossibile est autern in
materia ignis invenire dispositionem quae requiritur
ad formam aquse; quia (a), secundum hujusmodi
dispositiones, ignis et aqua sunt contraria. Contraria

(a) quia. — tH Pr.

52

LIBRI II. SENTENTIARU.M

autem impossibile est esse in eodem. Impossibile est
igituf quod in eadem parte materiae sint formae sub-
stantiales ignis <•! aquae. Si igitur mixta fiant rema-
nentibus forinis substantialibus corporum simpli-
cium, sequitur quod non sit vera mixtio, sed solum
ad sensum, quasi juxta se positis partibus insensi-
bilibus propter parvitatem.

«Quidam autem utrasque rationes vitare volentes,
in majus inconveniens inciderunt. Ut enim mixtio-
nem ab eleinentorum corruptione distinguerent,
dixerunt formas subslantiales elementorum aliqua-
liter remanere in mixto; sed rursus, ne cogerentur
ilerum dicere esse mixtionem ad sensum, et non
secundum veritatem, posuerunt quod formse ele-
mentorUm non manent in mixto secundum suum
complementum (a), sed in quoddam medium redu-
cuntur : dicunt enim quod formae elementorum
suseipiuni magis et minus, et liabent contrarietatem
ad invicem. Sed quia boc repugnat communi <>pi-
nioni, et dictis Aristotelis, dicentis, in Pvxdica-
mentis, quod substantiae nibil est contrarium, et
quod non recipit magis et minus, ulterius proce-
dunt, dicentes quod formse elementorum sunt
imperfeetissimne, utpote materiae primse propin-
quiores ; unde sunt mediae inter formas substantia-
les et aecidentales ; et sic, inquantum accedunt ad
naturam formarum accidentalium , magis et minus
recipere possunt. — Haec autem positio multipliciter
est improbabilis. Primo quidem, quia esse aliquid
medium inter substantiam et accidens, est omnino
iinpossibile. Esset enim quid medium inter affirma-
tionem et negationem. Proprium enim accidentis
est in subjecto esse , snbstantke vero in subjecto non
esse. Formae autem substantiales, sunt quidem in
materia, non autem in subjecto : nam-subjectum esl
boc aliquid; forma autem substantialis, est qu;e
facit boc aliquid, non autem praesupponit ipsum
subjectum. — Item, ridiculosum est dicere medium
csse inter ea quae non (&) sunt unius generis, ut
probatur in 10. Metaphysicae (t. c. 22); medium
enim (y) et extrema in eodem genere oportet esse.
Niliil igitur potest esse medium inter substantiam
et accidens. — Deinde impossibile est formas sub-
stantiales elementorum suscipere magis et minus.
Omnis enim forma suscipiens magis et minus, est
divisibilis per accidens, inquantum scilicet subje-
ctum eam potest participare magis vel minus. Secun-
dum autem illud quod est divisibile per se aut per
aecidens, contingit esse motum continuum, ut patet
in 0. Physicorum (t. c. 1). Est enim loci mutatio
et augmentum et decrementum secunduin quanti-
tatem el locum, quae sunt per se divisibilia; altera-
tio autem secundum qualitates, quoe suscipiunt

(a) complementum. —
(6) non. — Om. Pr.
(y) enim. — autem l'<

completum Pr,

magis et minus, ut calidum et album. Si igitur
formae elementorum suscipiunt magis et minus,
tam generatio quam corruptio elementorum erit
motus continuus; quod est impossibile ; nam niotus
continuus non est nisi in tribus generibus, scilicet
in quantitate, qualitate et ubi, ut probatur, 5. Phy-
sicorum (t. c. 9). — Amplius : Omnis differentia
secundum formam substantialem , variat speciem.
Quod autem recipit magis et minus, differt quod
est magis (a) ab eo quod est minus, et quddam-
modo est ei contrarium, ut magis album et minus.
Si igitur forma ignis suscipiat magis et minus,
magis facta et minus facta speciem variabit, et non
erit eadem forma, sed alia. Et hinc est quod Philo-
sophus dicit, 8. Metaphysicae (t. c. 10), quod sicut
in numeris variatur species per additionem et abstra-
ctionem, ita in substantiis.

« Oportet igitur invenire alium modum quoet veri-
tas mixtionis salvetur, et tamen elementa non tota-
liter corrumpantur, sed aliqualiter in mixto rema-
neant. Considerandum iiiitur quod qualitates activae
et passivae elementorum contrariae sunt ad invicem,
et magis et minus recipiunt. Ex qualitatibus autem
contrariis quae recipiunt magis et minus, constitui
potest media qualitas, quae sapiat naturam utriusque
extremi, sicut pallidum inter album et nigrum, et
tepidum inter calidum et frigidum. Sic igitur, prae-
missis excellentiis qualitatum elementorum, consti-
tuitur ex his quaedam qualitas media, quse est pro-
pria qualitas corporis mixti, differens tamen in
diversis, secundum diversam mixtionis proportio-
nem. Et ha?c quidem qualitas est propria dispositio
ad formam corporis mixti, sicut qualitas simplexad
formam corporis simplicis. Sicut (^) igilur extrema
inveniuntur in medio quod participat naturam
utriusque, sic (y) qualitates simplicium corporum
inveniunturin propria qualitate corporis mixti. Qua-
litas autem corporis simplicis est quidem aliud a
forma substantiali ipsius; agit tamen in virtute
formae substantialis ; alioquin calor calefaceret tan-
tum, non autem per ejus actionem forma substan-
lialis educeretur in aclum, cum nihil agat ultra
suam speciem. Sic igitur virtutes formarum substan-
tialium simplicium corporuin in mixtis salvantur.
Sic isritur formae elementorum manent in mixtis,
non quidem actu, sed virtute. Et hoc est quod dicit
Aristoteles, 1. de Generatione. Non igitur manent
elementa, scilicet in mixto, actu, ut corpus et
album; nec corrumpuntur, nec alterum, nec (S)
ambo ; salvatur enim virtus eorum. » — H<cc ille.

Tertia conclusio est quod in homine non est alia

(a) magis. — majus Pr.
(6) Sicut. — Sic Pr.
(y) sic. — sicut Pr.
(8) nec. — nc Pr.

DISTINGTIO XV. — QUvESTIO I.

53

forma substantialis prseter animam intellecti-
vam dans esse aclu substantiale.

Hanc ponit sarictus Thomas, 1 p., q. 70, art. 4,
ubi sic : « Si poneretur anima intellectiva non uniri
corpori ut forma, sed solum ul motor, ut Plalonici
posuerunt, necesse essetdicere quod in homine esset
alia forma substantialis, per quam corpus ab anima
niohile in suo esse constitueretur. Sed si anima
intellecliva unitur corpori ut lbrma substantialis,
impossibile est quod aliqua alia forma substantialis
praeter eam inveniatur in homine. Ad cujus eviden-
tiam, sciendum est quod forma substantialis in
hoc (a) ah accidentali differt, quia forma accidenta-
lis non dat esse simpliciter, sed esse tale ; sicut calor
facit suum subjectum non simpliciter esse, sed esse
calidum. Et ideo, cum advenit forma accidentalis,
non dicitur aliquid fieri vel generari simpliciter,
sed fieri tale, aut tantum, aut aliquo modo se
habens; et similiter, cum abscedit forma accidenta-
lis, non dicitur aliquid corrumpi simpliciter, sed
secundum quid. Forma autem substantialis dat esse
simpliciter ; etideo per ejusadventum dicitur aliquid
generari simpliciter, et per ejus recessum simplici-
ter corrumpi. Et propler hoc, antiqui naturales,
qui posuerunt materiam primam esse aliquid ens
actu, puta ignem, aut aerem, aut aliquid hujus-
modi, (lixerunl quod niliil generatur aut corrumpi-
tur simpliciler; sed omne fieri statuerunt alterari,
ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 33). Si igitur ila
esset, quod(6) praeter animam intellectivam prseexi-
steret alia qmecumque forma suhstantialis in mate-
ria , per quam subjectum aninuc esset ens actu ,
sequerelur quod anima non daret esse simpliciter;
et per consequens, quod non essct forma substan-
tialis, et (y) quod per adventum animse non esset
generatio simpliciter, necperejus ahscessum corru-
ptio simpliciter, sed solum secundum quid; quse
sunt manifeste falsa. Unde dicendum est quod nulla
alia forma substantialis est in honrine, nisi sola
anima intellectiva ; et quod ipsa, sicut in virtute
continet animam sensitivam et nutritivam, ila vir-
tute continet omnes fornias inferiores, et facit ipsa
sola quidquid imperfectiores formac in aliis faciunt.
Et similiter, etiam dicendum est de aninia sensiliva
in brutis, et de nutritiva in planlis, et universaliter
de oninibus fornris perfectioribus respectu imperfe-
clioruni. » — Ih.ee ille.

Ex quibus potest colligi ratio : Omnis formaadve-
niens subjecto exsistenti in actu, et babenli esse
simpliciter, est accidentalis. Sed anima rationalis,
non est Ibrnia accidentalis. Igitur non advenit sub-
jecto pnehahenli esse aclu sinipliciter. Et ullra :

(a) in hoc. — nihil
(6) quod. — vel Pr.
(y) et. — sed l'r.

igitur subjectum animse non babet aliam formam
substantialeni prseter animam ; quia illa daret mate-
riae vel subjecto esse simpliciter, ete.

Hanc eamdem conclusionem ponit in de Anima,
q. 9; item, de Potentia Dei, q. 3, art, 9, in solu-
tione noni argunienti ; item, 1 1 . Quodlibeto, art. 5;
item, 9. Quodlibeto, art. 11; item, in tractatu de
Natura materiae, si tamen ille tractatus est editus
ab eo; quod dico ex causa. Ibidem eniin (cap. 0)
dicit sic : « Quitlam eniui dixerunt quod lorina
secundi generis, scilicet corporis, adveniens mate-
rise, dat materiae quoddam esse incompletum ordi-
nabile ad esse actu completius, quod advenit per
aliam ibrmam completiorem. Illain igitur formam
incompletam dicunt esse in re tres dimensiones
interniinatas, qu;e postea terininanlur per adven-
lum alterius formae. Et pro tanto rationabilius i>li
dixerunt quani Averroes, quia non posuerunt mate-
riam nudam subjectum aliquarum dimensionum,
sed compositum ex materia et forma substantiali.
Sed isti iterum erraverunt; quia impossibile est
ponere plures formas substantiales ordinabiles ad
invicem. Materia cniin est in potentia ad formas
quse educuntur de ea. Si ii;itiir essent plures tbrmae
substantiales ad invicem ordinabiles in materia,
Ibrma completior : aut educeretur de potentia mate-
riae nudae; aut de potentia totius compositi ex tali
materia et forma incompletiori. Sed non educitur
de potentia totius compositi : quia terminus actionis
physicse, scilicet generatio, attingit nudam (a) essen-
tiam materise ; cum igitur forma, quse est tinis gene-
rationis, sit tantum ipsius subjecti quod attingitur
per generationem, impossibile est formam educi per
generationem simpliciter ex potentia talis compositi
ex materia et forma incompleta. Unde necesse est
ponentes plures formas ordinatas ad invicem ,
deslruere generationem simplici-ter ; et consequen-
ter, necesse est ponere omnes formas, praeter pri-
maiii, accidentia esse. Siautem forma posterior edu-
citur de poteniia materias nudse, omnisautem forma
soliiin potentiani illam informat de qua educitur,
forma quam dicunt posteriorem, non erit perfectio
talis compositi ; et sic non erit ordo in formis sub-
stantialibus simul in eadem materia commanenti-
bus. Et boc idem dicilur, 7. Metaphysicse (t. c. 51). »
— Haec ille.

Sciendum tamen quod, in eodem tractatu, fre-
quenter dicil quod in homine, licet non sit nisi una
Ibrma substanlialis dans esse aclu substantiale , esl
lanien praeter illam in homine essentia alterius
formae substantialis, quae tamen non dat esse ip^i
materia', nec proprie meretur dici actusaut forma.
Et ideo Libellus ille mihi suspectus est quod non sit
a sancto Tlioma eilitus, vel quod sil ab aliquibus
corruptus; quamquam illud ultimo dictum possit

(a) nudam. — materiam ri \'v.

51

LIBRl II. SENTENTIARUM

rationabiliter sustineri , quia in multis locis dicit
sanctus Thomas, quod in eodem composito non sunt
plures formse substantiales dantes esse actu simpli-
citer et ultimum, per quod innuit quod non est
inconveniens esse plures in eodem , dum tamen sola
una ex illis det esse actu simpliciter, et aliae non
dent tale esse.

In hoc primus articulus terminatur.

ARTICULUS II.

RECITANTUR OBJECTIONES
§ 1. — CONTRA PRIMAM CONCLUSIONEM

Argumenta aliquorum modernorum.
Quantum ad secundum articulum, arguitur contra
conclusiones. Et quidem, contra primam arguitur
sic ab aliquibus modernis.

Primo. Impossibile est quod in eodem instanti
sint in eodem (a) contraria. Sed actus appetendi
aliquid, et actus renuendi illud, sunt contrarii.
Igitur, si sunt simul in rerum natura, non sunt in
eodem subjecto. Sed manifestum est quod sunt
simul in homine ; quia illud idem quod homo appe-
tit per appetitum sensitivum , renuit per appetitum
intellectivum. — Confirmalur per Philosophum,
3. de Anima (t. c. 53), qui dicit quod in eodem
sunt appetitus contrarii ; hoc autem non esset, si
essent nati recipi in eodem subjecto.

Secundo. Quia eadem forma substantialis non
potest simul et semel habere duos actus appetendi ,
respectu ejusdem objecti. Sed frequenter in homine
sunt simul actus volendi aliquod objectum, et actus
appetendi illud appetitu sensitivo. Igitur illi actus
non sunt in eodem subjecto.

Tertio. Quia eadern forma non simul elicit actum
appetendi aliquid naturaliter, et libere alium. Sed
voluntas libere vult aliquid, et appetitus sensitivus
appetit illud naturaliter. lgitur, etc.

Quarto. Sensationes sunt subjective in anima,
mediate vel immediate ; et non sunt subjective in
anima intellectiva. Igitur anima sensitiva differt ( 6)
ab intellectiva. Major patet : quia nil aliud potest
assignari subjectum sensationum, nisi aninia vel
potentia ; et, si potentia sit accidens animye, erit
subjective in anima. Minor probatur : quia aliter
omnis apprehensio animse sensitivse esset intellectio,
quia esset subjective in anima intellectiva. Item :
tunc anima separata posset sentire ; quia ex quo sen-
satio esset subjective in anima intellectiva, et Deus
omne accidens potest conservare in suo subjecto sine
quocumque alio, posset conservare sensationem in
anima intellectiva separata. Consequens est falsum.

Quinto. Eadem forma numero non est extensa et
inextensa, materialis et immaterialis. Sed anima
sensitiva, in homine, est extensa et materialis;
anima (a) vero intellectiva non, quia est tota in toto,
et tota in qualibet parte.

Sexto. Quia homo, in generando hominem, pro-
ducit animam sensitivam ; anima vero intellectiva
creatur. Igitur in homine est anima sensitiva distin-
cta ab intellectiva. Anlecedens probatur : Quia, nisi
sic (€) sit, sequitur quod homo sit ex se ignobilioris
conditionis, quoad actum generandi et continuandi
suam speciem, quam caetera animalia. Quod non
videtur rationabile : quia natura non deficit in neces-
sariis, et maxime in rebus perfectis, secundum Phi-
losophum, 3. de Anima (t. c. 45), et Commenta-
torem, comm. 45. Tum quia potentia nutritiva, est
in homine nobilior quam in aliis animalibus ; ergo
potenlia generativa, est in eo perfectior; igitur
potest in effectum ita nobilem , sicut potentia gene-
rativa bruti. Sed illa potest in animam sensitivam.
Igitur potentia generativa horninis , potest in animam
sensitivam. Ponalur ergo quod in generatione homi-
nis Deus non creet animani intellectivam, sequitur
quod homo generabit aliquod veruni animal; igitur
ita facit cum Deus creat animam intellectivam , cum
ista creatio non impediat actionem hominis. Tum
quia complexio hominis nobiliorest quam eomplexio
aliorum animalium ; igitur forma complexionalis
ejus nobilior est quani cseterorum. Cum igitur in
cseteris sit anima, sequitur quod in honiine hujus-
modi forma sit anima.

Hsec argumenta recitat Gregorius (dist. 16, q. 2).

Mulla alia possunt objici contra eamdem conclu-
sionem, de quibus videbitur post.

§2.

CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM

(a) in eodem. — Om. Pr.
(6) differt. — dicitur Pr.

Argumenta Aureoli. Contra secundam

conclusionem arguit Aureolus (dist. 15, q. 2, art. 1),
probando quod elementa in mixto non totaliter cor-
rumpantur, sed remaneant secundum aliquam rea-
litatem pertinentem ad rationem fornuc, ita quod in
forma lapidis est aliqua realitas quae fuit formae
ignis, et aliqua quse fuit formse terrse, et ita de
aliis.

Primo sic. Mixtuni resolvitur in quatuor ele-
nienta, non secundum alias et alias partes signatas,
sed secundum eamdem partem quantumcumque
minimam et signabilem, ita quod non est dare par-
lein signatam, qiue non resolvatur in quatuor ele-
menta. lgitur in niixto sunt aliqme realitates perti-
nentes ad rationem formai elementorum. Antece-
dens patet ad sensum. Comburatur enirn lignum,
ad sensum patet quod resolvitur in quasdam partes

(a) anima. — ipsa Pr.
(6) sic. — Om. Pr.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

55

igneas, et quasdam fumales, et quasdam aqueas,

quasdam autem cinereas. Et hoc idem patet de cor-
pore projecto in aquam. Consequentiam probo sic :
Aut rnixtum resolvitur in quatuor elementa, sive
realilales quatuor elementorum, propter inexsisten-
tiam illorum in mixto; aut propter conditionem
agentis, aut materiie; aut propter conditionem qua-
litatum ; aut propter ordinem naturalem formarum,
sicut vinum convertitur quandoque in acetum. Sed
nullus illorum (a) modorum potest dari, nisi pri-
mus. Igilur, etc. Major palet sufficienti divisione.
Sed minorem probo inducendo. Quando enim lignum
resolvitur in pnedicta, non potest illa resolutio esse
ratione agentis, pula ignis : quia idem, ut idem,
semper facit idem ; ignis autem, ex natura sua, in-
quantum esl generans, habet quod faciat ignem ,
non aquarn ; igitur agendo semper causabit ignem ;
ct lignum combustum, quantum est ex parte ignis,
resolveretur tantummodo in ignem, et nonin aquam.
Confirmatur : Quia oppositum non est per se causa
oppositi; igitur ignis non est causa terrye, cum
forma terrae opponatur formye ignis. Item, secundo,
talis resolutio non est ex parte materiai : quia, pari
ratione, cum elementurn corrumperetur, resolve-
tur in tales realitates; a>qualis enim est materia in
utraque parte immediate sub utroque; igitur sequa-
liter utrumque resolveretur in materiam. Item,
tertio, non est ex parte qualitatum symbolicarum,
scilicet: quod ideo mixtum resolvatur in elementa
quorum sunt ilhc qualitates, quia habet qualitates
similes illis ; ignis enim ratione qualilalis symbo-
licoe generat aerein, et quia aer est symbolicus cum
aqua, generat aquam. Hoc enim non valet : quia
ignis et aer habent qualitatem symbolam, putacali-
ditatem, aer vero et aqua huniiditatem ; igitur ignis
agens in lignum converteret unam partem in aerem,
etaliam in aquam, si resolutio liat ratione symboli ;
quod est falsum : quia ignis per se generat ignem
tantum ; etiam tunc ignis generaret qualitatem oppo-
sitam sute qualitati ; et praeterea, aqua nullam habet
qualitatem symbolicam cum igne ; igitur ignis non
poterit resolvere partem ligni in aquam. Igitur,
cum ignis ageret in mixtuin, non corrumperel qua-
litates oppositas suae qualilati. Igitur non generabit
lbrnias aliorum elementorum ; alias oppositum gene-
rabit oppositum, et calor generabit frigidilatem.
Item, quarto , talis resolutio non est propter ordi-
nem formarum, ut dicunt quidam. Quia scilicet non
quodlibet convertitur in quodlibet, sed determina-
tum in determinatum ; unde vinum non corrumpitur
nec convertitur in aquam, sed in acetum ; (6) sic
dicunt quod ordo formarum est in oausa quod
mixtum non convertatur in materiam primam, sed
in quatuor elementa. Unde ila parum realitas aceti

(a) illorum. — aliorum Pr.
(6) et. — Ad. Pr.

est in vino, sicut realitas aquae; et tamen vinum
convertitur in acetum, non in aquam, propter ordi-
nem illarum duarum formarum ad invicem. Et sic
dicunt in proposito, quod omne mixtum habel quod
resolvatur in quatuor elementa, propter ordinem
elementoruin ad forniain mixti. — • Contra boc
arguitur : Quia unum mixtuin potest converti in
aliud inixtuni ; igitur non valet quod dicitur de
ordine inixti ad elementa. — Dicetur quod intelligi-
lur de oinnino ullinia resolutione, quae proprie dici-
lur resolutio : aliud enim est corruplio, aliud (a)
resolutio; mixtum autem bene corrumpitur in
mixtum, sed non resolvitur in illud. — Contra. Ex
boc habetur propositum : ex quo enim resolutio oon
est corruptio, sod solutio; igitur illud quod resolvi-
tur continebat illa in quae resolvitur, alias esset vera
corruptio. Item, dato quod sit ordo formarum, ista
resolutio lit per aliquod agens vincens et praedomi-
nans. Quaero quid sit illud agens. Non ignis, quia
ignis non generat per se suum oppositum. Igitur
oportet dare aliud agens. Quaero quid est illud ; et
non potest dari. Ergo, posilo quod sit talis ordo,
cum ordo sit relatio, non erit causa talis resolutionis,
causa dico efficiens ; cum non possit dari causa effi-
ciens aliqua,quin sequatur quod oppositum generet
opposituin, non videtur juvare propositum ille
ordo. — Nec potest dici quod ista resolutio fiat pro-
pter continentiam virtualem , ut ideo ignis resolvat
lignum in quatuor elementa, quia lignum continet
virtualiter quatuor elementa; quia, pari ratione,
dicam quod intellectivum resolvitur in vegetativum,
quia continet illud virtualiter. Unde nunquam ali-
quid resolvitur in illud quod continet virtualiter. —
Item, per te, non continet elementa virtualiter, nisi
quia determinat sibi proprietates elementorum et
qualitates ; sed probatum est quod ex continentia
taliuni qualitatum non potest oriri talis resolutio;
ergo restat primum, ut scilicet talis resolutio fiat in
quatuor elementa, propter inexsistentiam eorum
aliquo modo ; quod est propositum nostrum.

Confirmatur. Quia nunquam aliter salvatur natura
resolutionis, ut distinguitur a corruptione, nisi quia
resolvere est rem solvere in exsistentia in re, ila
quod nihil aliud est nisi facere quod illa quae erant
confusa et in potentia prius, liant in actu et distin-
cla; corruptio vero est non in praeexsistens, sed est
in aliud ad quod tantummodo materia erat in poten-
lia.

Confirmatur. Quia isla esl ratio Philosophi, :2. de
Generatione (t. c. 49); ibi enim probat quod mixta
componuntur ex elementis, quia resolvuntur in
illa.

Secundo principaliter arguit sic. kx eisdem nutri-
niur et sunius. Sed non nulriinur ex (6) aliquo sim-

(a) aliud. — aut Pr.
(6) ex. — Om. Pr.

56

LIBRI II. SENTENTIARUM

plici, sed ex quatuor elemeutis. Ergo sumus non ex
aliquo simplici, sed ex quatuor elementis. Istam
dicit esse rationem Philosophi, 2. de Generatione,
cujus minorem probat ibidem Philosophus (t. c. 50).
Dicit enim quod nutriuntur omnia mixta multis.
Etenim qux videntw uno nutriri, ut plantx
ex (a) aqua, nutriuntur ex aqua mixta :est enim
illa aqua mixta cum terra; unde rustici contem-
perant , miscentes ftmum abundanter. — Dices
quod ideo nutritur mixtum ex quatuor elementis,
quia indiget, ad conservandam suam qualitatem
complexionalem , quatuor qualitatibus proportionali-
bus, non auleni ideo quod componatur ex quatuor
elementis. — Contra. Non apparet quare in uno sim-
plici eadem virtus digestiva non possit inducere
qualitatem conformem sibi , quse est qualitas com-
plexionalis, absque concursu quatuor elementorum.
Arguitur enim sic : Agens, quantum dat de forma,
tantum dat de qualitatibus consequentibus formam.
Igitur quod dat formam simplicem, potest dare
omnem qualitatem quae consequitur illam formam.
Sed virtus digestiva et nutritiva dat formam mixti ;
nec requiritur (6) in liac parte forma elementaris.
Igitur dabitabsque illa (y) qualitatem complexiona-
lem quae consequilur formam niixti. Et ideo Aristo-
teles (2. de Generatione, t. c. 49) non attribuit
hoc qualitatibus, se<l eompositioni intrinsecte mixto-
rum (8). Unde Gommentator dicit, ibidem : «. Qua-
propter necesse est ut terra sit pars mixtorum ; » et
non dicit quod qualitas sit pars mixtorum. Igi-
tur, etc.

Tertio sic ; et dicit banc esse rationem Pbiloso-
phi, 2. de Generatione (t. c. 48) : Mixtio non est
corruptio simpliciter illorum miscibilium. Sed, nisi
remanerent aliquae realitates ipsorum miscibilium
in ipso mixto, erit corruptio simpliciter ipsorum
miscibiliurn. Igitur, etc. Minor probatur : quia tunc
est corruptio simpliciter, cum forma dans esse tota-
liter corrumpitur. — Dices quod ibi manent quali-
tates; et ideo ex hoc concludit Aristoteles quod ele-
menta non corrumpuntur simpliciter, nam manent
secundum aliquid, puta secundum qualitates eorum
reductas ad medium in fonna complexionali. —
Contra : Si (s) ista responsio sit bona, sequitur
quod quando ignis generatur ex aere, non corrum-
patur aer, cum maneat qualitas symbola in gene-
rato et corrupto : poterit enim (£) dici, secundum
hoc, quod aer remanet secundum suani qualitatem,
puta secundum caliditatem et raritatem. Et ideo
deceptio est, quia corruptio et generatio non deno-
minantur a formis accidentalibus, sed substantiali-

(a) ex. — ct Pr.

(6) requiritur. — sequitur Pr.

(-•) illa. — illis Pr.

(5) mixtorum. — elementorum Pr.

U) Contra : Si. — quasi Pr.

(*) enim. — etiam Pr.

bus. — Conflrmatur : Quia, secundum Aristotelem,
1. de Generatione (t. c. 88), si gutta vini appona-
tur mille ampboris aqure, non fit ibi mixtio, sed
corruptio ; et subdit causam, dicens : mutatur enim
species.

Quarto arguit sic. Elementa non sunt in mixto
sicut in potentia materise solum. Sed , si corrum-
puntur totaliter quantum ad omnes sui realitates,
erunt in mixto sicut in potentia materiae solum.
Igitur, etc. Major probatur per Philosopbum, 2. de
Generatione (a), cap. de Mixtione(t. c. 48), ubi,
postquam dixerat quod miscibilia eraut in mixto in
potentia, subdit modum : Dico autem in potentia,
non sicut materix. Et Commentator, 1. Physico-
rum, ait quod Philosophus vocat subjectum non
materiam, quaa non est ens nisi in potentia, cum sit
indeterminate et in potentia omne ens generabile et
corruptibile; medium autem, cum haheat aliquid
de actu et aliquid de potentia, non est in potentia
pura, sicut est potentia materiae. Sed elementa sunt
in mixto, medio modo inter potentiam et actum,
secundum Philosophum et Commentatorem, in mul-
tis Iocis.

Quinto sic. Secundum Philosophum, 1. de Gene-
ratione (t. c. 90), mixtio est miscibilium altera-
torum unio. Sed nisi elementa aliquo modo mane-
rent in mixto, non esset mixtio vera unio. Proba-
tur : quia ubi non sunt extrema unionis, non est
unio, quaa est relatio. — Dices quod unio potest
accipi vel prout importat habitudinem quamdam
unitorum ; secundo modo, potest accipi pro forma
continente, in qua dicuntur aliqua uniri, non per
modum unionis quoe est relatio, sed per modum uni-
tivae perfectionis ; quia quoe in se sunt distincta, in
illa forma illimitata sunt unum, eomodoquo omnes
perfectiones omnium generum dicuntur unitive con-
tineri in Deo. Hoc igitur modo capiendo unionem,
scilicet pro habitudine et relatione, bene concludit
ratio, quod oportet extrema aliquo modo esse in
actu ; sed non concludit de unione secundo modo,
immo oppositum, quia, si haberent esse in actu in
se, quantumcumque imperfecto, non dicerentur in
forma tertia unitive contineri. Ad propositum ergo,
mixtio non est unio quae est relatio, sed est unitiva
continentia ipsorum elementorum, quae reperitur in
forma simplici ipsius mixti, sicut in rationali est
unitiva continentia sensitivi et vegetativi. — Contra.
Ista ^solutio non evadit difficultatem. Arguo enim
sic : Autelementa remanent secundum suas naturas
aliquo modo in mixto, et in ista continentia unitiva ;
et sio habeo propositum, quia tunc forma mixti erit
vere conflata ex realitatibus elementorum inexsisten-
tiuni aliquo modo in actu. Aut remanent in forma
niixti, sicut in aliquo eminenti, sicut lu imaginaris
de vegetativo et sonsitivo iu anima rationali ; et tunc

(a) 2. de Generatione. — ibidem Pr.

DISTINCTIO XV. — OU/ESTIO 1.

57

non erit elemenlorum vera mixtio, nec illa terlia
forma erit resolubilis in miscibilia, nec erit mixta.
Dens enitn, quia continet eminenter plures perfe-
ctiones, non dicitur mixtus ex eis ; nec anima ratio-
nalis est mixtaex vegetativo et sensitivo, et resolubilis
in illa. — Confirmatur. Quia, sccundum hoc, nova
mixtio non esset aliud quam (<x) nova i;eneratio
illiijs fornrKC eminentis. Sed hoc est falsum : non
enim mixtio est generatio, nec corruptio, ut probat
Philosdphus. Quod specialiter patet : (piia, postquam
Philosophus egit de generatione et corruptione, agit
de mixtione, quasi intendens quod mixtio sit aliud
ah utroque.

Sexlo. Quia Arisloteles, 5. Metaphysicx (t. c. 4),
diffiniens elementum, dicit quod elemcntum est
illud ex quo componilur res, et remanet hi re.
Sed hoc non esset verum, nisi elementum per suam
formam maneret in mixto in aliquo gradu. Igi-
tur, etc.

Septimo (ihid., art. 2) sic : Non (6) magis sim-
plex est forma suhstantialis mixti, quam sit forma
hujus syllabae ba, quse est qualitas quaedam, in-
quantum est sonus : est enim, ut communiler dici-
tur, sonus in genere qualitatis. Sed iste sonus ba,
non obstante ejus simplicitate, ex propriis realitati-
hus b et a, sive ex propriis sonis b et a, vere confla-
tur, non quod in aliquo gradu in ipsosono ba rema-
neant realitates b et a, in quarum qualibet reserve-
tur integritas soni proprii b et a, sed conflatur ex
realitatihus sonorum b et a, ahlatis solis terminatio-
nibus propriis b et a. Igitur similiter, forma mixti,
non ohstante ejussimplicitate, constituetur ex reali-
tatibus formarum elementarium , in quarum tarrien
nulla salvabitur forma, sive species, sive nomen et
diffinitio forirue elementaris ; sed manent ihi, amis-
sis propriis tenninationibus earum. — Confirmatur
ista ratio. Quia est Philosophi, et Commentatoris,
7. Metaphysicx (t. c. 33 et 59), per quam investi-
gat formam mixti. Unde arguitquod, sicut se habent
b et a ad hanc syllabam ba, sic se habent elementa
ad formam mixti, puta lapidis. — Majoreni probo.
Quia iste sonus ba estuna qualitas : non enim capio
ibi duo sonos ; alias essent ibi diue syllabse, et non
esset una syllaba; una enim syllaba est unus sonus
simplex. Ergo, cum ba sit una syllaba, esset unus
sonus simplex (y), sicut et qtuecumque forma mixli,
puta lapidis, qu;e est una forma. Minorem probo.
Quia cum dico sta, in isto sono aliquid habeo i\r
sono s, et aliquid de sono t, et aliquid de sono a ;
sed tainen ( 2) niliil est in eo, quod sitsonns alicujus
eorum. Primum patel ; quia dicere oppositum, essel
negare sensum. Et apparet hoc, reducendo (e) ad

(a) <juam. — quod Pr.

(6) Non. — Om. Pr.

(y) a verbo Ergo usque ad simpl&c, om. Pr.

(S) tamen. — cum Pr.

(e) rcducendo. — reducere Pr.

tactum linguae : quilibet eniin experitur quod in isto
sono sta, in eodem instanti tangit aliquid de sono
s, et aliquid de sono t, et aliquid de sono ", lieet
non secundum proprias terminationes, sed secun-
dum realitates imperfectas. Probatnr etiam sccun-
dum, scilicet quod ibi non sint soni illarum littera-
rum,etiam in quocumquegradu. Quia nullus sonus
litter;e in quocumque gradu est, quin per se sonet,
ut palet ad experientiain : proferas diminute, quan-
tumcumque volueris. Igitur, si in sono hujus syl-
labae sta des sonos litterarum cum suis terminatio-
nibus in quocumque gradu, jam quselibet littera
sonabit per se; et tunc patet quod non fiet sonus
iste sta unus, sed fiet sonus iste discretus s t a, qui
nullam habet unitatem, nisi acervi. Igitur, ad hoc
quod habeatur unus sonus st a, oportet quod propriae
terminationessonorum illarum litterarum sintabstra-
ctsc vel ablatie, nec tainen illi soni totaliter corrum-
pantur, alias non remaneret aliquid illoruin sono-
rum s, l, a; quod apparet sensui essc falsum.

Dicetur forte, quod non est simile de sono et de
forma mixli, puta carne ; quia fonna carnis est
tnagis simplex quam forma syllabae, ut est quidam
sonus : ut sic enim, ipsa est quasdam qualitas,
habens quamdam partibilitatem , et ideo possibilis
est truncari et frangi ; forma autem substantialis,
simplex est in se, et non potest illo modo truncari
vel frangi. — Sed hoc non valet. Quia forma suh-
stantialis non excedit accidentalem quoad esse sini-
plex et ununi; licet excedat eam quantum ad dare
esse, quia dat esse simpliciter, accidentalis autem
tantum dat osse secundum quid ; dal enim forina
substantialis noinen et diffinitionem, forma autein
accidentalis non. Sed, loquendo de simplicitate ,
non apparet dissimilitudo : non enim ( st quoad hoc
ditferentia magis inter formam substantialem etacci-
dentalem ; sicul enim sunt aliquse qualitates simpli-
ces et extremae, et aliquse mixtse et medise, sic
omnino intelligendum est de formis substantialibus.
Praeterea, falsum dicitur, quod forma accidentalis
habeat partes. Nulla enitn forma substantialis, aut
accidentalis, liabet partes qualitativas formales, in
quibus salvetur ralioalicujus formse. Unde hoc inodo
sonus syllabse estsimplex, et indivisibilis in plures
sonos. Aliqua tamen forma bene babct partes mate-
riales, el [>otest esse divisibilis, et acquiri succes-
sive. Et tales partes bene habet sonus unius syllabae,
cuni successive proferatur. El sic eliam dc forma
accidentali, dico quod omnis forma accidentali>
babet partes, non quidem formales, in quibus sal-
vetur ratio formae, sed materiales. Kt ideo forma
mixti cst iiiia simplcx indivisibilis formaliter et qua-
lilative ; esttamen divisibilis materialiter, ac perhoc
habens partes materiales, in quibus nullius formae
ratio salvatur.

Dicetur forte, quod in syllaba sunt soni littera-
rum, licet sint imperceptibiles. — Hoc non valet.

58

LIBRl II. SENTENTIARUM

Quia pono quod proferatur sonus b. Certum est quod
profertur in instanti. In instanti autem non est nisi
iimis sonus. Tunc quseritur : utrum sonus a profe-
ratur in eodem instauti, vel in alio? Si in eodem,
igitur idem sonus est quod sonus b , quia pro eodem
instanti tantum profertur unus sonus. Si in alio
instanti, cum instantia non sint consequenter se
habentia , inter ea erit tempus medium ; igitur est
dare tempus intermedium inter a et b; ettunc sonus
ba erit sonus discretivus, nec erit unus, sed duo
discreti, etc.

Octavo (dist. 15, q. 1 , art. 1) arguit sic. Secun-
dum Aristotelem, in libro de Coloribus, elementa
habent proprias luces et colores; unde aqua habet
in se virorem, aer autem albedinem, ignis rubedi-
nem, terra nigredinem. Etsi dicas quod colores.su nt
accidentia mixti, — conceditur de colore mixto.
Hujusmodi autem qualitates simplices concurrunt ad
unuin colorem mixlum, diversimode, secunduin
quod praedominatur alterum elernentorum, et qua-
litas sua : sicut patet de pomo, quod primo est
viride propter doininium aquae, secundo subalbum
propter dominium aeris, tertio rubeum propter
dominium ignis. Tunc, cum istae qualitates simpli-
ces miscentur et concurrunt agendo ad invicem,
quiero : aut una totaliter vincit, corrumpendo omnes
alias ; aut neutra vincit, nec corrumpitur, sed manet
quaelibet in suo gradu ; aut utraque manet secundum
aliquid, et corrumpitur secundum aliquid, et redu-
cuntur ad medium ; et tunc habeo propositurn. Non
potest dari primus modus ; quia tunc non venirent
ad medium, sed totaliter corrumperentur. Nec potest
dari secundum ; quia tunc non resultaret unuin, sed
esset acervus. Igitur oportet quod detur tertium. Et
sicut argutum est de qualitatibus, ita arguitur de
formis substantialibus elementorum : quoniam quee
non agunt nec patiuntur ad invicem, non possunt
misceri ad invicem, nisi forte mixtione ad sensum,
quse est secundum partes minimas. Tunc, ex tali
actione : aut utrumque corrumpitur, etsic non esset
mixtio, sed esset mera corruptio (a); aut utrumque
manet totaliter, et tunc erit tantummodo mixtio
ad sensum ; aut utrumque manet secundum sub-
stantiam, et corrumpitur secundum accidentia, et
tunc erit acervus ; aut utrumque corrumpitur secun-
dum substantiam, et manet secundurn accidentia, et
tunc illud non erit mixtum substantiale, sed acci-
dentale ; aut unum totaliter corrumpitur, et aliud
manet, et tunc non est mixtio, sed conversio. Igitur
oportet quod utrumque secundum aliquid maneat,
etsecundum aliquid corrumpatur; et tunc liet forma
media, quse non est alterum extremorum, pro eo
quod licet in ea sitaliquid extremi , non tamen est in
ea aliquid habens nomen et difiinitionem extremi,
sed omnes tales realitates simul concurrunt ad unam

tertiam rationem. Et haec est vera mixtio, quse non
est concursus secundum unam quantitatein, aut
unum situm, aut secundum contactum, sed secun-
dum qualitatem substantialem. Et secundum hanc
viam procedit Commentator, et Philosophus, 1. de
Generaiione{t. c. 90).

Nono (ibid. q. 2, art. 2) arguit sic. Quando ali-
quae realitates sunt tales, quod terminatio et distin-
ctio earum ab invicem super aliquo fundatur in eis,
quo ablato, possunt remanere, si illud tale funda-
mentum, sive ratio fundandi, aufertur, eo ipso illae
realitates possunt conflare secundam realitatem , vel
formam tertiam unain. Cujus probatio est : quia eo
ipso quodaufertur ab eis illud quod erat ratiodistin-
clionis unius ab altera, necesse est quod veniant ad
unitatein. Verbi gratia : si dividam alfquod lignum,
facta suntstatim duo puncta in actu, qiue ante erant
in potentia. Ratio est : quia ante omnem divisionem
carebant propriis terminationibus, quse dantur eis
in divisione, per hoc quod datur eisaliquid quodest
proximum fundamentum proprise terminationis et
distinctionis unius ab alio ; et, si puncta illa rema-
neant semper in actu, nunquam unirentur, nisi tol-
latur a quolibet proprium fundamentum siue termi-
nationis et distinctionis ; et ex hoc statim transeunt
in potenliam, et non habent actum, nisi tertii con-
flati ex partibus sic unitis ; et remanent eorum rea-
litates, terminationibus ablatis. Sic etiam dico de
albedine. Si enim capiam aliquam realitatem albe-
dinis, et ejus integram rationem, in qua salvatur
ratio formse, tunc habeo albedinem cum illa realitate
qme est proximum fundamenturn sme terminationis
et distinctionis a nigredine. Si autem ab albedine et
nigredine, illa positiva per qiue fundant proprias
distinctiones et terminationes, tollantur, totlitur
eorum terminatio et distinctio; et remanent, illis
ablatis, non quidem in se, quia impossibile est ali-
quid tale in se et per se esse, sed in alio, puta in
forma media conflata, quae est color medius. Unde
terminatio est qusedam negatio. Similiter, distinctio
est quaedam relatio. Ista autem in albedine et nigre-
dine non insunt, nisi mediante aliquo absoluto posi-
tivo, quod complet rationem albedinis in albedine,
et rationem nigredinis in nigredine, quo posito,
albedo est albedo, et nigredo est nigredo, quo
remoto, non remanet albedo nisi fracta, et similiter
nigredo, sicut circulus remanet in semicirculo. Et
ideo terminatio etdistinctio propria non danturalbe-
dini, nisi dato illo positivo; nec auferuntur, nisi (a)
illo ablato. Similiter dico de nigredine. Illud tamen
positivum in albedine et nigredine, non potest
auferri in se, ita quod in se remaneat, illis ablatis;
sed tollitur per hoc quod haec realitas et illa cedunt
in unitatem mediam, et constituunt formam mediam ;
et manent in illa, ablatis suis distinctionibus. Sic

(a) a verbo et sic usque ad corruptio , om. Pr,

(<x) nisi. — Om. Pr.

DISTINCTIO XV. — OU^STIO I.

59

igitur palet rnajor. Tunc ponitur minor sic. Forma:
elementares sunt tales, ratione suse imperfectionis,
quod (x) ab eis potest auferri id quod erat funda-
mentum et ratio proprise terminationis in eis. Igitur,
illis ablatis, necessario venient ad unitalem mediam
alicujus tertii, et illud est forma conflala. Ex quo
sequitur quod manent in forma media, qua2 est
forma mixti, secundum proprias realitates, non
tamen integras el perfectas, quia ablata est ab eis
aliqua realitas, quae dabat eis complemenlum in sua
rafione. Quod autem formse elementorum illo modo
possint frangi, probatur per exemplum de forma
quae est sonus litterai : il)i enim apparet evidenter
quod soni litterarum sunt aliquo niodo in sono syl-
labae, non tamen integri, sic (6) quod salvetur ratio
aut diffinitio talis soni litteryc.

Decimo arguitur per auctoritates Commentatoris.
Quarum prima est, 1. Metaphysicse, comin. 16,
contra Anaxagoram, ubi dicit quod natura mixti non
fit per mixtionem partium, quia boc e.st ad sensum
tantum, sed per boc quod alterantur, donec ex ei.s
fiat forma tertia. lllud autem alterari , non est nisi
frangi, et amittere aliquam realilalem danlem com-
plementum. — Secundaest,5.JF7i?/sicorttm,comm.6,
ubi dicit quod medium est utrumque extremum,
non in pura potentia; sed in eo est utrumque extre-
nium in actu, sed non in ultimaperfectione. Exquo
patet quod, secundum eum, elementa suntin mixto
secundum aliquid sui, non tanien secundum ulti-
mam perfectionem. — Tertia est in 3. Cceli et
Mundi, comm. 67, ubi dicit : « Necesse, inquit,
est, cum ex quatuor elementis generatur forma
mixta , ut corrumpantur fornuc eorum secunduni
medietatem ; quoniam, si corrumperentur secundum
totum,tunc materia priina primo et sequaliter reci-
peret omnes formas, et non reciperet fornias compo-
sitorum mediantibus istis corporibus. » — Hyec ille
in forma.

§3.

GONTRA TERTIAM (J0NCLUSI0NEM

I. Argumenta quorumdam. — Gontra tertiam
conclusionem arguitur primo (apud Gregorium, dist.
16 et 17, q. 2, concl. 1), probando quod in homine
sint plures formse, secundum diversitateni praedica-
torum substantialium.

Primo sic. Si per eamdem formam homo est
homo et animal, omne quod inest homini per for-
mam per quam homo est homo, inest ei per for-
mam per quam homo est animal. Omne autem quod
inest homiiii per formam per quam est animal,
inest ei inquantum estanimal. Iiiitur, si per eamdem
formam, etc. (y), omne quod inesl homiui per for-

(a) quod. — quo Pr,
(6) sic. — Om. Pr.
(y) etc. — Om. Pr.

mam per quam est liomo, inest ei inquantum est
animal ; et per consequens, virtute reduplicationis,
inest onini aniniali. Sed esse risibile inest homini
per formam per quain est homo. Igitur esse risibile
inest omni animali (a); quod est falsum. Quod
autem omne quod inest homini performam perquam
est animal, insit ei inquantum est animal, proba-
lur : Quia omne tale, aut inest ei secundum quod
est homo, aut secundum quod esl animal. Non se-
cundum quod est homo; quia sentire debetur So-
crati (6) per formam qua esl animal, et non inesl
ei secundum quod homo. Igitur secundum quod
animal.

Secundo. Quia fornia generis potest reinanere,
corrupta formaspeciei. Igitursunt realiter distinctae.
Antecedens probatur : quia plura accidentia eadem
numero remanent in generato et corrupto, quorum
subjectum est compositum ex materia et forma (y) ;
igitur eadem forina substantialis manet ; et illa non
est forma speciei ; igitur est forma generis.

Tertio. Sicut dicit Philosophus, 7. Metaphysicse
( t. c. 33), diffinitio est sermo habens partes, et par-
tibus diflinitionis respondent partes rei. Igitur generi
respondct alia pars diffiuiti ab eaqua? respondet dif-
ferentiaj. Sola autem materia non respondet generi ;
(juia genus dicit formam mediam inter potentiam et
actum, ut dicit Gommentator, 1. Metaphysicse ,
comm. 17. Igitur respondet sibi vel forma tantum,
vel materia cuin forrna alia ab ea qiue respondet dif-
ferentise.

Quarto. Pliilosophus, 2. Metaphysicae ( l. c. 6 et
seq.), volens probare quod non sit processus in infi-
nituni in causis formalibus, probat non esse pro-
cessum in infinitum in prasdicatis in quid. Igitur
videtur velle quod secundum diversitatem laliuin
praedicatorum diversificentur form;e in eodem indivi-
duo. — Ad boc videtur esse aiicloritas Gommentato-
ris, 1. Metaphysicse , comm. 17, ubi dicit quod
materia primo (o) recipit formas universales, et,
mediantibus illis, alias, usque ad individuales (e).
Tales autem foriine, quaruni una mediante alia reci-
pitur, differunt ab invicem, cum nihil sit medium
recipiendi se ipsum. Igitur, etc.

Secundo principaliter arguitur (apud Gregorium,
ibid., concl. 4), probando quod, praeter animam
intellectivam , sit in homine alia forma substantia-
lis, scilicet forma corporeitatis. Et hoc

Primo sic. Homo vere est corpus : et non per ani-
mam intellectivam, cum illa sit forma spiritualis;
igitur per aliam formam substantialem.

Secundo. Quia homo est compositus ex anima

x a verbo Sed usque ad animali oiu. Pi
(6) Socrati. — corpori Pr.
(y) et forma. — Oin. Pi.
vS) primo. — prima Pr.
(s) individuales. — indivisibSes Pr.

60

LIBRl II. SENTENTIARUM

rationali et ex corpore, tit omnes concedunt. Aut
ergo corpusex quo componitur, est materia sola ; aut
materia cum aliquo accidente; aut materia cum
anima intellectiva ; aut materia cum alia forma sub-
stantiali. Non materia solum : quia tunc etiam
ignis, et quodlibet aliud elementum, et similiter
quodlibet corpus niixtum, esset compositum ex cor-
pore et forma ; quod nullus dicit : sola enim aninia-
lia dieuntur composita ex corpore et forma. Nec esl
materia cum aliquo accidente ; quia nullum accidens
est de essentia hominis. Nec materia cum anima
inlellectiva ; quia anima intellectiva, est altera pars
compositi hominis, corpori condistincta. Igitur est
materia cum forma substantiali ; et habetur proposi-
tum.

Tertio. Quia quando aliquod animal moritur,
materia pro nullo instanti est sine Ibrma corporeita-
tis. Aut igitur illa prseerat in animali, dum viveret;
et habetur propositum. Aut est noviter inlroducta;
et hoc rationabiliter dici non potest. Quoniam nullus
effectus unus secundum speciem, producitur indif-
ferentera quolibet, et ab unovel pluribus secundum
speciem, nec etiani indifferenter secundum quamli-
bet transmutationem primam ; sed a determinata
causa (a), et a determinata transmutatione prima.
Nunc autem videnius quod, si bos, aut aliud ani-
mal, occidatur gladio vel fuste, aut suffocetur, vel
submergatur, autaliquo alio modo moriatur, semper
cadaver ejus est ejusdem rationis ; et per consequens,
forma cadaveris illius est ejusdem rationis. Igitur
non tunc de novo producitur illa forma; sed praeerat
in vivente, producta a determinato et proprio gene-
rante suae speciei. Et ita etiani de homine probari
potest.

Quarto. Quia, mortuo animali, manent eadem
accidentia numero, quoe prius erant. Igitur habent
idem subjectum numero; (]uia accidens non niigrat
de subjecto in subjectum. Nune autem subjectum
eorum non est niateria prima; quia illa non imme-
diate recipit accidentia absoluta. Igitur remanet ali-
<|iia forma substantialis praecedens ; et non sensiliva ;
igitur forma corporeitatis.

Quinio. Hoc probatur specialiter de homine. Quia,
si corporeitatis forma non distinguitur ab anima
intellectiva , sequitur quod corpus Cbristi in sepul-
cro nunquamfuisset pars essentialis naturae humanae
in Christo, nec fuisset idein corpus numero vivum
et morluum, nec fuisset divinitas unita illi corpori,
nisi per novam assuniptionem ; quod videtur absur-
dum. — Siniiliter, non essent eadeni corpora San-
ctoruiu vivaetmortua; et per consequens, nonessent
adoranda sicut corpora Sanctorum, quia illa corpora
nunquam habuerunt. lgilur magis concordat cum
lide Ecclesise, ponere distinctionem inter illas for-
mas, quain unitatem.

(a) a determinata causa. — ad determinatam Pr.

Sexto. Hoc idem probatur specialius de Christo,
multipliciter.

Primo sic. Corpus Christi fuit formatum a Spi-
ritu Sancto, et hoc in instanti ; et per consequens,
Spiritus Sanctus causavit in eo formam eorporeita-
tis. Sed illa forma remansit cum anima rationali in
Chrislo. Ergo in eo fuerunt plures formae. Probatur
minor. Quia, si illa forma corporeitatis fuerit cor-
rupta : aut fuit corrupta in instanti infusionis
animae; aut in alio instanti. Non in alio instanti.
Quia : aut illud instans paecessisset instans infusio-
nis animse; aut secutum fuisset. Non polest esse
quod praecederet. Quia tunc inter illud instans et
instans infusionis anirme, fuisset tempus medium;
quod estfalsum : quia sequeretur quod non in eodein
instanti in quo Spirilus Sanctus formavit corpus,
infusa esset anima; quia in illo tempore medio nul-
lam formam haberet; quia, si habuisset aliquam,
quseretur de illa, sicut de prima, utrurn remanserit
cum anima, aut fuerit corrupta, et si corrupta, in
quo instanli fuit corrupta. Si auteni illud instans
corruptionis illius formse fuit secutum instans infu-
sionis animse, sequitur quod illa fornia aliquo tem-
j)ore fuit siniul cum anima ; et per consequens, habe-
tur propositum. In instanti autem infusionis animse,
non potuit corrumpi : quia tunc fuit corpus forma-
lum a Spiritu Sancto ; per consequens, tunc babuit
illam formam corporeitatis, quam Spiritus Sanctus
ei contulerat. Relinquitur ergo quod illa Ibrma
remanserit, saltem aliquo tempore, in Chrislo cum
anima.

Secundo. Auctoritas Ecclesi;e et multi Sancti
dicunt Christum habuisse corpus a niatre stta. Sed
corpus dicit aliquam formani substantialem. Ergo
Ghristus habuit a matre sua aliquam formam sub-
stantialem. Sed hoc non potuit esse anima rationa-
lis, qu;e a solo Deo habetur. Igitur Christus habuit
aliquam formain substantialem, prseter animam,
manentem cum anima.

Item tertio. Multse aueturitates Sanctorum dicunt
Christum habuisse tres substantias, seu naturas,
scilicet : divinitalem, animam, et carnem. Ergo
illud quod caroincludit, est aliquid pneter animani ;
et sic idem quod prius.

Item quarto. Corpus Christi fuit idem vivum et
mortuum. Sed hoe non fuisset, nisi remansissel
eadeni fonna suhstantialis in corpore ejus mortuo,
(]tt;e fuerat in vivo. Ergo, saltem in ejus corpore
vivo, erant multee formoe. — Si dicas quod non,
iinmo quod fuit ihi faeta resolutio usque ad primam
materiam, et quod 1'uit introdueta ibi nova forma ;
et tamen, cum hoc , corpus Christi vivum el mor-
tuum, fuit idem corpus, propter unitateni suppo-
siti ; — Contra hoc : Quia sicttt albedo, ut videtur,
non supponit pro supposito, sed ejus denominati-
vum, puta albuin ; ita, ut videtur, corpus non sup-
ponit pro supposito hal)ente naturain corpoream,

DISTINCTIO XV. — QUyESTlO I.

61

sed hocquod dico corporeum, quod estdenominati-
vum descendens ab hoc quod dico corpus ;et sic non
potest dici idem corpus, propter identitatem suppo-
siti, Tum quia, super illud (Psalm. 15, v. 9), Caro
mea requiescet in spe, dicit Glossa : id est, non
defxciet in interitu. Sed quod non deficit in inte-
ritu, non corrumpitur. Ergo caro Christi non fuit
corrupta in morte. Sed hoc non fuisset verum, nisi
reiriansisset eadem forma carnis in carne mortua,
qua3 fuerat in viva. Ergo eadem forma carnis fuit in
carne Christi viva, qu.e fuit in mortua. Et sic, ut
prius, non potest dici eadem, solum propter unita-
tem suppositi ; quia caronon supponit prosupposito.
— Si dicas quod illud verhum Glossrc intelligitur de
corruptione quse est putrefactio et pulverizatio, non
autem quin in morte Christi fuerit resolutio usque
ad primam materiam ; — Contra. Quia dicit Augu-
stinus, in sermone de Assumptione Beatx Virgi-
nis , quod privilegium Ghristi fuit non corrumpi
secunduin carnem, quantum ad corruptionem de
qua fit mentio in praedicta Glossa, et de qua dicit
Psalmus (15, v. 10) : Non dabis sanctum tuum
videre corruptionem. Sed non incinerari , vel non
putrefieri, non fuit privilegium Christi ; quia, ut
pie creditur, hoc contulit matri sua?. Ergo non intel-
ligitur de pulrefactione.

Confirmatur. Quia super illum locum Psalmi (49,
v.l): Deusdeorum Dominus locutusest, dicit Augus-
tinus, quod eamdem carnem ostendit Chiistus disci-
pulis post resurrectionem, quam viderant in cruce,
et quse latuerat in sepulcro. Ergoeadem caro fuit in
vivo et mortuo. Ergo eadein forma suhstantialis.

Confirmatur. Quia Hilarius, 10. de Trinitate,
dicit quod Christus mortuus est, caro spoliata; et
loquitur ibi de spoliatione qua caro fuit spoliata ah
anima. Ex hoc sic potest argui : Idem numero est
illud quod prius est vestitum, et postea spoliatum.
Sed caro Christi viva, fuit vestita ex ipsa aniina ;
caro vero mortua, fuit spoliata ipsa anima. Ergo
caro Christi viva et mortua, fuit eadem numero.

Confirmatur. Quia privatio ponit subjectum, licet
aeget formam. Sed caro spoliata anima, dicit car-
nem privatam anima. Ergo hoc quod dico caro spo-
liata, ponit carnem. Sed non poneret carnein,
immo negaret, si esse carnis corrumperetur, et non
inaneret. Igitur eadem caro, et idem esse carnis
remansit in morte.

Item quinto. Christus assumpsit corpus a matre
virgine. Sed non potest dici quod assumpsit ab eo sup-
positum. Ergo corpus Christi non stat pro supposito;
nec per consequens, sufficit ad unitalem corporis
Christi vivi et mortui, in Ghristo, unitas suppositi.
Confirmatur. Quia oportet ponere in corpore
Christi mortuo aliquam formam , qua esset corpus.
Sed illa forma non fuit introducta de novo in morte
Christi, etc. Minor probatur : Quia, si fuisset ibi
nova forma introducta, fuisset ibi nova assumptio;

quod est falsum. Item, si fuisset nova forma intro-
ducta, fuisset nova unio niateriae corporis Cliristi ad
suppositum Ghristi. Probatur : quia materia non est
assumptibilis, nec unibilis, nisi mediante forma
substantiali, quia materia non potest esse, nec per
consequens assumi, sine forma tali ; sed illud quo
mediante unitur materia supposito divino, est imme-
diatum fundamentum unionis materiae ad dictum
suppositum ; posilo autem immediato fundarnento
novo ipsius unionis, ponitur nova unio, quia relatio
necessario innovatur innovato fundamento ; igitur,
si introducta fuisset nova forma in corpore mortuo,
fuisset nova unio. Hoc autem est inconveniens : quia
unio sequens non potest advenire, nisi ablata priori
unione; sed materia ante mortem erat unita divino
supposito; igitur non potuit de novo uniri, nisi
ablata priori unione ; sed priorem unionem tolli, est
inconveniens; igitur, etc.

Sexto. Substantia panis convertitur in corpus
Christi, ita quod forma panis convertetur in aliquam
formam substantialem corporis Christi. Sed non con-
vertitur in animain. Igitur in corpore Christi est
alia forma substantialis, in quam convertitur forma
panis, alia ab anima. Major patet per fidem. Minor
probatur. Quia, secundum Augustinum, quodcum-
que corpus potest converti in quodcumque corpus,
sed corpus non potest converti in spiritum. Sed
anima est forma spiritualis. Ergo forma corporalis
ipsius panis non potest converti in animam rationa-
lem.

Confirmatur. Quia anima ponitur a Sanctis et a
Magistris esse in Sacramento Altaris, non virtute
sacramenti, sed concomitative. Sed illud in quod
convertitur forma panis, est sub sacramento virtute
sacramenti. Ergo forma panis non convertitur in
animam rationalem, sed in aliam formam exsisten-
tem cum ea.

Si dicas quod per corpus intelligitur materia cum
dimensione et organizatione ; — Contra. Corpus,
quod assumiturin verbis quibus fitconversiopanis in
corpusChristi, significat substantiam corpoream. Sed
haacdifferentiacorporea, proutcontrahitsubstantiam,
sumilur ab aliqua forma substantiali , sicut et quae-
libet alia differentia generis substantise. Ergo per
corpus in prsadictis verbis positum, intelligitur com-
positum ex materia et forma substantiali , et non
materia cum dimensione. Si dicas, quod fit conver-
sio in animam prout dat esse corporeum ; — Contra.
Terminus conversionisest res vera. Intentionesautem
secundum quas res potest ratione differre a seipsa ,
ut est corporea, et ut est animata, non sunt termini
conversionis, nisi per accidens. Eoruni autem quae
sunt termini conversionis per accidens, qua ratione
unum ponitur terminus, et aliud. Ergo non potest
dici quod forma panis converlatur in animani ut
dat esse corporeum , sieut non convertitur in eam ut
dat esse animatum.

62

LIRUI II. SENTENTIARUM

Confirmatur. Quia conversio non fit in intentio-
nem, sed in rem. Et ideo, si forma panis converti-
tur in animam ut dat esse corporeum, (a) converti-
tur in rem quae estanima;et per consequens, anima
vere esset sub Sacramento visacramenti. Hoc autem
non videtur verum, cum anima non sit ibi nisi per
concomitantiam.

Confirmatur. Quia uniformiter lil conversio panis
in corpus Christi vivum et mortuum. Sed, Christo
mortuo, non fit conversio formae panis in animam
ut dat esse corporeum; quia tunc corpus Christi
non est corpus peranimam. Ergo nec Ghrislo vivenle
fit conversio in animam prout dat esse corporeum.

Confirmatur. Quia ponatur quod aliquis conse-
crasset in die coense, et reservasset illam hostiam
usque ad sabbatum sequens. Tunc qusero : utrum
corpus Christi sit sub illa hostia sacramentaliter, aut
non? Non potest dari quod noii; quia, manente
hostia, videtur manere corpus Christi sub illa. Si
autem ponaturcorpusChristi esse sub bostia, qiuero :
utrum corpus Christi vivum sit sub hostia, aut cor-
pus Cliristi mortuum? Non corpus Christi vivuui;
qiiia tunc non erat vivum. Nec corpus Cbristi mor-
tiiuin, nisi remanserit aliqua forma corporeitatis,
quse fuerat in vivo, in quam facta fuerat illa conver-
sio; quia, si nova forma est introducta in morte, in
quam non fuerit conversa forma panis, illa forma
corporis mortui non esset sub Sacramento, sed solum
materia prima. Ergooportet ponere aliquam formam
corporeitatis in Christo, prseter animam, in quam
fiat praedicta conversio.

Confirmatur. Quia corpus constitutum ex nova
forma introducta, quam tu ponis, non plus fuisset
corpus Christi, quam ignis generatus ex aere cor-
rupto sit corpus aeris; quia utrobique non remanet
aliquid commune, nisi prima materia, generato et
corrupto. Sed ignis generatus ex aere, non est cor-
pus aeris ex quo generatur. Ergo, stante illa hypo-
thesi, illud corpus mortuum, non fuisset corpus
Chrisli ; nec per consequens, si aliquis consecrasset
tempore mortis Christi , (6) convertisset panem in
corpus Christi ; quod est falsum.

Confirmatur. Quia, si corpus constitueretur ex
anima rationali et materia prima, quantum ad esse
substantiale corporeum, tunc corpus sic dictum,
esset commune ad hominem, et praedicaretur de eo,
sicut animal. Sed homo, de corpore quod prsedicatur
de ipso, non potest dicere, proprie loquendo, cor-
pus meum, sed solum, corpus quod ego sum;
sicut necde animali quod praedicatur de ipso, potesl
dicere, hoc est animal meum, sed soluni, hoc est
animal quod sum ego. Ergo corpus in quod con-
vertitur substantia panis, de quo dicit Dominus,
corpus meum , non est compositum ex anima ratio-

(a) non.
(6) non.

Ail. Pr.
Ad. Pr.

nali et ex materia. Relinquitur ergo quod sit com-
posilum ex materia et ex aliqua alia forma substan-
tiali.

Item septimo (a). Si in materia corporis Christi
fuisset introducta nova forma in morte, illa fuisset
forma cadaveris, quse est forma putredinis. Sed non
decuit talem formam introduci. Igitur. Minor pro-
batur : Quia, tali forma introducta, corpus Christi
incepisset putrefieri : quia propria operatio formse
putredinis est putrefacere; forma autem non desti-
tuitur a propria operatione. Sed hoc est contra
Sacram Scripturam, quse dicit (Psalm. 15, v. 10) :
Non videbis Sanctum tuum videre corruptio-
nem. Ergo in morte Christi non fuit introducta nova
forma ; sed remansit prior, quse fuerat cum anima.

Confirmatur. Quia magis congruit ordini naturse,
Deum prseservare materiam sine forma, vel praeser-
vare aliquam formam in ea quse prsefuit in unione,
quam introducere novam formam, et privare eam
propria operatione. Sed prsesumendum (6) est Deum
ordinasse de corpore Christi secundum illud quod
magis congruebat ordini naturse. Ergo tenendum est
q iii kI in materia corporis Christi nulla forma intro-
ducta fuit in morte.

Confirmatur. Quia poenalitates quas Christus
voluntarie assumpsit pro nobis, sunt assumptse ad
complendum opus redemptionis nostrae. Sed prsedi-
ctum opus completum fuit in morte. Ergo istae poana-
litates cessaverunt in morte. Sed forma putredinis
dicit poenalitatem ex peccato originali contractam.
Ergo talis forma non debuit induci post mortem in
corpore Christi.

Confirmatur. Quia ubi natura sufficit, non est
recurrendum ad miraculum. Sed, si nova forma
introduceretur, oporteret postea eam miraculose
corrumpi, in reunione animae ad corpus, in resur-
rectione ; quod miraculum non oportet ponere, con-
cedendo quod nulla forma introducta sit in morle
Christi. Et sic videtur quod in honiine Christo, fuit
formacorporeitatis, alia a forma substantiali.

Tertio loco (y), contra tertiam conclusionem,
arguitur quod in homine, prseter animam intelle-
ctivam, sint alise formse partium hetherogenicarum,
puta ossis, carnis.

Primo (S). Quia, si prseter animam intellectivain
non esset in homine aliqua alia forma substantialis,
sequitur quod carnes, ossa, nervi, sanguis et alise
ejusdem partes organicse, non differrent substantia-
liter specifica differentia. Consequentia patet. Sed
consequens est falsum. Nam hujusmodi partes
habent propria accidentia, et proprias operationes
specifice differentes. Talis autem diversitas acciden-

(a) vel — Au. IV.

(6) preesumendum. — praesciendum Pr.

(y) loco. — prineipaliter IV.

(£) Primo. — Oui. IV.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

63

tium et operationum , necessario arguit diversitatem
formarum specificarum substantialium ; alias nun-
quam posset argui quod aliqua differrent specilice,
in genere substantise ; quod est inconveniens dicere.
Gonfirmatur. Omnis actio, saltem naturalis, cujus-
libet agentis, est in virtule formse substantialis
ipsius. Sed eadem forma non potest esse principium
contrariarum actionum. Ergo ubi sunt contrarise
actidnes, sive operationes, oportet esse plures for-
mas substantiales. Sed in diversis partibus animalis
sunt contrarise operaliones; (iuia cor desiccat, cere-
brum humectat. Igitur in illis partibus suntdiversae
formse substantiales.

Confirmatur. Quia forma prout est in una parte,
non est corruptiva suiipsius, sive suse exsistentice,
in alia parte. Sed operatio cordis intensa, nata est
corrumpere cerebrum , et exsistentiam animse in
cerebro, et e converso. Ergo alia forma substantialis
est illa in virtute cujus est operatio cerebri, et alia
illa in virtute cujus est operatio cordis.

Confirmatur. Quia quando caro abscisa, vel os
ahscisum conjungitur, statim reliquse parti in loco
abscisionis reunitur et reintegratur. Sed lioc non
esset, nisi in carne abscisa remanei-et aliqua forma
substantialis, et aliqusedispositiones supeream fun-
datse , super quas fit animalis reintegratio et unio;
quia alia caro non posset ita reuniri. Igitur, prseter
animam, erat alia forma in carne, antequam absci-
deretur.

Confirmatur. Quia sanguis est in corpore sicut
vinum in dolio. Sed formavini stat cum forma dolii,
et sunt diversa^ formai. Ergo forma sanguinis stat
cum forma carnis, et est diversa ab illa.

Confirmatur. Quia homo nutritur : aut ergo nutri-

tur per hoc quod aliqua forma nutriti educilur de

potentia nutrimenti, et totum aggregatum unitur reli-

quse carni et ossi ipsius ; aut per hoc quod nutri-

mentum spoliatur forma sua, et materia efficitur

sub forma ipsius nutriti pneexsistente. Sed istud

secundum non potest dari. Quia tunc sequeretur

quod ille humor me nulriret, qui plus baberet de

materia, et citius spoliaretur forma sua. Sed hoc est

falsum: quia humor qui me nutrit, est sanguis; et

tamen in corpore bumano est alius bumor plus

habens de materia, et facilius spoliabilis forma sua,

quam sanguis. Ergo relinquitur quod bomo nutritur

per boc quod aliqua ejus forma educitur de potentia

nutrimenti. Sed anima rationalis non potest educi

de potentia nutrimenti vel materise. Igitur, prseter

auimam rationalem, oportet esse aliam formam in

homine, educibilem <le potentia materise. Nec valet,

si dicatur quod anima rationalis, secundum unaiu

rationem educitur, et secundum aliam creatur : —

quia ratio non educitur, nec creatur, sed res; res

autem quse est anima, totaliter creatur; ergo nibil

est dictu, quod anima secundum unam rationem

educitur, el secunduni aliani creatur.

II. Argumenta Scoti. — Contra praedictas con-

clusiones arguit Scotus(4. Sentenl., dist. 11, q. 3).

Primo. Quia, si hostia consecrata in coenaa Chri-
sto, iu pixide fuisset conservata , iu triduo perman-
sisset ihi eadem res primo contenta. Illud autem in
quod primo liebat conversio, non fuit materia prima,
nec accidentia, nec compositum ex materia et ex
accidente; ergo compositum ex materia et forma
substantiali. Illud ergo semper mansisset in triduo.
Sed tunc non erat compositum ex prima materia et
anima intellectiva ; quia Chiislus fuit vere mortuus
in cruce; et ita anima intellectiva vere fuil separala.
Sed non potest esse simul separata et unita cor-
pori.

Secundo. Quia terminus hujus conversionis,
oportet quod sit ens reale ; quia conversio est realis.
Sed anima intellectiva, ut dat esse corporeum,
dislinguendo contra esse intellectivum, secundum
te, uon est esse reale, sed tantummodo quoddam
abstractum per actum intellectus, sicut commune est
aliquid prseter singularia, secundum te. Ergo ista
conversio non potest esse in animam ut dat esse
corporeum ; nec ipsa, ut sic, est terminus bujus
conversionis.

Tertio. Aut illud corpus quod ponis terminum
primum conversionis, est corpus matbematicum ,
aut corpus naturale ; non enim Pbilosophus distin-
guitplura corpora. Si mathematicum, igitur conclu-
dit actu quantitatem ; igitur quantitas esset ibi primo
ex vi conversionis ; nec erit transsubstantiatio , sed
transaccidentatio, si accidens per se requiratur in
termino. Si sit corpus naturale, ergo est naturale
per formam substantialem, vel per qualitatem. Si
primo modo, habetur propositum; quia illa forma
non est anima intellectiva. Si secundo modo, cum
qualitas naturalis prsesupponat quantitatem, adhuc
habetur propositum, quod primus terminus conver-
sionis includit materiam cum quantitate et quali-
tate; etita erit dupliciter ens per accidens, etc.

Quarto. Quia non sunt efficaciora verba super
sanguinem, ({uam siq)er corpus. Sed dicendo, Hic
est sanguis meus, vel calix, non potest ibi fingi
termiuus conversionis sola materia sub modo quan-
titalivo; quia illud non est sanguis, cum sanguis
dicat aliquam substantiam quse generatur ex nutri-
mento sumpto, et est proximum convertendum in
carnem, nec generaretur, nec converteretur, nisi
haberet propriam formam substantialem. Igitur, etc.

Quinto. Quia, cum dicitur, Hoc est corptts, cor-
l»us (a) non ponitur ad distrahendum de veritate
carnis et ossis et hujusmodi, sed potius ut includit
omnes partesejus quod est primo animabile. Sed, -i
diceretur, Hoc est caro , vel , Hoc est os, videretur
esse fictio ponere terminum conversionis esse tan-
tummodo materiam sub modoquantitativo, vel maU-

(a) corpus. — Om. Pr.

64

LlBltl II. SENTENTIAHUM

riam sine forma substantiali. Ergo multo magis est
in proposito, accipiendo corpus ut est quoddam
includens omnia illa, ut hic accipitur.

Sexlo. Quia ista via non solum non salvat suffi-
cienter veritatem Eucharistiae , sed nec salvat veri-
tatem rei contentae in Eucliaristia , seilicet veritatem
corporis Christi ; quia, sicut in exsistentia naturali,
ita et in Eucharistia eratidem corpus vivum et mor-
tuum, ut probatur per multas auctoritates Sancto-
rum. Similiter, nec identitatem sanguinis effusi
super terramde latere Ghristi mortui.

Septiino. Quia non potest regulariter idem effe-
ctus esse aquocumque et a quanlumcumque diversis
agentibus. Sed a quocumque et qualitercumque cor-
rumpatur corpus vivum, dum tamen non resolvatur
in elementa, semper producitur cadaver (oc) idem et
ejusdem rationis ; patet ad sensum. Sed idem non
potest esse proprius terminus actionis illius et istius
agentis. Ergo non est noviter productum per actio-
nem corruptivam ipsius (6) animati, sed est dereli-
ctum. Apparetin speciali : si bos per cultellum, vel
submersionem, vel interfectionem , vel aliis modis
corrumpatur, semper derelinquitur idem cadaver et
ejusdem rationis. Corrumpentia autem hsec et illa,
non sunt nata inducere eamdem formam,et hoc sta-
tim (y), absque omni alteratione praevia; immo, si
deberet eadem talis forma induci, et ab eodem agente,
adhuc (3) videtur uniformis alteratio neeessario prae-
via. Sed hic, quantumcumque difformis alteratio
praicedat ab alio et alio agente, semper sequitur
idem terminus. Ergo in tali cadavere est aliqua
forma, quse prius fuerat simul cum anima, tam in
homine quam in aliis.

Octavo. Quia contradictio est immediata ratio
distinguendi plura sub ente : utpote, si hoc et illud
recipiant contradictionem in essendo ; quia, si hoc
est et illud non est, non sunt idem ens in essendo. Sic
in proposito : forma anima; non manente, corpus et
forma corporeitatis manent; et ideo universaliter,
in quolibet animato , necesse est ponere aham for-
mam qua corpus est corpus, ab illa qua est anima-
tum. Non loquor de illa qua corpus est hoc anima-
tiini iudividuum corporis, quod est genus, et liabens
corporeitatem ; sed loquor de altera parte compositi,
quse (e) nec est hoc individuum, necspeciesin genere
corporis, immo nec in genere substantiae, sed tan-
tummodo per reductionem.
forma.

Ha^c Scotus, in

III. Argumenta Aureoli. Contra praedicla

arguit Aureolus (dist. 34, q. 1 , art. 2).

(x) cadaver. — Om. Pr.
(6) ipsius. — istius Pr.
(y) eamdem formam, et hoc statim.
Pr.
(o) adhuc. — lioc Pr.
(e) qum. — quod Pr.

formam statim

Primo. Omnes, inquit, concedunt quod homo
non creatur secundum carnem, sed solum secundum
animam. Ergo homo secundum carnem generatur,
et est ex traduce. Tunc sic : Aut secundum carnem
est homo ex traduce materialiter, quia sola materia
est ex traduce ;ethocnon : quiatunccaro meaesset ex
pisce, sicut ex patre meo, quia pater meus comedit
piscem , qui conversus est in semen patris mei, quo
me generavit. Aut intelligitur quod caro sit ex tra-
duce secundum esse accidentale, quia accidentia
carnis sunt ex traduce; et hoc non potes tu dicere :
quia, si anima intellectiva uniretur immediate mate-
riae primae, oportet quod in adventu ejus omnia acci-
dentia corrumpantur ; quia, secundum te, accidentia
non habent materiam primam pro subjecto, sed
mediante aliqua forma substantiali, quae corrumpi-
tur, perte, in adventu formae quae est anima. Con-
Qrmatur : quia accidentia consequuntur formam
substantialem ; igitur ab eodem agente a quo sunt
accidentia extraduce, est forma substantialis ; ergo,
si modo manent accidentia (a) qu;e sunt ex traduce,
igitur manet forma quae est ex traduce, vel acciden-
tia erunt sine subjecto. Aut tertio modo, caro est ex
traduce, quia manet forma quae erat secundura esse
formale ; et tunc : vel est caro per animam intellecti-
vam, et sequitur quod non estex traduce, cum anima
iulellectiva non sit ex traduce ; vel est per aliam for-
uiaiii ab anima, et habetur propositum.

Confirmatur. Quia, si forma non est ex traduce,
nec effectus formae est ex traduce. Sed anima, secun-
dum omnes, non est ex traduce ; per te (6) autem,
esse carneum est effectus formalis animse. Igitur
esse carneum, in homine, non est ex traduce. Non
igitur debet dici quod homo secundum carnem sit
a parentibus. Nec Christus ex Virgine, secundum
quod homo ; sed a Deo immediate : quia ab eodem
est effectus formalis et forma ; sed forma est a Deo
immediate; igitur esse carneum et corporeum, in
Cbristo, est immediate a Deo.

Secundo principaliter arguit sic : Materia et forma
realiter distinguuntur, itaquod sunt realitatesdistin-
ct;e, non in actu, sed in polentia, quia in actu sunt
unum, sed in potentia plura. Sed anima et corpus,
secundum Philosophum, se habent ut forma et mate-
ria. Igitur anima et corporeitas sunt realitates distin-
t t;e. Major nota est per Philosophum et Commenta-
lorem, in pluribus locis 7. et P2. Metaphysicx. Sed
minor habetur, 8. Metaphysicx (comm. 1G), ubi
dicitur quod ex anima et corpore fit unum , sicut ex
cera et figura. (Dices quod accipit ibi corpus pro toto
composito. — Contra : Tunc propositio Philosophi
esset falsa.) Item, 8. Metaphysicse (t. c. 7), ubi
quserit utrum nomen significet materiam vel for-
mam, exemplificat, sicut hoc nomen homo, animam

(a) a verbo ex traduce usque ad accidentia, om. Pr
(g) per te. — ex parle Pr.

DISTINCTIO XV. — QUjESTIO I.

vel corpus. Item, Philosopnus, 2. de Anima(t. c. 4),
dividit substantiam in potentiam et actum ; et ibi
dicil quod anima non est materia (a), quia non est
corpus , corpus autem est materia et subjeclum.
Et Commentator, ihidem, comm. 4 : « Corpus est
substantia, quse est subjectum ; » et non loquitur ibi
de toto, certum est, quia totnm non est subjectum.
Unde, secundum eum, anima respicit corpus, sicut
albedo subjectum ; et sicut album non est subjectum,
sed compositum , sic in proposito. Item , 8. Metaphy-
sicx, commento ultimo, dicit quod , « sicut non
accidit quaestio in comparatione figurae cum cupro,
sic in compositione (6) animse cum corpore; anima
enim sic se habet ad corpus, ut figuraad cuprum. »
Item, 2. de Anima, comm. 7, dicit idem. Item, ad
idem, ex diffinitione anim;e, 2. de Anima (t. c. 6) :
Anima est actus corporis organici, physici , etc.
— Respondetur quod verum est conjunctim, scilicet
ralione conjuncti, ita quod corpus accipitur ibi pro
conjuncto ; et hoc probant, quia sequitur infra
(t. c. 10) : Corpns autern non esl abjiciens ani-
mam. — Contra. Ibi investigatur duplexsubstantia,
una quse est materia, alia qu;e est forma ; et ibi
dicit quod corpus est materia et subjectum ; sed
compositum non est materia et subjectum. Item , infra
(ibid.), dicitquod sicut se habet potentia visiva ad
pupillam, sic anima ad corpus; sed pupilla se
habet ad potentiam , sicut et materia ; ergo et corpus
respectu animue. Item, Commentator dicit, ibidein
(comm. 7), quod non est quserenda causa nec ralio
quare ex anima et corpore fit unum, nisi quia hoc
est perfectibile, et illud perfectio. — Ad illud vero
quod dicit Aristoteles, quod corpus non est abji-
ciens animam, — verum est; sed tunc est fallacia
consequentis : corpus non est abjiciens animam,
ergo corpus est compositum. Infertur enim a pluri-
bus causis veritatis ad unam : nam compositum non
abjicit animam, nec corpus abjicit animam, licet
aliter et aliter. Undc aequivocatio est in expositione
Philosophi : nam Philosophus ihi dixerat quod cor-
pus est substantia , quae est potentia respectu animse ;
modo, quia posset sic intelligi, quod corpus sic esset
polentia respectu animse, sicut semen est potentia
ipsum generabile, sic quod abjiciatur forma genera-
bilis, stante forma seminis; corpusautem nonsicest
potentia, quod abjiciat animam istam, dum est actu
forma corporis; ideo, ad hoc designandum, dicit
notabiliter, c.orpus non abjicit animam, hoc est,
quod anima et forma corporis sunt simul, et non se
abjiciunt. Ex quo patet quod auctoritas magis est ad
oppositum quam ad propositum.

Tertio principaliter arguit sic : Si anima daret
esse corporeum, et immediate uniretur materise
primse, vel immediate inforniaret primam mate-

(a) materia. — potenlia Pr.

(6) compositione. — comparatione Pr.

riarn , sequitur quod anima esset actus substantix- in
pura potentia, scilicet (a) materia3, non autem sub-
stantiae in actu. Sed consequens est falsum, et con-
tra Commentatorem, 5. Metaphgsicx, comm. 15,
ubi dicit quod anima est forma entis in actu, ad dif-
ferentiarh aliarum formarum, quae sunt forma entis
in potentia ; unde distinguit ibi forrnas corporum
simpiicium a forma hominis, quse est anima, quia
forrna hominis est forma substantiao in actu, aliae
vero sunt formaa substantiue in potentia materise.

Quarto sic. Philosophus, 1. de Anima (t. c. 25,
54 etseq.), improbat opinionem Empedoclis, ponen-
tis quod anima est forma mixti, conflata ex elemen-
tis. Aristoteles enim probat, ihidem, quod illa opi-
nio non est vera, quod scilicet anima sit harmonia
vel forma mixti , sicut aliae forma}. Tunc sic : Caro
hominis et os sunt formse mixtas , conflatu3 ex ele-
mentis. Sed anima non est talis fornia. Igitur, etc.
Major probatur per Philosophum, 7. MetapJnjsicx ,
et Commentatorem , in fine, dicentes quod caro et
os sunt formae conflatye ex realitatibus elementorum.
Unde, ibidem , dicit quod quaidam sunt forma?
mediie ex realitatibus elementorum ; et tunc subdit :
illae form;e in quibusdam sunt caro, in quibusdam
sunt os, etc. Et Commentator, ibidem, dicit, com-
mento ultimo , quod sicut litteriic componunt sylla-
bam, ita elementa carnem. Minor patet per Philoso-
phum, ubi supra (1. de Anima), contra Empedo-
clem. Et habet Aristoteles contra eum tres rationes.
Prima est : quia nullum compositum ex elementis,
habet dominium super alia ; sed anima movet cor-
pus, secundum plenum dominium ; igitur, etc.
Secunda est : quia enim membra hominis sunt com-
posita ex elementis, ideo operationes membrorum
indigent elementis, ut auris aere, visus aqua, et sic de
aliis ; sed operatio aninue non eget aliquo elemento ;
igitur, etc. Tertia est : quia multae sunt mixtiones
in corpore, puta carnis, etossis, et diversse diverso-
rum membrorum ; sed anima est una ; quare anima
non est mixtio, nec forma mixta. Et Philosophus et
Commentator dicunt, ibi, quod inter omnes opinio-
nes de anima, illa Empedoclis est probabilior; et
hoc non sine ratione, cum appareat quod ex corru-
ptione anim;e corrumpitur mixtio, et econtra. Et
Commentator dicit, ibi, comm. 60 : « Si anima est
aliud a forma carnis (arguit pro Empedocle), quare
corrumpitur corruptione membrorum et harmoniaj
corporis? » Et dicit quod hoc est quia corrumpitur
corrupto quodam alio, scilicet debita disposilione cor-
poris. Item, Commentator, 2. de Anima, comm. 14,
probat quod anima non est mixta : quia omnis
forma de genere mixtorum, de necessitate estgravis
vel levis ; sed anima, secundum eum, non est hujus-
modi ; quod probat, quia alias non esset principium
augmenti in animali. Cujus ratio est : quia omnis

(a) scilicet. — Om. Pr.

IV. — •;

60

LIBRI 11. SENTENTIARUM

talis forma habet mdtum ad unam dimensionem
tantum, ut patet de gravi et levi ; sed anima est
principium motus ad omnem dimensionem, in lon-
gum, latum et profundum. Ex quo patet quod fal-
sum est illud dictum, scilicet quod anima continet
virtualiter formam mixti. Non enim potest esse
principium talium operationum, necsubjectum qua-
litatum, puta gravitatis vel levitatis, quse sequuntur
formam mixti, sed elementnm praedominans. Hinc
est quod dicit Pbilosopbus, 8. Physicorum (t. c. 17),
quod in nobis est duplex motus, unus qui est ex
anima, alius qui est exelementis.

Quinto principaliter arguit. Quia idern non movet
seipsum. Sed anima movet corpus. Ergoejus realitas
est alia a realitate corporis. Vel sic : Si eadem esset
realitas animse et corporis, impossibile esset quod
anima moveret corpus. Cujus ratio est : quia tunc
idem, ratione ejusdem realitatis, esset motor et
motum ; quod est impossibile, apud Philosophum.
Sed anima movet corpus; est enim primus motor in
corpore, secundum Philosophum, in de Motu ani-
malium, et 8. Physicorum (t. c. 51). Et ista est
ratio Commentatoris, 3. Cceli et Mundi, comm. 28,
ubi dicit quod motor distinguitur essentialiter a
molo, in animalibus. tloc idem dicit, 8. Physico-
rum, comm. 18. Et comm. 30, magis expresse dicit
quod anima, quae est motor in animalibus, distiu-
guitura motoper essentiam. Et quia ex boc dicit quod
animal potest movere seipsum per formam suam,
corpora autem simplicia non possunt se movere per
formam suam ; et ibi instat contra se, dicens quod
in corporibus simplicibus forma differt realiter a
materia, igitur ista possunt se movere ratione
formae, et moveri ratione materiae, nec sequitur
quod movens et motum sit idem ; (a) tunc respondit,
quod, licet materia differat a forma, tamen ista non
potest esse motum per se, cum non sit ensactu, sed
potentia; corpus autem, in animali, est ens actu.
Ecce expresse quomodo ibi vultquod corpus motum,
ut distinguitur ab anima, non est materia tantum,
quia tunc ita parum posset moveri ab anima, sicut
materia a forma. — Sed forte ad boc dicetur, quod
anima non movet corpus immediate, sed mediante
potentia, ita quod potentia ejus est primus motor.
Potentia autem est qualitas distincta. Et tuncdicitur
quod corpus, quod dicit compositum ex materia
prima et ex anima, est ens actu. Et boc movetur non
ab anima, quia tunc idem seipsum moveret primo,
sed a potentia animse. Ideo anima movet mediate et
per accidens, sed est molum per se. — Contra. Nul-
lum accidens movet ad utramque partem, nisi pri-
mum movenssitanima respeclu accidentis. — Item :
quia responsio contradicit expresse textui Aristotelis,
qui dicit quod anima, quae est forma, movet corpus,
ideo animal movet se per formam suam. Item, in

(a) et. — Ad. Pr.

de Causa motus animalium, dicit quod anirna est
primum movens; et Commentator, in multis locis,
dicit idem. — Item, boc est contra sensum : quia
videmus corpus animalis simul totum moveri usque
ad indivisibile; unde musculus movetur a spiritu ,
et omnes spiritus moventur usque ad unum pun-
ctum. Et ex hoc arguit Philosophus sic : In hujus-
modi motibus : aut movet ille punctus, qui apparet
immobilis; aut movet totum compositum ex anima
et corpore ; aut anima, et non punctus. Non quidem
punctus; quia motus physicus, est necessario a
quanto. Nec a toto ; quia illud est per se motum.
Ergo movens, necessario est anima, cujus motus
est ad punctum. Et quantum ad hoc, illa non movet
corpus organice.

Sexto arguit sic : Si anima rationalis non diceret
aliam realitatem a realitate corporis , tunc sequuntur
duo inconvenientia, scilicet (a) : quod anima est
extensa; vel quod pes meus esl substantialiter idem
tum oculo ; (6) quia non differunt in materia, nec
in forma (vel non differunt in anima), quia anima
e"sl tota in toto, et tota in qualibet parte. Etiam, si
animanon esset aliud a corpore, non esset aliud esse
animatum ab esse corporeo et carneo ; et sic caro
hominis erit vere tota in toto, et tota in parte, cum
sit caro per solam animam. — Dices quod differunt
per quantitatem. — Contra : aut quantitas ista
exlendet animam, et sicanima erit extensa ; autnon,
et ita effectus formalis ejus non est esse extensum ,
ila quod esse carneum non erit esse extensum.

Septinio. Si anima est sola forma in homine,
quaero : quid est subjectum quantitatis? Aut sola
materia ; et tunc nihil extendetur in homine, nisi
sola materia; et sic sequiturquod ens in pura poten-
tia, erit subjectum accidentis, quod tu negas, et
quantitatis terminatae, quod Philosophus et Com-
mentator habent pro inconvenienti ; quaelibet enim
res prius est ens actu, quam tale accidentale ens.
Aut subjectum quantitatis est totum compositum ex
materia et forma ; et lunc anima necessario erit
extensa. Auttertio, subjectum quantitatis erit mate-
ria cum aliqua alia forma substantiali ; ettunc habe-
tur propositum , quod in homine est alia forma ab
anima. — Dices quod compositum ex anima et cor-
pore est subjectum quantitatis ; nec tamen propter
lioc anima estextensa, sed compositum. — Sed con-
tra. lmpossibile est quod aliquid sit subjectum
formae, et non recipiat effeclum formalem ; non enim
effectus formalis esl aliud a forma, sive formam esse
in subjecto, et subjectum recipere illam formam.
Sed, iii proposito, effectus formalis animae non est
aliud nisi animam corpus informare, et corpus ab
anima informari ; sed effectus quantitatis est esse
quantum partibile, sive partitum. Igitur, si totum

(a) scilicet. — Primum est Pr.
(6) non. — Ad. Pr.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTJO I.

compositum ratione cujuslibet partis est subjectum
quantitatis, quoelibet pars recipiet effeclum forma-
lem quantitatis. — Confirmatur. Quia impossibile
est quod aliqua forma respiciat materiam medianti-
bus dimensionibus, et non sit extensa. Et hsec est
ratio Commentatoris, in de Subslantia Orbis.

Octavo arguit sic. Nutritio est (a) qusedam par-
tialis adgeneratio. Tunc quaero : aut nutritur anima ;
aut accidens ; aut substantia exsistens actu per aliam
formam ab anima ; aut sola materia. Non primum :
quia quod nutritur, per corruptionem potestdeperdi
et abjici ; anima autem non est passibilis et trans-
mutabilis transmutatione physica. Nec potest dari
secundum, scilicet quod accidentia ; quia, secun-
dum Philosopbum, 2. de Generatione , unumquod-
que nutritur, inquantum est quid. Nec potest dari
quod sola materia, per hoc quod sola materia nutri-
menti additur ad priorem formam. Restat igitur
quod illud nutritur, quod potest in substantia sua
perfici et deperdi, sicut compositum ex forma sub-
stantiali quye est alia ab anima et ex materia.

Nono (dist. 30, q. 1, art. 1) arguit sic. Quia in
nutritione hominis, aut alterius animalis, acquiri-
tur nova forma, vel pars formae. Ergo, cum non
acquiratur aliqua pars ahimae rationalis, sequitur
quod in homine est alia forma substantialisab anima
ralionali. Assumpturn probatur. Quaero, inquit, de
propria actione fofmae rei nutriendae : ad quid termi-
natur? Aut enim terminatur ad solam corruptionem
formae alimenti. Et hoc non potest dari, secundum
physicam veritatem. Agens enim non est per se cor-
rumpens : non enim corrumpit, nisi quia generat ;
unde agens non intendit negationes per se, 5. Meta-
physicse, comm. 3; unde repugnantia est dicere
actionem esse tantummodo privativam. Aut secundo,
illa actio terminatur ad copulationem prioris formae
cum materia. Et hoc non potest dici. Tum quia illa
copulatio est relatio ; generatio autem non per se
terminatur ad relationem. Tum quia talis copulatio,
quoe ponitur relatio, non cadit inter formam et mate-
riam. Tum quia agens est extrahens de potentia in
actum, 12. Metaphysicse (comm. 18). Sed per hoc
quod ageret istam copulationem , non esset vere
extrahens de potentia ad actum : quia ibi nihil esset
quod deduceretur de potentia ad actum, sed forte
ibi esset eductio de potentia non unila ad potentiam
unilam ; unde nihil esset ibi eductum de potentia
materiic. Aut tertio, illa actio terminatur ad pri-
mam formam carnis de novo inductam. Sed hoc non
potest dari ; quia nov;e actionis est novus terminus
formalis. Unde restat quod per actionem nutritivae
educaturnova formain actum.

Decimo arguit sic. Uniformiter fit nutritio in
homine el in aliis animalibus. Sed non (it nutritio
in aliis animalibus, sine acquisilione novoe fornue

partialis. Quod patet. Qua:ro enim : aut tota forma
praeexsistens, et informans priorem materiam, infor-
uial noviter materiam alimenti ; aut pars ejus. Si
tota , boc est impossibile : quia, secundum hoc, sen-
sitiva bruti essel indivisibilis et inextensa, sicut
anima intellectiva, et esset tota in toto, et tota in
qualibet parte; quod Philosophus improbat, 1. de
Anima (t. c. 93 et 94), ubi dicit quod hujusmodi
forma est una in actu, et multae in potentia, ad
modum continui ; et exemplum ad hoc manifestum
est in animalibus anulosis. Nec potest dari secun-
dum, scilicet quod aliqua pars formoe prsecedentis
informat materiam advenientem, scilicet alimenti :
quia, in talibus formis extensis, sicut totum corre-
spondet toti , ita pars correspondet parti adsequate ;
quia, sicut tola forma non potest esse forma alterius
simul totius, sic nec pars partis. — Confirmatur.
Quia ita impossibile est quod forma substantialis
migret de subjecto in subjectum, sicut est impossi-
bile de forma accidentali. Tu autem ponis quod
migret ; quia proeexsistens informat noviter novam
materiam. — Item : Secundum te, materia est causa
distinctionis et multiludinis. Igitur alietas materiae
faciet alietatem formae. Igitur oportet quod forma
quse inducitur in ista materia, sit distincta a forma
quoe inducitur in aliam materiam, simpliciter, vel
saltem secundum partem.

Haec sunt argumenta Aureoli , in forma.

Multa alia argumenta liunt ; sed ex solutione prse-
missorum, patet solutio aliorum. Ideo in hoc secun-
dus articulus terminatur.

ARTICULUS III.

DANTUR SOLUTtONES

M

Ad argumenta contra primam
conglusionem

(a) est. — et Pr.

Ad argumenta aliquorum modernorum. —
Quantum ad tertium articulum, restat, cum Dei
adjutorio, ad objecta respondere. Et quidem,

Adprimum contra primam conclusionem, respon-
dit Gregorius de Arimino (dist. 16, q. 2), qui in hac
parte tenet cum sancto Thoma, quod « propter
illam rationem fuerunt moti Manichsei ad ponendum
duas animas in homine, qui, ut ait Augustinus,
10. Super Genesim , cap. 13, cum vidercnt car-
nem sine anima non posse concupiscere, quam-
dam aliam animam, ex alia natura (a) Deo con-
traria, carnem habere putaverunt , unde concu-
piscat adversus spiritum. Sed, ut in 12. capitulo
ait, nonoportet, propter hujusmodi carnis et spiri-
lus repugnantiam , et concupiscentiarum (£) contia-

a natura. — materia Pr.
(g) concupiscentiaruDi. — concupiseentiam Pr.

G8

LIBRI 11. SENTENTIARUM

riarum, diversas animas ponere. Similiter, in lil). 83.
Quaestionum, q. 40 : Ex diversis, inquit, visis,
diversus appetitus animarum est; etsubdit : Non
itaque ob hoc putandum est esse diversas naturas
animarum, quia diversse sunt voluntates , cum
etiam unius animae voluntas pro temporum
diversitate varietur, ete. Et facit ad propositum
tota illa qusestio. Item, Contra Julianum, lib. 6,
ante medium (cap. 44) : Motibus, inquit, suis
anima quos habet secundum spiritum, adversa-
tur aliis motibus suis quos habet secundum car-
nem ; rursus, motibus suis quos habet secundum
carnem, adversatur aliis motibus suis quos habet
secundum. spiritum (a); et ideo caro dicitur con-
cupiscere adversus spiritum, et spiritus adversus
carnem. Ex quibus etiam patet quod unius et ejus-
dem animae sunt plures motns sibi adversantes.
Dicendum igitur quod actus appetondi aliquid , et
actus renuendi illud idem , si uterque sit rationalis,
vel uterque sensualis aut naturalis, sunt contrarii ;
nec unquam simul sunt in eodem homine. Sed actus
appetendi rationalis, non est contrarius formaliter
actui renuendi sensuali, etiam respectu ejusdem
objecti, (6) licet virtualiter sint contrarii. Et istud
patet : quoniam appetitioni rationali contrariatur
renuitio rationalis de eodem objecto , et ista renuitio
rationalis, alterius rationis est a renuitione sensuali
ejusdem objecti ; et quia uni tantummodo unum est
contrarium, 10. Metaphysicse (t. c. 47), sequitur
quod ista sensualis non sit illi appetitui rationali
contraria formaliter, licet virtualiter, utpote quia in
contrarios eflectus est inclinativa. » — Haec Grego-
rius, et bene, nisi quia non ponit tales appetitus
habere diversa subjecta, puta diversas potentias
animae, cum neget potentias animae distingui ab
anima.

Dicitur igitur, consequenter ad principia sancti
Thomae, quod non est inconveniens, appetitus con-
trarios formaliter vel virtualiter, esse in eodem
homine, et in eadem anima, secundum diversas
potentias, ut puta appetitum sensitivum et intelle-
ctivum ; sicut eadem superficies potest essesubjectum
albedinis et nigredinis, secundum aliam et aliam sui
partem. Et potissime, quia appetitus sensitivus non
habet pro subjecto adaequato animam, sicut intelle-
ctivus, cum appetitus sensitivus sit actus totius con-
juncti. Unde argumentum non concludit in homine
esse diversas animas, sed diversos appetitus, et
diversas animae potentias.

Ad secundum et tertium respondit Gregorius,
quod « non apparet ulla impossibilitas quod eadem
anima, circa idem objectum , babeat unum actum
appetendi mere naturaliter receptum, medianlesen-
satione illius objecti et transmutatione alicujus

(a) a verbo rursus usque ad spiritum, om. Pr.
(?) et. — Ad. Pr.

organi corporalis, et alium spontaneum et liberum,
prsevia (a) deliberatione causatum ». — Haec ille. —
Sanctus Thomas diceret quod argumentum secun-
dum concludit quod in homine sunt duae potentiae
appetitivse, non autem duse animae, quia eadem
anima potest simul habere duos actus appetitivos,
secundum duas potentias appetitivas. Et ad tertium ,
diceret similiter.

Ad quartum dieitur quod sensationes sunt subje-
ctive, non in anima sensitiva, nec intellectiva, nec
in aliqua potentia animae, tanquam in subjecto pro-
ximo et totali ; sed proximum et totale subjectum
sensationis est illa pars conjuncti composita ex mate-
ria et forma, quae est subjectum potentiae sensitivae.
Ex quo patet quod neutrum consequens ibidem illa-
tum sequitur, scilicet quod sensatio sit subjective in
anima intellectiva, nec quod anima separata possit
sentire; cum tales actus sint totius conjuncti, sicut
subjecti, et sicut agentis.

Ad quintumdicitGregorius, et bene, quod « anima
sensitiva in homine non est extensa, nec materialis,
sicut nec intellectiva, cum ipsa intellectiva sit sensi-
tiva ».

Ad sextum dicit quod « per idem argumentum
posset probari quod homo, in generando, produce-
ret animam intellectivam ; quia alias, quoad conti-
nuationem suae speciei, esset ignobilioris conditionis
aliis animalibus : narn anima intellectiva, est forma
specifica hominis ; nec alicujus alterius formae gene-
ratio sufficit ad continuationem humanse speciei ».
Respondendo autem ad argumentum , dicit primo,
quod « concedendum est quod homo, in generatione
hominis, producit aliquam animam sensitivam, sicut
multi et magni concedunt. Sed ex hoc non sequitur
quod in homine sint duae animae distinctae, quarum
una sit sensitiva, et alia intellectiva; nam sensitiva
prius introducitur; et, facta ulteriori dispositione ad
animam intellectivam , simul corrumpitur sensitiva,
et infunditur intellecliva ; sicut dicendum est de
aliis formis substantialibus quae praecedunt animam
intellectivam, et similiter sensitivam et vegetativam,
in materia quae disponitur ad intellectivam ; simul
enim cum posterior generatur, prior corrumpitur ».
— Haec ille. — Et concordatcum sanctoThoma, qui
hanc responsionein sententialiter ponit, 4 p., q. 76,
art. 3, in solutione tertii ; et de Potentia Dei , q. 3,
art. 9, in solutione noni ; et in de Anima, q. 14 ,
in solutione principali.

Sed contra istam solutionem arguitur multipli-
citer.

Primo sic : Si forma educta per agens naturale de
potentia materiee, corrumpitur adveniente anima,
ita quod sola anima manet; — Contra. Quia illa
forma non potest corrumpi, nisi ab aliquo agente
naturali. Sed agens naturale non corrumpit unam

(a) prsevia. — prima Pr.

DISTINCTIO XV. - QU^STIO 1.

09

formam, nisi inducendo aliam ; cum intentio natuiw
magis sit ad esse formae inducendse, quam ad non
esse formae abjiciendye. Ergo in instanti introductio-
nis animae, in quo, secundum te, corrumpitur
prima forma, inducitur alia ab agente naturali. Sed
illa non est anima, cuni a solo Deo creetur. Igitur
alia forma substantialis, prseter animain, simui
inducitur cum anitna. Quod autem ab agente natu-
rali corrumpatur pryecedens forma, patet : quia
quod generalur naturaliter, babet naturaliter cor-
rumpi ; sed prima forma fuit naturaliter genita ;
igitur naturaliter corrumpitur; ergo ab agente natu-
rali.

Secundo. Quia nullus potest dici generare solum
corrumpendo, sed inducendo. Sed homo generat
hominem. Ergo hoc est inducendo aliquam formam
exsistentem de essenlia hominis jam generati. Sed
non potest esse quod virtus seniinis hominis inducat
animam rationalem, quse a solo Deo creatur. Igitur
inducit aliquam aliam. — Nec valet si dicatur quod
virtus seminis inducit dispositioneni accidentalem ,
et non aliquani formam substantialein. Quia agens
nalurale non transmutat materiam generando, nisi
inquantum (oc) est in potentia ad esse substantiale ;
imino non transmutat secundum esse accidentale,
nisi natum essef ulterius transmutare ad esse sub-
stantiale. Sed transinutans materiam secundum
quod est in potentia ad esse substantiale, prius trans-
mutat ad formam substantialem. Ergo oportet quod
virtus seminis hoininis inducat non solum disposi-
tionem accidentalem, sed formam substantialem.

Tertio sic. Terminus alicujus productionis est
duplex, scilicet fonna et compositum. Sed iinpossi-
bile estesse eumdeni lerminum generationis et crea-
tionis in homine, accipiendo terminum pro compo-
sito, quod est homo : quia, si ita esset, tunc totus
homo diceretur creatus, sicut totus dicitur genera-
tus; quod est falsum. Nec similiter, accipiendo pro
forma : quia tunc sequeretur quod agens naturale
cooperaretur Deo in creatione ; et per consequens,
quodsimul cum Deo crearet. Ergo, prseter animam,
quee est terminus creationis, oportet ponere aliam
formam, quse sit terniinus generationis.

Quarto. Duie mutationes non terminantur ad
eamdem formam. Sed in productione hominis est
diiplex transmutatio , scilicet creatio et generatio.
Igitur est ibi duplex terminus, et sic duplex forma.
Quod autem ibi sinl duse mutationes, patet : quia
est ibi generatio hominis, et creatio animse, quse
non sunt eadem mutatio; quia agens naturale non
agit nisi educendo de potentia materiae, anima
autein non educitur de potentia materise.

Quinto. Quia diversa agentia agunt ad diversas
formas. Sed Deus et virtus seminis sunt diversa
agentia. Igitur, etc.

(a) inquantum. — quantum Pr.

Sexto. Quia creans nonagit ex supposila materia.
Sed generans agit ex supposita materia. Ergo impos-
sibile est actionem creantis et generantis tenninari
ad eamdem forinam.

Item, arguitur secundo loco (a), quod sensitiva
pnjecedens intellectivam non corrumpatur adve-
niente intellectiva.

Pritno. Quia talis sensitiva se habet ad intellecti-
vam, sicut imperfectuin ad perfectum, et non ut
repugnans; sicut patet de inateria et de forma, et de
potentia et actu. Ergo illa sensitiva pnecedens non
repugnat intellectiva:, sed est dispositio ad eam ; et
sic non videtur quod corrurnpatur. Nec siiniliter
vegetativa, in adventu sensitivse.

Secundo. Omnis corruptio naturalis, est termi-
nus alicujus motus ordinati ad ipsam. Sed nullus
motus praxessit infusionein animse rationalis, (jiii
esset ordinatus ad corruptionem sensitivaj praece-
dentis continue ; immo, praedicta sensitiva promo-
vebatur usque ad infusionem anima:. Ergo in instanli
infusionis non corrumpitur, sed potius perficitur, el
manet cum ej. Quod autcm nullus motiis prsecesse-
rit ordinatus ad corruptionein sensitivae, probatur :
(juia, cum inter introductionem illius sensitivie et
illius intellectivcC fuerit multuni tempus interme-
dium, si aliquis niotus fuisset ordinatus ad corru-
ptionem illius sensitivaa ante infusionem rationalis,
tunc ille motus statim incepisset, quando sensitiva
fuit introducta ; sed hoc est inconveniens, quia ex
hoc sequitur quod illa sensitiva, statini cum fuit,
incepit corrumpi.

Tertio. Quia, si forma inducta virtute seminis
postea corrumpitur, quseritur : a quo corrumpitur
effective? Non enim ab aninia rationali ; quia cor-
rumpens effective, non est forma inducenda, sed
agens inducens formam. Nec sirniliter formaliter;
quia forma corrumpens fonnaliter aliam, babet con-
trarium ; anima autem non habet contrarium, nec
aliqua forma substantialis. Similiter nec comimpitur
a se ipsa; quia nihil corrumpit seipsum, saltem per
se, sed potius nititur salvare se. Nec corrumpitur ab
intluentia cceli : quia nec ab eadem influentia cum
illa qua inducta est illa forma, quia illa influentia
magis conservaret eam quam corrumperet; nec a
contraria influentia, quia non potest assignari ratio
quare influentia cceli sit contraria praecedenti formse
in instanti infusionis animse plus quam ante vel
post. Nec per virtutem generantis particularis, per
quam fuit educta; quia agens naturale senuper pro
movet et conservat suum etfectum, nec unquam per
se corrumpit ipsum. Ergo illa formaa nullocorrum-
pitur; et sic manet cum anima. — Nec valet, si
dicatur quod agens particulare corrumpit eam per
accidens. — Contra. Quia quod lit peraccidens, non
semper lit, sed ut in paucioribus; igitur, si dicta

(a) Item, arguitur secundo loco. — septimo Pr.

70

LlBRl II. SENTENTIARUM

forma per accidens corrumpitur ab agente particu-
lari , hoc non erit semper.

Quarto. Si talis forma in adventu animce corrum-
peretur, frustra induceretur. Sed natura nihil agit
frustra. Igitur forma nou corrumpitur. Quod
autem (a) frustra introduceretur, patet (6) : quia, .si
nihil eorum quae erant in materia, remansit in ea,
in adventu animse rationalis, ita quod sola materia
prima remanet cum aniiua, frustra videretur alia
introduci. — Nec valet, si dicatur quod non frustra
introducitur, quia oportet materiam transire per
illam ad animam ralionalem, licet non maneat ; sicut
non frustra aliquis transit per viam ad terminum,
licet, habito termino, non maneat in via. Contra
hoc enim arguitur. Quia, si natura potest deducere
materiam ad illam dispositionem quae requiritur ad
introductionem intellectivee per viam breviorem,
frustra deduceret eam per viam longiorem. Sed, si
in infusione animse lit resolutio usque ad primam
materiam , natura potest deducere materiam ad
dispositionem necessariam ad introductionem animse
intellectivae brevius quam inducendo formam ali-
quam de menstruo vel semine. Ergo frustra induce-
ret illam formam. Major nota est. Minor probatur :
quia, si fiat resolutio usque ad primam materiam in
infusione animae, dispositio necessaria ad infusio-
nem animae est denudatio materiae ab omni forma ;
sed in corpore seminis vel menstrui lit talis resolu-
tio et denudatio, absque introductione alterius
formse; ergo, si in infusione anima? fiat resolutio
usque ad primam materiam, natura potest brevius
deducere materiam ad dispositionem necessariam
infusioni animge, quam educendo talem formam de
potentia materiee.

Item, arguitur tertio loco, quod in generatione
hominis non fiat resolutio usque ad materiam pri-
mam .

Primo sic (y). Quia perfecte leprosus generat
leprosum, semper vel frequenter. Sed hoc non esset
verum, si fieret resolutio usque ad primam mate-
riam, in adventu animae rationalis. Igitur non fit
talis resolutio. Minor probatur : Quia causa quare
leprosus generat leprosum, non est casus; quia sic
fieret raro ; quod est falsum. Nec materia, quee indif-
ferens est ad quamcumque dispositionem. Nec anima ;
quia illa potest esse forma corporis sani, et est ut in
pluribus. Nec accidentia naturaliter consequentia
aniinam : quia tunc omnis habens animam, esset
leprosus; quod est falsum. Nec influentia corporis;
quia, si alius generasset in eodem loco, generasset
sanum. Nec spiritus decisi cum semine : tum quia
corrumpuntur; tum quia corrumpitur dispositio per
quarn materia erat eis proportionata , propter quani

(a) Quod autem. — quia Pr.
(6) patet. — Om. Pr.

(y) a verbo Iteni , usque ad Primo sic, habct Pr. Unde-
cimo.

proportionem magis nati sunt agere in unam mate-
riam quam in aliam, cum ponatur sola materia nuda
remanere. Sed nihil aliud praeter praedieta potest
esse causa pruedictae infectionis, nisi hoc quod forma
educta de potentia materiae a patre, sive a virtute
seminis patris, manet in adventu animse; nec fit
resolutio usque ad primam materiam. Ergo, si fiat
talis resolutio, non posset reddi causa illius quod
dictum est.

Secundo. Si fiat resolutio usque ad primam mate-
riam, tunc dispositio materiae ad recipiendum ani-
niam et quamcumque formam substantialem , esset
denudalioab oinni fornia. Sed, stante ista hypothesi,
ista dispositio sequaliter invenitur in materia asini
in instanti introductionis formae ipsius, sicut in
materia hominis ; quia utrobique fit resolutio usque
ad primam materiam. Ergo, secundum prsedictam
positionem, aequaliter in inslanti in quo introducitur
forma asini in materia asini, posset introduci anima
intellectiva, sicut in materiam propriani hominis.
Hoc autem est impossibile.

Tertio. Si non remaneret cum anima aliqua
forma substantialis educta de potentia materiae a vir-
tute seminis, sequitur quod in honiine non esset
aliquid vere genitum. Sed hoc est falsum. Igitur.
Major probatur : quia esse anima?, cum sit per crea-
tionem , non est genitum ; nec esse materise primae ,
similiter est genitum, cum sit ingenita, secundum
Philosophum ; igitur, nisi maneat aliqua alia forma,
sequitur quod in homine non sit ahquid proprie
genitum. — Si dicatur quod esse animae est geni-
tum , quia agens naturale disponit materiam ad reci-
piendum ipsam ; — Contra hoc arguitur dupliciter.
Primo : Quia, si ponitur fieri resolutio usque ad pri-
mam materiam, essentia materke, prout considera-
tur sine omni forma, est in maxinia aptitudine ad
recipiendum animain ; sed talem aptitudinem non
dal naturale agens materiae ; ergo naturale agens
non disponit eam ad recipiendum animam. —
Secundo, quia posset aliquis dicere quod immo
disponit, corrumpendo formas impedientes rece-
ptionem animae, arguo sic : Quia, si, propter hoc,
dicitur quod esse animee est genitum, hoc esset quia
agens naturale disponit materiam ad ipsam animam ;
sed hoc est falsum.

Quarlo. Si liat talis resolutio usque ad primam
materiam, nihil est in me a patre meo, nisi materia
prima; nec illa est in me a patre meo, nisi quia
prius fuit in corpore patris mei. Sed prsedicta mate-
ria essentialius fuit in porco, vel in alia re comesta
a patre nieo, quam in patre meo : quia in patre nieo
non fuit sub propria forma, sed sub forma seminis;
in porco autem fuit sub propria forma. Eigo, stante
illa positione, nihil esset in mea patre meo.

Qainlo. Quia, si nulla fonna substantialis, quae
erat a patre in materia ante adventum animae ratio-
nalis, remaneret in materia cum anima rationali in

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

Tl

sua infusione, tunc filius non contraheret a parenti-
bus peccatum originale. Gonsequens est falsum.
Probatur consequentia : Quia talc peccatum non
causatur a materia prima, nec ab anima, nec a con-
junctione ulriusque ; cum hoc totum fuerit in Ghri-
sto, in quotamen non fuit peccatum originale. Ergo
hoc est ab aliqua dispositionecausata in materiaante
adventuiu animae, et manente cum anima; et, si
illa dispositio est 1'orma substantialis, habetur statim
propositum. Si etiam sit accidens, habetur proposi-
tum ; quia illud accidens oportet fundari super ali-
quain formam subslanlialem, immediatius inhae-
rentem materiae quam inhsereant talia accidentia.
— Si dicas quod illae dispositiones simul introdu-
cunlur cum anima, et sequuntur ipsam ; — Contra.
Quia illud quod est contra dignitatem alicujus
formae substantialis et ejus naturalem inclinationem,
non consequitur eam naturaliter. Sed dispositiones
antecedentes tale peccatuin, sunt contrariae dignitati
animae, et contra ejus naturalem inclinationein ;
cum ejus inclinatio naturalis sit ad illud quod esl
bonum secundum rationem, in cujus contrarium
tendit dispositio per quam trahitur peccatum origi-
nale. Ergo dicta1 dispositiones non sequuntur exsi-
stentiam animae in materia; immo pnecedunt; et
consequenter, fundantursuperaliam formam manen-
tem cuin aninia. — Si dicas quod peccatum origi-
nale non est quid positivum, sed tantum est caren-
tia originalis justitiie cum debito habendi eain, et
anima sic. carens non potest tenere vires suas iu per-
fecta obedientia rationis ; — Contra hoc arguitur.
Primo : quia ista positio ponit aliquam dispositionem
virium inferiorum , per quam rebellant rationi ; sed
quod rebellat rationi, non consequitur animam ratio-
nalem ; ergo talis dispositio non sequitur animain
rationalem, sed magis antecedit. Secundo : quia illa
solutio falsum supponit, scilicet quod peccatum ori-
ginale non sit nisi talis carentia justitia? originalis,
et derelictio hominis in suis propriis naturalibus ;
quod est falsum : quia super illud, Homo quidam
descendebat ab Hicrusalem, etc. (Luc, cap. 10,
v. 30), dicit Glossa, quod per illum significatur
genus humanum , quod per peccatum originale fuit
spoliatum gratuitis, et vulneratum in naturalibus;
sed vulneratio naturalium videtur importare, ultra
spoliationem a gratuitis, quamdam dispositionem
positivam inficientem naturam ; ergo originale non
est sola carentia justitiae originalis, etc.

Haec et multa alia argUmenta fiunt contra solutio-
nem dalani.

Ad quorum solutionem, praenoto quaedam dicta
sancti Thomae, 3 quaest. de Potenlia Dei, art. 9,
in solutione sexti, ubi sic dicit : « Generans generat
sibi simile in specie, in quantum generatum per
actionem generantis perducitur ad participandum
speciem ejus; quod quidem fit per hoc quod i\o\\c-
ratum consequilur formam similem generanti. Si

ergo forrna illa non sit subsistens, sed essesuum >it
solum in hoc quod uniatur ei cujusest forma,opor-
tebit quod generans sit causa (a) ipsius formae,sicut
accidit in omnibus formis materialibus- Si autem sit
talis forma, quae subsistentiam habeat, etesse suum
non dependeat lotaliterex unionead maleriam, si< ut
esl in anima rationali, tunc sufficit quod generans
sil cansa unionis talis formac ad materiam, per hoc
quod disponit materiam ad formam. » — Haec ibi.
— Item, in solutione deciminoni , sic, dicil : «. Licet
anima rationalis non sit a generante, unio tamen
corporis ad eam, est quodammodo a generante; et
ideo dicitur homo generari. » Item, in solutione
vigesimi, sic dicil : « Pro tanto in homine non est
duplex esse, quia non est sic intelligendum cor-
pus esse a generante, et animam a creante, quasi
corpori acquiratur esse separatim a generante, et
separatim esse animse a creante; sed quia creans dat
esse animae in corpore, generans autem disponit
corpus ad hoc quod sit particeps hujus esse per ani-
mam, etc. » Multa alia dicit ibi, utilia ad dissolu-
tionem replicarum prius factarum. Unde,

Ad primam replicam, dicitur quod forma quae
praecessit in materia corporis humani animam intel-
lectivam, corrumpitur vel destruitur per agens
naturale, et per agens supernaturale. Per agens
siquidem naturale eorrumpitur, quia per virtutem
seminis paterni. — Et ad liujus improbationem,
dicitur quod tale agens destruit formam priaeceden-
tem , et inducit sequentem, instrumentaliter et
dispositive. Licel enim non sitcausa secundae formae
quoad esse suum absolute, <st tamen causa quod
habeat esse in materia, et quod uniatur materiae, ut
dictum «'st. Deus etiam, qui est principalis causa
introductionis animae intellectivae, est etiam causa
expulsionis praecedentis formae. Et quod homo agat
jnstrumentaiiter ad inductionem animae, testatur
sanctus Thomas, ubi supra, in solutione vigesimi
primi.

Ad secundam replicam, dicitur quod virtus
seminis non solum corrumpit formam praecedentem ,

ii ii esl causa unionis animae ad corpus : et sic non

solum est causa dispositionis accidentalis, verum
etiam forma? substantialis, modo praedicto. Nec
oportet quod liomo, generando hominem , tantam
causalitatem habeat super formam sui geniti, sicul
alia naturalia generantia; quia forma illa non habet
esse a maleria dependens, sicut aliae formae natu-
rales.

Ad tertiam dicitur quod terminus alicujus pro-
ductionis non solum esl forma substantialis, aut
compositum, immo etiam dispositio materiae, vel
unio formae ad materiam. Ideo dicitur quod, in pro-
ductione hominis, totum compositum esl terminus
creationis quantum ad unam sui partem, scilicet

(a) causa. — catim Pr.

72

LIBRI II. SENTENTIARUM

animam, et terminus generationis quoad aliam, sci-
licet quoad dispositiones corporis et unionem formae
cum materia. Similiter, dicitur quod anima est ter-
minus generationis et creationis, aliter tamen et
aliter : quia, quoad esse suum, est terminus crea-
tionis; sed quoad unionem sui cum materia, est ter-
minus generationis. Nec sequitur quod homo, vel
semen hominis concreet. De hoc sanctus Thomas,
uhi supra, in solutione vigesimi primi, sic dicit :
ft Duo agentia disparata non possunt hoc modo se
hahere, quod actio unius terminetur ad materiam,
et alterius ad formam. Hoc autein contingit in duo-
hus agentihus ordinatis, quorum unum est instru-
mentum alterius; actio enim principalis agentis,
quandoque se extendit ad aliquid ad quod non potest
se extendere actio instrumenti. Homo autem est sicut
instrumentum quoddam divinee virlutis. Unde non
est inconveniens, si virtus divina sola faciat animam
rationalem, actione naturce se extendente (<x) solum
ad disponendum corpus. » — Haec ille.

Ad quarlam dicitur quod duoe mutationes totaliter
disparatae , non hahent eumdem terminum (?) ; sed
duse mutationes vel productiones ordinatie ad invi-
cem, possunt hahere eumdem terminum, tamendiver-
simode (y), sicut in proposito. Nam anima rationalis,
est terminus creationis intrinsecus, generationis vero
extrinsecus. Item, potest dici terminus creationis
quoadesse, generationis vero quoad uniri materise,
vel quoad hoc quod ex ipsa et ex materia fiat com-
positum, vel quoad hoc quod participetur a niateria.
Ad quintam dicitur quod non oportet diversa
agentia agere ad diversas formas substantiales. Pos-
sunt enim agere ad eamdem, sed ordine quodam,
quia unum ut principale , aliud ut instrumenlale, et
aliis modis.

Ad sextam, negatur consequentia. Non enim
sequitur quod, si creans et generans diversimode
agant, quod eorum actiones nullo modo ad eamdem
formani possint terminari ; sed solum quod non
eodem modo.

Ad primam secundo loco, dicitur quod, licet
anima sensitiva praecedens, sit dispositio ad intelle-
ctivam quoad suum fieri, non autem quoad suum
factum esse ; ideo non oportet quod simul sint, sed
potius factio unius prsecedat factionem alterius. Nec
oporlet quod otnne imperfectum stet cum perfecto
ad quod disponit, potissime quando ex illis nullo
modo potest fieri (o) unum , nec per se, nec per
accidens, ulputa quia sunt duo actus unius generis
perlicientes eamdem proximani potentiam, ut in
proposito.

Adsecundam, negatur minor; quia sicut altera-
tio praecedens inductionem animee intellectivae ordi-

(a) extendente. — exlendere Pr.
(6) divevsimode. — Ad. I'r.
(y) diversimode. — Om. Pr.
(8) fiei i. — Om. Pr.

nabatur ad ejuS inductionem, ita et ad sensitivae
prsecedentis expulsionem. Necest inconveniens quod
illa sensitiva, statim cum fuit, inciperet corrumpi,
vel potius compositum ex illa et materia ; quia non
ad hoc fuit inducta, ut quiesceret in materia, sed
potius ut esset via ad ulteriorem perfectiorem ,
quasi minus repugnans ultimato termino generatio-
nis. Unde sanctus Thomas, uhi supra (de Potentia
Dei, q. 3, art. 9), in solutione decimi, sic dicit :
« Embrio, antequam habeat animam rationalem ,
non est ens perfectum , sed in via ad perfectionem ;
unde non est proprie in genere vel in specie, nisi
per reductionem, sicut incomplelum reducitur ad
genus vel speciem completi. »

Ad tertiam dicitur ut ad primam. Talis enim
forma corruinpitur a generante particulari. Et ad
hujus improbationem, dicitur quod, hcet generans
intendat promovere et conservare suum effectum
quem principaliter intendit inducere, tamen effe-
ctus non principaliter intentos, et qui sunt disposi-
tiones ad effectum principalem quoad iieri incom-
possibiles illi, saepe destruit ; sicut apparet in blado,
quia natura prius inducit formam herbae, et postea
destruit illam, adveniente forma grani vel floris.
Unde sanctus Thomas, ubi supra, in solutione noni,
sic dicit : (( Aliter est in generatione hominis vel ani-
nialis, et aliter in generatione aeris vel aquae. Nam
generatio aeris est simplex, cum in tota generatione
aeris non appareant nisi duae formae substantiales,
una quu3 abjicitur, et alia quee inducitur : quod totum
lit simul in uno instanti ; unde ante introductionem
formee aeris, semper nianet ibi forma aquae ; nec
sunl ibi dispositiones ad formam aeris. In genera-
tione autem hominis, apparent diversae formae sub-
stantiales, cum primo appareat sperma, postea san-
guis, et sic deinceps, quousque sit forma hominis.
Et sic oportet quod hujusmodi generatio non sit
simplex, sed continens in se plures generationes et
corruptiones. Non enim potesl esse quod una et
eadem fornia substantialis gradatini educatur in
actum. Sic igitur, per virtutem formativam quae a
principio est in semine, abjeeta forma spermatis,
inducitur alia forma ; qua abjecta, inducitur alia. Et
sic primo inducitur aninia vegetabilis; deinde, illa
abjecta, inducitur anima quae est vegetabilis et sen-
sibilis; qua abjecta, inducitur, non per virtutem
praedictam, sed a creante, anima quae simul est
rationalis, sensibiliset vegetabilis. » — Heec ille. —
Similia dicit, in de Anima, qusest. 11, etc.

Ad quartam dicitur quod responsio ibidem data,
bona est. — Et ad illius improbationem, dicitur
negando minorem , scilicet quod natura posset mate-
riam brevius ducere ad dispositionem convenientem
animae. Nec valet probatio ejus. Quia, licet denuda-
tio materiae ab omni alia forma, sit dispositio quae-
dani ad inductionem animae rationalis, tamen non
est totalis , nec praecisa sufficiens ; quia inter formas

DISTINCTIO XV. — QU^STIO 1.

73

quibus materia spoliatur, est certus ordo, sic quod,
post expulsionem unius, oportet advenire aliquam
in certo gradu excedentem eam , et postea aliam
magis excedentem, et sic paulatim procedere de
imperfecto ad perfectum, et non saltare de imperfe-
cto ad perfectissimum. Unde proxima dispositio ad
inductionem animte rationalis, est expulsio aniime
sensitiva?, non autem expulsio formse sanguinis, aut
menslrui , vel animae vegetabilis.

Ad primum tertio loco, dicitur quod causa quare
leprosus, ut communiter, generat leprosum, est
ultima qua: ibi tangitur. Quia agens agit simile,
non solum quoad naturam speciei et accidentia con-
sequentia illam, immo quantum ad accidentia con-
sequentia individuum generans, si virtus sit foitis.
Unde quia semen leprosi, et spiritus in eo conclusi,
et virtus formativa, omnia ista decisa sunt a leproso,
ideo agunt ad similem dispositionem in genito. Et
ad hujus improbationem, dicitur quod, licet infe-
ctio impressa embrioni, dum esset sub forma sensi-
tiva, destruatur adveniente anima rationali, tamen
similis imprimitur virtute seminis in materia vel
corpore cui infunditur anima intellectiva, quia vir-
tus formativa non solum causat dispositiones praece-
dentes animam intellectivam, immo etiam disposi-
tiones illam concomitantes.

Ad secundum patet per preedicta. Quia scilicet
proxima dispositio ad animam intellectivam, nonest
sola spoliatio materiae ab omni forma prsecedente
quocumque modo indifferenti , sed certo et determi-
nato modo : puta, quod ante instans inductionis
animse rationalis, immediate prsecesserit anima sen-
sitiva in eadem materia, et quod in illo instanti
expellatur. Non ergo sola spoliatio materise est dispo-
sitio ad animam intellectivam, sed etiam prsecessio
multarum formarum substantialium. Et sic patet
quod consequentne illatie ibideni non valent, scilicet
quod materia essentialiter sit disposita ad formam
hominis, et ad formam asini : tum quia pra?cessio
aliarum formarum requiritur, tam ad inductionem
animse asini, quam ad inductionem animae rntiona-
lis; tum quia, praeter dispositiones pneeedentes,
requiruntur alia? concomitantes. Et sic non sola spo-
liatio materise est sufficiens dispositio ad animam
hanc vel illam.

Ad tertium, negatur antecedens illud conditio-
nale. Nec valet ejus probatio ; quia, licet materia
bominis non possit proprie dici genita, nec ejus
anima, tamen (a) compositum est et dicitur vere
genitum,non quidem propter generationem alicujus
suae partis essentialis, sed quia generatio est causa
unionis partium ad invicem. Et similiter, licet
anima rationalis non sit proprie terminus generatio-
nis intrinsecus, quasi capiens esse per generatio-
nem, est tamen terminus quasi extrinsecus, quia

(a) tamen. — cum Pr.

unitus materia? per generationem. Conceditur larnen
quod aliter dicitur homo generari quarn asinus ; quia
scilicet forma asini capit esse per generationem ,
forma vero hominis non accipit per generationem
esse simpliciter, sed esse in materia. Et ideo respon-
sio ibidem data, si valeat, debet intelligi quod esse
animae non est generatum, sed tamen per generatio-
nem est materise communicatum, qua generatione
materia est disposita positive et privative ad hoc ut
posset participare esse animae rationalis. — Et ad
priinam hujus improbationem, diciturquod spoliatio
materioe a forma, vel carentia omnis, vel babilitas
ad formam, non est sufficiens dispositio materiae ad
forniam intellectivam ut intellectiva est, quia, prye-
ter hoc, multa requiruntur praecedentia et concomi-
tantia ; licet materia nuda, sit sufficienter, sine alio,
disposita ad formam intellectivam ut dat esse corpo-
reum. Et de hoc alias dictum fuit. — Secunda vero
improbatio procedit ex falso intellectu solutionis.
Nec enim conceditur quod esse animae sit generatum
plus quam aninia per agens naturale ; sed tamen con-
ceditur quod utrumque est communicatum materise
per agens naturale.

Adquartum, negatur consequentia, vel antece-
dens illud conditionale: quia, licet virtus seminis
nullamformam substantialem manentem in homine
produxerit, causavit tamen dispositiones concomi-
tantes animam, et etiam praecedentes ; et sic univit
formam substantialem hominis ipsi materne. Et sic
filius habet animam a patre : quia virtute patris
facta est unio forma? ad materiam ; et tctum compo-
situm, quod est tertia entitas a forma et materia
distincta (a), est veraciter productum per actionem
generantis. Isto modo intelligo illud quod dicit san-
ctus Thomas, ubi supra (de Potentiu Dei , q. 3,
art. 9), in solutione secundi : « Totus, inquit,
homo egreditur de femore patris generantis, propter
hoc quod virtus seminis de femore egredientis ope-
ratur ad unionem corporis et aninue, disponendo
materiam ultima dispositione, quae est necessitas ad
formam ; ex qua unione homo habet quod sit homo;
non autem ita quod quaelibet pars hominis per vir-
tutem seminis causetur. »

Ad quintum, negatur consequentia. Nec valet
probatio ejus. Quia peccatum originale nec causatur
ab anima, nec a materia prinia, nec ab aliqua forma
subslantiali distincta ab anima, nec ab aliquo acci-
dente absoluto. Nec ex unione animse ad corpus cau-
satur effective. Sed dicitur quod illud peccatum con-
sequitur naturam humanam, non absolute, sed
naturam acceptam a primo parente pergenerationem
factani virtute seminis ab illo mediate vel immediate
decisi. Et ideo ab eodem causatur eflfective lale pec-
catum, a quo comniunicatur natura ipsi genito. De
hoc sanctus Thomas, 1" 2", q. 81 , art. L, in solu-

(a) distincta. — Om. Pr.

74

LI13R1 II. SENTENTIARUM

tione secundi : «. Etsi, inquit, anima non traduca-
tur, quia virtus seniinis non potest causare animam
rationalem, movet tamen adipsam dispositive. Unde
per virtutem seminis traducitur humana natura a
parente in prolem, et simul cum natura naturae
infectio : ex hoc enim fit iste qui nascitur cohsors
culpae primi parentis, quod naturam ah eo sortitur
per quamdam generativam motionem. » Item, in
solutione tertii , sic dicit : « Etsi culpa non sit actu
in semine, est tamen ibi virtute natura humana,
quam concomitatur talis culpa. » Item, in solutione
quarti : «. Semen est principiura generationis, quse
est proprius actus naturalis, ejus propagationi deser-
viens ; et ideo magis inficitur anima per semen quam
per carnem jam perfectam, quae jam determinata
est ad personam. » — Ha?c ille. — Similia dicit, de
Potentia Dei, uhi supra (q. 3, art. 9), in solu-
tione tertii , ubi sic : «. Peccatum originale dicitur
peccatum totius naturee, sicut peccatum actuale
dicitur peccatum personae. Undequae est comparatio
peccati actualis .ad unam personam singularem,
eadem est comparatio peccati originalis (a) ad totam
naturam humanam traditam a primo parente, in
quo fuit peccati (6) initium, per cujus voluntatem
in omnibus peccatum originale (y) quasi volunta-
rium reputatur. Sic ergo originale peccatum est in
anima, inquantum pertinet ad bumanam naturam.
Hurnana autem natura traducitur a parente in
liliuni per traductionem carnis, cui postmodum
anima infunditur; et ex hoc infectionem incurrit,
quia fuit cum carne traducta una natura. Si enim
non uniretur corpori ad constituendam naturam ,
sicut unitur angelus corpori assumpto, infectionem
non reciperet. » — Haec ille. — Item, in solutione
quarti, sic dicit : «. Peccatum originale (o) per se
respicit naturam , animam vero ex consequenti. » —
Hasc ille. — Ex quibus patet quod, ad salvandum
quod peccatum originale traducitur a parentibus in
lilios, non oportet lingere aliquam formain substan-
tialem aliam ab aniina intellectiva , concomitantem
eam in bomine ; sed sufficit dicere quod, praeter
animam rationalem , quae est forma partis, est in
boniine forma totius, id est, natura resultans ex
materia et anima rationali, ad quam sequitur pecca-
tum originale, dum communicatur per generatio-
nem naturalem filio a patre. Et cum boc palet quid
sit causa efficiens illius peccati, proxima quidem (e)
semen vel generatio seminalis ; prima vero, Adam
vel ejus voluntas. — Utrum autem peeeatum origi-
nale sit sola carentia, postea videbitur.

Et sic patet ad replicas contra solutionem sexti
principalis contra primam conclusionem.

(a) originalis. — instantis Pr.
(g) peccati. — primum P'-
(y) originale. — instans Pr.
(8) originale. — instans Pr.
(e) quidem. — quia Pr.

Sed quia in praedictis frequenter dictum est quod
virtus seminis, licet non causetanimam rationalem,
causat tamen dispositiones ad eam, non solum pra?-
cedentes, sed etiam concomitantes, ideo contra hoc
arguitur sic a quibusdam.

Primo. Nullum agens potest causare accidentia
consequentia aliquam formam , nisi causet illam for-
mam ad quam illa accidentia consequuntur. Sed
agens naturale non potest causare animam rationa-
lem. Ergo nec accidentia consequentia ad illam. Sed,
secundum te, omnia accidentia quae sunt in homine,
ordine natune sequuntur animam rationalem, quia
non consequuntur aliarn formam substantialem.
Ergo nec senien, nec aliquod agens naturale, potest
esse causa alicujus formae aut dispositionis acciden-
talis exsistentis in bomine; et sic filius nihil habebit
a patre, sicut a sua causa ; quod est falsum.

Secundo sic. Si semen est causa aliquarum dispo-
sitionuin exsistentium in homine : aut illae disposi-
tiones sequuntur animam ordine naturae; aut prae-
cedunt. Si (a) dicas (piod sequuntur; — Gontra.
Quia nec semen, nec virtus ejus, agit aliquid post-
quam reposuit foetum in specie ; sed fcetusreponitur
in specie per animam rationalem ; ergo nibil quod
lit post infusionem aninue , lit a virtute seminis;
ergo semen non causat dispositiones sequentes ani-
mam. Si auteni dicas quod causat disposiliones prae-
cedentes aniniam ordine naturae, babetur proposi-
tum, scilicet quod in honiine sint plures formae ;
quiatalesdispositionesnon fundantur superanimam,
quia prius non fundatur super posterius, sed super
aliquam aliam formam, quae simul manetin homine
cum anima rationali.

Tertio sic. Cujus remotio est causa remotionis
alterius, ejus positio est causa positionis illius alte-
rius; quia, si negatio est causa negationis, et affir-
inatio affirmationis. Sed corruptio sive remotio con-
venientium dispositionum in materia, est causa
separationis animae a corpore. Ergo exsistentia
lalium dispositionum in materia, est causa exsisten-
tiae animse in corpore vel materia; et per conse-
quenSj praecedunt eam ordine naturae in materia.
Hoc autem non esset, nisi fundarentur super ali-
quam formani substantialem inhaerentem materiae
siinul cum anima. — Si dicatur quod illae disposi-
tiones praecedunt ordine naturae animam secundurn
genus causae efficientis, quia tenent formam in
niateria; sed anima praecedit eas secundum genus
causae materialis subjecti ; — Contra. Quia illud
(juod praesupponit animani secundum genus causae
subjectivae, afficit animam ut subjectum ; sed dispo-
sitiones accidentales corporales non afficiunt animam
ut subjectum ; igitur non praesupponunt animam.

Quarto sic. Quidquid sequitur exsistentiam
animae intellectivae in maleria, potest per ipsam

(a) Si.

Om. Pr.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

restaurari semper ad plenum ; cum ipsa sit forma
incorruptibilis , in natura sua nullum patiens detri-
mentum. Sed praedicta accidentia non semper restau-
ranturad plenum, sicut patet de radicali. Ergo non
consequuntur essentiam animse, sed prsecedunt; et
sic fundantur in aliqua alia Ibrma substantiali.

Quinto. Si talia accidentia consequerentur ani-
mam, non possent corrumpi ab intrinseco, nec ab
extrinseco ; et sic nunquam corrumperentur ; (piod
est falsum. Ergo praecedunt eam ; et sequitur illud
quod prius. Antecedens probatur. Quia unumquod-
que illorum non corrumperetur a seipso, ut de se
patet. Nec unum abalio : quia effectus non agit con-
tra naturalem inclinationem causae ; anima autem
est causa omnium illorum accidentium, si omnia
consequunturillam,etnullumpraecedit;ergo nullum
illorum accidentium agit corrumpendo alterum, con-
tra inclinationem animie, quse est omnium causa
conservans. Nec etiam ab anima corrumpentur, quia
habet ea conservare. Nec ab agente extrinseco : quia
agens extrinsecum non corrumpit aliquid, nisi illud
cujus materia habet annexam privationem ; sed, si
sola anima intellectiva in homine immediate infor-
mat materiam primam, materia non habet annexam
privationem ; quia anima, cum sit forma nobilis-
sima, non relinquit in materia quam informat, pri-
vationem , sicut nec forma corporis ccelestis, propter
nobilitatem suam. Ergo, si talia accidentia sequun-
tur animam, non poterunt corrumpi ab aliquo agenle
intrinseco, nec extrinseco.

Sexto. Quia unus puer ab instanti infusionis
animae habel aptitudinem ad longiorem vitam quani
alius. Sed hoc non potest provenire ex parte animae,
qu» est essentialis in omnibus, cum non recipiat
magis et minus; nec ex parte materiae, quae indif-
ferens est respectu cujuscumque complexionis ; nec
ex parte aliquarum complexionum causatarum ab
instanti infusionis animic ab aliquo agente naturali,
quia agens naturale nibil agit in instanti, nisi sit
tale quid terminus alicujus motus, quod non videtur
esse verum de talibus dispositionibus, si ponerentur.
Relinquitur ergo quod hoc sit propter aliquas dispo-
sitiones exsistentes in materia ante infusionem
animse, quae manent cum anima. Et, si ilho dispo-
sitiones sunt ibrmae subslantiales, habetur proposi-
tum ; et similiter, si sint accidentia , quia talia opor-
teret fundari super aliquam formam substantialem
manentem cum eis.

Ad istas replicas dicitur. Et primo,

Ad primam dicitur quod major est falsa, potis-
sime ubi in productione alicujus effectus concur-
runt duae causse agentes, una principalis, et ali.i
instrumentalis. Tunc enim possibile csl formam sub-
stantialem produci a causa principali, accidentia
vero consequentia formam , tanquam dispositiones
sui subjecti, produci a causa instrumentali , in vir-
tute principalis agentis. - — Et ulterius, dicitur quod

major est falsa in casu quo agens aliquod, licet non
sit causa formae quoad ejus esse, est tamen causa
unionis formae cum sua propria materia, tanquam
appropiians materiam lali formae per djspositiones
positivas et privativas,sicutest in proposito de virtute
seminis. Verum esttamen (piod, si accidentia conse-
quentia formam sint subjeetive in ipsa forma, et
non iu subjecto formae, nec in toto composito (sicut
intellectus et volunlas sunt subjective in anima, et
non in materia, nec in composito), tunc major esl
vera. Sed accidentia de quibus loquimur, non suut
hujusmodi; cum talia sint actus totius conjuncti, et
non animae, nec materiae. Potest ulterius diciquod ,
sicut agens naturale, puta virtus seminis, producit
talia accidentia, ita producit formam vel naturam
ad quam sequuntur illa accidentia. llla enim acci-
dentia non consequuntur animam rationalem prae-
cise, sed compositum ex materia et ex anima ratio-
nali ut datesse corporeum, vel esse vivum, aut sen-
silivum, aut hujusmodi ; semen autem est causa talis
compositi et naturae quae dicitur forma totius, puta
humanitatis, vel animalitatis, aut corporeitatis, licet
non sit causa animae quoad suum esse.

Ad secundam dicitur quod illae dispositiones
ordine naturae sequuntur animam. Et ad liujus
improbationem , dicitur quod semen, licet non ai;at
in foetum post repositionem fcetus in sua specie com-
pleta , agit tamen in instanti quo accipit speciem
completam. Tali autem completo, insunt dispositio-
nes (a) quaedam, quae ordine naturae, licet non tem-
poris, sequuntur inductionem formae specificae in
materia ; et potissime tales dispositiones, quae secun-
dum unam considerationem praecedunt formam, ct
secundum aliam consequuntur illam ; cujusmodi est
in proposito, sicut in aliis quaestionibus tactum fuit.
Calidum enim et frigidum,et multae aliac disposi-
tiones, praecedunt animam ut-dat esse hominem;
sequuntur autem eam ut dat esse corporeum, vel
esse vivuni, aut sensitivum. Cum autem dicitur
quod, si praecedunt animam, ergo fundantur super
aliam formam substantialem , etc. ; — dicitur quod
fundantur non super aliam formam, sed super
eanidem ut dat primas perfectiones, puta esse cor-
poreum , vel vivum , non autein super essentiam
animae ut est anima, et ut dat postremas perfectio-
nes. Et de hoc satis dictum est in praecedentibus
quaestionibus.

Ad tertiam dicitur quod responsio ibidem data,
non valet. Sed debet dici totaliter per oppositum,
scilicet quod tales dispositiones sunt priores ordine
naturae, secundum genus causae materialis, ipsa
anima, ul anima est dans postremas perfectiones ;
sunt vero posteriores anima, secundum genus causye
efficientis, tamquam efiectus ejus. Et ideo nil mirum
-i . eis ablatis, anima separatur a corpore; quia cor-

(a) Tali autem completo insunt dispositiones. — Om. Pr.

76

LIBRl II. SENTENTIARUM

pus, eis ablatis, non remanet in sufficienti disposi-
tione ad animam ut anima est , licet tales dispositio-
nes non sint mediae inter materiam et animam ut
dat esse corporeum. Unde, si anima daret prsecise
illam perfectionem , nulla dispositio accidentalis ad
unionem animee cum materia requireretur. Sed quia
anima inseparabiliter dat esse corporeum, et esse
vivum, et hujusmodi (a), ideo requiruntur ad talem
unionem : ita quod anima ut dat esse corporeum ,
praecedit eas, et nullo modo ab eis pneceditur, nec
ordine durationis, nec naturae; ut autem dat alias
perfectiones, praeceditur ab eis in genere causae
materialis , sed praecedit eas in genere causee forma-
lis, et aliquo modo in genere causse efficientis et
finis.

Ad quartam, negatur antecedens pro prima parte,
nisi intelligatur de accidentibus sic sequentibus ani-
mam , quod nullo modo eam pra?cedunt, sicut sunt
jiotentise animse, et earum actus. Secus est de dispo-
sitionibus materialibus, quse secundum unum ordi-
nem natura? prsecedunt, licet secundum alium ani-
mam consequantur. — Potest tamen aliter dici, quod
major habet veritatem , intellecta de accidentibus
consequentibus animam rationalem immediate et de
proximo, illo modo quo propria passio sequitur
suum subjectum, ut sunt potentioe anima^ abstractse
a corpore, sicut intellectus et voluntas. Secus est de
accidentibus consequentibus animam non imme-
diate, sed compositum ex materia et anima ut dat
esse corporeum, aut vivum, aut sensitivum. Unde
apparet falsitas consequentis ; quia, si valeret, uti-
que probaret quod nullus homo posset perdere poten-
tias sensitivas, puta visum, vel auditum, nec vitam,
et multa alia (6), quae consequuntur animam in
materia.

Ad quintam, negatur antecedens illud condi-
tionale. Et ad ejus probationem , dicitur quod una
talium dispositionum corrumpitur ab alia, non qui-
dem tanquam ab agente, sed tanquam a ratione
agendi : sicut humiditas cerebri potest destrui a
calore cordis; et in tali corruptione, agens corrum-
pens non est sola anima, nec solus calor, sed ipsum
cor, quod est pars animalis composita ex materia el
forma , substans calori ; licet ratio agendi principalis
sit anima, et secundaria ratio sit calor. Nec valet
quod dicitur in oppositum. Quia, licet agens natu-
rale non intendat principaliter destructionem sui
effectustotalis, sedconservationem,quandoquetamen
destruit unum particulareni effectum, propter gene-
rationein alterius; sicut ccelum destruit aerem, ut
generetur ignis. Sic in proposito : anima vegetativa
quandoque destruit unam dispositionem animalis,
ut generet contrariam ; tum quia, ut tactum est, in
tali corruptione aliud est agens ad generalionem , et

(a) et. — Ad. Pr.
(6) falsa. — Ad. Pr.

aliud ad corruptionem ; tum quia, dato quod esset
idem agens principale, agit tamen per diversa et
contraria instrumenta. Consimiliter, non valet pro-
batio qua arguitur quod tales dispositiones non pos-
sint destrui ab extrinseco. Dicitur enim quod anima
rationalis compatitur secum privationem alterius
formse, licet forma coeli non compatiatur. Necsequi-
tur quod ideo forma coelestis sit simpliciter nobilior
anima rationali ; sed secundum quid, scilicet in
ratione formse ; quia perfectius informat materiam ,
et terminat ejus appetitum.

Ad sextam dicitur quod illius effectus de quo
argumentum loquitur, vera causa est tertia quae ibi
assignatur, scilicet bonitas complexionis. Ulterius,
dicitur quod illa complexio causatur ab agente natu-
rali , in instanti infusionis animse rationalis, tota
simul. Nec hoc est inconveniens : quia, sicut anima
infunditur in instanti, quia illa infusio est terminus
preecedentis alterationis, licet extrinsecus, ila et
inductio omnium qualitatum animam consequen-
tium ; ideo possunt causari in instanti, potissime
cum omnis resistentia sublata sit in illo instanti. El
de hoc alias dictum est.

Sciendum tamen quod ad istas sex replicas respon-
det Hervaeus, in suo tractatu de Pluralitate forma-
rum.

Et ad primam dicit quod, « si aliqua accidentia
consequantur aliquam formam substantialem ut
causam effectivam completam, nullum agens posset
causare illa accidentia sic consequentia, nisi creando
formam illam. Sed agens quod causat aliqua acciden-
tia consequentia formam substantialem, non ut cau-
sam effectivam, sed ut causam subjectivam (quia
scilicet sustentantur per illam sicut per partem sui
subjecti), non oportet quod causet vel producat illam
formam substantialem. Nunc autem accidentia con-
sequentiaanimam, consequuntuream secundo modo,
et non primo ; quia ipsa est causa subjectiva illorum ,
non autem effectiva totalis. »

Ad secundam dicit quod « semen causat disposi-
tiones ordine naturse consequentes animam, secun-
dum genus causae materialis vel subjectivse. » Et
quando dicitur contra hoc : quia semen vel agens
naturale nihil agit post repositionem , etc, — dicit
quod, « licet habeat colorem, loquendo de post tem-
pore; tamen, loquendo de post natura, falsum est :
quia, licet illud quod causatur a semine, sit poste-
rius (a) anima, vel esse anim;e in materia, secun-
dum genus causae subjeetivae; tamen, secundum
genus causse efficientis conservantis et tenentis for-
inam in materia, est prius ipso esse animse in mate-
ria ».

Ad terliam dicit quod (6) « tales dispositiones
sequuntur secundum genus causae subjectivae, et sunt

(a) posterius. — potius Pr.
(6) quod. — quia Pr.

DISTINCTIO XV. — QU.ESTIO I.

77

ejus effectus isto modo. Ipsse autem econtra sunt (a)
causa effectiva, tenens et conservans unionem animae
cum materia ; ideo earum remotio potest esse causa
remotionis animas a materia ».

Ad quartarn dicit quod « major est falsa. Non
enim oportet quod accidentia quae consequuntur
exsislcnliain animse in materia, possint ad plenum
semper restaurari, licet anima in sua essentia non
patiatur detrimentum. Hoc enim falsum est, sive
ponatur illa accidentia sequi animam ut subjectum ,
sive ut causam efficientem. Quia, si sequantur eam
primo rnodo, planum est ; quia conservatio effectus
plus dependet a causa efficiente, quam a subjecto.
Si etiam sequantur eam ut causam efficientem ,
adbuc falsum est : nam effectus causae incorruptibi-
lis, et non patientis detrimentum in essentia sua,
potesl impediri ; sicut patet de effectibus solis ».

Ad quintam dicit quod « antecedens pro utraque
parte falsum est ». Et ad probationem, dicit quod
« unum illorumaccidentium potest corrumperealiud,
pnecipue de accidentibusqute sunt in diversis parti-
bus subjecti. Nec est inconveniens quod unus effe-
ctus alicujus causae, et praecipue subjectivae, agat
contra alium effectum ejusdem causae. Immo, unus
effectus alicujus causae agentis posset agere non
solum contra alium effectum ejusdem, immo, per
accidens, agere contra exsistentiam suae causae, puta
animae : quia anima, propter suam nobilitatem, et
suarum operationum, requirit bumidum, et subtile,
et calidum satis competenter intensum ad vivifican-
dum ; et hoc intenditur per se; sed per accidens
contingit unum evaporare aliud, vel perdere (6)
aliud. Potest etiam dici quod anima, ut est forma
diversarum operationum, nata est causare contra-
rias et diversas dispositiones in partibus corporis ; et
ideo contingit, ex consequenti , quod illae partes in
se mutuo agant, et se indispositas respectu animie
faciant ».

Ad sextam dicit quod « unus puer babet ab
instanti infusionis animaj quod sit longioris vitae
quam alius, propter dispositiones quae in instanti
infusionis animae inducuntur cum anima ab agente
naturali , quod potuit eas producere in instanti, quia
illud instans fuit terminus preecedentis alterationis
quae ordinabatur ad inductionem illarum dispositio-
num. Et ilhe dispositiones sunt terminus illius alte-
rationis, non quidem terminus intrinsecus, sed
extrinsecus; quia illse dispositiones sunt diversae ab
omni accidente quod prius erat acquisitum in male-
ria, dum allerabatur ». - - Haec Hervaeus, et bene,
nisi quod videtur contradicere dictis et fundamentis
sancti Thomae, qui communiter in hac materia
ponit animam intellectivam, et omnem formam suh-
stantialem, se habere ad dispositiones materiales in

(a) Ipsx autem econtra sunt. — sunt autem ccontra Pr.
(6) perdere. — per Pr.

ratione caus;c efficientis, sicut et ad materiam,
inquantum dat esse actu materiae et omnihus ad
eam pertinentibus, et nullo modo in ratione subje-
cti ; econtravero, ubilibet, dicit talia accidentiadispo-
nentia materiam, sicut et materia quam disponunl,
se habere ad formam substantialem in ratione
causae subjectivac et materialis, et nullo modo in
ratione causae efficientis. Ideo responsio Hervaei in
hac parte non videtur concordare sancto Thomae.

Sic ergo patet ad argumenta contra solutionem
inducta, et quomodo nulla ratio de praedictisconclu-
dit in homine plures esse animas.

Verum antiquitus fiebat, ad hoc probandurn, tale
argumentum : Ponatur enim quod sit unum mon-
strum, habens duo pectora , et duo capita, et totum
duplex usque ad tibiam vel pedem. Illepes animabi-
tur, vel ab utraque anima, vel a nulla ; quia non est
dare a qua magis animetur quam ab alia. Non potest
dici quod a nulla animetur, cum habeat operationes
vitae. Relinquitur ergo quod ab utraque ; et sic in
illo pede sunt duae formae substantiales , scilicet duie
animse. Non ergo est inconveniens duas animas, vel
duas formas substantiales , esse in eadem materia.

Ad hoc argumentum responsum est dudum, quod
in tali casu ubi sunt duo capita et duo colla et duo
pectora, ita quod membra principalia plurificantur,
ad quae sequitur animas plurificari, caeteris membi is
quae sequuntur postea unitis, puta renibus et tibiis,
illud provenit ex hoc quod partes materiae quae deser-
viunt reliquis membris quae uniuntur ad invicem,
conglulinantur in matrice. Nec renes etiam aut pes
talis monstri, in quo fit unio, est ita unus sicut in
uno homine; immo semper apparet unus radius vel
linea in loco conjunctionis, in quo utraque pars
materiae quse debehat sequi distinctionem illorum
capitum et pectorum, conjungitur et conglutinatur.
Et tunc dicitur quod anima quae vivificat caput et
pectus quae sunt ad unam partem illius monstri,
vivificat illam partem renum et pedis quae nata erat
sequi illud caput et pectus, et non totos renes, vel
totos pedes. Et sic, alia anima quae est in alio capite
et pectore, vivilicat aliam partem renum et pedis
quae nata erat sequi aliud caput et pectus, et non
totuni. Quando ergo quaeritur : aut utraque anima
vivificabit illum pedem, aut altera tantum , — dico
quod utraque : non tamen ita quod quaelibet earum
vivificet totum pedem ; sed una anima vivificabit
unam partem illius pedis, illam scilicet quae nata
erat sequi ad illud caputet pectus quae principialiter
vivificantur ab illa anima ; et similiter, alia anima
aliam partem. Et sic non sequitur quod in eadem
parte materiae sint eluae formae substantiales. Et sic
ille pes erit unus continuitate, propter conglutina-
tionem utriusque partis materiae deservientis utrique
animae , sed non ex unitate formae : sicut si lieret
unus scyphus ex auro et argento, esset unus conti-
nuitate, sed non forma ; sicut enim dicit Philoso-

78

LIBRl II. SENTENTIARUM

phus, 5. Metaphysicse (cap. de Uno), aliud est
esse unum continuitate,et esseunum forma.'

§ 2. - - Ad argumenta contra secundam
conclusionem

Ad argumenta Aureoli. — A<1 primum con-
tra secundam conclusionem, respondit Gregorius de
Arimino (dist. 15, q. 1, art. 2), negando antece-
dens. Et ad probationem, dicit quod « nec illse partes
aquae sunt aqua quse dicitur elementaris, nec i 11 1
cineres sunt terra, nec illi fumi sunt aer; et ideo in
nullum trium elementorum resolvitur. Non resolvi-
tur etiam in ignem, sed ignis ex eo generatur. Quo-
modo autem ignis possit ex ligno generare cineres,
est alia quaestio, non pertinens ad propositum ». —
Hoec ille. — Et hsec solutio est eadem cum solutione
illa antiqua Hervaei, dicentis quod « mixtum dicitur
resolvi in elementa, non tantum propter primam
materiam elementorum remanentem in mixto, nec
propter formas elementorum ibidem remanentes,
sed propter qualitatem mediam , in qua, virtute
dicuntur manere elementa sive qualitates elemento-
rum simplices, et, qua (a) corrupta, iterum gene-
rantur. Ul>i sciendum est quod mixtio non fit, nec
mixtum, boc modo quod scilicet formse elemento-
rum, una vel plures, remaneant in mixto, nec pro-
pter boc quod qualitalcs simplices elementorum se-
cundum suas essentias intense vel remisse remaneant
in mixto ; quia, dato quod tales qualitates sic rema-
neant, non tamen, propter boc, illud cujus essent,
esset (6) mixtum. Sed mixtum et mixtio propter boc
fit, quod ex elementis ad invicem conjunctis, et per
mutuam actionem ad invicem corruptis, quanlum
ad esse substantiale , et quantum ad accidentale,
resultat virtute alicujus agentis alterius ab elemen-
tis, per se intendentis generationem alicujus mixti,
aliquod mixtum, et aliqua qualitas media inter
extrema, differens ab eis, non sicut remissum ab
intenso, sed specifice, sicut rubedo differt ab albe-
dineet nigredine. Verbi gratia : mollities resultat ex
bumido et sicco commixtis, quae differt specifice ab
utroque; et utraque qualitas, scilicet bumiditas et
siccitas, dicuntur manere virtute in mollitie, non
tamen secundum essentias suas intensas aut remis-
sas, sed quia aliquid convenit mollitiei ex natura
humidi , sicut facere illud cujus est cedere tangenti,
cL aliquid ratione sicci, sciliccl quod illud non est
fiuidum, vel quod cedit absque divisione superfi-
ciei : ita quod in tali qualitate media non est coni-
positio plurium partium secundum rem, sed solum
secundum (y) rationem; quia talis qualitas media
habet aliquid inquantum convenit cum unoextremo,

(a) qua. — contra Pr.

(6) esset. — Om. Pr.

(y) secundum. — Om. Pr.

et aliud inquantum convenit cum alio. Et talis qua-
litas mcdia, est propria dispositio mixti, et diversi-
ficatur in diversis mixtis ». — Haec Hervseus. — Et
sciendum quod nec Gregorius nec Hervaeus conce-
(lunt mixtum proprie resolvi in elementa, hoc modo
quod scilicet qualuor elementa, aut aliquod ex illis,
mox possit extrabi de rnixto sine nova generatione
substantiali ipsius elementi et corruptione mixti,
quasi forma elementi secundum suam essentiam,
vel aliquid essentiae suse, praecesserit in mixto. Sed
talis resolutio intelligenda est sic, quod scilicet quod-
hbet tale mixtum potest immediate corrumpi in
unum vel plura elementa, et quodlibet elementum
potest immediate generari ex tali mixto; quia est in
potentia proxima actui in tali mixto, potius quam
aliquod mixtum in alio. Et ideo talis generatio ele-
menti non videtur ad sensum nova generatio, sed
quasi extractio rei prius actu exsistentis de occulto
ad publicum ; cum tamen in rei veritate sit vera et
propria generatio elementi.

Nunc igitur, ad formam argumenti, dicitur quod
ideo mixtum potest resolvi in quatuor elementa,
quia continentur virtualiter in mixto. Et ad bujus (a)
improbationem, dicitur quod non (6) est simile de
continentia qua intellectivum continet vegetativum
et sensitivum, et de continentia qua mixtum conti-
netelementa : quia intellectivum non continet vege-
tativum et sensitivum in potentia passiva, prOxima
vel remota, sed solum in potentia quasi activa, quia
scilicet potest omnia quae vegetativum et sensitivum
possunt, et aliquid ultra ; sed mixtum continet ele-
menta in polentia non (y) pure activa, sed magis
passiva. Unde sanctus Tbomas, in tractatu de Natura
materise (cap. 8) : « Yidemus, inquit, quod alio
modo fit simplex ex mixto, et alio modo aliquid tit
ex materia prima. In materia prima enim nihil est
de actu formee educendae de ea : sicut nec in aere
est aliquid de forma phialae, antequam pbiala fiat;
et in ligno similiter nibil est de lecto, antequam
fiat; sic enim se habet materia prima ad illa qua?
fiunt ex ea, sicut argentum ad statuam, et lignum
ad lectum, ut dicitur, 1. Physicorum (t. c. 69). In
mixto vero formse miscibilium manent secundum
virtutem. Virtus autem ad actum pertinet. Et ideo
in mixto est unde agatur ad generationem alterius
miscibilium, secundum quod virtus unius miscibi-
lium vincit super proportionem in qua salvatur
forma mixti. Unde, corrupto mixto, generatur cor-
pus simplex : in bac namque transmutatione fit
spoliatio omnium quse erant ipsius mixti, nec ali-
quid manet nisi materia primatantum. Sed ingene-
ratione ipsius mixti non fit spoliatio simplicium
usque ad materiam primam ; aliter virtutes simpli-

(a) liujus. — hujusmodi Pr.
(g) non. — Om. Pr.
(y) non. — activa Pr.

niSTINCTlO XV. — QU/ESTIO I.

m

cium non manerent in mixto; nunc autem manent.
Undo non est corruptio simpliciter, per quam fit
generatio compositi, cum elementa non corrumpan-
tur penitus : idem enim est de materia disposita per
aliquam alterationem factam circa ipsum subjectum,
et de mixto; tunc enim virtus formie inducendae est
in ea. Unde potentia sua non est adeo remota al>
actu formse, sicut ante alterationem : ante namque
alterationem ipsa materia erat in potentia remota ab
actu ; inchoata vero alleratione, incipit potentia
appropinquare actui. Sic, vincente altero miscibi-
lium, appropinquatur ad actum simplicis elementi.
Cum vero alteratio magis et magis intenditur, plus
et plus acceditur ad actum. Unde, completa allera-
tione, rnateria (a) in actu constituitur. Aliaest igitur
potentia materia? nudae et nondum alteratae, a poten-
tia mixli, in qua est virtus alterativa ; unde hoec est
propinquior actui quam illa, et perfeclior, quia
masjisacciditad actum suum. Si iffituresset in mixto
essenlia formae elementi simplicis, quod est impos-
sibile, statim unico actu virtutis suse fieret per se
exsistens : esse enim est propinquissimum essen-
tiae formse (6), licet ab invicem differant. Ideo, licet
propinquior sit potentia in qua miscibilia sunt in
mixto actui suo, quam potentia materioe nudae, in
qua nihil esl de actu, alteratione tamen indiget ad
hoc quod hicc potentia actui suo conjungatur. Unde
miscibilia tunc (y) sunt in mixto (3) in potentia
maxime propinqua actui, quando mixtum est in
optima sui proportione ; sed tunc maxime elongata
sunt ab actu suo in tali genere ; non tamen tantum
distant sicut potentia materise nudoe. » — Haec ille.
— Ex quibus patet quod ideo ex mixto potest gene-
rari corpus simplex, quia est in eo non secundum
suam formam substantialem, sed secundum suam
virtutem. Et sic materia mixti est in potentia pro-
xima ad formam elementi, licet non sit in potentia
propinquissima,

Ad aliam improbationem hujus rationis, qua pro-
batur quod continentia talium qualitatum elementa-
rium non possit esse ratio resolutionis, etc. ; et
arguitur quod lunc ignis agens in lignum generaret
aquam et aerem, si talis resolulio fiat ratione sym-
boli, etc. ; — dicitur primo, quod inter mixtum et
elementa est plus quam symbolum : tnm quia qua-
litas mixti continet in virtute totam virtulem ele-
menti, non solum alteram qualitatem ejus; tum
quia forma substantialis mixti continet in virtute
formam substantialem elementi. hleo argumentum
non improbat integram responsionem nostram, sed
capit eam imperfecte. — Secundo potesl dici, ul
prius, quod arguens supponit falsum, scilicetquod

(a.) materia. — materix Pr.
(S) formse. — Om. Pr.
(y) tunc. — Om. Pr.
(8) non. — Ad. Pr.

in combustione ligni fiat resolutio in aquam elemen-
larem, vel quod, si fiat in aquam elementarem,
quod illa resolutio fiat sine nova generatione aquae;
unde dicitur quod, dum ignis comburit ligna,
potest utique separare per viam compressioni-, vel
alio modo, humores adhaerentes ligno per viam con-
tiguitatis. Sed hsec non est resolutio rnixti in ele-
menta ; quia ille humor prius erat in actu, nec ullo
modo erat pars ligni. Conceditur tamen quod ignis
potest generare aliquem humorem ex ligno, licet
humor ille sit contrarius igni in una qualitate. Et
hoc de necessitate habet concedere arguens, immo
quod potest generare aquam , vel producere aquam.
Quod patet : quia ipse ponit quod in illo ligno de
quo loquitur, est aliqua realitas forma? aquoe, non
tamen completa; immo caret propria terminatione,
ut ejus verbis utar, nec habet nomen, nec diffini-
tionem formie aquae; et post combustionem illius
ligni, dicit quod est vera aqua. Tunc arguitur sic :
Ante istam combustionem et resolutionem, per te,
non est ibi vera aqua, et post illam combustionem
et resolutionem est ibi vera aqua, et forma illa
incompleta acquisivit suum complementum ; ergo
per actionem alicujus (a)agentis; non autem alte-
rius quam ignis; igitur ignis dedit complementum
formse aquae, et de aqua incompleta et in potentia,
fecit aquam completam et in actu. Quanta igitur
facilitate ipse ponit quod ignis potest facere de aqua
incompleta aquam completam, ita potest alius con-
cedere quod ignis propria virtute potest generare
aquam ex ligno, vel alium humorem ; sed hoc erit
de per accidens.

Ad confirmationem ibidem factam, qua quaeritur
quomodo differt resolutio a eorruptione, — dicitur
quod, cum ex mixto fiunt elementa, utique est ibi
vera generatio elementorum, et vera corruptio mixti ;
tamen talis corruptio dicitur resolutio potius quam
corruptio qua (6) unum corpus simplex corrumpitur
in aliud, vel unum mixtum in aliud mixtum, hac
ratione, quia scilicet elementa praeexsistebant in
mixto in potentia proxima, non autem unura sim-
plex in alio; nec unum mixtum in alio, modo prius
exposito. Et sic patet quod corruptio et resolutio dif-
ferunt sicut superiuset inferius, quia scilicet omnis
resolutio est corruptio, sed non omnis corruptio est
resolutio, et hoc, loquendo de resolutione substan-
liali ipsius compositi. Cum autem dico quod nulluni
mixtum est in alio mixto in potentia ita proxima
sicut elementa sunt in mixto, intelligo hoc de mixto
quod natum est generari ex alio per viam alteratio-
nis proecedentis ; quod dico, ad excludendum ea quae
generantur per solam divisionem totius continui in
parles integrales. Item, intelligo de mixtis habenti-
bus completam speciem , et non se habentibus per

(a) alicujiis. — illius Pr.
(o) qua. — quia Pr.

80

LIBRI II. SENTENTIARUM

moduni vise ad aliud ; quod dico, ad excludendum
formas embryonum et cadaverum.

Ad secundam confirmationem , dicitur quod Ari-
stoteles ponit mixtum componi ex elementis, et
resolvi in illa, non eo modo quo arguens sibi impo-
nit, sed alio modo superius exposito : quia scilieet
aliqualiter manent in mixto, et nata sunt generari
ex mixto, et extrabi (a) de illo, sicut de boc in quo
sunt in proximapotentia, licet non in actu substantiali.

Ad secundum principale respondet Gregorius
(dist. 15, q. 1, art. 2), dicens quod « non omnia
corpora mixta nutriuntur, ut patet de lapidibus et
metallis. Item : non omnia quae nutriuntur, nutriun-
tur ex igne, aqua, terra et aere ; sed qusedam ex
aliis corporibus, qusedam ex aliquo vel aliquibus
borum ». Item, dicit quod « non est intelligendum
ea quae nutriuntur esse ex illis ex quibus nutriun-
tur, isto modo quod illa ex quibus nutriuntur, secun-
duin suas formas ingrediantur constitulionem nutri-
torum; alias homines constarent ex vino, pane,
herbis et aliis innumerabilibus quae sumuutur iu
alimentum ; sed quia illa in substantias nutritorum
convertuntur, et ex similibus, multis intervenienti-
bus transmutationibus, generata sunt. Unde patet
quod argumentum nullius est efficaciae ». — Hsec
Gregorius, et bene. — In idem redit illud Hervsei,
dicentis quod « mixta nutriuntur ex elementis tan-
quam ex materia transeunte, et non permanente. Et
illo modo etiam suntex elementiscomposita et facta».

Ad tertium dicit Gregorius, quod « mixtio potest
sumi tripliciter, et similiter mixtum. Nam ad gene-
rationem alicujus mixti plures concurrunt transmu-
tationes : quoniam primo miscibilia dividuntur in
partes, et illse invicem congregantur, et juxtaponun-
tur; deinde mutuo alterantur, et inde continuantur;
postremo ipsa corrumpuntur, et nova substantia
generatur. Potest igitur mixtio primo modo accipi,
pro congregatione et juxtapositione partium misci-
bilium praecise (6); et talis mixtio non est generatio.
Secundo modo, pro alteratione miscibilium, et unione
et continuatione eorum ; et nec sic est generatio sim-
pliciter proprie dicta. Tertio modo, potest sumi pro
generatione consequente praxlictas mixtiones; et sic
est proprie generatio. Differt tamen a generatione in
communi : quia non omnis generatio prsesupponit
ejusmodi prsecedentes mixtiones ; et ideo non omnis
generatio est mixtio, sed omnis mixtio sic dicta, est
generatio ». Ulterius, dicit quod « nec in mixtione
primo modo dicta, aut secundo modo, miscibilia
simpliciter corrumpuntur; sed essentialiter sunt in
tali mixto, seu aggregato. Sed non sic vertitur quae-
stio ista de mixto, sed de mixto mixtione tertio
modo dicta; et in tali utique miscibilia simpliciter
corrumpuntur. Quaa, si dicantur non corrumpi vel

(a) extrahi. — retrahi Pr.
(g) praecise. — prxcipne Pr.

manere, improprie dictum est, vere tamen, ad sen-
sum Philosophi , qui ideo dicit illa non corrumpi
totaliter, quia quod generatur ex ipsis et manet, est
medium inter illa, non per participationem , sed per
convenientiam : convenit enim in propriis qualitati-
bus cum illis miscibilibus, plus quam illa inter se,
et per consequens etiam in forma quam tales quali-
tates consequuntur, et similiter etiam in operationi-
bus provenientibus ex qualitatibus illis ; et quia
potest per suas qualitates in operationes aliquo modo
similes, ideo dicitur continere illa in virtute, et
etiam illorum virtutem salvare y>. — Heec ille, et
optime. — Ettunc, ad improbationem hujus respon-
sionis, qua infertur quod simili modo, cum ex aere
generatur ignis, posset dici quod aer non corrumpi-
tur, quia manet qualitas symbola, etc, — negatur
consequentia : quia forma aeris non manet in igne
in potentia proxima, sed multum remota, ut dictum
fuit ; nam ignis habet in actu siccitatem repugnan-
tem formaliter humiditati aeris, mixtum autem non
habet qualitatem contrariam qualitati alicujus ele-
menti, ita formaliter sicut duoelementa ad invicem.
Item, quia non tota virtus ignis, nec ejus forrna
substantialis manet virtualiter in aere, sicut in mixto ;
ideo non est simile. Per idem patet quod non ita
potest dici quod in illo casu aer remaneat in igne
sicut elementa in mixto. Dicitur tamen quod, tam
in primo casu quam in secundo, est vera generatio,
et vera corruptio.

Ad confirmationem , dicit Gregorius quod « non
ideo prsecise gutta vini non miscetur mille amphoris
aqua? quia corrumpitur, sed quia convertitur in
aquam. In vera enim mixtione, nullum miscibilium
manet, neque unum in aliud convertitur; sed omnia
corrumpuntur, et convertuntur in quoddam medium
commune. Et istud patet ex littera, si auctoritas
plene allegetur. Ait enim sic : Solvitur enim species,
et transmutatur (<x) in communem (6) aquam.
Et iterum, iminediate sequitur (t. c. 89), ad propo-
situm : Cum autem potentiis xquantur, tunc
transmutatur utrumque in dominans ex sui
natura; non generatur autem alterum horum,
sed medium ». — Haec ille.

Ad quartum patet ex solutione primi. Nam ele-
menta non sic sunt in mixto, sicut in nuda potentia
materiee, sed sicut in materia proxima, non tamen
propinquissima. Unde sanctus Thomas, ubi supra
(de Naturamateriie, cap. 9), sicdicit : « Facile est
videre triplicem potentiam in qua aliquid dicitur
esse, scilicet : potentiam materise nudae, in qua
niliil est de isto quod de potentia educitur in actum ;
potentiam mixti, vel materiae quse est in alteratione,
in qua, Iicet essentia formse non sit, virtus tamen
ejus ibi est ; potentiam totius, secundum quam par-

(a) esse. — Ad. Pr.

(6) communem. — Om. Pr.

DISTINGTIO XV. — QU^ESTIO I.

81

tes sunt fn toto, quae est maxime actui propinqua,
etc. » — Haec ille.

Ad quintum dicit Gregorius, quod « illa diffinitio
mixtionis del)et intelligi de mixtione secundi modi,
non tertii. Potest etiam intelligi de tertia illud
dictum ; et tunc debet exponi : mixtio est miscibi-
lium alteratorum unio, unio, inquam, in (a) uno
effectu communi medio et convenienti. Aliter, et
non minus bene, potest dici quod mixtio ideo dicitur
unio, quia prsesupponit talem unionem ; ita quod
illa praedicatio non intelligatur per essentiam , sed
per concomitantiam. Advertendum tamen quod non
omne quod dicimus mixtum, prsesupponit talem
mixtionem ; et ideo non omne mixtum dicitur
mixtum (6) propter hujusmodi mixtionem, sed pro-
pter convenientiam et sequivalentiam ejus ». — Hsec
ille. — Quare autem dicat hoc, ratio est, quia,
secundum eum, et Augustinum, 3. Super Gen.,
cap. 42, aliqui pisces ita generati sunt ex aqua, et
non exaliquo alio elemento. Quod utrum sit verum,
non est ad propositum. — Tunc, ad improbationem
hujus responsionis, qua quseritur, Utrum illa forma
niixti quse eminenter continet formas elemento-
rum, etc, — dicitur quod formse elementorum
nullo modo manent secundum suas essentias in
forma mixti. Cum hoc tamen stat quod illudsitvere
mixtum : tum quia elementa conversa sunt in illud,
et istud generatum est immediate post illorum cor-
ruptionem ; tum quia virtus eorum manet in mixto;
tuvn quia formae elementorum remanent in mixto in
potentia proxima, ut ex illo possint generari ; non
sicest de vegetativo et sensitivo respectu intellectivi,
nec de perfectionibus creaturarum respectuDei.

Ad confirmationem, dicitur quod in mixtione
tertii modi est vera corruptio elementorum , et vera
generatio mixti, licet Philosophus distinguat inter
mixtionem et generationem et corruplionem. Quod
facit, tum quia triplex est mixtio, etsolum in tertia
est generatio et corruptio , non autem in prima nec
secunda; tum quia in generatione elementi ex ele-
mento, vel mixti ex mixto, est generatio et corru-
ptio, non tamen mixtio nec resolutio ; tum quia in
tali mixtione elementa remanent in potentia proxima
in illo quod ex eis generatur, ideo non dicuntur
omnino corrumpi ; et similiter, quia in tali resolu-
tione non cducuntur de potentia multum remota,
ideo non dicuntur omnino generari ; licet in primo
casu veraciter corrumpantur, et in secundo veraciter
generentur. Et ideo mixtio et resolutio distinguun-
tur a generatione et corruptione, quia non semper
sese concomitantur; et, si aliquando sint idem, hoc
est per accidens, et non per se.

Ad sextum respondet Gregorius, dicens quod
« nec ignis, nec aliquod aliorum trium corporum,

est alicujus substantiae quae sit per se unum elemen-
lum, secundum illam diffinitionem elementi ; sed
sic solsc causae intrinsecae rei, scilicet materia et
forma, sunt elementa ipsius. Et si adliuc amplius
contrahatur ad illud in quod etiam res resolvitur,
sola materia rei est ejus elementum. Ista patent per
Commentatorem, ibidem. Et si quaeratur propter
quid ista quatuor prima corpora vocantur elementa
respectu aliorum, — dico quod propterea quia : vel ex
eis alteratis prius et mixtis, et tandem corruptis,
alia immediate generantur; vel ex eis quae sunt
immediate ex illis sic genita: quamvis non omnia
alia corpora ex eis sic generata sint; et nec omnium
isto modo dicuntur elementa, sed multorum ». —
Hacc Gregorius, et bene. — Potest etiarn dici quod,
licet illa diffinitio conveniat quatuor corporibus sim-
plicibus, ex hoc non sequitur quod elementa maneant
in mixto sub formis propriis, licet aliqualiter
maneant. Et hoc etiam habet arguens dicere, cum
non ponat aliquam formam elementi retinentem
nomen et diffinitionem et complementum formae
elementaris remanere in mixto, sed quamdam ejus
partem. Et sic ipse, dum vult omnia elementa esse
in mixto, nullum ponit in mixto, nec salvat diffini-
tionem elementi ad litteram.

Ad septimum dicit Gregorius, et ad confirmatio-
nem, quod propositio in qua fundatur, scilicet quod
sicut se habent illae duae litterae b et a ad hanc syl-
labam ba , quod ita se habeant formae elementares
ad formam mixti, etc, dicit, inquam, quod « illa
falsa est. Nec illam unquam posuit Aristoteles in
una translatione, nec in alia. Unde false allegatur».
Ulterius, dicit quod probatio arguentis ad illam
propositionem adducta, « non valet, cum sit ex
utraque affirmativa in secunda figura, )) sic arguendo :
Iste sonus ba est una qualitas ; forma mixti est una
forma ; igitur. Ulterius, dicit quod « Philosophus,
ibidem, ubi allegatur, non principaliter inquirit
utrum elementa sint in mixto, vel non, nec ex prin-
cipali intentione agit ibi de forma mixti ; sed princi-
paliter intendit probare quod in rebus est praeter
materiam alia causa, quae est forma. Gratia tamen
exempli, loquitur specialiter de forma mixti, quam
antiqui non ponebant esse distinctam ab elementis ;
et probat quod ipsa est aliud quid ab eis, nec ex eis
composita. Propter quod Philosophus est ex toto
contrarius intentioni hujus opinantis ; quia non dicit
ncc intendit quod elementa sint in mixlo, sed
solum quod, etiamsi essent, adhuc, praeter illa, opor-
teret ponere formam mixli ; et secundum hocdirecte
procedit ratiosua. Quamvis autem illa major superius
nogata non possit haberi a Philosopho, tamen Com-
mentator videtur eam ponere, sed male. Nec mirum,
cum expresse ponat elementa in mixto; et in hoc
errat. Nihilominus, cum hoc (a) est contrarius

(a) ui. — Om. Pr.
(6) didtur mixtum.

Oin. Pr.

(*) hoc. — lcmporc Pr.

IV. — 6

82

LIBRI II. SENTENTIARUM

intentioni opinantis, qui nullam aliam formam ponit
in mixto, nisi formas elementorum, vel saltem
unam formam conflatam ex eis ; quod nec Aristote-
les, nec Commentator unquam sensit, sed totum
oppositum, etc. ». Vide ibi rationes Gregorii contra
Aureolum, in isto proposito; et similiter contra
aliam phantasiam Aureoli, in eadem materia, ponen-
tis formas elementarescomposilas intrinsece ex dua-
bus realitatibus diversarum rationum, quarum una
manet in mixto, alia non ; et quomodo peroptime
confutat illa duo falsa fundamenta.

Tunc, ad improbationem hujus responsionis
ponentis formam mixti esse simpliciorem quam sit
illa syllaba ba, vel sta, — dicitur quod forma sub-
stantialis non habet partes qualitativas, nec materia-
les unius rationis, nec diversarum rationum, ut
arguens fingit, et ut Gregorius improbat. — Utrum
autem hsec syllaba ba, vel sta, sit sonus indivisibilis
vel divisibilis, et utrum sit forma simplex vel com-
posita, et utrum prolatio illius syllabse sit in instanti
vel in tempore, non est ad propositum. Credotamen
quod non sit una qualitas per se, et quod non in
instanti sed in tempore proferatur.

Ad octavum dicit Gregorius, quod « in mixtione
omnia elementa corrumpuntur, et quod, prseter
illa, est aliquod extrinsecum agens corrumpens illa,
et inducens formam mixti ; et hoc, sive sit aliqua
virtusexsistens in continente, sive calor aliquis, seu
aliquid aliud. Et hoc satis patet in mixtione tyriacae,
et aliorum electuariorum : nam praeter omnia illa
miscibilia, necessaria est actio ignis, vel immediate
calidi continentis ». — Ha2c Gregorius. — Et tunc,
ad hujus responsionis improbationem, qua dicitur
quod ea quae corrumpuntur secundum substantiam ,
non sunt; qure autem non sunt, misceri non pos-
sunt ; et sic nullum erit mixtum ex elementis, si
elementa non sunt ad invicem commixta, etc. ; —
dicit Gregorius, quod, si loquamur de mixto vere
genito, illud non debet intelligi esse mixtum ex ele-
mentis per essentiam, sed per convenientiam et
sequivalentiam, vel virtualem conlinentiam, ut supra
dictum est. Tu autem adde quod, licet ea quae nullo
modo remanent in mixto, vel aliquo composito gene-
rato, nec actu, nec potentia proxima, nec in se,
nec in suo effectu, non possint dici commixta, nec
illud in quo talia nullo modo remanent, possit dici
mixtum ex illis; tamen illud quod est generatum ex
aliquibus, et in quo talia remanent in proxima
potentia, et in suo effectu, potest dici ex illis mix-
tum ; sicut in proposito, ut dictum est ssepe.

Ad nonum, negatur minor, scilicet quod formoe
elementorum sint tales, quod ab eis possit aliqua
realitas tolli, alia remanente ; nisi loquendo de parti-
bus integralibus et quantitativis. Et alia quse ibi fin-
guntur, multum vana sunt (<x). Nec valet probatio

(*) simt. — Om. Pr,

per similitudinem de syllaba : tum quia falsum est
quod sonus i)le sit una per seforma ; lum quia, dato
quod sic esset, non sequitur quod ita sit de aliqua
forma substantiali. Unde arguit sic Gregorius (ibid.,
art. 1) contra istam imaginationem : « Quia, si
forma elementaris habeat tales realitales partiales :
aut una illarum est actus alterius ; et sic forma ele-
mentaris erit essentialiter composita ex proprio actu
et propria potentia; quod nullus diceret. Ulterius,
sequitur quod ipsaerit compositum substantiale, per
segenerabileet corruptibile : generabile quidem, dum
mixtum dissolvitur in elementa ; quoniam tunc rea-
litas quoe erat in mixto , recipit suam actualitatem ,
et tunc est verus et integer ignis in actu, et ipsa forma
ignis, cujus pars preofuerat; quod est valde absur-
dum. Similiter, illa forma erit compositum corru-
ptibile, dum venit ad mixtionem ; quia tunc forma
elementi perdit suam actualitatem propriam, rema-
nente sola realitate potentiali et terminabili. Aut
secundo modo, neutra illarum realitatum est actus
alterius; et tunc, cum illsc non sint ejusdem ratio-
nis, secundum omnes, et sint in eodem subjecto
primo, non constituunt unam formam, plus quam
faciant grammatica et musica in anima, vel albedo
et dulcedo in lacte. Praeterea : Si neutra est alterius
actus, utraque informat materiam immediate; ct
sic, cum ea, unum per secompositum constituit; et
sic ex materia et ex una illarum realitatum resultat
unum per se compositum, et ex eadem materia et
alia realitate resultat compositum alterius rationis,
aliud saltem partialiter a primo. — Confirmatur :
Quia, si, per divinam potentiam, una illarum rea-
litatum informaret unam partem materise, et alia
aliam portionem distinctam et discretam abalia, non
est dubium quod ex eis cum suis materiis constitue-
rentur duo composita diversarum rationum. Et sic
sequitur quod ignis, et quodlibet elementum, non
sit unum nisi per accidens, propter unitatem mate-
rise ; sicut musicum et grammaticum sunt unum
propter unitatem subjecti musicse et grammaticse. »
Multa alia inconvenientia sequuntur ex illa opi-
nione.

Ad decimum dicitur quod Commentatorem in hac
parte non sequimur.

Et sic patet ad argumenla contra secundam con-
clusionem inducta per Aureolum. Ex quorum solu-
tione solvi possunt omnia alia quse contra eamdem
fieri solent, utputa ista :

Primo (a). Una sola forma cum materia non facit
mixtionem, nec forma per se accepta, nec materia
per seaccepta, nec duoe materia), nec duo accidentia.
Relinquitur ergo quod mixtio sit secundum plures
formas substantiales manentes in mixto.

Secundum est tale. Si elementa non manent in
mixto nisi in virtute tantum, — Contra. Quia : aut

(a) Vrimo. — Om. Pr.

DISTINCTIO XV. — QU^ISTIO I.

83

dicuntur manere, quia manent eorum virlutes pro-
priae; aut quia manent virtutes consimiles. Non
primo modo : quia virtutes eorum rion manent, illis
corruptis, aliter accidens transiret de subjecto in
subjectum. Nec secundo modo sufficit dicere : quia
in igne remanet similis (a) virlus ei quae erat in
aere, quia communicant in calore; et tamen non
dicitur ignis misceri ex aere.

Tertium est. Quia mixta sunt plus composita
quam elementa. Sed hocnon esset verum, si utrobi-
que non esset alia compositio, nisi ex una forma
substantiali et prima materia. Ergo oportet dicere
mixta esse composita ex pluribus formis substantia-
libus.

Quartum est. Mixtum fil ex miscibilibus, sicut
ex principio materiali. Sed, si elementa tantum vir-
tute maneant in mixto, sive in forma mixti, tunc
elementa magis se- tenent ex principio formali, vel
ex parte principii formalis.

Quintum est. Quia, aut aliquid remanet de ele-
mentis in mixto prceter materiam primam, ex quo
mixtuin fiat materialiter; aut non. Si non, ergo non
plus fieret niixtum ex elementis materialiter, quam
unum elementum ex alio. Si sic : aut illa est forma
substantialis, et sic liabetur propositum; aut est
accidens, et tunc idem sequitur, quia forma acci-
dentalis non manet nisi fundata super aliquam for-
niam substantialem , proecedentem saltem ordine
naturae.

Ad primum horum (6) dicitur, secundum Her-
vaeum, quod non ideo aliquod compositum dicitur
substantialiter mixlum, quia forma clementaris in
eo remaneat una vel plures, nec quia qualitates ele-
mentorum eaedem numero intensse vel remissae
i vinaneant, nec ideo quia similes qualitates in specie
remanent ; sed propter boc quod quaedam media
qualitas, resultans ex illis corruptis, in qua ele-
menta manent in virtute et in potentia proxima,
remanet in mixto. Unde argumentum procedit ex
insufficienti divisione.

Ad secundum dicitur quod non ideo dicuntur
elementa manere in virtute, quia eorum propriae
qualitates remaneant ecedem numero, vel similes
specie; sed qualitates eorum manent virtute in qua-
dain qualilate media, et in proxima potentia ad
actum. Non sic est de igne generato ex aere.

Ad tertium dicitur quod mixta dicuntur magis
composita quam clementa, inquantum remanent
qualitates elementorum, quoedicunlur simplices, in
illa qualitate media rnixlorum. Quae quidem qualitas
dicitur composita, non secundum partes realiter
differentes, quao sint materia et forma, vel partes
quantitativae, aut essentiales, sed secundum partes
virtuales, differentes tantum sicut vegetativum et

sensitivum differunl in homine, secundum ratio-

(<x) similis. — simul Pr.
(6) horum. — Oni. Pr.

nem.

Ad quartum dicitur quod mixfum est ex misci-
bilibus, sicut ex materia transeunte, quantum ad
suas formas substantiales ; licet maneant quoad qua-
litales in illa qualitate media, aliquo modo, sicut
expositum fuit. Nec tamen oportet quod pertineant
tantummodo ad principium formale mixti; immo
possunt, secundum quod manent in tali qualitate
virtute, pertinere ad principium materiale, inquan-
tum talis qualitas est dispositio materiae ad formam
mixti. Si autem ponantur formae substantiales ele-
mentorum manere in forma substantiali mixti iu
virtute, sicut vegelativum in sensitivo, adhuc posset
teneri mixtum fieri ex elementis materialiter; quia
tale mixtum non potest fieri nisi ex elementis cor-
ruptis mediate, vel immediate, ita quod oporlet
elementa esse materiam transeuntem talis mixti,
non autem (ce) materiam permanentem.

Ad quintum dicitur quod nihil idem numero,
quod fuerit in elementis, manet in mixto, nisi sola
materia prima. Et tamen unum elementum magis
dicitur manere in mixlo quam unum elementum in
alio : quia de novo ex elementis corruptis fit aliquid
in mixto, in quo virtute manent qualitates elemen-
torum ; et forte consimili modo formae substantiales
elementorum manent in forma substantiali mixti
virtute, sicut vegetativum in sensitivo. Argumen-
tum autem procedit ac si aliquid idem numero, quod
fuerit in elementis, praeter materiam primam, rema-
neat in mixto.

Omnia ista quoe dicit Hervseus videntur concor-
dare cum dictis sancti Thomae, uno excepto. Quia
sanctus Thomas videtur dicere, in multis locis (6),
quod illa qualitas media, in qua dicuntur elementa
virtualiter remanere, est realiter qualitas composita
ex parlibus diversarum rationum, et habere aliquid
formaliter in se de calore, et aliquid de frigiditate,
et sic de aliis : ita quod quandoque intenditur una
ejus pars, et alia remittitur; et secundum hoc,
mixtum magis appropinquat ad hoc elementum vel
illud; ut patet in tractatu de Natura materise,
superius allegato.

§ 3. — Ad argumenta contra tertiam
conclusionem

I. Ad argumenta quorumdam. — Ad argu-
menta primo loco inducta contra tertiam conclusio-
nem, dicitur. Et

Ad primuin respondit Gregorius (dist. 1G et 17.
q. c2, concl. 1), « concedendo consequentiam. El cum
ulterius assumitur, quod omne quod inest homini
per formam per quam est animal. iriest ei inquan-

(a) per. - Ad. IV

(6) locis. — Om. Pr.

84

LIBRl II. SENTENTIARUM

tum est animal; — dicendum quod hsec est falsa,
sumendo ly inquantum reduplicative, ut sumit
argumentuni in ulteriori deductione. Nam habet
multiplicem instantiam. Aliquod enim bicubitum,
per eamdem formam est quantum, et est bicubitum ;
et per consequens, per formam per quam est quan-
tum, est bicubitum; nec tamen est bicubitum in-
quantum quantum, quia non omne quantum, est
bicubitum. Similiter, aliquod album, per formam
per quam est album, est quale ; nec tamen est album
inquantum quale. Nec probatio valet : sive enim, in
illa, propositio sumpta sit disjunctiva, sive de prae-
dicato disjuncto, est falsa; et instantia potest haberi
in simili, in exemplis positis, si quis advertat, et in
rnultis aliis. » — Hsec Gregorius. — Et si contra hoc
arguitur : Quia idem videtur esse dictu : Hoc conve-
nitSocrati per formam per quam est animal, et,Hoc
convenit Socrati inquantum est animal; — respon-
detur quod falsum est, quia plus importat secunda
quam prima. Nam, ad veritatem secundae, requiri-
tur quod hoc conveniat Socrati per formam per
quam est animal, et sub ratione qua dat esse ani-
mal : ita quod reduplicatio proprie dicta requirit
quod forma reduplicata sit causa inhperentia? prsedi-
cati ad subjectum, sub ratione illa qua reduplicatur,
hoc est, ut fundat talem rationem, et non sub
ratione communiori, nec minus communi, sed sub
illa sub qua reduplicalur primo et adoequate ; quo-
rum altero deiiciente, reduplicativa est falsa, ut
patet de ista, Socrates est bicubitus inquantum quan-
tus, vel, Socrates est albus inquantum qualis.

Ad secundum, negatur antecedens, et similiter
assumptuin in probatione illius. Dicitur enim quod
nullum accidens idem numero, quod fuerit in cor-
rupto, manet in generato. Et de hoc in praecedenti-
bus satis habitum est.

Sed contra hoc potest multipliciter argui.

Primo. Quia, secundum Commentatorem, eadem
quantitas numero manet in generato et corrupto.

Secundo. Quia in instanti in quo interficitur ani-
mal, cadaver est tantas quantitalis, et consimilis
organizationis, sicut erat vivum. Sed hoc non esset,
nisi manerent accidentia eadem numero. Quod pro-
batur : Quia agens naturale potius est in agendo
quam corrumpens violentum. Sed agens naturale
non potuit inducere tantam quantitatem, et talem
organizationein , in instanti, sed per multum tem-
pus. Ergo nec agens corrumpens(a) potest inducere
in instanti talia accidentia; nec est dare aliud agens,
a quo producantur in instanli.

Tertio. Quia sensus deprehendit eamdem quanti-
tatem et similia accidentia in mortuo, quse erant in
vivo. Autergo remanenteadem accidentia in numero,
ut apparet secundum sensum ; aut non eadem. Si
eadem, habelur propositum. Si non eadem, sed

(a) corrumpens. — currespondens Pr.

similia, qiucritur : quid determinat cadaver ad talia
accidentia similia prioribus? Quia : aut natura mate-
rioe primse determinat cadaver ad ista accidentia
consimilia; aut anima; aut prsecedentia acciden-
tia in vivo ; aut influentia cceli ; aut agens particu-
lare; aut spiritus qui erant in corpore animatis; aul
naturalis ordo formae ad formam ; aut omnia ista
simul. Sed nihil istorum potest determinare cadaver
ad talia accidentia nova. Igitur non sunt noviter
introducta; sed sunt eadem numero, qure prius
erant in vivo. Probatur assumptum quoad singulas
paites : — Et \rrimo, quod non materia prima :
quia illa, quantum est de se, est indeterminata ad
quamcumque formam, vel quodcumque accidens.
— Secundo, quod nec anima : quia in illo instanti
anima non est, vel saltem est separata a materia ; et
tunc non potest determinare materiam ad aliquod
accidens. Item : quia, cum anima non determinet
materiam ad formam substantialem sequentem, cum
sit repugnans sihi; igitur nec ad accidentia conse-
quentia illam, immo ad opposita. — Nec tertio,
prsecedens quantitas et alia accidentia. Tum quia,
secundum te, in illo instanti non sunt; ergo tunc
non causant. Tum quia non possunt determinare ad
formam substantialem sequenlem ; igitur nec ad
ejus accidentia. — Nec quarto, virtus cceli : quia si
ita esset, tunc quodcumque animal moriens (a) in
eodemlocoet situ ad ccelum,haberet consimiliaacei-
dentia cum quocumque alio ibidem moriente ; quod est
falsum. — Nec quinto, agens particulare hoc faeit :
Quia hoc non posset facere, nisi per hoc quod con-
Irapatitur ab eo in quod agit ; et ideo in hoc assimi-
latur passo ; et per consequens , inducit de novo
similia accidentia accidentibus ejus quod corrumpi-
tur. Sed hoc non potest esse. Tum quia corrumpens
violentum, sicut est gladius, non contrapatitur a
qualitatibus animalis oecisi. Tum quia, cum agens
contrapatiatur ab eo in quod agit secundum quali-
tates activas, magis assimilaretur cadaver noviter
genitum viventi quod corrumpitur seeundum qua-
litates aclivas, quam secundum passivas. Hocautcm
est falsum : quia secundum istas maxime differunt
mortuum et vivuin; quia vita consistit in calido et
humido, mors vcro in frigido etsicco. Tum quianon
est verisimile quod agens parliculare, tam fortem
impressionem recipiat a vivo ad ejus corruptionem ,
quod possit per illam impressionem ita in perfectum
effectum animalis vivi, sicut poterat ipsum vivum ;
nunc autem ita perfectoe quantitatisetorganizationis
est morluum sicut vivum. Tum quia magis deter-
minaret ad qualitates dissimiles vivo, quam ad
similes; sicut ignis generans ignem ex aqua, magis
determinat effectum suum ad qualitates oppositas
qualitatibus aquao, quam ad similes. — Nec sexto,
potest dici quod spiritus determinent ad talia acci-

(a) moriens. — movens Pr.

DISTINCTIO XV

QU/ESTIO I.

85

dentia. Tum quia in illo instanli non sunt : pereunt
enim pereunle corpore, secundum auctorem libri
de Differentia spiritus et animx; corpus autem,
secundum te, tunc perit. Tum quia illi spiritus,
cum agant naturaliter, non determinarent ad acci-
dentia introducta violenler, sicut est cicatrix, quse
simul manet in vivo et mortuo. Tum quia illi spiri-
tus, cum eorum operationes sint vitales, animales
et naturales, non determinarent nisi ad formam
cujus operationes possent esse vitales, cujusmodi
non est forma cadaveris, immo ci {%) repugnant; et
si non possunt determinare ad forinam cadaveris,
ergo nec ad accidentia consequentia illam. — Nec
septimo , ista determinatio potest provenire propter
ordinem naturalem formce ad forrnam : quia quod
aliqua forma determinata sequatur post aliam for-
mam determinatam, oportet hoc provenire ex aliqua
causa, et finite determinata; sed quod determinata
forma cadaveris sequatur post talem delerminatam,
non potest reduci in aliquam causam effeclivam
determinatam, sicut patet, deducendo per singula
praedicta ; quia nec materia, nec anima, etc. — Nec
ovtavo, omnia praedicta simul possunt causare prse-
dictam determinationem : quia, si ita esset, quodli-
bet eorum faceretaliquam dispositionem, sivealiquid
pertinens ad dictam determinationem ; sed hoc non
potest esse, utpatuit, discurrendo per singula pra>
dicta, eo modo quo probatum est quod nullum
eorum facit talem determinationem ; quia, si face-
rcnt aliquam dispositionem ad hoc pertinentem , illa
esset aliquod accidens manens post separationem
animee, et oporteret eam fundari super aliquam for-
mam substantialem, quse prius esset cum anima, et
postea maneret cum forma cadaveris. — Nec nono,
potest dici quod talis determinatio sit a casu, cum
sit semper, vel frequenter. Unde relinquitur quod
talis determinatio sit propter formam substantialem
prius manentem cum anima et poslea cum forma
cadaveris, et quod eadem accidentia numero sint in
vivo et mortuo.

Quarto contra eamdem solutionem quccritur. Quia
ponatur quod bos cadat de aliquo loco alto, et quod

riatur in medio spatii. Tunc queero : utrum

motus factus in toto spatio sit unus, aut non? Non
polest dari quod non sit unus : quia in toto spalio
non potest dari quies interrumpens motum ; quia
manifeste videtur continue moveri. Si autem est
unus numero, sequitur quod idem aecidens manet
in vivo et mortuo. Et ulterius, oportet quod idem
corpus mobile maneat in toto motu ; et consequenter,
oportet quod habeat eamdem formam substantialem
numero in lolo tempore motus. Et sic eadem forma
substanlialis genita manet in vivo et mortuo, scilicet
forina corporeitatis.

Ad primam replicam, dicitur quod opinio Com-

(a) ei. — eis IV.

mentatoris de dimensionibus interminatis, non est
quoad illud quod tangitur vera, ut alias videbitur.

Ad secundam replicam, dicit Hervseus, et (■/.)
alii, per hunc modum, quod scilicet minor est falsa.
Et ad probationem, dicunt quod causa quare natura
posuit tantum de tempore ad producendum animal,
vel ad tantam quantitatem, nec tamen agens violen-
tum posuit lantum de temporead generandurn cada-
ver sequalis quantitatis, est quia anirnal generatur
ex multo miuori inateria, ad quain oportuit fieri
multain additionem per multas transmutationes
alimenti, antequam perduceretur animal ad perfe-
ctam quantitatem quam habet in fine augmenti ;
sed cadaver generatur simul ex lanta materia,
quanta erat in animali quod corrumpitur, quod
habebat perfectam quantitatem ; et ideo ex animali
corrupto habente tantam quantitatem, potuit statim
generari cadaver habens gequalem quantitatem cum
animali corrupto ; anirnal autem non poluil statini
generari cum tanta quantitate, quia generabatur ex
habente multo minusde materia, et multo minorem
quantitatem, cui non erat nata succedere tanta quan-
titas. Alia etiam causa est, quia imperfecta citius
generantur quam perfecta. Unde ex animali com-
busto posset generari satis cito ignis major animali
combusto, non propter hoc quod in igne generato
remaneret aliqua forma substantialis , quae prius
fuisset in animali, sed propter hoc quod ignis non
requirit tantum tempus ad suam generationem et
productionem ad debitam quantitatem, sicut animal,
quod est ens perfectum. Nec sequitur quod agens
quod inducit in instanti tantam quantitatem, sit per-
fectius aut virtuosius quam illud agens quod tardius
producit animal ad aequalem quantitatem : quia,
dato quod, quantum ad quantitatem molis, plus
faceret, tamen, quantum ad quantitatem virtutis et
perfectionis, plus facit virtus -generativa animalis;
quia plus perfectionis est in uno vivo et in ejus ope-
ratione , quam in mille cadaveribus et eorum opera-
tionibus.

Ad tertiam, dicitur quod, quidquid appareat
sensui, nihil idem numero, vel quantum ad formam
substanlialem, aut accidentalem , manet in vivo et
mortuo. Unde, mortuo animali, in instanti mortis
introducuntur similia accidentia quantum ad quan-
tilalenietfiguram, etquiedam talia qualia fuerantin
vivo. Tamen satis probabile est quod non quantum
ad omnia sint similia, licet non sit tam notahilis
varietas, quod possit discerni. Et quando dicitur
quod non potest reddi causa qiuc determinet ad talia
accidentia, — dicitur quod falsum est. — Et quando
probatur quod non , quia materia non determinat,
etc. ; — dicitur quod alia a maleria determinant.
— Secundo, cum dicitur quod anima non determi-
nat, verum est eflectivc; sed non sequitur quin

(a) quod. — Ad. Pr.

86

LIBRI II, SENTENTIARUM

ordinabiliter determinet, eo quod tali formre nata
est succedere talis forma cadaveris immediate. Et
ad hujus improbationem, qua dicitur quod anima
lunc non est, etc, — dicitur quod, licet forma quae
non est, non possil effective determinare materiam
ad talia accidentia, ipsa efficiendo ; tamen potest
delerminare ordinabiliter, quia determinans ordina-
biliter non determinat ad formam cum qua est, sed
ad formam qua3 ei succedit. Et cum ulterius dicitur
quod nihil determinat subjeetum ad illud quod
repugnat sibi ; — dicitur quod falsum est (a) de
determinante ordinabiliter : quia determinans isto
modo, et illud ad quod determinat, debent esse
talia, quorum unum natum sit formaliter excludere
aliud; et talia sibi repugnant. — Tertio , dicitur
quod accidentia pnecedentia determinant ordinabili-
ter. Nec oportet ea simul esse cum eo ad quod deter-
minant. Et cum dicitur quod illa accidentia praece-
dentia non possunt determinare materiam ad acci-
dentia, nisi pradeterminando eam ad formam sub-
stantialem cadaveris, — potest concedi. Et cum
dicitur quod non possunt determinare ad formam
cadaveris; cum sit repugnans vitse ad quam deter-
minant ; — dicitur quod non est inconveniens quod
illud quod determinat ad vitam sicut disposilio
manens cum vita, possit determinare ad formam
oppositam vitie ordinabiliter, dummodo sit nata ei
succedere immediate; cum et ipsa forma vitce deter-
minet sic materiam ad formam oppositam. Ulterius,
cum dicitur quod talia accidentia non deberent
introduci cum forma cadaveris, immo opposita acci-
dentia, cum forma cadaveris sit opposita formae
vita3, ■ — dicitur quod, licet accidentia per oinnia
similia non sint nata consequi oppositas formas,
tamen accidentia vicina et modicum discrepantia,
possunt consequi oppositas formas, quarum una nata
est immediate consequi alteram. Et sic est hic; nam
accidenlia vivi et mortui aliquam discrepantiam
habent, et variationem. — Quarto, dicitur quod
virtus cceli determinat effective, una cum aliis prse-
diclis et agente particulari concurrentibus. Et quod
adducitur contra hoc, non probat, nisi quod sola
virtus cceli, non concurrenlibus aliis, ad hoc non
sufficeret. — Qulnto, dicitur quod agens particulare
non per hoc solum agit ad talia accidentia, quia con-
trapatitur a vivo, etc. Et quod dicitur contra hoc,
quia gladius corrumpens non contrapatitur, etc; —
dicitur quod, prteter gladium, in tali morte, est
aliud corrumpens, scilicet calor intensus in spiriti-
bus et in humoribus corporis, qui non sunt adhuc
partes corporis ; et tale agens contrapatitur. Nec fit
ita cito abscisio, quin fiat in tempore, quantum-
cumque parvo, in quo potest esse alteratio dispo-
nens ad aliam formam. Et cum dicitur ulterius,
quod, cum agens assimiletur passo secundum quod

(a) est. — Om. Pr.

contrapatitur ab eo secundum suas qualitates acti-
vas, tunc secundum hoc generans assimilaretur
cadaveri vivo pnecedenti , etc ; — dicitur quod ,
cum qualitates activte non solum sint causce aliarum
qualitatum activarum, puta calor caloris, sed etiam
passivarum, sicut calor est causa siccitatis, ideo,
licet agens contrapatiatur ab eo in quod agit secun-
dum qualitatem activam , et secundum eamdem agat
postea, producendo suum effectum, non tamen
oportet quod plus assimilet passum, seu effectum
quem producit, rei quam corrumpit, in qualitate
activa, quam in passiva. Quareautem plus assimilet
in passiva, hoc ideo est, quia, licet utroeque quali-
tates sequantur compositum ex materia et forma,
tamen qualitates activoe magis se tenent ex parte
formoc, passiva? autem ex parte materia? ; et ideo
magis manet similitudo in passivis, cum diversitate
formarum. Vel hoc idco est, quia effectus non
solum dependet ex agente particulari , sed ex dispo-
sitione quae praxessit in materia, modo quo exposi-
lum est supra, et ex multis aliis, quse magis ordi-
nata sunt ad qualitates passivas quam ad activas. —
Quod autem dicitur, quod vita consistit in humido
et calido, etc, intelligendum est non absolute, sed
comparative; quia carnes mortuie sunt complexionis
calidoe et humidse, licet non ita sicut carnes vivsc.
Nec oportet, ut ratio deducit ultra, quod vel cica-
trix, vel quodcumque aliud accidens, sit ita perfecte
in morluo sicut erat in vivo, licet non fiat ita nota-
bilis varietas, quod magna dissonantia appareat inter
ea. — Ad illud quod ullerius additur, dicitur quod
non oportet quod determinet ad qualitates oppositas,
qua3 sint omnino contrarnr, sod ad qualitates q\m
opponantur sicut inlensum et remissum. — Illud
autern quod adducitur de igne et aqua, non valet :
quia hoc est ratione materise in qua fit talis genera-
tio, quod generatum habet qualitates omnino con-
trarias ipsi corrupto ; quia , si generaretur ignis ex
aere, non gencraretur ex omnino contrario quoad
qualitates. — Uicitur sexto, quod probabiliter potest
dici quod spiritus determinant ad talia accidentia.
Et ad bujus improbationem , dicitur quod ille liber
non est authenticus. Vel potest dici quod auctoritas
illa non loquitur de spiritu qui est corpus subtile,
qui non est pars animalis, sed de spiritu qui est
anima, qua} perit cum corpore animato, saltem
quoad animas non rationales. Spiritus autem ratio-
nalis, licet in hora mortis non pereat, tamen sepa-
ratur a corpore. — Quod autem ultra dicitur, quod,
cum illi spirilus agant naturaliter, non determinant
ad accidens violentum, cujusmodi est cicatrix ; —
dicitur quod hoc est satis rude : quia vulnus, licet
fiat violenler, tamen cicatrix, qiue inducitur sanato
vulnere, causatur naturaliter in corpore vivo; et
ideo naturaliter succedit in mortuo. — Quod etiam
ulterius sequitur, est valde rude : quia operatio spi-
ritus, qua agit ad introductionem formse cadaveris.

DISTINCTIO XV. — QUjESTIO I.

87

non oportet quod sit operatio formce cadaveris, ut
principii activi ; quia forma cadaveris non compara-
tur ad illos spiritus ut ad instrumentum quo opera-
tur, sed nt eifectus ad causam. — Septimo, dicitur
quod ordo formae ad formam est causa hujus deter-
minationis. Et ad hujus improbationem , dicitur
quod, praeter talem ordinem, est aliqua causa effe-
ctiva, scilicet virtus cceli, et continentis, et illi spi-
ritus, et si quod est aliud concurrens. Quod autem
ohjicitur contra hoc, supra solutum est. — ■ Octavo,
dicitur quod omnia prsedicta simul sunt causa talis
determinationis , ita quod diversa diversimode ad
hoc faciunt. Et quod dicitur, quod tmic quodlihet
faceret aliquam dispositionem , — non oportet,
loquendo de facere active ; quia alia concurrunt
ad effectum, pncter agens. Sed verum est quod
quodlihet praedictorum aliquid aliquo modo confert
ad effectum. Et ostensum est quod illud quod ohji-
citur contra singula, non valet.

Ad quarlam replicam, dicitur quod, in illocasu,
lotus molus, in cujus una parte ponitur bos vivus
moveri, et in alia parte hos mortuus, non est unus
numero, nec continuus ; immo mobilia sunt diversa,
et motus sunt discontinuati. Et quando dicitur quod
immo, quia non intervenit quies niedia; — dicitur
quod sicut ad hoc quod duo corpora sint disconti-
nua, non requiritur quod sit spatium interjectum,
cujus interpositione discontinuantur, quia ultima
duorum corporum, quse sunt discontinua, possunt
esse simul ; ita etiam duo motus possunt se habere
consequenter, et esse discontinui, absque hoc quod
interponatur quies media, vel tempus; sicut patet
per Philosophum, 5. Physicorum (t. c. 40), ubi
dicit quod fehris potest se hahere consequenter, et
absque interpositione temporis, ad motum localem.
Et 8. Physicorum (t. c. 72), dicit, in ultima ratione
quam adducit ad prohandum motum reflexum non
esse unum, quod, dato quod in motu (a) reflexo non
intercideret quies media, adhuc non sequeretur
quod esset unus et continuus; immo una pars se
haheret consequenter et absque interpolatione tem-
poris ad aliam , ita quod motus ad A punctum, iu
quo fit reflexio, et niotus ab eodem puncto A, adhuc
essent discontinui, dato quod non interveniret quies
media ; quia in eodem instanti polest esse finis unius
prcecedenlis (2) motus, et initium sequentis. Et sic
fieret, ut dicitur, si lapis molaris obviaret lapillo
sursum projecto. Et quando dicitur quod non est ibi
dare instans in actu, quia non est quies media ; —
dicilur quod, comparando nunc ad motum primi
mohilis, in quo est tempus et instans sicut in suh-
jecto, non est aliquod nunc in toto tempore in actu,
sicut nec in toto motu primi mobilis est aliquod
mutatum esse in actu, cum semper continuetur (y).

(ac) motu. — moto Pr.

(6) unius prxcedentis. — Ora. Pr.

(y) continuetur. — continelur Pr.

Dicitur lamen aliquis motus mobilium inferiorum
uti aliquo nunc temporis in actu, inquantum aliquis
motus finitur vel incipit in illo nunc. Et sic dico
quod motus illius bovis utitur aclu, illo inslanti
temporis in quo moritur bos ; quia in illo instanti
in quo hos fuit primo non ens, et in quo cadaver
fuit primo ens, fuit finitus primus motus, et fuit
initium indivisibile sequentis. Nec ex hoc sequitur
quod idem nunc accipiatur bis proprie : quia bis
accipi est duabus vicibus accipi ; vicissitudo autem
non potest proprie esse sine successione. Sed est ibi
applicatio ejusdem nunc ad diversa indivisibilia
actualia exsistentia diversorum motuum. Notandum
tamen quod molus qui fuit in bove vivente, non
dicitur terminari perse, peradeptionem alicujuster-
mini positivi ; sed dicitur tunc terminari, quia tunc
prinio non est. Et hoc ideo est, quia talis motus ter-
minatur per accidens, inquantum suum prirnum
non esse sequitur ad non esse alterius, scilicet sub-
jecti. Et eodem modo dicendum est de omnihus alte-
rationibus praecedentibus inductionem formse sub-
stantialis in quacumque materia; nulla enim talis
hahet terminum intrinsecum simpliciter.

Et sic patet ad omnes replicas contra solutionem
secundi principalis contra tertiam conclusionem.

Sciendum tamen est quod ad hoc argumentum
brevius respondit Gregorius de Arimino (dist. 16 et
17, q. 2, concl. 1), negando antecedens. Et ejus
probationem dicit non valere : « quia fundatur in
ialso, scilicet quod primum subjectum accidentium
sit compositum ex materia et forma; » quia, secun-
dum eum, prima materia est subjectum omnium
accidentium corporalium. Et sic evadit omnes istas
difficultates. Sed quia sanctus Thomas tenet quod
nullum accidens corruptihile ahsolutum unitur
materiae primcc immediate, sed sola forma suhstan-
tialis, ideo solutio Gregorii non potest a nobis susli-
neri in hoc. — Sciendum ulterius, quod in tractatu
de Natura materise, qui ascribitur bealo Thomce,
ponitur alia solutio ad argumentum et ad replicas
praelihatas. Ihidem namque (cap. 7) fit talis distin-
ctio : quod scilicet accidentium qusedam sunt eadem
in vivo et mortuo, vel in generato et corrupto, secun-
dum speciem , non autem secundum numerum ;
qusedam autem manent eadem numero quoad essen-
tiam accidentis, licet non quoad idem esse; quaedam
autem nec sic nec sic; ita quod frequenter dicit in
eodem tractatu, quod essentia quantitatis, et figurae,
et cicatricis, et coloris, qme fuit in corrupto, rema-
net in generato, licet non eadem essentia suheodem
esse. Sed istud videtur repugnare dictis sancti
Thomae in Summa, el mullis aliis locis. Ideo ista
diffinitio non videtur lenenda, nisi cum prolixa
glossa , de qna forte alias.

Ad tertium prineipale respondit Gregorius (ibi-
dem), quod « illud dictum Philosophi, secundum
vim vocis acceptum, intelligi oportet de diffinitione

8s

LIBRl II. SENTENTIARUM

data per terminos obliquos : verbi gratia, si dicatur
quod homo est compositus ex corpore et anima ratio-
nali. Talis enim diffinitionis partes utique signifi-
cant partes rei, una materiam, et alia formam. Nec
ex hoc sequitur quod sint plures formae substantia-
les in re diffinita. De diffinitione autem quse datnr
per terminos rectos, genus et differentiam, non
potest illud dictum proprie intelligi. Quoniam,
secundum mentem Philosophi, genus non signifieat
partem, sed totum ; alias non plus praedicaretur in
quid quam differentia. Potest tamen, proprie dici
significare partem, pro eo quod significat rem imper-
fecte et confuse, et per hoc quasi partialiter. Et
similiter differentia. Tota vero diffinitio significat
explicite et perfecte. Et hoc bene docet Avicenna,
5. suae Metaphysicx , cap. 5, ubi movens quaestio-
nem, quomodo partibus diffinitionisdicuntur respon-
dere partes rei, et loquens de tali diffinitione, dicit
talem multitudinem non esse.in re, sed in intellectu,
vel secundum intellectum, pro quanto res concipi-
tur ut non terminata, conceptu communi, et etiam
ut terminata ; quae terminatio et interminatio non
est in re, sed in conceptu. Et propter hoc dicit ipse,
quod, cum diffinimus hominem , dicentes quod est
animal rationale, non intendimus quod sit composi-
tum ex animali et rationali, sed quod ipse est ani-
mal rationale, ita quod primo significatur homo ut
quoddam commune et non terminatum, deinde per
differentiam quasi terminatur ». — Hsec Gregorius,
et bene.

Ad quartum respondit, « negandoconsequentiam.
Quoniam non ideo Philosophus volens illud probare,
probat non esse processum in infinitum in prsedica-
tis in quid , seu potius in diffmitionibus et partibus
earum, quia secundum multitudinem talium sit in
re multitudo formarum ; sed , sicut etiam innuit
Commentator, comm. 10, ideo quia, si essent inli-
nitae formoe in re, diffinitiones vel partesdiffinitionis
essent infmitae; quod est falsum. Cum hoc autem
bene stat quod non sint plures formae in re quse dif-
finitur. — Auctoritas autem Commentatoris non est
contra : quia, qualitercumque intelligi deheat illa
universalitas formarum, non dicit quod illae formae
sint simul in materia; sed (a) quod unam recipit
mediante alia, quia scilicet prius unam, deinde
aliam. » — Ehec Gregorius.

Sed contra istas solutiones ad tertium et ad quar-
tum potest replicari

Primo (6) sic. Ordini praedicabilium in pnedica-
mento, debet natura rei respondere ; alioquin talis
ordo esset cassus et vanus, sicut est de chimaera et
similibus. Sed natura rei tali ordini non responde-
ret, nisi diversa praedicabilia exsistentia ordinate in
eodem genere , dicerent diversas formas pertinentes

(a) sed. — secundum Pr.
(6) Primo. — Om. Pr.

ad illud genus. Ergo diversa praedicabilia exsistentia
in genere substantise ordinate, puta corpus, ani-
mal (a), et similia, dicunt diversas formas substan-
tiales. Sed de qualibet substantia particulari exsi-
stente ingenere substantiae, praedicantur plura talia
prsedicabilia. Ergo in omni substantia exsistentc in
genere substanthe, sunt plures formae substantiales,
saltem loquendo de substantiis materialibus. — Si
dicatur quod ad hoc sufficit differentia rationis, —
Contra. Quia : aut ista differentia rationis provenit
ex parte rei ; aut ex parte intellectus. Si ex parte
rei, hoc non posset esse, nisi diversis rationibus
responderent diversse res ; et sic habetur idem quod
prius. Ex parte autem intellectus non potest prove-
nire talis diversitas rationum ; cum intellectus sit
potentia passiva, et una exsistens respectu omnium
intelligibilium ; diversitas autem effectus non potest
provenire ex parte subjecti, prsecipue quando subje-
tum est unum, sed magis ex parte principii activi.
— Si dicas quod talis ordo fundatur super eadem
forma, prout dat diversas perfectiones , puta esse
substantiam, esse corpus, et sic de aliis, — Contra.
Istae perfectiones , aut sunt diversae re, aut tantum
ratione. Si re, habetur propositum ; quia tunc erit
alia forma quae dat esse hoc, et alia quse dat esse
illud. Si dicatur quod differunt ratione, sequitur
inconveniens prius illatum ; quia qua;retur : unde
provenit talis diversitasrationis?

Secundo sic. Diversa objecta intellectus sunt
diversa quod quid est. Sed genus et differentia sunt
diversa objecta intellectus, cum unum sine alio
intelligi possit. Igitur, etc. Sed diversa quodquid est
sunt a diversis formis ; quia quod quid est est a
forma. Igitur genus et dilferentia dicunt diversas
formas.

Tertio. Quia idem non potest esse simile et dissi-
mile eidem, secundum eamdem formam. Sed liomo
secundum quod est animal, est similis asino ; secun-
dum vero quod est homo, est ei dissimilis. Igitur
alia forma est secundum quam est bomo, et alia
secundum quam est animal.

Quarto. Quia, si per eamdem formam asinus
habet quod sit asinus et animal et corpus et substan-
tia , tunc , intellecto corpore , intelligeretur asinus ,
animal, etc. Consequens est falsum. Probatur con-
sequentia : quia unumquodque intelligitur, intelle-
cta sua forma; sed, secundum te, forma qua asinus
est asinus et animal et corpus, etiam substantia, est
una et eadem ; igitur.

Quinto. Quia, secundum Philosophum, 9. Meta-
pliysicx (t. c. 22), simplex, aut totaliter cognosci-
tur, aut totaliter ignoratur. Ergo, per oppositum,
illud quod nec totaliter ignoratur, nec totaliterattin-
gitur, est compositum. Sed omne quod est in prae-
dicamento substantiae, potest sciri secundum suum

(<x) animal. — animalis Pr.

DISTINCTIO XV. — QU/ESTIO I.

89

genus generalissimum , et ignorari secundum suam
differentiam. Ergo omne tale est compositum ex plu-
ribus forniis.

Sexto. Secundum Philosophum, ibidem, in sim-
plicibus non est qusestio. Sed de quidditate formali
cujuslibet substantise potest formari quaestio, et
qiueri quid est, ut quid est homo, vel animal (7.), el
propter quid est, ut propter quid homo est animal,
vefhujusmodi. Ergo quidditas cujuslibet substantiae,
etiam quantum ad illud quod se tenet ex parte
formae, est composita; quod non esset, nisi haberet
plures formas.

Ad primam barum, secundum Hervseum, dici-
tur quod ordo prsedicamentalis non fundatur imme-
diate super rem extra, sed mediante operatione intel-
lectus raliones rerum apprehendentis. Et ideo non
oportet quod diversitas prsedicatorum , in eadem
linea prsedicamentali, de eodem individuo prsedi-
cantium, fundctur super diversas formas ejusdem
rei, sed super unam formam, quac fit in una re,
etsi (6) habens plures rationes. Ordo igitur prsedica-
mentalis habet fundamentum in re, non immedia-
lum, sed remotum. Pro immediato autem funda-
mento, habet esse quod res habet in anima, et ordi-
nem qui rem sequitur secundum esse tale. Et ideo
ordo prsedicamentalis non requirit realem diversita-
tem in ipsis ordinatis, sed tantum ordinem rationis.
Nec tamen est figmentum, sicut chimaera; cum
habeat fundamentum remotum in re, non autem
chimsera. Ideo prima responsio quse ibi adducitur,
fuit hona. — Et ad hujusmodi improbationem, dici-
tiii' quod ista diversitas rationum provenit ex parte
rei, sicut ex parte ejus quod natum est esse funda-
mentum talium plurium rationum ; ex parte autem
intellectus, sicut ex parte subjecti quod natum est
diversimode et ad diversos conceptus moveri ah
eadem re. Gujus causa est : quia res, una cum intel-
lectu agente, movet intellectum possibilem ad spe-
ciem intelligibilem , vel ad conceptum aliquem, sicut
causa sequivoca; in causa aulem oequivoca, non est
inconveniens plura et differentia specie fieri, ma-
neute eodem principio activo et passivo, et prsecipue
quando fiunt quodam ordine ; sicut de eadem re,
intellectus, quodam ordine, habet diversas conce-
ptiones magis et minus determinatas. Quando ergo
dicitur ([uod non potest esse ex parte rei talis diver-
sitas ratiunum, nisi sint diversae formoe sccundum
rem in eodem, — negandum est ; quia idem potest
esse causa plurium, in causis sequivocis. Et si dica-
tur (juod tunc res movens (y) intellectum sic aequi-
voce, est nobilior ipso intellectu <|iii movetur; — ad
hoc dicitur quod non sequilur; quia (0) res mate-
rialis non movet intellectum in virtute propria, sed

(x) animal. - angelus Pr.
(6) elsi. — etsic Pr.
(y) movens. — induens Pr.
(0) quia. — quod Pr.

in virtute intellectus agentis, qui est nobilior intel-
lectu possibili. Vel potest dici quod ista diversitas
rationum provenit non ex pluribus causis cxsistenti-
bus in re, sed ex comparatione ejusdem secundum
eamdem formam ad diversa, et _prout dat diversas
perfectiones , modo quo prius dicebatur. — Et ad
hujus improbationem , dicitur quod esse corpus, et
esse animatum, et sic de aliis, usque ad speciem
specialissimam et individuum contentum sub ea,
sunt ideui secundum rem, et differunt ratione.
Unde autem proveniat ista differentia rationis,
dictum est.

Ad secundam replicam , dicitur quod non opor-
tet (a) omnia quse sunt diversa objecta intellectus, esse
diversa quod quid est secundum rem; sed sufficit
quod sint diversa secundum rationem. Et ideo pos-
sunt sumi ah una forma, hahentes plures rationes.

Ad tertiam , dicitur quod, accipiendo similitudi-
nem proprie dictam, homo et equus non sunt simi-
les, ctiam secundum quod sunt animalia : quia
similitudo perfecta et proprie dicta, non est convc-
nientia in genere, sed in specie specialissima ; alio-
quin alhum et nigrum essent similia. Sed, acci-
piendo largo modo similitudinem , pro quacumque
convenientia in aliquo generali, talis similitudo
potest convenire eidem, et respectu ejusdem, cum
dissimilitudine proprie dicta, quac est secundum
species specialissimas : sicut alhum et nigrum sunt
proprie dissimilia, in eo quod album et nigrurn ;
sunt aulem largo modo similia, in eo quod colo-
rata.

Ad quartam, dicitur quod, licet sit eadem forma
qua asinus est asinus, et qua asinus est corpus, non
tamen oportet quod, intellecto corpore, intelliga-
tur asinus, nisi in universali, et in potentia : quia
corpus non imponitur ad significandum determinate
asinum, vel ejus formam, sed indeterminate ; unde
dicit aliquid quod indeterminate se habet ad asinum
et multa alia; et contractum ad asinum, non dicit
aliam formam, in asino, ab illa qua asinus est
asinus.

Ad quintam, dicitur quod simplex, cognitione
qua secundum suam essentiam cognoscitur, totaliter
altingitur quantum ad essentiam, vel totaliter igno-
ratur, nihil sciendo isto modo de ejus essentia. Sed,
loquendo de cognitione alicujus simplicis per effe-
ctum suum, sic potest quoad aliquid cognosci, et
quoad aliquid ignorari ; non quod sit in simplici
secundum rem aliud et aliud, sed secundum ratio-
nem ; et quandoque per effectum potest innotescere
quoad aliquam rationem suam , puta quod sit sub-
stantia, et latere quoad aliam, scilicet quod sit talis
substantia in speciali. Et sic etiam forma rei mate-
rialis, si in se posset videri ah intellectu, intelligere-
tur totaliter, saltem quantum ad lotalitatem rei ;

(a) quod non. — Ad. Pr.

90

LIBRI II. SENTENTIARUM

sed quia apprehenditur por effectum, potest quoad
aliquid latere, et quoad aliquid coguosci. — Potest
autcm brevius dici, in summa, quod simplex tota-
liter attingitur, vel ex toto ignoratur, quoad totalita-
tem rei; quia non habet partes reales, quarum una
possit cognosci, altera ignorata. Sed quoad totalita-
tem rationis, non oportet ; quia quodlibet simplex
polest babere plura secundum rationem.

Ad seoclam, dicitur quod in simplicibus non est
qucestio qua quceratur de una parte secundum rem ,
altera parte scita; tamen, secundum quod babent
partes rationis, potest in eis esse quaestio ; quia pos-
sunt in eis esse plura secundum rationem , quorum
unum potest sciri, altero ignoto. — Aliter potest
dici, quod in simplicibus, quando videntur in se,
non est queestio ; sed bene potest in eis et de eis
esse quaestio, quando cognoscuntur per effectum.

Istse solutiones sunt Hervrei ; et, si bene intelli-
gantur, bonse et sufficientes sunt. Sed sciendum
quod, cuin dicit quod ordo prsedicabiliuin non habet
proximum fundamentum in re, sed remotum, boc
potest tripliciter intelligi : utputa quod ista prgedi-
cabilia, substantia, corpus, animal, non funden-
tur imniediate in re extra. Primo modo, quod
natura significata per ista tria nomina, non sit
immediate et formaliter in re extra, sed solum sit
fabricata per intellectum ; et iste sensus est falsus.
Secundo modo, quod conceptus, vel ratio liorum
nominum, fundetur in re ut in fundamento remoto,
ita quod nulla res immediate sibi respondeat, sed
solum mediate; et iste sensus est falsus, quia illis
conceptibus immediate respondet natura rei, sicut
immediatum et proximum fundamentum siue veri-
tatis, ut signatum et reproasentatum suo signo et
repraesentativo. Tertio modo, quod intentioni (a)
generis vel speciei aut differentise, quam intellectus
attribuit naturis rerum, nutla res extra immediate
correspondeat, sed solum mediate ; puta quod hoec
natura animal dicatur genus, non secundum esse
extra, sed ut cst intellccta, et babet in intellectu
esse objectivum vel intellectivum ; et iste sensus est
verus. Et de hoc pulchre loquitur sanctus Thomas,
1. Sentcnt., dist. 2, q. 1, art. 3, per totum. Dicen-
dum est ergo quod eadem res extra, irnmediate fun-
dat conceptum substantiae, et corporis, et animalis,
et bominis; et intellectus inter hos conceptus ponit
ordinem realem. Natura autem, ut intellecta sub
istis conceptibus, et secundum esse quod in illis vel
per illos habet in intellectu, distinguitur a seipsa,
secunduni rationem ; et habet ordinem rationis ad
seipsam, secundum quod diversiinode concipitur alio
et alio conceptu. Etsic ordo iste non immediate fun-
datur in re extra : quia ordo posterior est suis extre-
mis ; una autem res non potest habere vicem duorum
extremorum, nisi plurificetur per intellectum. Et si

(7) utentioni. — intentionem Pr.

ulterius quseritur : undehabet resquod possit imme-
diate fundare conceptus tales plures ; — dicitur quod
hoc est non solum quia habet in se plures entitates
essentiales aut accidentales realiter diversas, sed
etiam quia continet in se eminenter et unite perfe-
ctiones alibi realiter dispersas : sicut quia perfectio
corporeitatis reperitur alicubi sine perfectione vitse,
et vita sine cognitione, et cognitio sine intellectu,
anima vero intellectiva continet unite omnes illas
perfecliones, ideo potest fundare quatuor conceptus,
ac si constitueretur ex quatuor formis realiter distin-
ctis. Et quod dico de anima intellectiva , intellige de
bomine. Item, alio modo supra tacto per Hervseum :
quia scilicet res potest in multos effectus, ideo, dum
cognoscitur, non in se, sed per suos effectus, potost
fundare multos bujusmodi conceptus. Quomodo
autem conceptus generis et differentiee non suman-
tur a diversis forinis, ostendit sanctus Thomas, de
Spiritualibus creaturis, q. 1, in solutione argu-
menti vigesimi quarti ; item, 1 p., q. 76, art. 3, in
solutione quarti ; et q. 50, art. 2, in solutione
primi. Et hoc in idem redit cum primo; quia ox
hoc res, puta anima intellectiva, potest in multos
effectus specie dilferentes, quia continet virlualiter
plures formas inferiores. Sed de hoc nihil plus ad
prsesens.

Ad aigumenta secundo loco contra tertiam con-
clusionem inducta, dicitur. Et

Ad primmn quidem, dicit Gregorius (dist. 16 et
17, q. 2, concl. 4), quod (c hoc noinen corpus
sequivoce sumitur. Quandoque eniin significat ipsam
quantitatem, seu dimensiones, sicut apud Commen-
tatorem, in de Substantia Orbis, cap. 1, etl. Phy-
sicorum, comm. 63. Quandoque autem, omnom
naturam seu substantiam quantam, ul apud Augu-
stinum, 7. Super Genesim, cap. 21, ubi ait : Nos
dicimus corpus, naturam quantam longitudine,
latitudine, altitudine, spatium loci occupantem;
et isto modo homo ost corpus, et otiam matoria ejus
est corpus. Modorni autom doctoros distinguunt cor-
pus, in corpus quod est genus (et sic dicitur de
omni substantia composita ex materia et forma sub-
stantiali), et corpus quod ost altera pars compositi,
vel significat alteram partem compositi, distinclam
contra formam. Primo modo, concedo quod homo
est corpus. Sciendum tamen quod, sicut (a) ani-
mal, esto quod significet totum compositum, quia
tamen ejus differentia constitutiva, ul loquar modo
consueto, significat determinate formam, scilicet
animam, ideo animal dicitur esse animal principa-
liler per animam; sic, licet corpus quod est genus,
significet substantiam compositam, et de illa solum
secundum hunc modum accipiendi preedicetur, quia
tanien ejus differentia constitutiva siiinificat deter-
minate materiam, sicut patet in diftinitione ejus,

(a) quia. — Ad. Pr,

DISTINCTIO XV

QCESTIO I.

91

nam diffinitur quod cst substantia materialis, ideo
corpus dicitur csse corpus principaliter per mate-
riam, id est, quia est ex materia compositum; et
non est corpus per aliquam aliam formam ab anima
intellectiva » , necper animam, sed per materiam.

Ad secundum dicit sic : « Gorpus allera pars com-
positi, csl sola materia. Verumtamen hoc potest
dupliciter accipi. Primo modo, communiter; et sic
quaelibet materia est corpus. Quo modoetiam accipit
Commentator, 1. Physicorum, comm. 63, ubi,
posita distinctione de duplici alleratione, scilicet
substantiali et accidentali, ait : « Et cum (ac) consi-
deraverunt Istud quod defert utramque transmuta-
tionem, invenerunt ipsum idcm numero, et corpus
demonstratum ; videmus enim idem corpus, in
eodem loco, transferri de carneitate in terrestreita-
tem, et de terrestreitate in vegetabilitatem , etc. »
Et in 12. Metaphysicss , comm. 22, dicit quod ele-
menta alterantur ad invicem in accidentibus et for-
niis substantialibus, remanentibus illis in bac cor-
poreitate singulari (6). Gonstat autem quod illud
non potest intelligi nisi de materia sola, non aulem
de composito cx materia et forma substanliali qua-
cumque : tum quia in nullo elementorum est plus
quam una forma substantialis ; tum quia sola mate-
ria, secundum ipsurn , est subjectum generationis ;
sicut patet (y) in eodem commento primi Physico-
rum, per eumdem, contra Avicennam ; et infra,
comni. 66. Nec est contra boc, quod ibidem
(comm. 63) dicit, quod qui ponit banc materiam
esse corpus, peccat; quoniam tunc accipit corpus
pro ipsis dimensionibus, quas probat, ibidem, dif-
ferre a materia. Et istud clarum est volenti aspicere.
Sic autem accipiendo corpus, potest concedi quod
ignis et quaelibet substantia materialis, seu corpus
primo niodo dictum, est compositum ex corpore et
forma. Alio modo, potest accipi specialiter corpus
pro materia organizata; et sic sola animata consueta
sunt dici compositaex corpore.

Atl tertium dicit quod « forma cadaveris de novo
introducitur, non tamen scmper ejusdem rationis,
sicut assumit argumentum : sicut nec semper eodem
modo dissolvitur harmonia et corrumpitur complexio
animalis; sed aliquando per superabundantiam
unius (o) bumoris, aliquando per superabundan-
tiam (e) contrarii ; et quandoque per excessum unius
qualitatis, aliquando per excessum unius qualitatis
contrariae; et interdum, tam variae et tam diversae
complexiones generantur, quod eas eliani diversae
formae cadaveris secundum speciem consequuntur;
(juod etiam aliquando apparet sensibiliter, ex diver-
sitate accidentium ipsorum cadaverum, quamvis

(<x) cum. — tamen Pr.
[6 singulari. — simplici Pr.
(y) patet. — Om. IV.
(8) unius. — Om. Pr.

(s) aliquando per supcmbundantiani . — Om. Pr.

cliam exterioribus accidentibns non percipiatur talis
diversitas. Non lamen nego quin etiam a diversis
causis possit sequi forma cadaveris ejusdem rationis.
Ncc boc est inconveniens : quoniani boc etiam vide-
mus in pluribus efFectibus naturalibus; eumdem
enim calorem secundum speciem causat sol et ignis,
et sic de multis aliis ».

Ad quartum dicit, « concedendo quod frequenter
nmlla accidentia manenl eadem numero, et in
eodem subjecto. » Et dicit quod « sola materia est
subjectum ».

Ad quintum dicit quod « nulla de consequentiis
ibi factis valet, si in eis capiatur corpus pro altera
parte compositi. Nam, sicut eadein ipsa materia
exsistens in sepulcro, fuerat pars essentialis naturae
humanae in Ghristo; ila et idern corpus exsistens in
sepulcro, fuerat pars naturae humanae inGhristo. Et
quod tunc erat mortuum, prius fuerat vivum : nam
tale corpus Glirisli nihil aliud erat intrinsece quani
ipsa materia; et iterum fuit unita Yerbo, absque
assumptione novse rei. — Idem etiam dico de cor-
poribus Sanctorum, loquendo praecise de eo quod
est essentialiter corpus. Verumtamen in eis novae
formae substantiales introductae sunt ; quod nemi-
nem puto debere negare ; alioquin pulveres in quos
resoluta sunt multa corpora Sanctorum, quos vene-
ramur, fuissent partes essentiales illorum Sancto-
rum, dum viverent; quod est absurdum, et mani-
feste falsum. Et ideo quilibet babet concedere quod
tales reliquias veneremur, non quia fuerunt ipsae
partes Sanctorum, sed quia pars earum fuit pars
Sanctorum. Istam aulem partem dico solam mate-
riam ».

Hae sunt solutiones Gregorii ad prima quinque
argumenta. Verumtamen, quia in dictis solutioni-
bus, licet plura vera dicat, tamen duo principaliter
dicit contra mentem beati Thomae et suorum sequa-
cium ; quorum primum est quod materia prima est
corpus quod dicitur pars hominis, secundum est
quod subjectum proximum et immediatum acciden-
lium corporalium est materia prima ; et consequen-
ter dicit quod eadem accidentia numero, quae fue-
runt in vivo, remanent in mortuo; ideo, secundum
principia beati Thomae, oportet aliter respondere. Et
ideo

Ad primum dicit Hervaeus, negando minorem.
Et ad probationem, dicit quod, «. si esse sit idem
re cum essentia, esse substantiale corporeum in
homine, non est divisibile in partes quantitativas ,
nisi ratione materiae, quae est quanta peraccidens.
El, licet anima sil indivisibilis, potest tamen ss
causa talis divisibilitatis, sive quantitatis : quia, licet
divisibile et indivisibile habeant oppositas rationes,
itaquod esse unum non sit esse alterum ; non tamen
sunt ita opposita, quod unum non possit esse euin
alio, et esse causa alterius, et esse pars ejus; sicut
patet de unitale compositi ex materia et forma.

92

L1BRI II. SENTENTIARUM

quae (a) ost indivisibilis in materiam et formam, et
tamen est pars compositi ex materia et forma. Simi-
liter, si esse differat ab essentia, non oportet quod
esse substantiale corporeum hominis sit divisibile,
cum tale esse sit in sola anima separata, in qna
ponitur totum exsistere bominis remanere, ab illis
qui ponunt esse et essentiam realiter differre; sed
esse accidentale ejus est divisibile. Et similiter, ad
illud quoddicitur de spirituali et corporali, — dicen-
dum quod si spirituale dicitur illud cujus esse nullo
modo potest communicari corpori, sicut est angelus,
tale etiam spirituale et corpus non proprie opponun-
tur sicut opponuntur album et nigrum, quod habeant
esse circa idem ; sed sunt disparata, ita quod unum
non potest esse alterum, nec stare cum altero in
eodem subjecto vel supposito creato. Si autem forma
spiritualis dicatur forma quae non est quanta per se,
nec per accidens, potest tamen esse forma corporis,
talis forma spiritualis, licet non possit esse corpus,
potest tamen esse pars corporis, nec ei opponitur
pfoprie. Unde esse corporeum substantiale hominis,
potest esse ab anima, sive esse differat ab essentia,
sive non. » — Hsec Hervseus. — Item, ibidem,
dicit : « Forma corporalis, vocando formam corpora-
lem, formam qua; constituit substantiam corporaleni
in esse corporali , non oportet quod sit quanta per se,
vel per accidens ; sed bene est pars quanti per acci-
dens. Et sic est hic : nam anima est pars hominis,
qui, per accidens quod est quantitas, ratione mate-
riac est quantus. » — Hoec ille, et bene. — De dubio
autem quod replicat de esse corporeo, etc, — dicen-
dum quod esse corporeum bominis potest dupliciter
accipi. Primo modo, prout dicit esse essentise rei
corporeae ; et sic illud esse non est aliud quam essen-
tia corporea. Et sic tale esse est quid quantum, per
se, vel per accidens : per se quidem, loquendo de
corporeitate substantiali ; per accidens vero, loquendo
de corporeitate qua^ est de genere quantitatis. Secundo
modo, potest sumi pro actuali exsistentia rei cor-
porese ; et tale esse est penitus incorporeum, cum
principaliter sitactus animce intellectivoe, et ex con-
sequenti totius compositi, scilicet hominis.

Ad secundum respondet Hervaeus, quod « corpus
et anima non sunt partes viventium, secundum rem ;
immo, secundum rem , corpus nominat totum, et
includit realiter animam, licet indeterminate, et
anima nominat partem. Sed dicuntur partes secun-
dum rationem ; sicut si animal et rationale, vel
magis anima rationalis, dicerentur partes. Nec per
consequens distinguuntur contra se invicem secun-
dum rem, sed tantum secundum ralionem; hoc
excepto, quod sic corpus dicittotum secundum rem,
sed anima dicit partem secundum rem ; et ideo nihil
prohibet unum includere alterum secundum rem,
saltem indeterminate. Verumtamen, licet ita sit,

(a) quse. — Ora. l'r.

tamen (a) vivum magis dicitur componi ex corpore
et anima, quam ignis vel quodcumque aliud inani-
matum dicatur sic componi ex corpore et forma :
quia anima plus elevatur super materiam, quam
aliaj formae materiales ; quia, per ipsam , composi-
tum habens eam, movet seipsum ; et ideo magis
dicitur vivum componi ex corpore et anima, quam
ignis ex corpore et forma ignis. Vel hoc ideo est,
quia (?) vulgus communiter credit animam esse
aliud prseter totum corpus, nec includi in corpore ;
ideo sic loquitur de animatis. Et similiter philosophi
sic loquuntur, quia loquendum est ut plures ». —
Hsec ille.

Ad lertium dicitur quod solutio Gregorii bona est
ad hoc argumentum.

Ad quartum, negatur major; quia nullum acci-
dens idem numero manet in generato etcorrupto,
licet similia sint in hoc et in illo.

Ad quintum, negantur consequentiae ibidem factoc.
Verum, quantum ad primum consequens ibidem
illatum, dicit Hervoeus, quod « corpus Cbristi vivum
et mortuum, fuit iderh numero, propter unitatem
materiae, et propter unitatem suppositi ; tanien non
dicitur idem numero simpliciter, propter unitatem
materioe, sed propterunilatem suppositi. Non autem
dicitur idem numero, propter unitatem formse vivi
et morlui ; quia nec una fuit forma vivi et mortui.».
— Hsec ille. — Dicitur ergo ad illam primam conse-
quentiam, quod corpus Ghristi in sepulcro exsi-
stens, fuit pars essentialis naturae humanse in Chri-
sto, per synecdochen : quia scilicet pars illius cor-
poris, scilicet materia prima, fuit pars natura)
humanae iu Christo; non autem totum illud corpus,
quoad formam et materiam. Et similiter, conceditur
quod corpus illud mortuum, fuit idem numero cum
corpore Christi vivo, quantum ad materiam ; et
ultra hoc, quia eidem supposito uniebatur istud et
illud. Ulterius, dicitur quod corpus illud mortuum,
non fuit noviter assumptum a divinitate, quoad
omnes ejus partes essentiales, scilicet materiam et
formam , sed solum quoad ejus formam substantia-
lem. — Et eodem modo dicitur de corporibus San-
ctorum. Unde Hervoeus de hoc sic dicit : « Licet in
cadavere mortuo nihil remaneat nisi prima materia,
de his quoe fuerunt in corpore vivo ; tamen, quia
communiter natum est post vivum succedere tale
cadaver, et non aliud, nisi hoc fiat per combustio-
nem, tale cadaver magis inducit in memoriam et
venerationem Sanctorum , quam forma ignis. Et
ideo Ecclesia, habendo cadavera et ossa Sanctorum ,
magis dicit se habere corpora eorum, quam hahendo
ignem vel vermem. Et propter eamdem causam, illa
ossa possunt magis dici ossa Sanctorum , quam por-
corum : quia talia non sunt nata descendere imme-

(a) tamen. — Om. Pr.
(6) quia. — quod Pr.

DISTINCTIO XV. — QU^STIO I.

93

diate, sed per multas transmutationes, a porcis vel
bobus; nec ita habent refcrri in porcos, sicul in
Sanclos. Kt eadem ratione, cadavera aliorum homi-
niini dicuntur corpora eorum, etc. »

A<1 sextum principale dicitur quod in Christo
numquam fuit aliquaformasubstantialis, uisi anima
sua rationalis. Et tunc

Ad primam hujus improbationem, respondit Her-
varns, quod Spiritus Sanctus causavit formam cor-
poreitatis, quse est anima, quia in hominc non est
alia forma corporeitatis praiter animam ; quam qui-
dem non facit agens naturale, nisi disponendo mate-
i'iam ad eam, per organizationem, et per aliasdispo-
sitiones accidentales, quas facit in instanti infusio-
nis animae. Et sic dicitur Spiritus Sanclus formasse
corpus Christi in instanti, modo quo format agens
naturale, post alterationem prsecedentem : quia sci-
licet, in instanti infusionis animae, causavit organi-
zationem, et alia accidentia disponentia ad animam,
et manentia cuni ea. Procedit ergo argumentum ex
suppositione falsi, scilicet quod Spiritus Sanctus
formaverit corpus Christi, causando in eo aliamfor-
mam corporeitatis subsLantialem , praeter animam ;
quod est falsum.

Ad secundam improbationem dicitur quod Chri-
stus habuit corpus a matre sua, sicut praeparante
materiam transeuntem ; sicut si aliquis diceretur
habere panem a dante farinam (a). Non autem
habuit corpus ab ea, sicut a dante formam substan-
tialem corporeitatis manentem in eo, ut assumitur
in minori, et falso.

Ad tertiam dicitur quod corpus et anima, nec in
Clnisto, nec in alio vivente, sunt plures essentiae
omnino diversaa secundum rem, sed secundum
rationem, et vulgi opinionem, qui credit corpus
omnino diversum ab anima, sicut a parte secundum
rem contra eam divisa. Nunc autem loquendum est
ul plures, sed intelligendum ut pauci.

Ad quartam dicitur ut prius. Et de hoc Beatus
Tliomas, 3 p., q. 50, art. 5, sic dieit : « Hoc quod
dico simpliciter, potest duplicitcr accipi. Uno modo,
prout simpliciler idem est quod absolute; sicut
simpliciter dicitur, quod nullo addito dicitur
(2. Topic, cap. 4). Et hoc modo corpus Christi
vivum et mortuum, simpliciter fuit idem numero :
dicitur enim aliquid esse idem numero simpliciter,
quia est supposito idem ; corpusautem Christi vivum
etmorluum, fuit supposito idem, quia non habuit
aliam hypostasim vivumet mortuum, prseter hypo-
stasim Verbi Dei. Alio modo, simpliciter idem est
quod omnino vel totaliter. Et sic corpus Christi non
fuit simpliciter idem numero : quia non fuit tolali-
ter idem, cum vita sit aliquid de essentia corporis
viventis; est enim praedicatum essentiale, non acci-
dentale ;unde consequens est quod corpus quod desi-

(<x) farinam. — formam IV.

nit esse vivum , non totaliter idem remaneat. Si au-

tem diceretur quodcorpusChristi mortuum, totaliter

idem remaneret,sequereturquod non essetcorruptum

corruptione rnorlis ; quod est hasresis Gaianitarum,

ul Isidorus (lib. 8 Etymol., cap. 5) dicit, et habe-

tur in Decr.,caus. 24, q. 3 (c. 39). Et Darnascenus

dicit, lib. 3, cap. 28 (de Fid. Ortlt.), quod corru-

ptionis nomen duo significat : uno modo, separatio-

nem animae a corpore, et alia hujusmodi; alio modo,

perfectam dissolutionem in elementa. Ergo incorru-

ptibile dicere corpus Domini, secundum Julianum

et Gaianum, secundum primum modum corruptio-

nis, ante resurrectionem , est impium ; quia corpus

Christi non esset consubstantiale nobis, nec in veri-

tate mortuum esset, nec secundum veritatem sal-

vati essemus. Secundo modo autem corpus Christi

fuit incorruptum. » — Hajc ille. — Et ad id quod

adducitur contra hanc solutionem, dicit Hervaeus,

quod « corpus non supponit pro natura corporea, sive

pro corporeitate, sed pro supposito habente corporei-

tatem; et ideo, non obstante quod non fuerit sim-

pliciter eadem corporeitas, propter diversitatem

formae , fuit tamen simpliciter idem corpus, propter

identitatem suppositi pro quo supponit corpus. Nec

est simile de corpore et de albedine; quia, licet cor-

pus non sit adjectivum, nec dicatur denominative,

sicut termini adjectivi, est tamen concretum sub-

stantivum, et stat pro supposito ». — Haec ille. —

Aliter potest dici, quod, dalo quod corpus suppo-

nat pro natura corporea unita Filio Dei, adhuc

tamen natura corporea viva, et natura corporea mor-

tua, dicuntur idem corpus simpliciter, ratione iden-

titatis suppositi ; non sic intelligendo, quod hoc cor-

pus aut illud esset suppositum, sed quia hoc et illud

unitum fuit eidem supposito. Et ulterius, notandum

est quod inter corpus Christi vivum etcorpus Chrisli

mortuuni, non solum fuit illa unitas suppositi,

immo fuit alia unitas, multum faciens ad proposi-

tum , scilicet unitas actualis exsistentiae ; quia per

idem esse erat hoc corpus et illud , scilicet per esse

divini suppositi. Has autem duas unitates, nunquam

habuit corpus vivum et corpus mortuum alterius

hominis, praeter ChrisLum. — Ad Glossam ibi addu-

ctam, dicil Hervaeus, quod « Glossa illa &ic intelli-

genda est, quod caro Christi non defecit in interitum

corruptionis quae est putrefactio; non autem quin,

quantum ad esse carneum quod habebat in corpore

vivo, fuerit corrupta, et (a) resolutio fuerit facta

usque ad primam materiam, sicut in corruptione

cujuslibet substantiae. El ad illud ([uod postea sub-

jungitur, dicendum quod caro quandoque accipitur

pro parte organici corporis, sicut pes et oculus vel

nervus sunt partes organicae; et caro sic dicta, non

fuit eadem viva et morlua. Quandoque autem caro

accipitur pro supposito habente naturam carneam,

(<x) et. — Om. Pr.

94

LTBRI II. SENTENTIARUM

sicut in Verbum caro factum cst ; et sic , sicut fuit
idem suppositum in morteet in vila, ita fuit eadem
caro viva et mortua ». — Hsec ille. - - Tu dic, ut
prius, quod, accipiendo carnem non pro supposito,
sed pro natura carnoa, adhuc fuit eadem numero,
tum propter unitatem materiae, tum propter unita-
tem suppositi, tum propter unitatem exsistentiae
actualis. Et ista est intentio sancti Thomce. — Et
ad textum illum, Non dabis Sanctum tuum, etc,
Hervseus dicit quod « intelligitur de corruptione
quce est putrefactio. Et non corrumpi tali corru-
ptione, dicitur fuisse privilegium Christi, licet hoc
fuerit communicatum Beatre Virgini; quia hoc debe-
batur principaliter Christo. Sed fuit communicatum
Beatie Virgini, inquantum caro Christi erat quo-
dammodocaroejus, ut videtur Augustinus dicere ».

Ad confirmationem , dicit Hervceus, quod, « si
loquamur de carne prout sumitur pro supposito
hahente carnem vel naturam carneam , leve erit sol-
vere ; quia Christus post resurrectionem ostendit
discipulis suppositum carneam naturam habens, non
quidem in se, sed in natura resurgente sibi unita,
quod jacuerat in sepulcro, quamvis natura carnea
resurgentis et jacentis non esset eadem quantum ad
formam. » Si autem accipitur ibi caro pro parte
organizata, tunc dicit quod « Augustinus, in illa
aucturitaie, loquitur secundum opinionem vulgi,
qui non viget nisi cognitione sensitiva; vel loquitur
de eadeni carne secundum formam accidentalem ,
quce est figura, non quantum ad identitatem nume-
ralem , sed specificam ». Tu dic, ut prius, quod hccc
caro et illa dicuntur eadem caro, propter prsedictam
triplicem unitatem.

Ad aliarn confirmationem ex dicto Hilarii, dicit
qui supra, quod « Hilarius vocat carnem spoliatam
Christum ; undecarostat ibi non pro natura carnea,
sed pro supposito habente carneitatem. Et sic caro
sic dicta, fuit eadem viva et mortua. Sed ex hoc non
sequitur quod remanserit aliqua forma prius exsi-
stens. Vel potest dici quod caro spoliata et vestita,
fnit eadem quantum ad materiam; et hoc sufiicit
ad hoc (y.) quod possit dici nunc vestita, nunc spo-
liata ». — Hcec ille. — Tu dic quod caro mortua,
erat spoliata anima, per synecdochen, quia scilicet
pars ejus essentialis quandoque fuerat suh anima. Et
hoc modo loquendi utuntur Sancti et vulgus ; sicut
cum dicunt, hic, vel in hoc loco, est sepultus talis
homo , cum tamen in illo loco non sit totus ille
homo, sed una pars ejus, id est, materia, quce fuit
pars ejus. Unde ex illis auctoritatihus nihil conclu-
ditur, quia sunt figurativae et impropriae.

Ad aliam confirmationem , dicit Hervceus, quod
« privatio importata in hoc quod dico spoliata, non
negat subjectum suum, immo ponit; sed subjectum
illius privationis nonest caro viva, sed caro mortua.

(a) ad hoc. — Om. Pr.

Et sic stat quod caro corporis vivi fuerit corrupta ».
Et si dicatur quod caro privata, et caro cum habilu ,
putacaro viva, debentesse una ; — dicitquod « verum
est quantum ad primam materiam, et non plus ; quia
caro viva non erat suhjeclum vitae, qiuc est anima,
nisi quantum ad materiam primam ». — Hcec ille,
et bene; et redit in idem cum eoquod dixidesynec-
doche.

Ad quintam probationem principalis argu-
menti (?.), dicit Hervseus, quod, « sicut, large
loquendo, Sancti dicunt Filium Dei assumpsisse
hominem, cum tamen non assumpserit proprie
hominem , cum homo stet pro supposito, sed quia
assumpsit humanitatem vel naturam humanam ;
ita dicitur assumpsisse corpus, quod stat pro
supposito, proprie loquendo, quia assumpsit natu-
ram corpoream. » — Hcec ille. — Tu dic, ut prius,
quod , accipiendo corpus etiam pro natura corporea ,
Christus assumpsit corpus ex matre, per synecdo-
chen, quia scilicet accepit ab ea partem corporis.

Ad primam confirmationem, dicit Hervaeus, quod
« nova forma fuit introducta in corpus Christi mor-
tuum. Nec tamen propter hoc fuit illa nova assum-
ptio novce naturce ; sed fuit ibi adventus novce formcc
ex antiqua assumptione; sicut et (6) quando conver-
tebatur in substantiam ejus materia nutrimenti ,
quce non fuerat a principio assumpta, non erat pro-
prie assumptio nova ; sicut nec esset nova assumptio
vestis, si vestis lanea alicujus converteretur in vestem
lineam ». — Hcec Hervceus, et bene ; dum tamen
intelligatur sic, quod non fuit in morte Christi
assumptio novse naturse totaliter distinctae a priori
natura. — Ad aliud quod langitur in illa confirma-
tione, dicit idem, quod, « licet humana naturaunia-
tur divino supposito una unione principali, qucc
fundatur immediate super formam compositi, vel
super naturam integram compositam ex materia et
forma, tamen videtur probabiliter posse dici quod,
prceter principalem unionem, materia hahet pro-
priam unionem seu relationem unionis ad divinum
suppositum, cujus ipsa est immediatum fundamen-
tum ; et illa unio materice mansit in morle. Et licet
materia non possit esse nec assumi sine forma,
tamen exsistens conjuncta formce, potest esse imme-
diatum fundamentum talis unionissibi proprice. Non
obstante quod sit ihi nova relatio unionis, fundata
super novam formam introductam in morte, tamen
adhuc stat quod remansit unio prcecedens, qucc erat
sihi propria : ita quod , dato quod ponatur materia
aliquo modo de novo uniri nova unione fundata
supra novam formam, mediante illa forma, inquan-
tum est pars novi compositi, tamen adhuc stat quod
manet unita priore unione. Dato etiam quod totius
naturce humance compositee ex materia et forma non

(a) argumenti. — antecedentis Pr.
(6) et. — est Pr.

DTSTINCTIO XV.

QU/ESTIO I.

sit nisi una unio, fundata immcdiate super formam
quae est anima, adhuc non sequitur quod prima
unio,qua uniebatur materiacum anima divino sup-
posito, iu morte desierit esse; quia fundamentum
ejus immedialum, scilicet anima rationalis, semper
mausit unitum. Sed vciiiui est, si maleria non
habeat propriam unionem, quod materia in morte
desiit esse unita formaliter et actu in morte, illa
unione prima, et uniebatur actu, mcdiante alia
unione fundala super formam substanlialem de novo
introductam. Sed quia illa unio secunda, aliquo
modo virtualitersequebatur ex prima, quia ex unione
prima quam babuerat unita animoe, fundata imme-
diatc super animam inquantum est forma compo-
sili, debebatur sibi quod unita remaneret in morte,
potest dici materiam manere unitam in morte, etiam
priore unione, scilicet virtualiter, et etiam unitam (a)
nova unione, propter conjunctionem compositi ex
nova forma et materia cum divino supposito. » —
Hacc ille, et bene. — Potest autem dici breviter,
quod prima unio qua natura integra uniebatur
divino supposito, erat una in actu , et duoc in poten-
tia ; quoe potentia reducta fuit in aclum, Christo
moriente; et sic tam anima quam materia prima
remanserunt unitse divino supposito prima unione,
(juia illa unio remansit in se, vel in suo effectu, vel
in sibi aYfiiivalenti. Potest etiam dici quodunioqusc
dicit relationem, fuit alia post quam ante; non
aulem unio quse dicit indivisionem actualis exsi-
stentioc, qua exsistebat suppositum divinum, et
natura assumpta, et ejus partes ; quia in Christo non
fuit nisi unicum tale esse, ut ostendit sanctus Tbo-
mas, 3 p., q. 17, art. 2, et Quodlibcto 9, art. 3. Et
talis identitas unionis sufficit in proposilo.

Ad sextam , dicitur quod anima est vi sacramenti
sub Sacramento, secundum quod dat esse corpo-
reum , non autem secundum quod dat esse anima-
tum, sive secundum quod est anima.

Ad confirmationem , dicitur similiter.

Illa autem solutio quse dalur in primo loco, scili-
cet quod corpus Christi dicit materiam cum dimen-
sionibus, non valet. — Sed secunda quse datur ibi-
dem , bonaest. Adcujus evidentiam, dicit Hervscus,
quod « quando in aliqua essentia simplici inveniun-
tur plures perfectiones, quse, licet in aliis rebus
realiter plurificentur, tamen in illa re simplici sunt
unum realitcr, et sola ratione differunt, inquantum
illa rcalis essenlia invenitur principium alicujus
actiis rcalissecundumalteram illarum perfectionum,
lunc secundum illam dicitur per se requiri ad eli-
ciendum actum, et secundum aliam non dicitur
requiri, sed concomitative se habere : sicut eadem
divina essentia est natura et voluntas, et realiter est
natura, et realiter est voluntas, et natura et voluntas
in ea non differunt nisi sola ratione, et tamcn, in

(<x) unitam. — unila Pr.

generatione Filii, essentia divina ut natura, esl per
se principium produclivum, sed ut voluntas, se
habet lantummodo concoinitative, non quin essen-
tia, qu;e est realiter voluntas, vcre el realiter sit
illud quod est principium productivum Filii, sed
quia, ad hoc quod talis essentia sit principium pro-
ductivum Filii, non requiritur quod ipsa secundum
quod cst hujusmodi principium, sit volunlas ut
voluntas. Et, sicut si eadem essenlia esset calor et
color, diceretur calefacere seciindum quod calor, sed
secundum quod color, concomiiative se baberet; sic
in proposito : licet illud in quod convcrtitur fonna
panis, sit realiteret essentialiter forma corporeitafis,
et sit anima, tamen non e.-t terminus conversionis,
in eo quod anima, sed in eo quod forma corporcita-
tis; quia, dato quod illa essentia non esset anima, et
cssct forma corporeitalis, adhuc converteretur in
eam forma panis, quia verba sacramenti efOciunt
quod significant, et siiniificant conversioncm fieri in
corpus. Sic ergo essentia in quam convertitur forma
panis, et est forma corporeitatis, et est animal ; sed
tamen inquanlum est anima, est ibi solum conco-
mitativc, quia accidit 1 1 II essentne quod sit anima,
ad boc quod fiat in eam conversio panis; sicut in
generatione Filii, dicitur concomitative se babcrc
voluntas ». — Hsoc ille, et bene. — Et tunc, ad
improbationem bujusresponsionis, dicitquod « minor
supponit falsum, scilicet quod esse corporeum et
esse animatum, sive forma corporeitatis et anima,
dicant intentiones logieas, vel ens rationis. Hoc
enim esf falsum ; immo forma corporeitatis etanima
dicunt rcs veras. Etideo quando ponitur quod forma
hominis, secundum quod dat esse corporeum, sit
terminus conversionis, non ponitur terminus per
accidens, immo ponitur terminus per se. Sed, si
quseratur quare etiam ipsa aniina, cum sit realiter
eadem cum forma corporeitatis, non ponitur esse
terminus hujus conversionis, secundum quod anima ;
dico quod causa hujus est, quia, dato quod illa
cssentia non esset anima, dum tamen esset forma
corporeitatis, adhuc fieret in eam conversio, sed, si
esset anima, et non forma corporcitatis, non fieret
in eam conversio ». — Haec ille , et benc.

Ad primam confirmationem, dicit quod « res quse
est anima, est cx vi sacramenti sub Sacramento, sed
non secundum quod esl anima; et ideo anitna,
secundum quod anima, dicitur essc ibi concomita-
tive ». — Hsec ille. — Ubi sciendum quod, cum
dicitur : anima secundum quod est forma corpo-
rcilatis, vel anima sccundum quod est anima, cst
terminus ccnversionis , potest esse quadruplex
sensus. Unus cst , quod ly secundum (juod redu-
plicet aliquem conceptum factum per intellectum.
Secundus est, quod reduplicet rem cum conceplu.
Tertius est, quod redtiplicet diversas formas, aut
formalitates, extra intellectum, in re formaliter cxsi-
stentes. Quarluscst, quod rcdupliccl rem proquanlo

96

LIBRI II. SENTENTIARUM

nata est fundare talem conceptum, quod idem est,
rem ut continel talem perfectionem , et non pro
quanto continet aliam perfectionem , quae alibi rea-
liter distinguuntur : ita quod, quia continet hanc,
est terminus, et non quia continet illam ; aut ex eo,
quia fundat talem conceptum, et non quia fundat
alium. Et iste sensus est verus ; tres alii sunt falsi.

Ad secundam confirmationem, dicit quod, « si est
ita, ut quidam dicunt, quod (x) Sacramentum sic
fuit institutum, ut non conficeretur nisi Christo
vivente, argumentumsupponit falsum. Siautemnon
est ita, potest dici quod, sicut est alia forma corpo-
ris Christi vivi , et alia forma corporis Christi mor-
tui , ita non est inconveniens quod in aliam et aliam
formam fiat conversio, Christo vivo et mortuo. » —
HaBC ille. — Secunda responsio videtur probabilior.
Ideo dico quod quantam unitatem habebat corpus
Christi mortuum ad vivum, tantam habuisset ter-
minus conversionis in Sacramento tunc et prius.

Ad tertiam confirmationem , dicit quod , « secun-
dum quosdam, corpus Christi mortuum esset (6),
stante illa hypothesi, sub Sacramento, solum quan-
tuin ad materiam. » Aliter potest dici, quod corpus
mortuum potest dici illud quod per mortem est gene-
ratum. Et tale corpus mortuum, est cadaver : cada-
ver enim non corrumpitur per mortem, quia quod
est corruptum, jam non est; sed magis generatur.
Et tale corpus mortuum, non esset sub Sacramento,
stante hypothesi, nisi quantum ad solain primam
materiam. Alio modo, dicilur corpus mortuum, quod
fuit vivum , sed est per mortem corruptum. Et tale
corpus mortuum , est idem realiter quod homo mor-
tuus. Et tale corpus mortuum, stante hypothesi,
fuisset sub Sacramento, quantum ad suas partes,
quce sunt anima rationalis et materia prima, queein
morte cujuslibet hominis remanerent , licet divisim.
— Et si dicatur contra hoc, quod non remanerent
divisim, si conjungerentur in Sacramento, — dicit
quod, « licet secundum esse sacramentale , quo sunt
in Sacramento, unirentur, non tamen unum unire-
tur alteri ut forma materise. Prima autem unio non
repugnat morti, sed secunda. Unde, quantum ad
divisionem oppositam secundae unioni, adhuc reina-
nerent divisa in morte. » — Haec ille. — Mihi vide-
tur quod, in illo casu, in sabbato sequenti, esset in
Sacramento corpus Christi mortuum, etnon vivum.
Nec anima esset tunc sub Sacramento, sed forma
cadaveris, quia, licet forma cadaveris non esset in
corpore Christi, tempore consecrationis, esset tamen
in corpore Christi, sequenti sabbato, concomitative,
licet non virtute sacramenti. Omnia enim absoluta
accidentia, et omnes absolutas formas quas habet
materia Christi extra Sacramentum, habet sub
Sacramento ; secus de respectivis.

(<x) quod. — Om. Pr.
(o) esset. — esse Pr.

Ad quartam confirmationem , dicit qui (*) prius,
quod « plus dicitur cadaver hominis corpus hominis,
quam ignis generatus ex aere dicatur corpus aeris.
Primo, quia ex homine semper generatur cadaver,
nisi homo cornbureretur, et non sic semper ex aere
generatur ignis. Secundo, quia in pluribus acciden-
tibus ejusdem speciei convenit homo cum cadavere
suo, quam aer cum igne. Tertio, quia magis appa-
ret vulgo, quod corpus quod fuit in vivo, sit in mor-
tuo, quam quod corpus ignis fuerit corpus aeris. Et
de Christo est adhuc alia specialis ratio, quia scilicet
fuit idem suppositum vivi et mortui ». — Heec ille.
— Adde aliam rationem : quia cadaver illud et cor-
pus Christi viventis habebant idem esse actualis exsi-
stentise.

Ad quintam confirmationem , dicit quod « homo,
bene, et consueto modo loquendi, potest dicere,
corpus rneum, et substantiam meam, corpus quod
est ipse, et substantiam quse est ipse, et suppositum
quod praedicatur de ipso ; sicut vere potest dici sup-
positum Socratis, suppositum quod estSocrates. Sed
verum est quod non ita consuevit dici communiter
animal rneum sicut corpus meum : quia corpus,
secundum rationem intelligendi , videtur importare
rationem partis magis quam animal , licet utrumque
dicat totum ; vel quia non consuevit dici animal
mcum, nisi possessive » . — Hsec ille. — Adde quod
utrumque potest dici per synecdochen ; et utrumque
potest negari, proprie loquendo. Item, quod tales
locutiones sunt introductre a Sanctis, et a vulgo, ex
dictis Platonis, ponentis animam uniri corpori solum
ut motorem mobili, et non ut formam materiee, et
ulterius ponentis quod anima rationalis sola est verus
homo, et non compositum ex anima et corpore;
homo autem sic dictus, potest dicere, hoc est cor-
pus meum, sicut nauta potest dicere, hcec est navis
mea.

Ad septimam probaiionem principalem sexti
argumenti principalis, dicit qui (6) supra, quod
« forma cadaveris non potest dici forma putredinis,
hoc modo quod sit putredo, vel putrefaciat, sed quia
per eam sequuntur dispositiones, per quas illud
cujus est forma, est faciliter putrefactibile. Et talis
decuit introduci in morte Christi (y). Tum quia
natura rei, supposita morte, aliud non patitur. Tum
quia, si posset aliter fieri, magis decuit sic fieri :
quia Ghristus, in pcenalitatibus, potissime corpora-
libus, consequentibus totam naturam usquead mor-
tem inclusive, debuit assimilari fratribus ; talis
autem forma introducitur in instanti mortis ». Etad
probationem minoris, dicit quod « operatio formae
cadaveris non est putrefactio ; sed corpus cujus est
forma, fit a calore continentis faciliter putrefactibile.
Non autem oportet quod mobile quod faciliter potest

(a) qui. — qux Fr.
(g) qui. — quse Pr.
(y) Christi. — Om.

Pr.

DISTINCTIO XV. — QU,ESTIO I.

97

moveri aliquo motu, semper moveatur illo motu.
Unde non oportet quod corpus Christi inceperit
putrefieri; immo potuit, vel propter frigiditatem
temporis, vel propter unguenta, vel propter utrum-
que, impediri ne putresceret ». — Haec ille. —
Adde quod etiam, sicut in Christo patiente, multa
mirabilia supra naturam, divina virtute, factasunt;
ita et in ejus sepulto cadavere fieri potuit, et factum
est.

Ad primam confirmationem , dicit qui (a) supra,
quod « major supponit duo falsa. Primum est, quod
materia, quacumque virtute, possit esse sine qua-
cumque forma ; et hoc esse falsum , supponitur ad
praesens; vel quod in Christo vivo fuerit alia forma
practeranimam. Secundum est, quod operatio formae
cadaveris sit putrefacere. Et ex his falsis, non
mirum si concludit falsum ». — Haec ille.

Ad secundam confirmationem, dicit quod « in
instanti mortis Christi , fuit completum opus nostrae
redemptionis ; et in illo instanti, et non post, fuit
introducta illa forma )). Et si dicatur quod ordine
naturae est post mortem, — dicit quod « est ut sic,
et est ut non : quia ex parte agentis, quod non expel-
lit animam nisi inducendo formam et incompossibi-
lem , forma cadaveris praecessit in morte ; sed ex
parte materiae, praecessit separatio animse, quia
prius intelligitur materia spoliata anima, quam reci-
piat formam et incompossibilem ». — Hsec ille. —
Tu adde quod non omnes poenalitates assumptae a
Christo, finitae sunt in morte; nec sola poena mortis
fuit causa nostrac salutis, immo sepultura, et descen-
sus ad inferos, aliquid contulit ad salutem, sicut et
resurrectio. Primum patet per sanctum Thomam,
3 p., q. 49, art. 6, ubi dicit, quod « Christus in sua
passione quadrupliciter seipsum humiliavit infra
suam dignitatem. Primo quidem, quantum ad pas-
sionem et mortem, cujus debitor non erat. Secundo,
quantum ad locum ; quia corpus ejus positum est in
sepulcro, et anima ejus in inferno, etc. ». Simile
dicit, q. 51, art. 1 ; et q. 52, art. 1. Ex quo patet
quod non omnes poenalitates Christi finitae sunt in
instanti mortis. Quomodo autem sepultura et descen-
sus ad inferos aliquid contulerit nostrae saluti , quaere
ibidem.

Ad tertiam confirmationem , dicit qui supra, quod
« natura non sufficit, nec patitur quod aliqua forma
exsistens cum anima, remaneat in morte, quia
impossibile est talem formam esse. Nec etiam patitur
quod materia possit esse sine forma. Et ideo oportet
poni in morte Christi novam formam fuisse intro-
ductam naturaliter, et illam miraculose corruptam
in resurrectione. Et dato etiam quod forma nova
non fuisset introducta in morte, adhuc oporteret
ponere miraculosam corruptionem dispositionum
cadaveris, quibus constat repugnare qualitates et

(oc) qui. — qux Pr.

dispositiones corporis gloriosi ». — Haec ille, et
bene.

Ad argumenfa tertio loco inducta contra tertiam
conclusionem, respondit Hervaeus, et Gregorius.
Hervaeus siquidem,

Ad primum sic dicit : « Diversitas in per se acci-
dentibus et proprietatibus eorum quibus contingit
simpliciter et in se esse, arguit in eis diversas spe-
cies; sicut diversitas proprietatum ignis et aquae,
arguit quod sint diversarum formarum specie. Sed
diversitas accidentium consequentium illud cui non
competit in se esse, non oportet quod concludat
diversas formas substantiales ; quia proprietasaliqua
per se consequitur formam aliquam , inquantum est
illius quod habet simpliciter esse. Nunc autem pars
non habet esse simpliciter et in se ; sed totum, est
illud quod simpliciter et in se est. Et ideo proprietas
quae invenitur in aliqua parte alicujus corporis,
magis debet dici proprietas totius ex parte, quam
proprietas partis in se. Unde et pars in toto potest
habere aliquam operationem, quam in se non posset
habere ; sicut patet de oculo, qui habet aliquam ope-
rationem in animali , quam non posset habere sepa-
ratus ab animali et erutus. Dicendum ergo quod plu-
ralitas diversarum formarum vel proprietatum acci-
dentalium exsistentium in diversis partibus viven-
tium , non arguit plures formas substantiales in eis;
sed arguit perfectionem formae substantialis totius,
quae etiam est eadem forma partium ; quae, propter
perfectionem suam qua potest in multas operationes,
requirit talem diversitatem in partibus. Quod autem
hoc argumentum manifeste concludat falsum, patet
ex hoc quod, si multse proprietates diversae argue-
rent multas formas substantiales, necessario argue-
rent diversitatem in formis super quas immediate
fundantur; constat autem quod audire, videre,
gustare et hujusmodi, consequuntur animam sensi-
tivam ; ergo necessario oporteret in diversis organis
sensitivis esse diversas animas sensitivas, in eodem
animali ; quod nullus dicit. » — Haec ille, et bene,
et conformiter dictis sancti Thomae, de Anima,
q. 9 : « Formae, inquit, perfectiores habent plures
operationes et magis diversas quam formae minus
perfectae. Et inde est quod ad diversitatem operatio-
num, in rebus minus perfectis, sufficit diversitas
accidentium ; in rebus autem magis perfectis, requi-
ritur ulterius diversitas partium , et tanto major,
quanto forma fuerit perfectior. Unde videmus quod
igni conveniunt diversae operationes, secundum
diversa accidentia : ut ferri sursum, secundum levi-
tatem ; et calefacere, secundum calorem, etc. » Vide
ibi multa ad propositum.

Ad primam confirmationem , dicit quod « immo
idem numero, multiplex in virtute, potest causare
contraria ; et praecipue potest idem causare aliqua
quae sibi repugnant et contrariantur, quando alte-
rum eorum per accidens repugnat alteri, vel per

IV. — 1

98

LIBRI II. SENTENTIARUM

accidens sequitur ex eo quod est causa contrariorum,
vel quando causanturin diversis partibusad diversas
operationes ordinatis. Et sic est in proposito. Nam
appetitus delectabilis inclinans ad motum localem,
non directe et per se repugnat gravitati, sed per
accidens, inquantum contingit ipsum delectabile esse
in loco cujus accessus est contra inclinationem gra-
vis. Iterum etiam resolutio et indispositio membro-
rum, quoe sunt instrumenta motus, non sequitur
per se ex appetitu movente , immo est prseter inten-
tionem appetitus inclinantis ad motum ; sed prove-
nit ex necessitate materioe, quoe est in potentia ad
tales passiones, quae consequuntur motum localem
in corporibus passibilibus, sicut sunt calor, et reso-
lutio bumidi, et laxatio membrorum. Quandoque
etiam contraria fundantur in diversis partibus, sicut
siccitas est in corde, bumiditas in cerebro. Adistam
autem diversitatem cooperantur agentia extrinseca.
Sicut autem eadem forma potest esse causa diverso-
rum accidentium et contrariorum, ita et contraria-
rum operationum ».

Ad secundam confirmationem , dicit quod « eadem
forma, prout est in una parte materioe, potest per
accidenscorrumpere suam exsistentiam in alia parte » .
"Vel dicenduni ad minorem, quod anima exsistens in
unaparte, non corrumpit seipsam, virtute propria,
prout est in alia, nec suam exsistentiam in alia; sed
hoc facit aliquod agens extrinsecum, quod facit
motum cordis esse (a) vebementiorem quam natura
sua requirit.

Ad tertiam confirmationem, dicit quod, « si caro

et os abscidantur partim et non totaliter, remanet

prima forma, scilicet anima. » Si autem totaliter

abscidantur, dicit quod « non remanet eadem caro

numero quse prius, post abscisionem, nisi quantum

ad primam materiam ». Et quando queeritur quare

ita faciliter reuniuntur, — dicit quod « causa est, quia

dispositiones quse introducuntur in carnem abscisam,

et dispositiones carnis reliquse, a qua est abscisa,

sunt vicinoc; quia etiam sunt vicinoe dispositionibus

quoe proecesserant in carne abscisa, et propter boc,

ita faciliter reuniuntur. Causa ergo talis reunionis,

non est identitas alicujus formae rernanentis in carne

abscisa et conjuncta, sed vicinitas dispositionum ».

— Sed est hic bona difficultas (6). Quia, si talis

caro abscisa inveniatur postea vivere et exercere ope-

rationes viUe, sequitur quod a piivatione in habi-

tum possit aliquid per naturam redire : quia constat

quod illa caro abscisa, quamdiu erat separata a reli-

qua carne, erat privata anima; quia nullus ponit

quod in tali carne, quamdiu est separata a reliqua

carne, sit anima. — Respondet qui supra, quod,

« si talis caro reunita inveniatur habere opera vitoe,

potest dici quod ex hoc non sequitur quod naturali-

(<x) esse. — habere Pr.

(6) difftcultas. — difftnibililas Pr.

ter fiat regressus a privatione in habitum, quantum ad
illud cui primo et per se convenit privari vita et
haberevitam, quia hoc est totum, vel saltem partes
principales a quibus dependet anima secundum
quod est unita materioe, sicut est caput, velcor; sed
quoad («) illas partes quarum non est principaliter
talis habitus, scilicet vita, nisi ex habitudine ad
totum, et sine quibus potest esse habifus qui est
vita, dicendum quod non est inconveniens quin tale
carens vita, possit recuperare vitam. Si autem talis
caro reunita inveniatur non habere opera vitoe, tunc
dicendum est quod talis caro semper est distincta
secundum formam a reliqua carne, licet fiat unum
cum ea, continuitate ; et dicitur quod forma quoe fuit
introducta, facta abscisione, remanet in ea. » —
Hoec ille.

Ad quartam confirmationem , dicit quod « sanguis
non est pars hominis in actu. Et ideo nec forma
hominis est in sanguine, nec forma sanguinis in
homine, nisi sicut in loco, et hoc per accidens,
ratione totius quod est in homine, non sicut pars in
toto, sed sicut in loco vel in vase. Forma ergo san-
guinis et forma hominis non stant simul in eodem ,
sed in diversis. Et ideo non sequitur quod plures
formoe substantiales sint in eodem, ita quod sint in
eo sicut in illo quod informant et cui dantesse ». —
Hoec ille.

Ad quintam, dicitur quod «nutritio fit non per hoc
quod forma nutriti educatur de potentia materiae nu-
trimenti, sed per hoc quod materia spoliata forma sua,
efficitur sub forma nutriti. Nec propter hoc sequitur
quod illud quod plus habet de materia, plus nutriat ;
quia illud quod nutritur, requirit, ad restauratio-
nem deperditi, materiam secundum determinatam
quantitatem. Nec similiter sequitur quod illud
melius nutriat, quod citius spoliatur forma sua, nisi
forma sua sit talis quod habeat immediatum ordi-
nem ut ab ea fiat irnmediate transitus ad formam
nutriti. Unde non oportet, propter nutritionem,
ponere in homine aliquam formam educlam de poten-
tia materioc ». Ad illud autem quod ibi additur, dicit
quod « responsio illa non est necessaria ad solven-
dum argumentum praemissum, quia, ut dictum est,
in tali nutritione nulla forma educitur de potentia
materioe ». — Hoec ille.

Istae sunt responsiones Hervoei.

Gregorius (dist. 16 et 17, q. 2) vero praccise tan-
git primum. Et respondet sic : « Concedo, inquit,
consequens ibidem illatum. Et dico quod talis diver-
sitas accidentium et operationum non provenit ex
diversitate formarum substantialium, sed ex condi-
tione unius formoe, quae requirit suum proprium et
debitum subjectum taliter organizatum , et talibus
accidentibus diversas partes materioe informantibus
et perficientibus dispositum; et eadem ipsa, in

(a) sed quoad. — secundum quod ad Pr.

DISTINCTIO XV. — QU^STIO I.

99

hujusmodi diversis organis et partibus, est diversa-
rum operationum prinium principium. Et omnia
haec, (juilibet ponens animam formam corporis, habet
concedere. Nec praeter illam, pro hujusmodi diver-
sitate accidentium et operationum , oportet alias for-
mas substantiales in illis partibus iingere. — Quod
autem dicitur, quod, secundum hoc, non posset
probari quod aliqua differant specie, in genere sub-
stantise; — dico quod immo. Nam, licet ex hujus-
modi diversitate in partibus unius totalis perfectibi-
lis, quod est proprium et debitum formae suscepti-
vuin, non possit argui (<x) diversitas formarum sub-
stantialium ; quando tamen in propriis susceptivis (6)
et perfectibilibus talis accidentium et operationum
diversitas reperilur, bene (y) arguitur diversitas spe-
cifica substantialis. Unde, quia in corpore cervi,
quod totum comparatur ad suain animam ut pro-
prium perfectibile, et in corpore leonis, quod est
etiam unum perfectibile siueanimse proprium, vide-
mus bujusmodi diversitatem actuum, bene argui-
mus (3) in eis diversitatem specificam animarum ;
nec tamen in diversis partibus ejusdem corporis dici-
mus animas specie diversas exsistere , non obstante
quod in eis sit diversitas specilica accidentium et ope-
rationum, quia nulla istarum partium per se est
proprium animae susceptivum. » — Haec ille.
Ad alia argumenta nihil dicit.

Ad argumenta
restat dicere. Et

II. Ad argumenta Scoti.

Scoti penultimo inducla, nunc
ideo

Ad primum dicitur, negando minorem, si intel-
ligatur de re primo contenta sub specie panis : quia,
sicut corpus Christi vivum et mortuum, non fuit
totaliter aut omnino, sed quantum ad aliqua, idem
numero ; ita nec contentum primo sub specie panis
in hostia consecrata in nocte ccenae, fuisset omnino
idem numero. Tamen primo contenta in eadem
hostia in sabbato, fuissent eadem numero (e); nisi,
secundum modum loquendi Gregorii, vocemus cor-
pus Christi materiam organizatam; quia, secundum
illum modum loquendi , diceretur quod primo con-
tentum sub bostia est materia organizata.

Ad secundum, negatur minor; quia anima intel-
lectiva, secundum quod dat esse corporeum, est
quid reale, licet distinctio inter illa esse, vel animuj
ut dal illa esse, sit per rationem. Nec tamen nos
dicimus quod anima cum tali distinclione vel nega-
tione, sit terminus conversionis ; sed solum quod
compositum ex materia et forma dante esse corpo-
reum, est per se terminus conversionis ; non autem
compositum ex materia et forma dante esse anima-

(a) argui. — autem Pr.

(6) susceptivis. — susceptibilibus Pr.

(y) bene. — unde Pr.

(8) bene arguimus. — inde arguis Pr.

(e) fuissent cadeni numero. — Om. Pr.

tum (a) est per se terminus conversionis. Et ideo
argumentum procedit ex falso intellectu dictorum
sancti Thomse ; quia nec ipse, nec ipsum sequentes,
ponunt quod aliquod abstractum per intellectum, sit
terminus conversionis, aut aliquod universale vel
commune, sed quod terminus conversionis de per se
est quid corporeum (6), non autem de per se est
quid animatum.

Ad tertium dicitur quod primus et per se termi-
nus conversionis est corpus physicum per ibrmam
naturalem et substantialem dantem esse corporeuin
corporeitate substantiali, sic quod de ratione primi (y)
et per se termini non est forma dans ulteriorem per-
fectionem. Nec tamen primus et per se terminus
excludit ulteriorem perfectionem , sed compatitur.
Utrum autem qualitas aut quanlitas sit de ratione
primi et per se termini conversionis panis, dicitur
quod sic, illo modo quo est de ratione corporis phy-
sici, vel corporis Christi, et non aliter. Nec sequitur
quod ille terminus sit ens per accidens, nisi corpus
Cbristi sit ens per accidens. Non enim omne illud
est ens per accidens, distinctum contra ens per se,
quod in sua ratione includit accidens, nisi includat
illud tanquam partem sui, per modum aggregati ex
duobus nullum per se ordinein inter se babentibus.
— Quod si dicatur quod quantitas non est in Sacra-
mento nisi per concomitantiam ; — dicitur quod hoc
est verum, loquendo de quantitate ut est quantitas;
sed oppositum est verum , loquendo de quantitate
prout est determinativa entis physici.

Ad quarlum dicitur quod argumentum non plus
concludit, nisi quod verba prolata super panem
habent efficaciam convertendi panein in aliquod
compositum ex materia et forma substantiali, et
non soluin in compositum ex materia et quantitate,
vel in materiam sub modo quantitativo ; licet Gre-
gorius oppositum diceret. Ex hojc autem non sequi-
tur quod forma corporeitatis necessario sit aliud ab
anima, nec quod de necessitale sit anima ; quia tam
forma quae est anima, quam forma quae est aliud ab
anima, est vel esse potest forma corporeitatis. Et
ideo utraque potest esse pars primi termini conver-
sionis.

Ad quintum dicitur quod in hac propositione ,
Hoc est corpus meum, ly covpus in suo principali
et per se signilicato non includit carnem ut caro est,
nec ossa inquantum hujusmodi; nec talia excludit;
quia caro non est proprie caro nisi per animam,
similiter nec os, nisi iequivoce. Dicitur autem quod
includit de per se compositum ex materia et forma
dante esse corporeum, physicum, organicum, pro-
portionabile anima* humanae. Non dico quod actu
habeat animam, sed omnes dispositiones prsevias
animalioni. Nec oportel quod illas habeat peraliquam

(<x) aniniatum. — Ad. Pr.

(6) corporeum . — corruptum Pr.

(y) primi. — primo Pr.

100

LIBRI II. SENTENTIARUM

formam substantialem aliam ab anima, sed a forma
quacumque, sive sit anima, sive non anima; quia,
ut prius dictum est, anima continet in se perfectio-
nem formarum quse non sunt animae, et ultra. Et ut
continet alias, est pars per se termini conversionis,
non autem ex hoc quod est anima.

Ad sextum dicitur primo, quod ista via salvat
veritatem Eucharistiae ; quia, secundum eam, Eucha-
ristia conservata in casu primi argumenti, veraciter
continebat, et nunc continet verum corpus Christi
et verum sanguinem , quantum ad illa quae de per
se pertinent ad terminum conversionis. — Secundo,
dicitur quod ista via sufficienter salvat veritatem cor-
poris et sanguinis Christi, et eorum identitatem in
vita et morte et post mortem Christi , quanta et qua-
lis est necessaria, sicut diffusius patuitex priedictis.
Sed, secundum viam (a)quam arguens prosequitur,
non potest salvari quod Christus in vita sua fuerit
veraciter homo, vel, ut verius loquamur, quod
Filius Dei fuerit veraciter homo. Quia, cum in cor-
pore assumpto esset alia forma substantialis , qu?e
non erat anima, secundum sic opinantem, tale cor-
pus non potuit esse veraciter animatum ; quia, secun-
dum philosophiam et veritatem, nec anima, nec
aliqua alia forma substantialis informat subjectum
exsistens actu, praeter talem formam. Et sic corpus
illud non erat animatum; nec ex anima et corpore
constituebatur aliqua natura per se una, qua Filius
Dei posset dici homo. Et si Filius Dei non fuit homo,
ergo nec fuit fdius Marise, nec redemitgenushuma-
num. Et multa alia falsa sequuntur in fide, et
erronea.

Ad septimum, negatur minor. Licet enim cadaver
remanens post mortem animalis, appareat frequen-
ter ejusdem rationis, a quocumque animal occidatur,
tamen non semper sic est. Item, dato quod minor
esset vera in aliquo sensu, non sequitur quod forma
cadaveris prsefuerit animali , ut superius diffusius
est ostensum ; quia ab agentibus diversarum ratio-
num potest produci idem effectus secundum speciem.
Causa autem quare cadaver assiinilatur sic et tam
multipliciter animali vivo, et non est statim dissi-
mile, est, ut reor, quia, sicut materia per multas
transmutationes producta est ad actum animalis, sic
non per unam statim, sed per multas, recedit ab
organizatione et accidentibus animalis : ita quod nil
retineat idem in numero, sed consimile; sed paula-
tivediscedit ab animalis similitudine (6).

III. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum

Aureoli, dicitur quod caro hominis potius dicitur ex
traduce quam anima hominis, quia caro accipit esse
substantiale et simpliciter in actu per actionem et
virtutem humani seminis, non autem anima humana,

(aj secundum riam. — via Pr.

(6) Responsio ad octavum Scoti omittitur in variis edi-
tionibus Auctoris.

sicut superius diffusius est ostensum. Et ideo divisio
argumenti est insufficiens.

Ad confirmationem, negatur major; quia, licet
forma, quai est anima rationalis, non sit ex traduce,
tamen ipsum uniri materiae, et informare mate-
riam, et communicare suum esse materiae, est per
actionem agentis physici, ad quse sequitur iste effe-
ctusformalis qui est esse animatum, esse hominem,
esse carnem, vel esse carneum. Et patet manifeste
falsitas hujus majoris; quiaanima humana non pro-
ducitur absolute ab aliquo agente physico, et tamen
ejus effectus formalis qui est aniniatio, vel vivifica-
tio, et humanatio, est ab agente physico, alias homo
ut homo, et ejus vita, non esset ab agente phy-
sico.

Et quia arguens loquitur de traduce, videndum
est quid sit traductio. De hoc sanctus Thomas,
2. Sentent., dist. 18, q. 2, art. 1 : « Traductio,
inquit, duo importat, scilicet originem et decisio-
nem (a). Non enim ignis generatus ab igne gene-
rante, proprie traduci dicitur; similiter, nec lignum
divisum in partes, dicitur quod una pars ejus tradu-
catur ab alia. Unde traductio proprie est in genera-
tione animatorum, quse est per decisionem seminis.
Et ideo non potest dici (6) traduci ab aliquo, illud
quod ab eo originem non habet, nec divisionem
recipit. Dividitur autem aliquid dupliciter : scilicet
per se, ut corpus ; et per accidens, ut forma corpo-
ralis materiae impressa. Anima autem rationalis,
nec corpus est, nec virtus corporalis, etc. » Item,
eadem qucestione, art. 3, in solutione quarti, sic
dicit : « Modus traductionis seminis est similis in
homineet in aliis animalibus; quia insemine homi-
nis etiam virtus formativa est, sicut in aliis anima-
libus. Sed quia actio illius virtutis est materialis,
non potest ejus actio pertingere ad essentiam imma-
terialem ; sed tamen, per actionem hujus virtutis,
primo conceptus consequitur vitam nutritivam, et
postea vitam sensitivam. Sed quia, ut Avicenna
dicit, in hoc processu sunt plures generationes et
corruptiones, sicut quod semen convertitur in san-
guinem, et deinceps, quando venitur ad secundam
perfectionem , prima perfectio non manet eadem
numero, sed acquiritur simul cum acquisitione
secundae. Et sic patet quod, in infusione animse
rationalis, simul consequitur (y) in una essentia
anima: animam sensitivam et vegetativam ; et priores
perfectiones non manent eaedem numero. » — Hsec
ille. — Ex quibus patet quomodo caro humana est
ex traduce : quia per virtutem seminis decisi a paren-
tibus generata est, mediate vel immediate; et non
quod habeat eamdem formam substantialem , quam
habebat in patre vel matre.

(a) decisionem. — divisionem Pr.

(6) dici. — Om. Pr.

(y) consequitur. — conceditur Pr.

DISTINCTIO XV. — QUJSSTIO I.

101

Ad secundum dicitur, juxta praodicta, quod anima
et corpus non se habent, proprie loquendo, sicut
materia et forma. Sed est ibi quaedam similitudo
formse et materise, inquantum corpus dicit quoddam
compositum potentiale, vel per modum potentialis
se hahens ad ultimam perfectionem quam dat anima,
scilicet esse animatum, vel animal, vel homo; sicut
dicimus quod natura generis se hahet ut lnateria
respectu differentiarum, quamvis genus et differen-
tia non dicant diversas realitates. Tunc, ad auctori-
tates ihidem allegatas, dicitur quod in illis accipitur
corpus pro materia organizata, ut dicit Gregorius;
vel, si accipiatur ihi corpus pro composito ex mate-
ria et forma corporeitatis, illud dicitur materia,
modoprscdicto, respectu animos, quia includit in sua
ratione animam in potentia, et non in actu, licet
secundum rem includat animam. Nec de exemplis
Aristotelis est multum curandum ; quia exempla
ponimus ssepe non ut ita fit (a), et saepe secundum
opinionem vulgi ponuntur exempla. — Sed specia-
liter ad auctoritatem l.de Anima, qua dicitur quod
anima est actus corporis, etc, dicitur quod (6) re-
sponsio ibidem facta,hona est. Et illam ponit sanctus
Thomas, 1 p., q. 76, art. 4, in solutione primi, uhi
sic dicit : « Aristoteles non dicit animam esse actnm
corporis tantum, sed actum corporis organici,
physici, potentia vitam habentis; et infra, dicit
quod talis potentia non abjicit animam. Unde
manifestum fit quod in eocujus anima dicitur actus,
etiam anima includitur, eo rnodo loquendi quo dici-
tur quod calor est actus calidi, lumen est actus
lucidi, non quod seorsum sit lucidum sine luce, sed
quia est lucidum per lucem. Et similiter, dicitur
quod anima est actus corporis, etc, quia per ani-
mam est corpus, et est organizatum, et est physi-
cum, etest potentia vitam hahens. Sed actus primus
dicitur, respectu actus secundi, qui est operatio.
Talis enim potentia est non abjiciens, id est, non
excludens animam. » — Hcec ille. — Tunc, ad
improhationem hujus responsionis, dicitur quod per
illa verha nihil aliud hahetur, nisi quod corpus est
materia animse. Quod qualiter dehet intelligi , osten-
sum est. Nam primo modo, potest dici quod corpus,
quod dicit materiam suh trina dimensione, est mate-
ria respectu animse ; secundo modo, potest dici quod
Aristoteles et Commentator dicunt subjectum anima?
esse corpus, sequentes modum loquendi vulgi ; tertio
modo, potest dici quod anima inquantum datj ulti-
mas perfectiones, se habet ad corpus, cujus ipsa
est pars, per modum formaj. Unde Bernardus de
Gannato, pertractans octavam quoestionem noni
Quodlibeti Henrici, in responsione quadam, sic
dicit : « Propria materia animoe rationalis dicitur
corpus, quia anima secundum quod dat esse corpo-

(a) fit. — sit Pr.
(6) quod. — Om. Pr.

reum, origine et ratione prsecedit seipsam inquan-
tum dat esse rationale, sicut et corpus prius est
quam rationale. Et ideo dicendum (a) quod anima
inquantum hahet virtutem formae corporeitatis et
dat esse corporeum, disponit materiam suam, ut sit
organizata, et propria ejusdem inquantum est ratio-
nalis. Et secundum hoc, proprie homo dicitur com-
positus ex anima et corpore, non quod corpus habeat
esse corpus, nisi per animam, modo prsedicto. » —
Haec ille. — Ex quibus patet quomodoanima, secun-
dum unam considerationem , potest dici se habere
ad corpus sicut forma ad materiam , et secundum
aliam, sicut pars ad toturn. Ad hoc autem quod dicit
arguens, quod in solutione sancti Thomse est fallacia
consequentis, etc, — diciturquod falsum est, immo
arguens illo modo decipitur. Mens enim Aristotelis
est quod illud corpus, cujus anima dicitur actus,
est corpus physicum, et organicum, et habens pri-
mum actum vitoe, sed in potentia ad secundum.
Constat autem quod corpus isto modo sumptum ,
includit animam, sicut totum suam partem ; quia
nulla forma praecedens animam, potest dare illa
tria, potissime tertium.

Ad tertium principale dicitur quod anima potest
considerari ut est anima, et ut est forma corporeita-
tis, vel continens formas inferiores : primo modo,
est forma entis in actu ; sed secundo modo, est forma
entis in potentia. Ulterius, dicitur quod Commenta-
tor in hac materia non est multum sequendus : tum
quia ponit formas elementorum remanere cum
anima; tum quia animam hominis non posuit esse
proprie informativam alicujus materiac, nec esse
univoce animam cum aliis, sed uniri corpori quadam
phantastica unione et continuatione, scilicet per
phantasmata.

Ad quartum dicitur quod major est falsa; quia
nec in homine, nec in quocumque mixto, est aliqua
forma carnis, vel ossis, conflata ex formis elemen-
torum. Nec auctoritas Commentatoris in hoc est
recipienda, ut supra patuit.

Ad quintum respondet sanctus Thomas, 1 p., ubi
supra (q. 76, art. 4), in solutione secundi, ubi sic :
« Anima, inquit, non movet corpus per esse suum,
secundum quod unitur corpori ut forma,sed per po-
tentiam motivam, cujus actus supponit jam corpus
eflectum in actu per animam ; ut sic anima secundum
vim motivam sit pars movens, et corpus animatum
sit pars mota. » — Haec ille. — Tunc, cum argucns
impugnat istam responsionem , dicitur ad primam
impugnationem, quod sanctus Thomas non dicit
quod solum accidens sit primum movens, sed potius
anima cum sua potentia. — Ad secundam, dicitur
quod sanctus Thomas non negat quin anima moveat
corpus ; sed potius dicit quod movet per potentiam
motivam, movetur autem ut est forma corporis.

(a) dicendum. — secundum Pr.

102

LIBRI II. SENTENTIARUM

Unde idem potest esse niovens per se, et pars moti
per se ; licet non sit motum per se. — Et per idem
patet ad alia ibidem adducta.

Yerumtamen ad hoc argumentum respondet dif-
fusius, in quaestionibus de Anima, q. 9, in solu-
tione sexti, ubi sic dicit : « Ratio, inquit, illa con-
cludit quod animal dividitur in duaspartes, quarum
una sit corpus mobile, et alia sit motor ; quod verum
est. Sed oportet intelligere quod anima movet cor-
pus secundum apprehensionem et appetitum. Appre-
hensio autem et appetitus, duplex est in homine :
una quidem , quse est animai tantum , non per orga-
num corporale, quae est partis intellectivae ; alia,
quse est conjuncti , et est partis sensitivse. Illa autem
quaa est partis intellectivse, non movet corpus, nisi
mediante ea quce est partis sensitivse; quia, cum
motus sit circa aliquod singulare, apprehensio uni-
versalis, quse est intellectus, non movet, nisi
mediante particulari , quee est sensus. Sic ergo homo
vel animal, cum dividitur in partem moventem et
partem motam, non est haec divisio in solam ani-
lnam et solum corpus, sed in unam partem corporis
animati et animam ; nam illa pars corporis (a) ani-
mati, cujus operatio est apprehendere et appetere,
movet totum corpus. Sed, si supponatur quod pars
intellectiva immediate moveat, ita quod pars movens
in homine sit anima tantum , adhuc remanebit
responsio, secundumpraehabita. Nam anima humana
erit movens secundum illud quod est supremum in
ea, scilicet partem intellectivam ; motum autem,
erit non materia prima tantum, sed materia prima
secundum quod constituta est in esse corporali
vitali (6), non per aliam formam, nisi per eamdem
animam. Unde non erit necessarium ponere formam
substantialem mediam inter materiam primam et
animam. Sed quia est in animali quidam motus qui
non est per apprehensionem et appetitum, scilicet
motus cordis, et etiam motus augmenti, et motus
alimenti diffusi per totum corpus, quod est etiam
commune plantis, dicendum est quod, cum anima
det animali non solum illud quod est proprium sibi,
sed eliam id quod est inferiorum formarum, sicut
inferiores formee sunt principia motus naturalis in
corporibus naturalibus, ita etiam anima in corpore
animalis. Unde Philosophus dicit, 2. de Anima
(t. c. 8), quod anima est natura talis corporis. Et
propter hoc, operationes animae distinguuntur in
animales et naturales : ut ilhc dicantur animales,
quse sunt ab anima secundum illud quod est pro-
prium sibi ; naturales autem, secundum quod facit
effectum inferiorum formarum naturalium. Secun-
dum hoc ergo, dicendum quod, sicut ignis per suam
formam naturalem habet naturalem motum quo
tendit sursum, ita aliqua pars corporis animati, in

(a) corporis. — Om. Pr.
(6) vitali. — et in tali Pr.

qua primo invenitur motus qui non est per (%)
apprehensionem , habet hunc motum naturaliter
per animam. Sicut enim ignis naturaliter movetur
sursum , ita sanguis naturaliter movetur ad loca pro-
pria et determinata. Et similiter, cor movetur natu-
raliter motu sibi proprio, licet etiam ad hoc opere-
tur resolutio spirituum facta ex sanguine, quibus
cor dilatatur et constringitur, ut dicit Aristoteles ,
ubi agit de aspiratione et respiratione. Sic igitur
prima pars in qua talis motus invenitur, non est
movens seipsam, sed movetur naturaliter, sicut
ignis ; sed ista pars movet aliam ; et sic totum ani-
mal est movens seipsum, cum una pars ejus sit
movens, et alia mota. » — Hlcc ille.

Ad sextum, negatur utraque consequentia ibi
facta : nec enim anima rationalis, est extensa, nec
divisibilis ; et tamen cum hoc stat (6) quod oculus et
pes differunt substantialiter et essentialiter. Et ad
probationem, dicitur quod oculus et pes differunt
non in forma substantiali , sed in materia, quia alia
est materia utriusque; secundo, differunt in quanti-
tate, quia alia pars quantitatis est in hoc quam in
illo ; tertio, in complexione et qualitatibus propriis
huic et illi. Ulterius, dicitur quod, licet non diffe-
rant in forma substantiali , quasi habentia aliam et
aliam formam substantialem , tamen differunt per
formam substantialem, quia anitna est talis forma ,
qure requirit talem diversitatem partium in suo pro-
prio et adsequato susceptibili. Unde sanctus Thomas,
ubi supra (de Anima, q. 9), in solutione decimi
quarti, sic dicit : « Licet anima sit forma simplex
secundum essentiam, est tamen multiplex virtute,
secundum quod est principium diversarum opera-
tionum. Et quia forma perficit niateriam non solum
ad esse, sed ad operandum, ideo oportet quod anima
sit una forma per quam partes corporis diversimode
perficiantur, ab ipsa tamen unaquaeque secundum
quod competit ejus operationi. Et secundum hoc,
oportet ordinem essein partibus, secundum ordinem
operationum ; sed ille ordo est secundum comparatio-
nem corporis ad animam, ut est motor. y> - - Hicc
ille. — Cum vero ulterius dicitur quod esse car-
neum erit osse animatum, etc; — dico quod, si
loquamur de esse actualis exsistentiae, conceditur
quod esse carneum, et osseum, et animatum, sunt
idem esse; quia per idem esse est caro, et os, et
anima, et horno, illo modo quo eis competit esse. Si
autem loquamur de esse essentise, tunc negandum
est quod esse carneum sit esse animatum, vel esse
hominem ; quia hsec essentia est aliud ab illa, illo
modo quo eis convenit ratio essentise. — Nec valent
consequentiee ibi factae, in sensu quo talis propositio
conceditur ; sed solum in illo in quo negatur. De hoc
sanctus Thomas, 3 p., q. 17, art. 2, sic dicit : « Esse

(a) per. — propter Pr.
(6) stat. — fiat Pr.

DISTINCTIO XV. — QUyESTIO I.

103

capitatum, esse corporcum, et esse animatum, totum
pertinet ad unam personam Socratis. Et ideo ex
omnibus his non fit nisi unum esse Socratis. Et si
contingeretquod, postconstitutionem persome Socra-
tis, advenirel Socrati manus, vel pes, vel oculi,
sicut accidit in CcCco nato, ex his non accrescerel
Socrati aliquod esse; sed solum relatio quscdam ad
hujusmodi, quia scilicct diceretur esse non solum
secundum ea quae prius habebat, sed etiam secun-
dum ea quae postmodum sibi adveniunt, etc. » -
Hsec ille.

Ad septimum dicitur quod responsio ihi data suf-
lirit. Et ad ejus improhationem, dicitur primo, quod
assumit unum falsum, scilicet quod effectus forma-
lis non sit al) ipsa forma, eujus est cftectus. Et de
hoc erit specialis quaestio. Secundo, dicitur quod
effectus formalis animce non solum est informatio
vel animatio, immo totum compositum. Tertio, dici-
turquod non valet consequentia,Totum compositum
ex anima et maleria est subjeetuin quantitatis, igi-
tur quaelibet ejus pars est subjectum quantitatis;
quia compositum nec est materia, nec forma, nec
utrumque, sed tertium resultans ex illis. — Ad con-
firmationem , dicitur quod propositio ibidem assum-
pta, falsa est, et erronea. Nec est in hoc standum
dictis Commentatoris ; quia ex illo fundamento vult
inferre quod anima intellectiva nullo modo est forma
alicujus materiae extensse.

Ad oclavum dicitur quod divisio est insufficiens ;
quia, dum homo nutritur, vel asinus, ibi nec nutri-
tur anima, nec materia, nec accidens, nec composi-
tum ex materia et ex alia forma praecedente animam,
sed solum compositum ex anima et materia. Nec
valet consequentia , Tale compositum nutritur, ergo
qiuelibet ejus pars essentialis nutritur.Nec ista,Tale
compositum nutritur, ergo quselibet ejus pars potest
deperdi et acquiri.

Ad noiium, negatur antecedens assumptum. Et
ad ejus probationem, dicitur quod divisio est insuf-
ficiens ; quia actio nutritivai humanaj non termina-
tur ad solam corruptionem formae alimenti , nec
solum ad relationem, nec solum ad primam formam.
Sed dico quod illa actio primo terminatur ad corru-
ptionem formce alimenti ; secundo, ad generationem
et introductionem aliquarum formarum substantia-
lium intermediarum inter formam alimenti et for-
mam aliti, vel animae humanoe; tertio, ad disposi-
tiones praevias (a)inductioni animrc, vel eam conco-
mitantes; quarto, ad unionem et copulationem
animae cum materia. — Et cum istud ultimum
improbatur, dicitur ad primam improbationem,
quod, licet generatio non terminetur ad relationem
solitarie et praxise sumptam, potest tamen termi-
nari ad eam ratione alicujus absoluti fundantis vel
terminantis relationem, et sic secundario, licet non

(a) prasvias. — primas Pr.

primo, per aliud, licet non per se. — Ad secundam
improbationem, negatur antecedens, et conceditur
oppositum, scilicet quod inter materiam et formam
cadit relatio media : non quidem sic media, quod
prius informet materiam quam forma absoluta; sed
sic, quod fundatur in uno, et terminatur acLaliud ;
sicut similitudo vel aequalilas est media inter duo
qualia vel quanta, non mediatione prioritatis respe-
ctu alicujus extremi, sed mediatione sequelse. — Ad
tertiam improhationem, dicitur quod procedit ex
falsa imaginatione, scilicet quod humana nutritio (<x)
producat talem respectum , non producendo aliquod
absolutum fundans aut terminans respectum ; cujus
oppositum nos dicimus. Et ideo consequentia non
valet ; quia in tali nutritione aliquid vere educitur
de potentia in actum, scilicet formas intermediae inter
formam nutrimenti et formam animati. Ulterius,
dicitur quod illa nutritio terminatur ad formam
pncexsistentem , tanquam ad terminum extrinse-
cum actionis nutritivae ; el talis terminus potest prce-
cedere actionem, sicut locus, qui terminat motum
localem, proecedit ipsum motum.

Ad decimum dicitur primo, quod sicut non uni-
formiter quoad omnia homo generat sibi simile,
sicut brutum generat sibi simile; ita non oportet
quod nutritio hominis per omnia sit similis nutri-
tioni brutorum. Secundo, dicitur quod sicut in
nutritione bruti acquiritur nova forma media inter
formam alimenti et formam quce est anima, et ibi
sunt multae generationes et corruptiones interme-
diae, utputa quod alimentum convertitur in «luten,
sanguinem,rorem,cambium ; sicin nutritione homi-
nis. Tertio, dicitur quod, licet in nutritione bruti
acquiratur nova pars anirmc hruti , cum praecedenti
anima constituens unum totum noviter constitutum,
hoc tamen non oportet in nutritione hominis, sed
sufficit quod acquiratur nova participatio formae
humana1 in materia alimenti, et nova animatio ejus.
Hanc enim acquisitionem nullus potest negare in
nutritione humana , nisi js\t jiverroista-, negans ani-
mam intellectivam animare materiam hominis, et
eam informare ; de qua opinione forte arguens erat.
— Ad primam confirmationem, dicitur quod forma
non subsistens non potest naturaliter informare
simul, nec successive, duas materias totales, aut
partiales, plus quam accidens, nisi, sicut crescit
materia, ita crescatet forma. Sed secus est deanima
rationali, quae est forma subsistens. Et quicumque
negat hoc, negat animam humanam animare mate-
riam additam per alimenta; et est averroista, et
forte ha?reticus. — Ad secundam confirmationem .
dicitur quod materia cui primo imprimitur forma,
est causa individuationis vel distinctionis formarum.
Non sic est de sequentibus materiis partialibus,
advenientibus formae jam individuatae.

(<x) nutritio. -- nutritiva Pr,

104

LIBRI II. SENTENTIARUM

Ad argumentum factum in pede qusestionis, patet
solutio per superius dieta.

Et hsec de qusestione sufficiant. De qua benedictus
Deus. Amen.

DISTINCTIO XVI.

QU.ESTI0 I.

UTRUM ANIMA HUMANA, VEL ALIQUA ALIA FORMA
SUBSTANTIALIS, SIT ALIQUA ENTITAS REALITER A
MATERIA DISTINGTA.

;irca decimamsextam 2. Sententiarum
^9 distinctionem , quseritur : Utrum anima
humana, vel aliqua alia forma substan-
tialis, sit aliqua entitas realiter a mate-
ria distincta.

Et arguitur quod non. Substantia corporalis est
una entitas per se in actu ; igitur ejus materia non
est entitas actu distincta a forma ejus. Antecedens
est certum. Et consequentia probatur ex dictis Phi-
losopbi, 7. Metaphysicse (t. c. 49). Ait enim quod
impossibile est substantiam esse ex substantiis
inexsistentibus sic ut actu : duo namque sic actu,
nunquam sunt unum actu; sed, si potestate duo
fuerint, erunt unum. Et mox subdit probationem,
dicens : actus enim separat.

In oppositum arguitur sic : Substantia corporalis
est ens actu ; igitur materia et forma ejus sunt in
actu. Sed sequitur : materia est in actu, et forma
est in actu; materia prima non est forma; igitur
materia est actu distincta a forma.

In hac qusestione erunt tres articuli. In primo
ponetur determinatio sancti Thomae per unicam con-
clusionem. In secundo recitabuntur objectiones. In
tertio ponentur solutiones.

ARTICULUS I.

PONITUR DETERMINATIO SANCTI THOM/E

Quantum ad primum articulum, advertendum est
quod ista queestio non est principaliter mota ad
inquirendum : Utrum materia prima sit de se et per
suam essentiam formaliter ens actu; quia, de hoc,
alias (dist. 13) visum est quod non est actus, nec
composita intrinsece ex actu, nec est suum esse, nec
est per se subjectum actusessendi. Sed principaliter
ad hoc introducta est, ad videndum : Utrum materia
rei corporalis sit entitas distincta a forma, per quam

actuatur; ita quod possit veraciter dici quod haec
distinguitur ab illa, et nullo modo est illa, nec pars
nec aliquid ejus. Et circa hoc pono talem

Conclusionem : Quod materia rei corporalis
essentialiter distinguitur a qualibet forma sub-
stanliali.

Probatur ista conclusio, secundum mentem beati
Thomae, — Primo sic. Quidquid potest stare cum
aliquibus essentialiter distinctis successive, non est
idem alicui illorum, sed a quolibet illorum distin-
guitur. Sed materia prima potest stare cum forniis
essentialiter distinctis, puta cum forma ignis et
terrse, cum forma elementi et mixti, cum forma
animati et inanimati. Igitur a qualibet illarum
distinguitur. — Secundo sic. Quidquid est indiffe-
rens ad aliquam formam et ejus privationem, essen-
tialiter distinguitur a quolibet illorum. Materia
prima est hujusmodi, circa formam substantialem
et ejus privationem. Igitur, etc. — Tertio. Quidquid
componit cum alio essentialiter, est aliud essentiali-
ter ab illo. Sed materia prima cornponit cum forma
substantiali essentialiter, scilicet compositum sub-
stantiale. Igitur est aliud essentialiter a ibrma. —
Quarto sic. Ens in pura potentia, non est idem nec
potest identificari illi quod secundum suam essen-
tiam est actus. Sed materia, secundum suam essen-
tiam, est ens in pura potentia; forma vero, secun-
dum suam essentiam, est actus. Igitur unum nullo
modo potest alteri identifieari. Igitur, si quodlibet
illorum aliquo modo est actus, per se vel per aliud,
oportet quod actu distinguantur, etsi non ut duo
actus, saltem ut potentia et actus, vel potentia sub
actu. — Quinto. Causa et effectus realiter distin-
guuntur. Materia et forma se habent hujusmodi.
Igitur distinguuntur. — Sexto. Qusecumque sunt
duo principia, sunt duo distincta. Materia et forma
sunt hujusmodi. Igitur. — Septimo. Quidquid prae-
cedit aliud duratione, distinguitur ab eo. Materia
prima praeceditformamduratione. Igitur. — Octavo.
Quidquid subjicitur alteri, distinguitur ab illo.
Materia subjicitur form3e. Igitur. — Nono. Omne
quod est per se ingenerabile et incorruptibile (a),
distinguitur ab omni generabili et corruptibili. Sed
materia prima est per se ingenerabilis et incorru-
ptibilis, tanquam terminus generationis et corru-
ptionis; forma vero est generabilis et corruptibilis,
saltem tanquam terminus generationis et corruptio-
nis. Igitur materiadistinguituraforma essentialiter.
Et cum utrumque sit aliquo modo actu, per se vel
aliud, quodlibet distinguitur ab alio actu. Omnes
istse rationes sunt de mente beati Thoma? , ut patet
ex praecedentibus qusestionibus.

Et in hoc primus articulus terminatur.

(<x) incorruptibile. — corruptibile Pr.

DISTINCTIO XVI. — QU^ISTIO I.

105

ARTIGULUS II.

RECITANTUR OBJECTIONES

Argumenta Aureoli. — Quantum ad secun-
dum articulum arguitur contra conclusionem, per
dicta Aureoli (dist. 12, q. 2, art. 1).

Primo sic. Suppono, inquit, quod forma dat esse
materiae et participatur a materia quse denominatur
a forma. Tunc sic : Esse quod dat forma materiae et
participalio formae a materia, autest ipsamet forma,
aut aliquid impressum a forma et derelictum in
materia. Non potest dari secundum ; ergo necessario
dabitur primum. Quod enim secundum non possit
dari, arguitur sic. Quia, si esse, seu entificatio,
quam dat forma materiae, vel quam materia recipit a
forma, sit aliud ab ipsa forma, aut erit respectus et
relatio quaedam, auterit aliquid absolutum.

Non potest dici quod sit relatio aut respectus. —
Tum quia sequitur quod relatio erit de essentia
absoluti. Nam ignis non dicit materiam et formam
separatam ; sed dicit materiam per formam actua-
tam, et materiam et formam ad invicem unitas. Si
ergo actuatio materiac sit respectus, sequitur quod
relatio erit de essentia absoluti, et accidens mediabit
inter materiam et formam. — Tum secundo, quia
tunc vita corporis, qua corpus formaliter vivit, esset
quaedam relatio. Hoc enim modo corpus dicetur
vivens formaliter, non per animam, sed per relatio-
nem animae ad ipsum, quam terminat, vel ipsius
ad aniinam , quam fundat ; ut sic corpus vivere foi-
maliter, nonsit aliud quam hujusmodi habitudinem
terminare, licet talis habiludo immediate oriatur a
natura animae. — Tum tertio, quia sequitur quod
esse album, sit esse relatum (x). Non enim dicit
pure albedinem, aut superficiem, per te; sed dicit
inbacrentiam albedinis ad superficiem.

Similiter probatur quod hujusmodientificatio non
dicat quid absolutum derelictum a forma. — Tum
primo, quiatunc in composito essent tres realitates,
scilicet : materia et forma, et ille modus a forma
derelictus. Et si sic, tunc materia et forma non per-
fecte (6) diffinirent compositum ; cujus contrarium
dicit Commentator, 8. Metaphysicse , comm. 6. —
Tum secundo, quia ex hoc sequitur quod composi-
tum posset remanere absque omni forma : poterit
enim Deus illum modum conservare absque forma,
si reaTiter differant; et cum esse compositi plene
finiatur per hoc quod materia capit esse : puta per
hoc (y) quod accipit esse igneum, habetur essentia
ignis, et sic de aliis; igitur poterit esse ignis sine
fornia substantiali ipsius ignis. — Tum tertio,
quia tunc causalitas formae non esset causalitas
intrinseca et formalis ; sed erit causalitas efficientiae :

(<x) relatum. — relativum Pr.
(6) perfecte. — per se Pr.
(v) per hoc. — Om. Pr.

habebit enim se forma respectu materiae, sicut se
habet sigillum in figuratione cerae. — Tum quarto,
quiatuncDeus poterit facere effectum formalem sine
forma, ut figuram sine sigillo, ex quo ille effectus
formalis est aliquid absolutum aliud a forma.

Secundo arguit sic. Si forma diceret propriam
rationem et aliquam naturam determinatam in enti-
bus, sequitur quod igneitas non importabit unam
naturam ; similiter, hic ignis demonstratus non erit
una entitas. Consequens est impossibile. Igitur et
antecedens ; quia consequentia est bona. Probatur
consequentia. Primo, quantum ad primum mem-
brum. Aristotelesenim, 7. Metaphysicx (t.c, ll),dat
rationem quare composita accidentium non habent
rationem et diffinitionem proprie dictam. Assignat
autem istam rationem : quia diffinitio, quidditas et
ratio proprie dicta non includuntduoquorum quod-
libet habeat rationem, sicut est in compositis acci-
dentium. Unde Commentator, comm. 11, dicit
quod « illa quae diffiniuntur per aliquod extrinse-
cum, non sunt diffinitiones ; quoniam alias acciden-
tia essent ejusdem natune, vel quaedam naturae :
diffinitio enim declarat substantiam rei, et illud quod
congregatur ex eis, est unum essentialiter ; si igitur
accidentia diversa declarant substantiam rei, erunt
ejusdem natunc ». Et infra : « Diffinitio est sermo,
quae, cum completur, non remanebit in eo aliquod
ens in actu de quo interrogetur per quid, cum in
eo sit tota quidditas quae est in esse illius, et non
est in eo ens additum suo enti. Et ista est differentia
inter diffinitiones substantiarum et accidentium,
quia sermo in quo non invenitur ens de quo inter-
rogetur per quid, est diffinitio perfecta, quae dat
causam rei, quae est quidditas in re una. » Et infra :
« Et si aliquis posuerit quod quidditas superficiei est
albedo, aut quidditas albedinis est superficies, quae
disponitur per dispositiones diversas, continget ut
omnes illae dispositiones sint eacdem, et quod con-
gregatum ex eis sit idem. » Et infra (comm. 12) :
« Partes sermonis diffiniti sunt ejusdem naturae. »
Et commento 13, dicit quod (( formae substantiales
habent tantummodo genus, subjectum ex natura
illarum ; quia sestimatur quod non inveniuntur per
communicantiam (a) cum aliis, sicut habent acci-
dentia ». Hiec autem omnino falsa essent, si igneitas
non diceret unam simplicem rationem, sed esset in
ea materia et forma, quorum quodlibet haberet
propriam naturam. Sequitur etiam quod, cum fit
lapis, non fieret ens simpliciter; sed ex tali ente
fieret tale ens. Et sic patet consequentia quoad pri-
mam partem.

Secundo, probatur quoad secundam partem, sci-
licet quoad unitatem exsistentiae individui determi-
nati. Arguo enim sic. Ex materia et forma fit una
res determinata in numero, nec est quaerenda causa

(<x) communicantiam. — concomitantiam Pr.

106

LIBRI II. SENTENTIARUM

quare unum fiat ex eis. Sed si forma diceret entita-
tem et naturam determinatam , et materia similiter,
esset utique causa quserenda illius unitatis. Igitur,
etc. — Dices forte, quod ideo non est causa quse-
renda, quia unum est in actu, et aliud in potentia :
ethocdicilur a Philosopho, 8. Metaphysicse (t. c. 15) ;
nec est qua^renda causa alia, dato quod sint duse
rationes distinguibiles. — Contra istam responsio-
nem, arguo. — ■ Primo, quia illa non est de niente
Philosophi, nec Commentatoris. Octavo enim Meta-
physicse, dicit Philosophus, etsimiliter Commenta-
tor, quod causa quare ex materia et forma fit unum,
est quia unum est in actu, aliud in potentia; et hoc
ideo, quia illud quodfuitin potentia fit in actu. Ubi
Commentator dicit quod causa istius unitatis (<x)
est, quia « illud quod est ab agente, non est causa-
tum aliud ab eo in quod agit ». — Item, Commen-
tator, eodem libro, comm. 16, dicit quod « omnes
qui ponunt quod anima et corpus sunt duo diversa,
contingit eis dicere quid sit colligamenti causa
aninue cum corpore. Qui autem dicit quod animaest
perfectio corporis, et quod corpus non exsistit sine
anima, non sunt apud eum duo diversa, nec accidit
ei qua?stio heec ». Et infra : « Anima se habet ad
corpus, sicut figura ad cuprum etalbedo ad superfi-
ciem ; omnia enim (?) hujusmodi sunt perfectiones
et formsp Et causa deceptionis hominum est, quia
ponunt idem, quando est in actu, et quando est in
potentia, esse diversa; et in rei veritate est unum.
Illud enini quod fuit (y) in potentia est in actu, et
non sunt diversa. Anima enim et corpus sunt unum,
sicut dicimus quod materia cum forma sunt unum. »
— Hsec Commentator. Item, Philosophus dicit,
2. de Anima (t. c. 7), quod non est perscrutandum
quare anima et corpus faciunt unum , etc. Ubi dicit
Commentator, commento 7, quod « materia non
babet esse nisi per formam ». Et subdit quod « mate-
ria non dilfert a forma in composito, nisi potentia :
et compositum non est ens actu, nisi per formam ;
nec unum, nisi quia sua forma est una ». Et paulo
ante dicit quod « non est dubitandum quare anima
et corpus, cum sint duo, fiunt idem, sicut non est
dubitandum in cera aut in ferro cum figura exsi-
stente in eis ». Et idem, 12. Metaphijsicse , com-
mentol8, dicit quod « agens, apud Aristotelem, non
est congregans inter duo in rei veritate, sed congre-
gat inter potentiam etactum, materiam et formam ».
Et 8. Metaphysicse , commento 15, dicit quod « qui
concedit rem componi ex pluribus simpliciter, et
non distinxerit pluralitatem quse est in potentia, ab
ea quse est in actu, non poterit unquanl solvere
qmestionem, quomodo res sit una ». — Item, 3. Cceli,
commento 29, ait quod « esse in potentia est esse in

(a) causa istius unitatis. — causatum unius virtutis Pr.
(6) enim. — Om. Pr.
(Y) fuit. — fit Pr.

alio, non distinctum ab eo; et hoc intendimus de
materia prima, quod non (a) est ens in actu, et est
ens in ente actu, non distinctum ab eo. Et boec est
intentio nostri sermonis, quod est in eo in potentia ».
— Ex quibus omnibus apparet quod potentialitas
quse est in materia ad faciendum unum cum fornia,
nihil aliud est quam indistinctio et imprecisibilitas
unius ab alio. Non igitur possent constituere ununi,
si dicerent rationes pnecisas et determinatas, quan-
tumcumque alterum esset potentia, aliud vero actus;
immo utrumque esset actus, licet materia esset
actus imperfectus.

Tertio principaliter arguit sic. Forma in materia
non creatur; ergo forma non dicit propriam ratio-
nem aliquam determinatam, vel determinahilem et
signabilem. Antecedens patet. Probatur consequentia
sic. Omnis forma de novo producta, cujus nulla
pars omnino praecessit, dicitur vere creari (6). Sed
res quae dicit ralionem determinatam pra?cisibilem ,
sic de novo cst quod nulla pars ejus preefuit; quia
suppono (y) quod ejus realitas prsescindatur abomni
alia realitate. Ergo omnis tnlis res, si de novo e.xeat
ad esse, de necessitate creatur. — Dicetur forte quod
forma non fit, sed compositum, cujus vere aliqua
pars praefuit, scilicet materia ; forma vero non fil
per se, sed per accidens, ideo non creatur; et isla
solutio videlur baberi a Pbilosopho, 7. Metaphy-
sicse (t. c. 31). — Sed contra. Ista solutio contirmat
propositum. Ex hoc enim quod forma non fit per se,
sed compositum, sequitur quod compositum solum
dicit naturam terminatam, et rationem propriam
pracisihilem. Forma vero nullam in se dicit naturam
talem ; sed est realitas quaxlam impnecisibilis talis
natune ; et per consequens, fit per accidens, facta
tali natura. Et boc apparet ex duobus. Sicut enim
se babet aliquid ad entitatein , ita se habet ad distin-
ctionem et unitatem. Ergo, si terminus sit unus
simpliciter, et in realitate prsecisa, necesse est ut
ejus productio sit ab omni alia productione prajcisa ;
cum productio non sit aliud, nisi via in entitatem,
ut dicit Commentator, 4. Metaphijsicse et 1. Cceli.
Ilahens igitur distinctionem et prsecisionem in sua
realitate, necesse est quod haheat distinctam viam in
suam realitatem. Igitur, a destructione consequentis,
si non habet distinctam viam et productionem,
necesse est quod non habeat distinctam et prsecisam
realitatem. Confirmatur per Pliilosophum , ibidem,
uhi ista solutio se fundat. Intendit eniin ihidem Phi-
losophus quod forma non fit, sed compositum. E}
motivum est, quia fornia se habet ad materiam ut
spboera ad cuprum. Sphsera autem in se non est
aliquid causatum in cupro ; sed, cuin sit modus et
dispositio cupri, non fit sphcera, sed compositum.

(a) non. — Om. Pr.

(g) creari. — causari Pr.

(y) suppono. — supposito Pr.

DISTINCTIO XVI. — QU,ESTIO I.

10"

Sic in proposito, non fit forma, sed formatum. Et
Commenlator dicit, ibidem, quod per generationem
non acquiritur multitudo rerurn, sed ejusdem rei
perfectio.Et 7. Mctaphysicx, dicit quod, si materia
fieret ab uno agente, el forma ab alio, tunc unum
actum, inquantum unum actum, produceretur
duplici produclione; quod non valeret, nisi sua con-
sequentia fundarelur in hoc quod materia et forma,
hcet sint realitates, sunt tamen imprsecisae et inter-
minatae, ut unum non possit sine altero acquiri.
ConfirmaturistaratioperGommentatorem,12. Meta-
pln/sicx, comm. 18; cujus verba sunt ista : « Appa-
ret, inquit, quod Themistius non intelligit quomodo
fiat generalio, et quid est diclu, quod generatum fit
de novo ab ai>ente conveniente in diffinitione et sub-
stantia. Cum enim intelligit quod generatum hoc
modo fit de novo, quia generans causat formam ejus
et ponit eam in materia, quasi (a) esset aliud in
materia, fuit necesse apud euni, ut in rebus natu-
ralibus sint formae creantesanimaliaet plantas. » Et
infra : « Intentio autem Aristotelis est, quod conve-
niens non agit per se formam convenientis, sed
extrahit formam ex potentia in actum ; et non est
agens quod inducit in illam materiam aliquidextrin-
secum ; et sic est de substantia in homine, sicut in
aliis accidentibus : calidum enim non inducit in cor-
pore calido calorem extrinsecum. » Et infra : « Simi-
liter motus localis non advenil ab extrinseco. » Et
infra : « Generans animal non est dicere quod ponat
animam in materia. » Et infra : « Aristoteles susten-
talus est super hoc quod agens non invenit formam,
creando eam ; quoniam forma apud Aristotelem non
habet generationem et corruptionem , nisi acciden-
taliter per generationem et corruptionem compositi.
Et cum homo consideraverit lioc fundamentum ,
nullus error accidit sibi. Imaginatio ergo creationis
forniarum inducit homines ad ponendum formas
creantes esse. » — Patet igitur quod non aliter
potest tolli creatio, secundum viam Commentatoris,
nisi quia forma, etsi sit aliud a materia, non tamen
est aliquid pracisum, per se attingibile aliqua
actione, etiam intellectus, secundum eum, alibi. Et
ideo deducit Themislium , ponentem formam esse
aliud in materia, ad hoc inconveniens, quod habel
ponere formas creantes, ac per hoc formam creari.
Confirmatur sccundo. Nam , 7. Metaplnjsicx , com-
mento 27, dicit sic : « Necesse est, cum declaratum
sit (juod ex forma simplici non est generatio, nec
materia habet generalionem , ut omne generabile sit
divisibile in duas partes ratione, non tamen actu,
scilicet in (6) materiam et formam. » Ubi clare dicit
quod materia et forma suntduae partesnon habentes
realitates in actu,hoc est, praecisas ; actus enimdivi-
dit et separat. Item, comm. 31, dicit : « Si illud

(a) quasi. — quod Pr.
(6) in. — Om. Pr.

quod generat subjectuin formte, esset aliud a gene-
rante formarn, tunc subjeclum et sua forma essent
duo in actu; quod est impossibile. » - Haec ille. —
Ubi clare dicit propositum.

Quarto arguit. Si maleria et forma sunt duae res
diversie, et una non est terminatio et entificatio
alterius , sequitur necessario quod : vel una quanti-
tas necessario erit in duobus subjectis, scilicet mate-
ria et forma; vel, si quaelibet habet propriam quan-
titatem, unum et idern compositum erit duo quanla
et duo corpora. Nec valet dicere quod forma intime
illabitur materise : nam corpus gloriosum illabitur
alteri corpori glorioso vel non glorioso ; et tamen
sunt corpora diversa.

Quinto adducit alias auctoritates Philosopbi et
Commcntatoris. Prima est Philosophi, 12. Meta-
physicx (t. c. 14), ubi ait quod materia non hahet
esse nisi secundum quod videtur (a); quoniam
illud quod est secundum contactum et non (6)
secundum ordinem, est materia et subjectum,
etc. ; quod Commentator exponit, commento 14,
dicens quod « essentia materise non est nisi ex con-
tinuatione ejus cum forma ut perficiatur ». Et infra
dicit : « Materia non est ens per naturam intelle-
ctam de ea, sed per continuationem cum forma. »
Nec accipit Commentator, ut dicit, continuationem
quantitativam, sed enlitalivam, quce non est aliud
quam mulua indivisio relativa. Alia auctoritas est
Commentatoris, 2. de Anima, comm. 7 : « Mate-
ria, inquit, non est nisi per tbrmam. Et si materia
ct forma essent in composito exsistentes in actu,
tunc compositum non diceretur unum, nisi sicut
dicitur de rebus quae sunt secundum contactum et
ligamentum. Modo autem, quia materia non diflfert
a forma in composito, nisi in potentia ; et composi-
tum non est ens in actu , nisi per formam ; tunc
eompositum non dicetur unum, nisi quia sua forma
est una. »

Et in hoc •secundus articulus terminatur.

AKTIGULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES

Ad argumenta Aureoli. — Quantum ad ter-
tiuin articulum, dicitur ad rationes. Et

Ad priinam quidem , dicitur quod esse quod
forma dal maleriie vel potius toti composito, est
aliud ab ipsa forma, et aliquid absolutum, distin-
ctum realiter a materia et forma, et a composito,
sicut frequenter dicit beatus Thomas, specialiter
2. Contra Gentiles, cap. 54, ubi sic dicit : « Non
est autem ejusdem rationis compositio ex materia et

(a) videtur. — unitur Pr.
(6) non. — Om. Pr.

108

LIBRI II. SENTENTIARUM

forma , et ex substantia et esse , quamvis utraque sit
ex aclu et potentia. Primo quidem, quia materia
non est ipsa substantia rei : nam sequeretur omnes
formas esse accidentia, sicut antiqui naturales opi-
nabantur; sed materia est pars substantia?.. Secundo
autem, quia ipsum esse non est proprius actus
materise, sed substantia? totius. Esse enim est actus
illius de quo possumus dicere quod sit. Esse autem
non dicitur de materia, sed de toto. Unde materia
non potest dici quod est, sed ipsa substatitia est id
quod est. Tertio , quia nec forma est ipsum esse, sed
se babet ad esse sicut lux ad lucere et albedo ad
album esse. Deinde quia ad ipsam etiam formam
comparatur ipsum esse ut actus. Per hoc enim in
compositis ex materia et forma, forma dicitur esse
essendi principium, quia est complementum sub-
stantise, cujus actus est ipsum esse; sicut diapba-
num est aeri principium lucendi, quia facit eum
proprium subjectum luminis. Unde in compositisex
materia et forma, nec materia nec forma potest dici
ipsum quod est, nec etiam ipsum esse; forma tamen
potest dici quo est, secundum (x) quod est essendi
principium ; ipsa autem tota substantia est ipsum
quod est; et ipsum esse est quo denominatur sub-
stantia ens. In substantiis autem intellectualibus,
qua? non sunt ex materia et forma composita?, sed in
eis(S) ipsa forma est(y) substantia subsistens, fonna
est quod est ; ipsum autem esse est actus et quo est.
Et propter hoc in eis est unica tantum compositio
actus et potentise, quse scilicet est ex substantia et
esse, quse a quibusdam dicitur ex quod est et quo
est, vel ex quod est et esse. In substantiis autem
compositis ex materia et forma, est duplex composi-
tio actus et potentioe : prima quideui, ipsius sub-
stantia?, qua? componitur ex materia et forma ;
secunda vero, ex ipsa substantia jam composita et
esse, quse etiam potest dici ex quod est et esse, vel
ex quod est et quo est. Sic igitur patet quod compo-
sitio actus et potentia* est in plus quam compositio
materia? et formse. Unde materia et forma dividunt
substantiam materialem ; potentia autem et actus
dividunt ens commune, etc. » Similia dicit, 1 p.,
q. 50, art. 2, in solutione tertii, et in multis aliis
locis ; specialiter in tractatu de Natura accidentis,
sicut allegatum fuit superius, dist. 13, ubi agebatur
de inseparabilitate materiae a forma : ibidem euini
dicit quod esse de quo loquimur, primo est actus
compositi, secundo formse, denique materiae.

Istis prajsuppositis, diciturad improbationes hujus
responsionis, pro quanto tangunt propositum. — Et
ad ■primam , dicitur quod in composito actualiter
exsistenti, sunt tres realitates, scilicet materia, et

(a) nec etiam ipsum esse; forma tamen potest dici quo
est, secundum. — sed Pr.
(6) est. — Ad. Pr.
(y) est. — et Pr.

forma, et esse. Sed negatur consequentia ibidem
facta, qua infertur quod illoe tres deberent diffinire
compositum. Et causa est, quia illud esse accidit
composito et cuilibet creaturae subsistenti, tanquam
exsistens extra rationem ejus; et ideo non ponitur in
diffiniiione alicujus creatura?, cum non sit pars
essentia? creatie. — Ad secundam, negatur conse-
quentia : quia esse proesupponit formam tanquam
priorem naturaliter in genere causa? materialis vel
subjecti, licet sit prius forma in genere causse for-
malis vel actus; et ideo impossibile est quod detur
alicui esse, et non forma, vel quod non habeat for-
mam. — Ad tertiam, simiiiter negatur consequen-
tia; quia forma se habet ad illud esse, non sicut
causa efficiens, sed potius sicut susceptivum vel pars
susceptivi, illo modo quo diceretur quod diaphanei-
tas dat lucere vel esse lucens, quia est ultima dispo-
sitioadsuscipiendum actum illum. Concediturtamen
quod forma aliquo modo potest dici ratio causandi
esse, quia causa efficiens non dat esse nisi dando
formam, ad quam sequitur esse per modum natura-
lis sequelse. — Ad quartam, negatur consequentia ;
quia posterius non potest absolvi a priori. Nec valet
similitudo de sigillo et figura per sigillum impressa;
quia figura illa non pra?supponit sigillum, illa natu-
rali prsesuppositione qua esse pra?supponit formam.
Sigillum eniin se babet ad figuram solum in genere
eausa? efficientis, non autem in genere subjecti vel
forma?. Forma vero se habet ad esse de quo loqui-
mur, primo, ut susceptivum, vel dispositio susce-
ptivi ; non quidem sicut subjectum accidentis com-
munis, sed sicut accidentis proprii, in cujus diffini-
tione ponitur : nam si esse diffiniretur, in ejus diffi-
nitione poneretur forma, cum esse nihil aliud sit
<|uam actus, quem forma dat sua? materia? vel sub-
jecto. Et sic esse sequitur formam, sicut propria
passio suum subjectum, licet esse non sit proprie
accidens, sed habet modum accidentis. Hoc ergo
modo se habet forma ad ipsum esse in creatis, scili-
cet sicut susceptivum actus essendi , vel sicut dispo-
sitio et ratio susceptivi ; quia impossibile est ali-
quid (a) capere esse, nisi sit forma vel habens for-
mam. Secundo, forma se habet ad esse, sicut forma
et (6) illativum formale, ad quod sequitur esse natu-
rali consequentia, sicut ad suum naturale et neces-
sarium antecedens, et sicut proprius effectus ad
suam causam, non quidem effectivam, sed forma-
lem ; ad quam semper sequitur, nisi forte impedia-
tur per hoc quod forma continetur in alio, sicut pars
in toto vel in supposito perfectiori : tunc enim a tali
forma non flueret esse, sed tam forma quam sua
materia essent per esse totius vel suppositi in quo
sunt ; cujus exemplum est duplex : primum est de
anima humana in Christo ; secundum est de forma

(a) aliquid. — aliquod Pr.
(6) et. — Om. Pr.

DISTINCTIO XVI. — QU^STIO I.

109

partis nondum divisae a toto. Et de hoc forte alias
dicetur. Et ideo tam impossibile est tale esse causari
sine forma, sicut hominem sine anima. Tanta enim
necessitate forma antecedit ad esse, sicut ad compo-
situm vel essentiam ex materia et forma composi-
tam. Sciendum tamen est quod compositi esse dupli-
citer solet capi. Primo modo, pro esse essentiae ; et
tale esse est a forma sicut totum a sua parte, sicut
esse ignem vel igneitas est a forma ignis. Secundo
modo, sumitur pro esse actualis exsistentiae ; et tale
esse est a forma, non sicut totum a sua parte, sed
sicut a disposilione prserequisita, et sicut a naturali
antecedente, et sicut a ratione essendi modo praeex-
posito. Sic ergo forma dat composito duplex esse,
scilicet esse essentiae, et esse actualis exsistentiac ;
sed materise forma dat quidem esse exsistentiae, non
autem esse essentiae, quia essentia materiae non
constituitur per formam. Si ergo quaeritur quae sit
participatio formae a materia, dicitur quod esse
actualis exsistentire , vel ipsa forma participata.

Ulterius sciendum quod ad hoc argumentum aliter
respondet Gregorius de Arimino (dist. 12, q. 1).
Concedit enim quod forma non dat materiae aliquod
esse distinctum a se. — Et cum concluditur quod
forma est esse materiae et ejus entificatio (a) ; —
dicit quod « istud potest intelligi dupliciter. Uno
modo, secundum constructionem (S) intransitivam,
ut sit sensus, Forma est esse materiae, id est, esse
quod est materia ; et (y) in hoc sensu propositio est
falsa. Nec sequiturex datis; quoniam non sequitur :
forma non dat materi* aliquod esse a se distinctum ;
igitur forma est materia. Praeterea, in hoc sensu
propositio est contra arguentem ; quia sequitur :
forma est materia ; igitur forma et materia non sunt
duae entitates; cujus oppositum ipse ponit. Aliu
modo potest intelligi secundum eonstructionem (3)
transitivam ; et tunc est vera : nam forma utique est
esse materise, sicut actus et perfectio est esse sui
perfectibilis. Ex hoc autem sensu non sequitur quod
sit indistincta a materia ; sed oppositum : nam qua>
libet perfectio est distincta a suo perfectibili ». —
Haec ille. — Sed ista responsio est contra mentem
sancti Thomae, scilicet quod forma sit esse materiae,
quocumque modo bujus distinctionis sumatur; nisi
forte ad hunc sensum illa propositio concedatur, sci-
licet : quod forma est esse materiae, id est, trahit
materiam ad hoc quod sit pars hujus naturse speci-
'ficae vel illius, et constituit eam in certa specie quae
dicitur esse essentiae ; vel quia dat sibi esse exsisten-
tiae, aut aliquam ejus participationem , aut habitu-
dinem ad illud esse.

Ad secundum dicit Gregorius quod « formam

(a) entificatio. — certificatio Pr.

(6) constmctionem. — constitutionem Pr.

(y) et. — Om. Pr.

(8) constructionem. — conslitutionem Pr.

dicerepropriam rationem et naturam determinatam,
potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod dicat seu
quod sit natura integra determinata et perfecta ; et
istud est falsum. Alio modo, quod sit qinedam
natura partialis propria, et determinata, et praecisa
a materia; et istud est verum. Et si sic sumatur
antecedens, nego consequentiam.

« Nec probatio primae partis valet. Nam expresse
patet quod procedit ac si forma esset quaedam natura
perfecta et specifica, habens perfectam diffinitionem,
et materia esset quoddam ens extrinsecum illi
naturee specificae ; quod non conceditur. Nec sequi-
tur : forma non est natura integra, perfecta, distin-
cta a materia ; igitur non est natura partialis distin-
cta a materia. Praeterea. Quis non videat quod per
illa verba : Et non est in eo ens additum suo enti ,
non minus posset inferri quod materia non sit aliud
a forma, et quod ipsa forma et materia non sint
duae entitates ; quae tamen ambo arguens concedit ;
quam possit (a) inferri quod non sint ad invicem
distinctae. Neutrum tamen ad intentionem Coinrnen-
tatoris, ut hic negatur, inferri potest.

« Ad probationem consequentiac pro altera parte,
dico sicut dictum est ibi per Philosophum. — Et ad
primam auctoritatem in contrarium , dicitur primo,
quod ista (6) potest trahi contra inducentem eam.
Nam Commentator (8. Metaphysicce, comm. 15)
dicit quod non largitur ei multitudinem ; et sic igitur
nec dualitatem ; et per consequens materia et forma
non sunt duae entitates. Respondetur tamen pro eo
et pro me, quod ideo Commentator dicit quod non
largitur ei multitudinem, quia materia et forma
non sunt duo quaedam in actu, isto modo scilicet
quod quaelibet sit secundum se unum hocaliquid,
et neutra sit perfectio alterius, necreliquasit poten-
tia perfectibilis per aliam ; nam materia est entitas
incompleta, perfectibilis per formam, et constituens
cum illa naturam integram et perfectam, et per
consequens totam, quia totum et perfectum idem
sunt, 3. Physicorum (t. c. 64). Et hoc est quod
vult dicere Commentator, cum ait quod largitur ei,
scilicet materiae , perfectionem , quae est forma et
perfectio ejus, quoad esse perfectum et totum ; et
hoc declaratur per illud quod immediate sequitur :
hoc enim est unum in actu, hoc, inquam, totum
quod consurgit ex materia et forma. — Ad aliam
auctoritatem, cum dicit quod qui ponit quod anima
et corpus sunt duo, etc. ; dicitur quod intelligit duo
diversa in actu, scilicet isto modo quod quodlibet
eorum sit secundum se hoc aliquid , et neutrum sit
perfectio alterius. Et quod ita intelligat, patet per
illud quod statim sequitur (ibid., comm. 16) : « Qui
autem, inquit, dicit quod anima est perfectio corpo-
ris, et quod corpus non exsistit sine anima, non

(a) quam possit. — quod possint Pr.
(6) ista. — ita Pr.

110

LIBRI II. SENTENTIARUM

sunt apud eum duo diversa, » scilicet illo modo
prsemisso, secundum quem oportet dare causam
ligamenti earuni. Nunc autem sic dico cpjod anima
et corpus sic sunt duo, quod tamen anima est perfe-
ctio corporis ; et ideo non remanet, nisi conclusio
illa. Sed numquid sequitur : anima est perfectio cor-
poris; igitur animanon est distincta a corpore? Puto
quod quilibet habens rectum judicium, diceretquod
non ; sed quod oppositum sequitur. — Quod autem
additur, quodcorpus et anima sicut materia et forma
sunt unum, scilicet compositum, concedo. Sed istud
non infert quod non sint ad invicem distinctse modo
prsedicto. — Per idem patet ad illud quod allegat de
3. Cceli. Nam Gommentator loquitur ad sensum
superius datum. — Et cum addit iste arguens, quod,
si materia et forma dicerent rationes pnecisas et
delerminatas, utraque esset actus, etc; -- dicitur
quod non est verum, si dicerent, sicut et dicunt,
naturas partiales, perfectibilem et perfectivam, ut
dictum est. »

Ista est responsio Gregorii , et potest breviter col-
ligi ad menlem sancti Thomae sub aliis verbis, ser-
vatotamen quasi eodemsensu, saltem in parte. Dica-
mus igitur quod aliqua esse diversa vel distincta,
contingit dupliciter : uno modo, quia sunt distincta
in esse vel secundum esse actualis exsistentiae ;
secundo modo, quia sunt distincta secundum esse
essentise. Hoc supposito, dicitur quod omnia dicta
Aristotelis et Commentatoris prceallegata currunt
contra primum sensum ; qui falsus est, si ad propo-
situm applicetur. Falsum enim est quod anima et
corpus, vel materia et forma, sint distincta quoad
tale esse, cum per idem esse sit totum compositum
et ejus partes. Sed dicta Commentatoris et Philoso-
phi non procedunt contra secundum sensum, qui
verus est in proposito. Nam materia et forma sunt
distincta, loquendo de esse essentice, quia diversas
essentias habent, licet partiales et incompletas; quod
ostendit diversa descriptio utriusque, etdiversce pas-
siones, et conditiones, aut proprietates, eis attri-
butee. Item, valde mirabile est de isto arguente,
qui, secundum quod allegatum est in prcecedenti
quaestione, multum laborat ad probandurn quod cor-
pus habet suam intrinsecam actualitatem aliam ab
anima et praeter animam, et vult quod anima habet
subjectum ens in actu, et quod anima movet corpus
sicut motor distinctus a suo mobili ; et nunc conatur
probare omnimodam indivisionem inter animam et
corpus. Item, ipse ponit plures formas in eodem
composito, et multa dissonantia eis quae hic dicit.

Ad tertiam rationem dicit Gregorius quod « illa
manifeste cogit suum factorem dicere quod per gene-
rationem nulla omnino forma, nec aliqua nova reali-
tas, sit in materia, cujus nulla pars praefuerit; et
per consequens, quod nulla omnino entitas, parva
vel magna, est secundum se totam, aut secundum
aliquam partem vel gradum ejus, noviter in mate-

ria : alioquin daretur aliqua realitas nova, cujus

nulla pars omnino praecessit; et per consequens,

secundum arguentem, illa esset creata; quod vitare

nititur. Quod autem nulla omnino realilas sit in

materia per generationem , cujus nulla pars praefue-

rit, falsum est. Praeterea. Sicut per hanc rationem

nititur probare quod forma non sit entitas a materia

distincta et praecisa, ita probaretur quod forma non

esset ulla realitas vel entitas alia a materia , et quod

ipsa et materia non sunt duae. Si enim sunt duae,

ipsa forma quae non est materia nec includit mate-

riam, utique creabitur, secundum eum; quoniam

nulla pars ejus praefuit, et ipsa de non esse ad esse

exivit ; et tamen ipse concedit quod materia et forma

sunt duoo enlilates, et quod forma est aliud a mate-

ria. — Et si dicas quod ipse ait quod est aliud a

materia, sed non prcecisum ab ea : — Aut intelligit

quod non sit prsecisum ab ea, sic quod non est enti-

tas qusesit idipsum quod est, quod etiam sit mate-

ria vel in materia ; et (a) tunc incompossibilia impli-

cantur, dicendo quod est aliud, et non prsecisum :

idem enim valet, ac si diceretur quod est aliud, et

non aliud. Vel ideo dicit quod non est praecisum,

quia non est aliquid secundum se hoc aliquid, quasi

secundum se subsistens, et non perficiens materiam

et cum ea constituens aliquid per se unum hoc ali-

quid ; et tunc frustra laborat in hoc, cum non detur

oppositum ab aliquo. Cum hoc tamen stat quod

forma sit entitas distincta a materia, perficiens

eam, et cum ipsa unam per se subslantiam compo-

sitam constituens. — Ad rationem autem ejus, respon-

detur quod, si per creari intelligat idem quod fieri,

nullo ejus intrinseco prsesupposito , et omne illud

dicatur iieri quod exit de non esse ad esse, sive acci-

piat esse per se, sicut substantiae per se subsisten-

tes, sive in alio, sicut accidentia et fonmc substan-

tiales, quemadmodum ipse videtur uti istis vocabu-

lis in proposito, concedo sibi quod forma creatur.

Sed non sic acceperunt sancti et philosophi creari,

cum negaverunt aliquid posse creari a creatura.

Auctoritas autem Commentatoris non facit ad pro-

positum ; quia Commentator ibi accipit creationem

pro actione, non prout distinguitur contra gene-

rationem specialiter, et contra alias actiones natura-

les. Et istud patet; quia nec Themistius in genera-

tionibus illorum animalium de quibus loquitur,

posuit aliquid proprie creari, nec Commentator hoc

infert contra eum, nec imponit sibi quod senserit

hoc ; quinimmo satis cito post, opinionem Themistii

connumerat inter easquae non posuerunt creationem

proprie dictam. Qualiter autem Themistius in illo

dicto suo erraverit, et Commentator improbet eum,

non est opus ad prsesentem difficultatem disserere.

Alia autem auctoritas non juvat arguentem ; quia

Commentator intelligit quod non sunt diue partes in

(*) et. — Om. Pr.

DISTINCTIO XVI. — QU^STIO I.

IH

actu , modo supra posito ; quod conceditur. » — Hsec
Gregorius in ibrma ; et bene, secundum sua prin-
cipia.

Secundum principia vero sancli Thonrue, dicen-
dnm est quod nulla forma non subsistens, vere ac
proprie creatur, nec proprie fit, nec proprie produ-
citur. Gujus ratio est, quia, ut sacpe dictum est,
juxta determinationeni sancti Thomae, nulli tali
formap proprie convenit esse, et consequenter nec
proprie fieri. Et ideo solutio quam arguens recitat
contra se, bona est. — Et tuncad primam impugna-
tionem, dicitur quod peccat per fallaciam secundum
non causam ut causam. Non enim causa quare com-
posilum (it, et non partes ejus, est illa quae ibi assi-
gnatur false, scilicet quia compositum est entitas
terminata, praecisa, etc, et materia et forma sunt
entitates interminatae, impraecisae; sed ideo, quia,
licet sint (a) tres entitates, scilicet materia et forma
et compositum, lamen nulli earum proprie et per
se debetur esse nisi composito. Unde patet quod
arguens assumit multa falsa : primum est , quod
secundum distinctionem entitatum sunt distinctio-
nes productionum ; secundum est, quod figura sphae-
rica non sit alia et praecisa entitas a cupro; teitium
est, quod per generationem non acquiralur multi-
tudo entitatum. Primum quidem falsum est, quia
eadem productio potest terminari ad compositum
includens multas entitates, dum tamen babeant
unicam exsistentiam , vel unicum esse aclualis exsi-
stentise, et illee entitates habeant alium et alium
ordinem ad illam exsistentiam. Secundum similiter
falsum est, quia (igura et cuprum sunt diversae enti-
tates, licet conveniant in uno esse exsistentiae. Ter-
liuni denique falsum est, quia generatio ponit ali-
quam novam entitatem, distinctam a materia secun-
dum esse essentiae, licet non distinctam a materia
secundum esse actualis exsistentiae ; et sic est ibi
multitudo entitatum , sed non exsistentiarum. —
Ad confirmationem , dicitur quod, si (6) Themistius
ila fatue loquebalur sicut imponit sibi Commentator,
merito derisibilis erat, utputa ponens, ad constitu-
tionem compositi per se entis et per se unius, con-
currere diversas entitates subjecti, et cum diversis
exsistentiis. — Ad aliam confirmationem , patet per
idem ; quia arguens false exponit Commentatorem.
Nam Commentator pluralitatem et distinctionem in
actu vocat pluralitatem exsistentiarum ; non autem
solam pluralitalem entitatum, quae, licet differant
secundum esse essentiae, dormiunt tamen sub eadem
exsistenlia. Et secundum istum modum dicitur ad
omnes consimiles auctoritates.

Ad quartam rattonem dicitur dupliciter: —
Primo, secundum Gregorium, qui dicit quod de ista
quarta ratione multum miratur « quod arguens non

(a) in. — Ad. IV.
(6) si. — Om. Pr.

advertat quomodo mililat contra eum, qui ponil
inter formam et materiam dualitatem ; et quomodo
non videt quod, si materia et forma sunt duse enti-
tates, et sua probatio sit sufficiens, necessario
arguitur quod unum accidens sit in duobus subje-
ctis ». Ulterius respondet pro se, et pro arguente,
« negando consequentiam ». Nam dicit quod « sola
materia est subjectum primum et adaequatum quan-
litatis; ideo non sequitur quod quantitas sit in duo-
bus subjectis ». Quamvis multi, ut dicit, « non
habeant pro inconvenienti, quod sit in duobus sub-
jectis partialibus indistantil)iis et constituenlil)Us
aliquid per se unum, sicut sunt materia et forma ;
non autem duo corpora gloriosa vel non gloriosa. »
— Haec ille. — Secundo, responderetur, juxta prin-
cipia beati Thoinae, negando consequentiam , sicut
negat eani Gregorius, sed alia ratione. Dicitur enim
quod quantitas non inhaeret materiae, neque formoe,
sed toti composito, quod est tertia entitas distincta
a materia, et a forma, et ab utroque ; et ideo argu-
mentum nullius est efficacioe, nec apparentia1.

Ad quintam dicit Gregorius quod « prima aucto-
ritas est contra allegantem. Tum quia omne quod
continuatur alicui, dislinguilnr (a) ab illo; unde nec
materia continuatur sibiipsi, nec forma sibimet con-
tinuatur. Tum quia ubi iste allegando ponit hunc
terminum formam, Commentator ponitaliud, quod
est relativum diversitatis ; quod, quia supponit ibi-
dem pro forma, sicut arguens bene inlellexit, sequi-
tur quod forma sit distincta a materia, ex verbis
Cominentaloris. Pro tanto autem Commentator dicit
quod materia est ens per continuationem cum alio,
scilicet cum forma ; quia, secundum eum, non
potest exsistere sine forma, non quia indistincta sit a
forma, ut arguens dicit. Aliter etiam Commentator
exponit, scilicet per continuationem , id est, per
compositionem ; et secundum etiam illam expositio-
nem, arguitur distinctio entitativa (6) formae a
materia ». — Haec Gregorius, et bene. — Potest
etiam dici, secundum proemissa, quod ideo Com-
mentator dicit materiam esse ens per continuatio-
nem, quia non habet esse exsistentia1 actualis, nisi
compositione sui cum forma ; non autem quod habeat
suam entitatem, et esse essentiae a forma, quia tunc
quot formis componeretur, tot entitates et essentias
haberet, sicut habet diversa esse exsistentiae secun-
dum diversitatem formarum quibus unitur; quod
falsum est. Ad aliam auctoritatem de 2. de Anima,
patet quid dicendum sit ex praedictis.

Ad argumentum in pede quaestionis, dicitur
nogando consequentiam. El ad probationem, dicitur
quod aliqua esse duo in actu , vel distincta, potest
intelligi dupliciter : primo modo, ul intelligatur
distinctio actualilatis eorum ; secundo modo, ut

(a) distinguitur. — dicitur Pr.

(6) distinctio entitativa. — diccndo entitative Pr,

112

LIBRI II. SENTENTIARUM

intelligatur actualitasdistinctionis. Exemplum primi
est de duabus formis realiter distinctis, et de com-
positis habentibus diversas formas, et de materiis
subjectis diversis formis. Talia enim possunt dici
actu duo, vel actu distincta, propter distinctionem
actualitatum, quia alia est actualitas in hoc et in
illo. Et quse sic sunt actu duo, vel distincta, nun-
quam constituunt aliquid per se unum. Exemplum
vero secundi est de qualibet potentia et suo actu, et
de qualibet materia respectu suse formse qua perfici-
tur. Talia enim sunt duo in actu, non quod habeant
duosactus, sed quia eorum dualitas et distinctio est
in actu : quia unum talium est actu, sicut actus
vel forma dicitur esse actualiter; aliud vero, puta
potentia, vel materia, potest dici actu esse sicut
aliquid habens actum. Et sic quodibet potest dici
actu. Et cum hoc non sit illud, nec pars illius,
sequitur quod hoc actualiter est distinctum ab illo,
et quod eorum distinctio est actualis. Et ex talibus
duobus vel distinctis in actu potest constitui unum
per se. — Gregorius autem ad hoc argumentum sic
dicit : « Ens actu vel entitas actu potest sumi dupli-
citer : primo modo, pro omni illo de quo contingit
per propositionem de inesse et de prsesenti vere
enuntiare esse dicendo, Hoc est ; secundo modo, pro
eo solum quod non solum est actu primo modo,
immo, ultra (a) hoc, est quoddam hoc aliquid, id
est, integra essentia et perfecta in specie vel perfe-
ctio alterius, cum illo perfectam essentiam in deter-
minata specie constituens. Et per oppositum , ens in
potentia potest sumi dupliciter, opposite duplici
modo essendi actu prsedicto. » Hoc supposito, dicit
ad argumentum, quod, « si in consequente sumatur
entitas in actu, primo modo, consequentia non valet.
Si autem secundo modo, conceditur ipsum conse-
quens. Et in secundo sensu loquendo de ente in
actu, procedit probatio consequentise. Nam ita
expresse accipit Philosophus. Ita enim prsemittit ibi
(7. Metaphysicve , t. c. 48) : Palam, inquit, quia
nullum communiter prxdicatorum significat hoc
aliquid, sed tale. Sin auiem, supple, si significat
hocaliquid, alia quoque multa accidunt, supple,
impossibilia, et tertius homo; et hoc est impossibile
quod accidit. Et statim addit aliam probationem
(t. c. 49) : Amplius, inquit, est, et ita manifestum,
scilicet quod dictum est. Impossibile est enim sub-
stantiam ex substantiis esse inexsisteniibus sic ut
actu; duo namque sic (6) actu non sunt unum in
actu. Ubi notanda est illa determinatio sic, quia
non absolute dicit, inexsistentibus actu, neque
duo namque actu, sed utrobique addit sic, ut
denotaret modum illum exsistendi actu, de quo
prsemisit, scilicetut quoddam hoc aliquid secundum
se; quse enim sic sunt duo actu (y), nonsunt unum

(<x) ultra. — vult Pr.
(6) sic. — sicut Pr.
(y) actu. — Ad. Pr.

actu. Sed materia et forma non sic sunt duo actu,
ut (a) dictum est. » — Hsec ille. — Et satis confor-
miter ad prsedicta ; quia etiam ipse concederet quod
materia et forma sunt duo actu, non propter duali-
tatem actualitatum, sed propter actualitatem duali-
tatis. Item , potest dici quod dualitas entitatum non
repugnat constituentibus (6) unum per se, sed solum
dualitas exsistentiarum. Modo materia et forma,
licet habeant distinctas entitates, non tamen duas
exsistentias , sed unam.

Et hsec de qusestione; de qua benedictus Deus.
Amen.

DISTINCTIO XVII.

QUiESTIO I.

UTRUM ANTE GENERATIONEM COMPOSITI SURSTANTIALIS
PRjECEDAT ALIQUID FORSLE PER GENERATIONEM
INDUCENDJl.

irca decimamseptimam distinctionem (y)
secundi Sententiarum, quseritur : Utrum
&75\ ante generationem compositi substantia-
lis prsecedat aliquid formse per genera-
tionem inducendse.

Et arguitur quod sic. Quia Deus indidit materisc
rationes seminales. Sed illse non sunt aliud, ut vide-
tur, nisi qusedam inchoatio formse in esse diminuto, x
prsecedens formam completam. Igitur, etc. Major
patet per Magistrum , 2. Sentent., dist. 18. Minor
probatur; quia non apparet quid aliud essent illse
rationes seminales.

In oppositumarguitursic.Si aliquidformse prsece-
deret in materia ante ejus complementum quod per
generationem accipit, tunc forma substantialis non
esset entitas simplex, sed habens partem et partem.
Consequens est falsum. Igitur et antecedens.

In hac qusestione erunt tres articuli. In quorum
primo ponentur aliquse conclusiones. In secundo
adducentur objectiones. In tertio dabuntur solu-
tiones.

ARTICULUS I.

PONUNTUR conclusiones

Quantum ad primum articulum , sit hsec
Prima conclusio : Formse subsiantiales non prse-

(a) actu, ut. — ut actu Pr.

(g) constituentibus. — constitutionibus Pr.

(y) distinctionem. — Om. Pr.

DISTINCTIO XVII.

QUyESTIO I.

113

exsistunt in materia actu, secundum se totas,
nec secundinn aliquam sui parlem, ante produ-
ctionem compositi.

Hiec conclusio est de mente sancti Thomae, 1 p.,
q. 45, art. 8, ubi sic dicit : « Quidam posuerunt
formas non incipere per actionem naturae, sed prius
in materia extitisse, ponentes lalitationem forma-
rum. Et hoc accidit eis ex ignorantia materiae ; quia
nesciebant distinguere inter potentiam et actum.
Quia enim fornrue praeexsistunt in materia in poten-
tia, posuerunt eas simpliciter pracexsistere. Alii vero
posuerunt formas acquiri et causari ab agente sepa-
rato, per modum creationis; et secundum hos, cui-
libet operationi naturae adjungitur creatio. Sed hoc
accidit eis ex ignorantia formae. Non enim conside-
raverunt quod forma naturalis corporis non est sub-
sistens, sed quo aliquid est; et ideo, cum fieri et
creari non conveniat proprie nisi rei subsistenti,
formarum, nec est fieri, nec est creari, sed concreata
esse. Quod autem proprie fit ab agente naturali, est
compositum, quod proprie fit ex materia. Unde in
operationibus naturae non admiscetur creatio ; sed
supponitur ad operationem naturae. » — Hacc ille.

Simile ponit, de Potentia Dei, q. 3, art. 8, ubi
sic dicit : « Circa hanc quaestionem, scilicet utrum
creatioadmisceatur operibus natune, fuerunt diversse
opiniones. Quarum omnium videtur fuisse radix,
unum et idem principium, scilicet quod natura non
potest ex nihilo aliquid facere. Ex hoc enim aliqui
crediderunt quod nulla res fieret aliter nisi per hoc
quod extrahebatur a re alia in qua latebat ; sicut de
Anaxagora narrat Philosophus, 1. Physicorum
(t. c. 32, 33) : qui ex hoc videtur fuisse deceptus,
quia non distinguebat inter potentiam et actum.
Putabat enim oportere quod actu praeexsisteret, illutl
quod generatur. Oportet autem quod praeexsistat
potentia, et non actu. Si enim non praeextiterit
potentia, fieret ex nihilo. Si vero praeextiterit actu ,
non fieret ; quia quod est, non fit, etc. » Videtotum.

— Item, in solutione decimi : « Forma, inquit,
praeexsistit in materia imperfecte : non quod aliqua
pars ejus sit ibi in actu, et alia desit; sed quia tota
praeexsistit in potentia, et postmodum (x) tota pro-
ducitur; nec perficitur esse formae in materia alio
exteriori addilo, quod in potentia materiae nonesset. »

— Item , in solutione duodecimi, dicit : « Esse in
potentia et esse in actu non dicunt diversos modos
accidentales, ex quorum diversitate alteratio prove-
niat, sed substantiales. Nam et substantia dividitur
per potentiam et actum, sicut et quodlibet aliud
genus. » — Haec ibi.

Item, 2. Sentent., dist. 18, q. 1, art. 2, ubi sic
dicit : « Quid sint secundum rem rationes semina-
les, a diversis diversimode assignatur. Quidam enim

[a) poslmcdum. -- post moluni Pr.

dicunt quod forma speciei non recipitur in materia,
nisi mediante forma generis; adeo quod est alia
forma numero per quam ignis est ignis, et per quam
ignis est corpus. Illa ergo forma generalis, incom-
pleta, ratio seminalis dicitur; quia per talern for-
mam inest materiae quaedam inclinatio ad recipien-
dum formas specificas. Hoc autem non potest esse
verum; quia omnis forma quae advenit post aliquod
esse substantiale, est forma accidentalis. Si enim
post esse substantiae constitutum advenit, ergo, ea
recedente, adhuc manet individuum (a) in genere
substantiae ; quod est contra rationem formee sub-
stantialis, [ut dicitur in 2. de Anima (t. c. 8). Et
praeterea, cum omnis forma det aliquod esse, et
impossibile sit unam rem habere duplex esse sub-
stantiale, oportet quod, si prima forma substantialis
adveniens materiae det sibi esse substantiale, quod
secunda superveniens det esse accidentale. Et ideo
non est alia forma qua ignis est ignis, et qua est
corpus, ut Avicenna vult. Et si Commentator in
2. Metaphysicse , dicat genus non esse materiam,
sed formam, non tamen ultimam, hoc non dicitur
ad significandum ordinem formarum secundum
rem, sed secundum rationem ; quia genus, quamvis
significet totum, ut Avicenna dicit, significat tamen
ut indistinctum ; et ita propinque se habet ad ratio-
nem materiae. Et praeterea, sequeretur quod res
significata per genus, esset pars speciei constitutae
per formam superadditam ; et ita de specie praedicari
non posset. Necetiam hoc contingit secundum inten-
tionem Augustini : quia ex virtute formae generalis
non necessario sequitur forma specialis; unde non
est talis virtus, secundum quam necesse sit fieri, sed
secundum quam possit fieri. Ideo alii dicuntquod,
cum omnes formae, secundum Philosophum, de
potentia materiae educantur, oportet ipsas formas
praeexsistere in materia incomplete, secundum
quamdam quasi inchoationem ; et quia non sunt in
esse suo perfectae, non habent perfeclam virtutem
agendi, sed incompletam ; et ideo non possunt per se
exire in actum, nisi sit agens exterius, quod excitet
formam incompletam ad agendum, ut siccooperetur
agenti exteriori : aliter enim non posset esse natu-
ralis generatio, sed violenta ; quia, ut in 3. Ethico-
riun (cap. 1) dicitur : Violentum est cujus princi-
pium est ab extra, nil conferente vim passo. Has
ergo virtutes incompletas in materia praeexsistentes,
rationes seminales dicunt ; quia sunt secundum esse
incompletum in materia, sicut virtus formativa in
semine. Hoc autem non est verum ; quia, quamvis
formae educantur de potentia materiae, illa tamen
potentia materiae non est activa, sed passiva tantum.
Sicut enim Commenlator dicit, 8. Physicoriun :
Sicut (6) in motu locali oportet esse aliud movens ,

(a) individuion. — indicium Pr.
(S) Sicut. — Om. Pr.

iV. — 8

114

LIBRI II. SENTENTIARUM

et aliud motum, Ita eliam in motu alterationis ; et

ponit exemplum : quod, quando sanatur corpus

naturaliter, cor est sanans, et alia membra sanata.

Etsicut in corporibus simplicibus non dicimus quod

sint mota ex se secundum silum, quia ignis non

potest dividi in movens et motum, ita etiam non

potest esse alteratum ex se, sic (a) quod aliqua

potentia exsistens in materia, aliquo modo agat in

ipsam materiam in qua est, educendo illam in

actum ; sed utrumque contingit in animatis, quia sunt

mota secundum locum ex se, et etiam alterata pro-

pter distinctionem organorum, vel partium, qua-

rum una est movens et alterans, et altera mota et

alterata. Et ideo non hoc modo potest accipi virtus

seminalis in aliis rebus sicut in habentibus animam.

Non tamen sequitur, si in materia est tantummodo

potentia passiva, quod non sit generatio naturalis;

quia materia coadjuvat ad generationem, non agendo,

sed inquantum est babilis ad recipiendum talom

actionem ; quae etiam habilitas appetitus materiae

dicitur, et inchoatio formae : non enim eodem modo

omnes motus dicuntur naturales, ut in 2. Pliysico-

rum et in 1. Coeli ei Mundi Commentator dicit;

sed quidam (6) propter principium activum intus

exsistens, ut motus localis gravium et levium, et

quidam (y) propter principium passivum, quod est

secundum polenliam ab agente naturali natam in

actum educi, ut in generatione et alteratione simpli-

cium corporum ; unde et natura dividitur (o) in

materiam et formam. Et ideo concedo quod in mate-

ria nulla est potentia activa, sed passiva pure; et

quod rationes seminales dicuntur virtutes activae

completae in natura cum propriis passivis, ut calor,

et frigus, et forma ignis, el virtus solis, et hujus-

modi, quae dicuntur seminales non propter esse

incompletum quod habeant, sicut virtus formativa

in semine, sed quia rerum individuis primo creatis

huj.usmodi virtutes collatae sunt per opera sex die-

rum, ut ex eis quasi ex quibusdam seminibus pro-

ducerentur et multiplicarentur res naturales. » -

Haec ille.

Ex praedictis potest formari duplex ratio. Qua-
rum prima talis est. Nihil capiens esse per genera-
tionemcompositi, sicut terminus generationis, secun-
dum se et quodlibet sui, praecedit secundum esse
actu ipsam generationem compositi. Sed forma sub-
stantialis est hujusmodi. Igitur, etc. Secunda talis
est. Nulla forma substantialis dans esse substanliale
cornposito vel materise, compatitur secum in eadem
materia aliam formam substantialem secundum esse
actu. Sed forma prsecedens generationem novi com-
positi, quae per generationem illam abjicitur, dabat

(a) sic. — Om. Pr.

(6) quidam. — guxdam Pr.

(y) guidam. — guwdam Pr.

(i) nalura dividitur. — nulla dividunlur Pr

prius esse substantiale suo composito et suae mate-
rise. Igitur nulla entitas formae sequentis erat simul
cum illa secundum aliquod esse actu in materia.

Secunda conclusio est ista : Non est inconve-
niens essentiam alicujus formse substantialis,
prius duratione fuisse in materia, quam daret
esse composilo vel materise.

Hanc conclusionem probabiliter pono, non tamen
assertive, quia continetur in quodam tractatu, de
quo dubito an sit sancti Thomse, et intitulatur de
Nalura materise, ubi sic habetur (cap. 8) : « Nunc
restat ostendere quomodo possibile sit essentiam ali-
cujus formae ponere in homine, sine eo quod sequa-
tur ad eam aliquod esse subslantiale. Ad hujusmodi
igitur evidentiam, considerandum estquod proprium
est substantise esse simpliciter; unde generatio quae
terminatur ad esse substantiale, est generatio sim-
pliciter. Proprium vero accidentis est esse secundum
quid ; sicut generatio quee terminatur ad esse rei sub
forma accidentali, est generatio secundum quid.
Esse autem simpliciter, est esse absolutum, et non
dependens ab alterius esse sicut ei inhserens, licet
omnia dependeant a Deo sicut a causa. Sic autem
esse continet perfeclam rationem essendi, secundum
quod perfecta ratio enlis reperitur in substantia, ut
dicitur, 6. Mctapliysicce. Ad illud autem esse abso-
lutum participandum, accedunt partes substantise,
per quod trahuntur ad esse sui totius. Esse vero acci-
dentium dependens est per modum inhaerentis ; unde
accidentia non trahuntur ad genus illius cui inha?-
rent. Ex quo patet differentia inter esse accidentis,
et esse partium alicujus totius. Esse autem alicujus
totius quandoque est proprius effectus Dei, scilicet
quando res secundum omnia principia sua ducitur
ex nihilo ad esse perfectum ; sicutfuit in prima pro-
ductione rerum , in qua causalitas extendebatur ad
ipsam etiam maleriam. Quandoque vero est eflectus
creaturae, quando scilicet agens physicum agit ex
suppositione subjecti, non producens totum id quod
pertinet ad esse rei, sed tantum formam, transmu-
tando materiain ad talem formam ; ad materiam
enim actio creaturae (oc) non se extendit. In hoc
tamen convenit agens divinum cum physico, quod
utrumque ad esse absolutum terminat suam actio-
nem, quod est ultimum transmutalionis sive sim-
plicis emanationis, licet in simplici emanatione non
sit prius et posterius nisi secundum intellectum tan-
tum. Cum igitur esse absolutum sit terminus
utriusque actionis, materice autem non est esse ut
subjecti, quod est absolute, nec etiam formae mate-
rialis, cum ipsa non sit ut habens esse, licet sit quo
aliquid est, sicut materia est in quo aliquid est,
neutra actio terminatur ad materiam, velad formam

(a) actio creaturse. — creatura Pr.

DISTINCTIO XVII. — QU^STIO I.

lili

materialem, sed ad esse compositi, cujus est per se
et absolute subsistere; de intellectu enim ejus est
habere esse, quod non est de intellectu essentise. In
tali autem composito, necessario est duplex compo-
sitio : una scilicet suppositi et essentia}, quso in re
materiali differunt necessario, cum individuum in
materialibus multa addat supra naturam speciei quoc
essentiam tantum complectitur ; alia compositio est
totius rei et sui esse. In rebus autem immaterialibus
creatis, altera tantum compositio invenitur, scilicet
rei et esse. In ipsis igitur essentia non est habens
esse per aliquid quod realitera se difierat, cum idem
sit essentia et res quae significatur ut babens esse.
Et ideo in eis essenlia est, non tantum tanquam
principium quo aliquid dicituresse, sed sicut habens
esse absolutum non inbierens. In substantiis vero
compositis et materialibus, in quibus essentia difiert
realiter (a) a supposito, essentia non habet esse nisi
per suppositum, cujus est esse absolutum et simpli-
citer (6). Unde essentia in eis non est ut habens esse,
sed ut reducta ad esse per suppositum.

« Si autem sitaliqua essentia formai materialis, ad
quam non sequitur suppositum aliquod et indivi-
duum, cujus est habere esse (y) absolutum, ad quod
terminetur actio producentis, possibile est ponere
formam aliquam substantialem sine esse ; sicut est
ponere id quod est principium, sine relatione prin-
cipii et sine principiato (8). In immaterialibus autem
non est invenire hoc quod dictum est, cum in eis
non sit essentia quoe non sit suppositum ; unde posita
essentia, necessario ponitur esse quod est suppositi.
Ad constitutionem autem suppositi materialis sive
individui, quantitas terminata requiritur; quoe ubi-
cumque fuerit, individuum necessario erit, cum ipsa
sit principium et inseparabile signum individui.
Omnes autem formoe elementares requirunt termi-
natas quantitates et diversas ab invicem ; unde ubi-
cumque fuerit forma elementaris, necessario erit
suppositum, cujus est habere esse completum et
terminatam quantitatem ; unde formoe elementares
non possunt simul esse in una re in essentiis suis.
In mixtis autem rebus, in quibus forma non educi-
tur de materia, quantitas non sequitur materiam in
ordine ad talem formam , licet esse actu per eam in
re habuerit; cum quantitas semper redeat in prin-
cipium a quo originem sumpsit. Animaautem homi-
nis non est quanta, nec per se nec per accidens ;
unde non repugnat in tali re (e) ponere essentiam
formoe a qua (£) dependeat quantitas secundum ori-
ginem , sine tamen esse quod se habeat ad illam for-
mam ut principiatum ad suum principium. Unde

(oc) realiter. — materialiter Pr.

(g) et simpliciter. — semper Pr.

(y) esse. — Om. Pr.

(8) principiato. — praedicamento Pr.

(e) in tali re. — intelligere Pr.

(Z) a qua. — ad quam Pr.

lali essentioe formee ratio actus non competit, sicut
nec materise (oc); cum esse sit actus primus et
communis, non solum formarum, sed etiam mate-
riarum (6); unde sine esse non dicitur forma actus.
Solum eniuf natura ipsius esse in substantiis irhpe-
dit duas formas substantiales simul esse : quia esse
substantise est simpliciter; unde quod advenit post,
erit accidens. Esse etiam substantioe se habet sicut
unitas rei, quia unum et ens convertuntur ; unde
una res non potest habere duo esse substantialia,
nisi amittat suam unitatem ; unde in re composita
ex substantia et accidente, non est unitas nisi
secundum quid. Nihil igitur contradictionis sustine-
bimus, si ponamus in re aliquas formas substantia-
les, ad quas tamen esse non sequitur. Solum enim
per naturam ipsiusesse simpliciter quod in substan-
tia reperilur, impeditur pluralitas formarum sub-
stantialium ejusdem rei. Unde quia certum est, et a
philosophis ostensum, quod impossibile est ponere
plura esse substantialia in una re, solum forma, ad
quam esse sequitur, in ipsa re ponitur; alioe vero ei
non connumerantur. » — Heec ille.

Ex quibus potest formari talis ratio. In omni sub-
stantia quanta, oportet esse essentiam alicujus formse
substantialis, a qua originetur quantitas et super
quam redeat et terminetur. Sed homo est substantia
quanta. Ergo in homine est essentia alicujus formse,
a qua originetur quantitas et ad quam terminetur.
Illa autem forma non est anima intellectiva, quse
nullo modo est quanta ; ergo, proeter eam, est in
homine essentia alterius formse, ad quam non sequi-
tur esse et quoe non dat esse actu .

Quod autem talis forma possit postea dare esse
materioe vel supposito, ostendit postea ibidem per
longum processum. Unde sic sequitur post verba
prselibata : « Sciendum , inquit, quod materia est in
potentia ad omnes formas quoe de ea educi possunt.
Unde quanto magis ad plures earum simul accedit,
tanto plus perficitur ejus potentia. Et ideo in ele-
mentis materia minime est perfecta ; quia solum
forma unius elementi perficitur simul; et si quando
virtus formoe alterius elementi sibi adsit, hoc non
est per modum manentis, sed per modum alterantis,
sicut patet quod calor ignis agit in aerem ad indu-
ctionem formoe. In corporibus vero mixtis, magis
perfecta est materia. Ibi enim, cum una forma mixti
quae dat esse tali mixto, sunt omnes formoe elemen-
torum, virtute tantum, et non in essentia, quia
quoelibet earum requirit debitam et certam quanti-
tatem. Unde, cum unum sit suppositum mixti et
esse, una est ejus forma. Supra autem mixta tan-
tum, sunt animata, et proecipue homo, cujus forma
non producitur ex materia disposita per qualitates
mixti. Unde conveniens est ut in animatissint esseu-

(a) materiae. — naturx Pr.

(6) materiarum. — naturarum Pr.

116

LIBRI II. SENTENTIARUM

tiae aliquarum formarum , sine tamen esse. Hoc
enim est propinquissimum, in quo animata possunt
transcendere simpliciter mixta, in perficiendo suam
materiam in acquisitione plurium formarum simul.
Videmus enim quod alio modo fit simplex ex mixto,
et alio modo aliquid ex materia prima, etc. »

Post praedicta, ostendit quomodo elementa sunt
in mixto ; et verba ejus sunt supra recitata in quae-
stione de pluralitate formarum (dist. 15). Et ostenso
quomodo miscibilia sunt in potentia propinqua
actui, subdit : « Adhuc partes animatorum maxime
sunt in potentia propinqua, alteratione tamen
maxime distante a suo termino. Ex quo concluditur
quod haec propinquitas non est per dispositionem
materiae, nec per alterationem aliquam, cujus ter-
minus sit inductio novae formae per essentiam ;
essentia enim formse noviter induci non potest, nisi
praecedente alteratione, cujus terminus est productio
formae de novo. Constat tamen quod in parte sepa-
rata a toto sit forma substantialis. Unde, cum
impossibile sit duo esse substantialia in una re
ponere, nec per aliquam alterationem praecedentem
pars in toto est in potentia maxime propinqua
actui, nec forma de novo inducitur nisi per altera-
tionem (unde nec coelum, quod est agens universale
respectu inferiorum, nec aliquod particularium
agentium agit nisi alteret, et ideo coelum estprimum
alterans, secundum Philosophum), necessario sequi
videtur aliquam formam in parte rei ponere sine
esse ; et ideo partim est in potentia maxime propin-
qua actui : esse enim est maxime propinquum
formae, quia non requiritur ad hoc quod esse sub-
slantiae proprium sequatur formam, nisi quod res
per se ponatur, quod unica actione fieri («) potest.
(Cap. 9) :

« Ex praedictis igitur facile est videre triplicem
differentiam potentiae, in qua aliquid dicitur esse :
scilicet potentiam materise in qua nihil est de isto
quod de potentia educitur; secunda est potentia
mixti vel materiae quae est in alteratione, in qua,
licet non sit essentia formae indueendae, est tamen
virtus; tertia (6) est potentia totius, secundum
quam partes sunt in toto : quce est maxime actui
propinqua; unde in eis cum nihil sit agens ad
proprium actum, ut est quando harmonia est per-
fecta, necessario erunt essentiae formarum prope
suaesse. Hocautem scietur, si gradus et ordo rerum
naturalium diligenter discutiatur. Sciendum igitur
est quod communissimus unitatis (y) modus reper-
tus in rebus materialibus, est unitas continuitatis (o);

(a) fieri. — Om. Pr.

(g) a verbo secunda usque ad tertia, sic habet Pr. : edu-
cendo potenliam tnixti ve\ materiae quse est in alteralione
in qualibet essentia formse non sit virtus tanien.

(y) unitatis. — verilatis Pr.

(5) continuitalis. — continentis Tr.

in omnibus enim rebus materialibus haec unitas
reperitur : primum namque accidens quod sequitur
materiam, est quantitas. Super hanc autem unita-
tem, in diversis rebus, reperitur unitas suae propriae
formae, in quibusdam autem magis, in quibusdam
minus perfecte, ut habetur, 5. Metapliysicse. Unitas
autem quantitatis in re reperta, maxime potentialis
invenitur; quia omne continuum est unum in actu
et multiplex in potentia : sicut lineae partes non
sunt aliqua duo actu, sed sunt unum actu, ipsa sci-
licet linea; sunt vero duo in potentia, et facta divi-
sione fiunt in actu : sola enim divisio in continuis
facit esse actu ; unde in divisione linese non induci-
tur aliquid novi in ipsis divisis, sed eadem essentia
lineai, quae prius erat actu una et multiplex in poten-
tia, per divisionem est facta multa in actu. Est
"tamen liic similitudo cujusdam corruptionis ; quia
actus prior qui erat totius, ablatus est, et potentia
ducta est ad actum posteriorem per solam divisio-
nem. Consimile penitus reperitur in lapide, et in
igne, et in omnibus generabilibus et corruptibili-
bus (a) inanimatis. Forma enim totius in eis, per
quam habent unitatem suae naturae, super unitatem
quantitatis, secundum totam rationem formae est in
qualibet parte talium rerum ; unde, facta divisione,
manet essentia ejusdem formae in partibus ab invi-
cem divisis : quaelibet enim pars ignis est ignis, et
quaelibet pars lapidis est lapis. Est tamen in istis
divisionibus quaedam similitudo generationis (6) et
corruptionis, non quod novae formae per talem divi-
sionem inducantur; sed quia esse sive actus prior
aufertur per ipsam divisionem, et potentia ducitur
ad actum proprium. Super haec autem sunt animata
imperfecta, ut (y) plantae ; et quaedam etiam animalia
imperfecta, ut sunt animalia annulosa. Et in ipsis
iterum idem invenitur : quia, cum avellitur ramus
ab arbore, non advenit nova forma vegetabilis, sed
eadem essentia quse una erat in arbore tota, et etiam
actu una, simul erat multiplex in potentia, et per
divisionem novum esse etactusalius et alius secutus
est ;similiter inanimalibus annulosis estanimalactu
unum, sed est multiplex in potentia accidentali ;
unde, facta divisione, et remoto esse priori et uni-
tate actus, sunt multa in actu. Et sic facileest videre
quomodo essentia alicujus formae est in potentia
accidentali ad esse quod tamen nondum habet. Et
hoc totum convenit, propter imperfectionem talium
formarum ; quia, cum sint sub uno actu, simul sunt
sub potentia multiplici respectu diversorum esse,
quae acquiruntur eis sine aliqua corruptione in suis
essentiis, sed sola divisione facta.

«. In animalibus vero perfectis et praecipue in ho-

(a) generabilibus et corruptibilibus.
poribus Pr.

(g) generationis. — generis Pr.
(y) ut. — et Pr.

generibus et cor-

DISTINCTIO XVII. - QU^STIO I.

117

mine, forma quae est una in actu, non est multiplex
in potentia, ut per divisionem constituatur eadem
essentia fornrue sub diversis esse et diversis actibus;
cum anima hominis non dividatur per se nec pei
accidens. Unde, cum in homine sit unitas continui-
tatis cujusdam, quod manifestum est tam in carne
sua et in osse, quam in aliis membris quac sibi con-
junguntur propter ipsam naturam continuitatis,
necessario erit in eo aliqua alia essentia formae, quee
per solam divisionem a toto habeat esse actu. Hoc
enim in omnibus continuis reperitur. Haec enim est
forma, respectu cujus quantitas sequitur materiam,
super ipsam formam rediens; semper namque
forma a qua quantitas dependet secundum originem,
divisibilis est per accidens. Et hoc satis manifestum
est; quia, cum partes hominis sint in eadem pro-
pinquitate ad per se esse sicut partesaliarum rerum
imperfectarum, de quibus dictum est quod nulla
nova essentia per divisionem introducitur, sed esse
novum acquiritur, forma vero hominis dividi non
potest, ut in ea acquirantur multa nova esse, neces-
sario erit in eo alia essentia formae suae, quae per
solam divisionem esse acquirat. Sed in hoc est diffe-
rentia inter perfecta animalia et imperfecta : quia in
imperfectis animalibus illa essentia formae non erat
simpliciter sine esse, licet esset sine esse acquisito
per divisionem ; in perfectis vero sine esse simpli-
citer et sine esse sibi debito, quia duo esse substan-
tialia simul impossibile est ponere in re una. Alia
differentia est ex parte ipsius divisionis. Quia, cum
dividi non possit nisi quod est actu quantum, quan-
titas autem in homine non est actu per formam
respectu cujus sequatur materiam ut (a) rediens
super formam, sed per animam solam a qua est
totus actus qui est in homine, in igne vero etlapide
quantitas est actu per formam quam ipsa quanlitas
sequitur in materia, inde est quod divisio, in
homine, est in quantitate actu per animam ; sed
quod efficitur per divisionem in actu acquisito, non
est aHquid de essentia animae, sed est aliquid de
essentia formae originalis ipsius quantitatis, cui per
divisionem datur esse actu. In rebus vero imperfe-
ctis, divisio est in quanto actu ; et hoc, per formam
ad quam sequitur ipsa quantitas, cui per divisionem
aufertur unum essc actu prius babitum, et acqui-
runtur ei plura esse sub quibus ipsa essentia dividi-
tur, quae prius erat una, secundum quam erat unum
esse in re ante divisionem ; nihilominus illa eadem
essentia formee erat in potentia accidentali ad multa
esse, simul cum uno esse actu quod habebat, el
ejus subjectum erat una et eadem materia numero.
Et tamen constat quod alium respectum habet mate-
ria ad esse actu primum , et alios diversos respectus
ad alia esse actu per divisionem (6) acquisita ; quibus

(a) sequatur maleriam ut. — sequitur materia, nec Pr.
(6)ad. — Ad. Pi\

tamen respectibus materiae respondebat eadem essen-
tia formae ante ipsum esse actu. Licet enim potentia
materiae non differat ab ejus essentia, secundum
quod polentia dicit principium receptivum, differt
tamen secundum quod dicit relationem materise ad
formam. Et isto modo in materia possunt esse multi
respectus, essentia tamen manente una. Sicut ergo
materia, secundum unum respectum tantum unum
esse habet, cum (a) aliis tamen respectibus multa
habet esse, essentia etiam formae sine (6) esse per
divisionem acquisito remanente; ita sub forma per-
fecta, cujusmodi est anima humana, reperilur in
materia hominis unum esse tantum, licet in eadem
materia sint essentiae aliarum formarum sine (y)
esse, quod tamen eis sola divisione acquiritur. » —
Haec ille.

Ex quibus omnibus patet quod mens sua est, quod
multae formae substantiales sunt in materia secun-
dum essentiam , antequam dent esse proprium illi
materiie, et antequam principient aliquod esse sub-
stantiale, utputa formae partium nondum a toto suo
divisarum, sive in corporibus simplicibus, sive in
mixtis, sive in vegetabilibus, sive in brutis, sive in
homine. Ex quo sequitur conclusio proposita, scilicct
quod multae formae substantiales secundum essen-
tiam praecedunt in materia, antequam dentesse sub-
stantiale composito. Et probatur sic ista conclusio.
Partes noviter ab invicem separatae, habent novum
esse substantiale per aliquam vel aliquas formas
substantiales (8). Sed nullius talium formarum
essentia (e) est in materia noviter inducta. Igitur
essentia talium formarum praecessit in materia ,
antequam daret esse substantiale composito vel sup-
posito. Major nota est ; quia ante divisionem totius,
pars non habebat esse per se, et nunc habet. Minor
probatur : quia nunquam nova essentia formae
inducitur in materia sine alteratione praecedente;
hic autem non praecessit alteratio sufficiens, dum (£)
abscinditur primum membrum.

Et in hoc primus articulus terminatur, etc.

ARTIGULUS II.

ADDUCUNTUR OBJECTIONES

I. Argumenta Scoti. — Quanturn ad secun-
durn articulum, objicitur contra praedicta. Et qui-
dem contra secundam conclusionem, arguit Scotus.

Primo sic. Quiasi ante generationem compositi ali-
quid formee praecedit in materia : aut idem praeexsi-

(a) habet, cum. — habuerit Pr.

(6) mulla habet esse, essentia etiam formx sine. — esse
formse siue. Pr.
(y) sine. — sive Pr.
(8) separat.v. — Ad Pr.
(e) essentia. — esse Pr.
(?) dum. — tamen Pr.

118

LIBKl 11. SENTENTIARUM

stens crit idem respectu diversarum formarum spe-
cificarum ; aut diversis(a) formis specificiscorrespon-
dent diverssc partes praeexsistentes in materia. Si
detur primum, igitur idem numero erit pars formse
ignis et aquae ; et illud non potest esse forma aquac
et ignis quee distinguuntur specie, cum sit idem
numero; ergo oportet formam aquae esse composi-
tam ex partibus diversarum rationum ; ergo non
est simplex. Si detur secundum, videlicet quod sin-
gulis formis singulae partes vel inchoationes respon-
dent; qiuero : aut singulse informant materiam; aut
una et non alia. Si una et non alia, ergo pars ignis,
quae est forma materialis, est in materia et non
informat materiam; hoc autem est inconveniens.
Si singulse informant, ergo una materia erit simul
informata formissubstantialibusdiversiset distinctis
secundum speciem. — Si dicatur quod non intensae,
sed remissae informant (6); — hoc non valet : quia
quaelibet forma, quantumcumque remissa, cum
materia constituit suppositum in generatione sub-
stantiae; sed tale non est natum esse pars alterius;
igitur, etc.

Secundo. Quia aut in generatione acquiritur ali-
quid formae de novo, aut nihil. Si sic, igitur, cum
forma vel pars ejus sit entitas positiva, sequetur
quod per generationem acquiritur aliquid quod non
praefuit. Si autem nihil novum acquiritur quod non
praefuit, ergo omnia simul fuerunt a principio, et sic
per generationem nihil de novo acquiritur. Sic ergo
sequitur alterum istorum : vel quod omne novum
immediate fiat a causa prima; vel quod nihil sit
novum; velquodaliquid novum fiat acausa secunda,
cujus nihil praefuit. Primum non est verum; quia
tollit omnem potestatem causandi a causis secundis.
Nec secundum; quia tollit omnem mutationem.
Ideo oportet ponere tertium, scilicet quod aliquid sit
de novo productum in esse a causa secunda, cujus
nihil praefuit. Manifestum est autem quod illa causa
secunda nihil potest creare ; ergo potest aliquid pro-
ducere de novo in esse, cujus nihil praefuit, et istud
non est creare; igitur frustra ponitnr inchoatio
formae in materia ad vitandum creationem.

Tertio sic. In cujus viriute activa est ens per-
fectius, in ejus virtute activa est ens imperfectius
ejusdem rationis. Sed ista inchoatio formae, quse
ponitur praecedere, est imperfectior gradu formse
acquirenche per generationem ; aliter ante generatio-
nem esset in materia forma perfecta ejusdem rationis
cum forma inducta per generationem, et ejusdem
ralionis cum illa : quia, cum illud maneat in gene-
rato, esset forma composita ex diversis partibus
essentialibus. Si ergo generans potest ponere in esse
formam secundum ultimum ejus, et secunduni ejus
esse perfectum , sequitur quod potest illam formam

{«) diversis. — similiter Pr.

(8) informant. — informantur Pr.

ponere in esse secundumomnem ejusinchoationem ;
ergo potest ponere in esse rationem seminalem.

Quarto. Quaoritur de illa parte formae, quae ulte-
rius inducitur : de cujus potentia educitur? Si
immediate producatur de esse materiae, tunc frustra
ponitur illa inchoatio in materia ad vitandum crea-
tionem formae. Si autem producitur de gradu imper-
fecto illius formae, hoc est inconveniens, quod ali-
quid producatur de potentia alicujus quod est
ejusdem rationis cum eo, vel etiam de aliquo me-
diante alio quod est ejusdem rationis cum eo quod
producitur.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
conclusionem arguit Aureolus (dist. 18, q. 1,
art. 1).

Primo sic. Nam quaeritur: utrum illa potentiade
qua educitur forma in actum,quam tu dicis inchoa-
tionem ejus, sit respectus quidam; et hoc non: quia
substantia non fit ex respectu; aut sit ipsa essentia
materiae;et tunc: aut educiformam de potentia ma-
teriae, est materiam transferri in formam ; aut est
materiam trahi ad formam, sicut primum actuabile
trabitur ad actum. Primus modus est impossibilis.
Si detur secundus,sequitur quod materia non sit res
in actu, et natura terminata distincta a forma, sed
forma tantum sit acluatio materiae.

Secundo. Quia incboatio non est aliud quam
materia, secundum intentionem Philosophi et Gom-
mentatoris, 7 et 12. Metaphysicse (comm. 16);unde
Commentator, 8 Metaphysicce, dicitquod anima est
illud quod est animatum in potentia esse animatum
actu : quasi velit dicere quod animatum actu, est
anima, et ita una res sit compositum, quae, cum sit
in actu, est forma, cum est in potentia, est mate-
ria; licet sit distinguendum : illa enim pro tanto est
compositum, quia est perfectio trahens res ad com-
plementum, ut sicornnis res generabilis et corrupti-
bilis sit natura quaedam habens in se, non quidem
duas naturas, sed inchoativum ct complenientum
ejusdem naturae, quorum primum est materia ,
secundum forma. Et per hunc modum, cum eadem
sit materia omnium generabiliumet corruptibilium,
materia etiam non sit nisi incboativum naturae rei
generabilis etcorruptibilis, potest concedi quod ma-
teria erit aliquo modo omnis natura generabilis et
corruplibilis, denipto solo complemento, et adve-
nicnte complemento, puta forma, fit (a) hocgenera-
bile et corruptibile, unde adveniente forma ignis (it
ignis, et adveniente forma carnis fit caro, etsicde
singulis ; et hoc modo omnis res generabilis et cor-
ruptibilis, ante generationein sui prsecedit indeter-
minate in materia, quia ipsa est indeterminalo
omnis res generabilis et corruptibilis; et hoc est
quodCommentatordicit,7. il/e£ap/i?/sic«(comm.28),

(a) fit. — sit Pr.

DISTINGTIO XVII.

QU/ESTIO I.

119

quod agens non est producens, sed est extrahens.
Hoc igitur modo in materia non sunt inchoationes
formarum,sed naturarum generabilium et corrupti-
hilium. Materia enim est indeterminate omnes res
generabiles et corruptibiles, et per generationeni
tota res quseerat indeterminate in materia, transfer-
lur ad actum , ex hoc quod materia trahitur ad
actuationem et terminationem qure est forma; et
ideo generans non largitur multiplicationern, sed
perfectionem, secundum Commentatorem, 8. Meta-
physicx (comm. 15). Si aulem intelligas pcr inchoa-
tivum formac aliquid aliud a materia, quod transeat
in formam per solam acquisitionem perfectionis,
tunc forma erit composita ex illa perfectione et illo
inchoativo; et tunc forma erit composita.

Terlio (dist. 12, q. 1, art. ult.) probatur(a) quod
non oporteat ponere aliquod inchoativum formse in
materia, distinctum ab ipsa materia, quod dicatur
potentiale vel potentia ad formam ; sed potius ipsa
materia sit illud purum potentiale : quia materia
non est aliqua ratio in actu (6) in entibus distincta;
igitur ipsa est purum potentiale, et natura potens
actuari.Patet consequentia. Da enim oppositumjam
materia diceret rationem aliquam, licet diminutam,
in actu, si ipsa diceret distinctam rationem in actu.
Antecedens probatur per Commentatorem , qui, 12.
Metaphysicoe (comm. 14), dicit quod illud quod
non habet formam, non habet conceptionem vel
intentionem intellectam de ea. Ex quibus verbis
apparet quod forma et ratio idem sunt omnino, ut
illud quod non dicit formam, nullam (y) dicat
omnino rationem, et sit quaedam potentialitas, fun-
damenlaliter loquendo, ad omnem rationem ; et hinc
est quod diffinitio, quse sumitur a forma, ratio
appellatur. Ilem, 12. Metaphysicrc , dicit Philoso-
phus quod in fundamento materise nihil est distin-
ctum ; ubi Commentator dicit quod manifestum est
quod de illa non dicitur vere substantia, nec aliquid
aliud prsedicamentorum ; et ideo dicit quod materia
non est alicujus dispositionis, sed est in ea negatio
omnium dispositionum; et comm. 33, dicit quod
hoc principium ex quo est generatio, non oportet
esse in aliqua dispositione; et quod in materia non
debet esse aliquid actu omnino.

Quarlo. Illud in cujus ratione quidditativa inclu-
ditur ratio incompleti, id in sua ratione includit
interminationem et potentialitatem, et est quaedam
inchoatio. Sed materia in sui ratione est intrinsece
entitas incompleta. Igitur. Major patet. Haec enini
est ratio, quare ratio infiniti consistit in polentia, et
similiter molus : quia eorum ratio consistitin qua-
dam incompletione intrinseca, expectans semper
perfici per ipsum actum. Minor probatur per Pbi-

Pr.

(a) probatur. — Om.

(6) ideo. — Ad. Pr.

(y) mrflam. — naturam IV

losophum, 8. Mctaphysicx (t. c. 3), ubi dicit Phi-
losophus : Dico autem materiam , quod non est
actu , sed potentia; quod exponens Commenlator,
comment. 3, dicit : « Dico autem materiam, illud
quod (-/) non est in actu aliquid determinatuin, sed
est in potentia illud ; » ct corn. 6, dicit quod sub-
stantia materiae non est in se, sed ut perficiatur per
formam. Et 8. Metaphysicx (t. c. 15), dicit Philo-
sophus quod causa unitatis composili, scilicet
quod ex materia et forma fiat unum, est, quia illud
quod eht in potentia fit in actu ab agente, in
omnibus in quibus est generalio, etnon est aliquid
creatum, sedest illudquod cratinpotentia sphxra ,
actu sphoera; quod exponens Commentator dicit,
comm. 15: « Quod causa istius unitatis est (6), ut
transmutetur illud quod est in potentia, donec fiat
in actu ab agente. Est ergo aliquod unum, quod
prius est in potcntia, et post transfertur in actum.
Translatio autem ejus non largitur ei multitudi-
ncm, sed pcrfectionem in esse et in toto, hoc est
unum in actu ; et hoc intendebat Aristoteles cum
dicit quod non est aliud causatum : non enim est
hoc aliud causatum ab agente ab eo in quod agit ,
sed est illud idem (y). » — Haec Commentator. —
Ex quibus manifeste patet quod materia est inchoa-
tivum rei, et forma est terminus et (3) perfectio et
complementum. Et hoc modo materia et formasunt
una res completa.

Quinto. Cujus entitas est purum formabile , non
dicens aliquid formatum, illud est pura potentia
per essentiam et inchoatio rei. Da eniin quod sit
actus aliquis, jam in ratione illa qua est actus, non
est purum formabile; habebit enim actum adrnix-
tum. Sed materia est entitas ex se intrinsece pure
formabilis : quia pure informis. Igitur. Minor patet
per Augustinum , 12. Confessionum , c. 1 , 2 et 3,
ubi dicit expresse : Nonne tu Domine docuisti me
quod (s) prius quam informem matcriam for-
mares atque (£) dislingueres , non (■/]) erat ali-
quid, non color, non figura, nonspiritus. — Hsec
Aurcolus.

III. Arguitur per dicta sancti Thomae. —
Contra praedictas conclusiones potest argui simi-
liter per dicta S. Thomoe.

Etquidem,contra primam conclusionem, arguitur
per dicta ejus, 1. Scntent., dist. 17, q. 2, art. 2,
ubi (0) sic dicit : « Qualilates naturales educuntur
de potentia materiee, quarum inchoationes quasdam

(a) quod. — Oin. Pr.

(g) est. — Om. Pr.

(y) idern. — Om. Pr.

(5) ct. - esl Pr.

(e) cjuod. — Otn. Pr.

($) atque. — antequam Pr.

(t)) enim. — Ad. Pr.

(0) ubi. — Om. IV.

120

LIBRI II. SENTENTIARUM

materise Deus in ereatione indidit. Et ideo quando
in actum prodeunt, est exitus de imperfecto ad per-
fectum. » — Haee ille. — Item, de Potenlia Dei,
q. 3, art. 4, in solutione septimi, sic dicit : « Forma
potest dupliciter considerari. Uno modo, secundum
quod est in potentia; et tunc a Deo materiae con-
creatur, nulla disponentis naturse actione interve-
niente. Alio modo , secundum quod est in actu ; et
sic non creatur, sed de potentia materiae educitur
per agens naturale. » — Haec ille. — Ex quibus
videtur quod aliquid formae praecesserit in materia
ante generationem compositi per agens naturale.

Contra secundam conclusionem , simililer ars;ui-
tur ex dictisejus; quia in 1 p., q. 76, art. 4, dicit
quod in homine non est alia forma substantialis
praeter animam rationalem; immo quod corpus
hominis includit animam sicut calidum calorem et
lucidum lumen; nec corpus est corpus per aliam
formam corporeitatis distinctam ab anima rationali.
Et in art. 6, in solutione secundi, vult quod dimen-
siones quae sunt in homine, non consequuntur aliam
formam substantialem praeter animam (a), sed ipsam
animam utdat esse corporeum.Item, in de Anima,
q. 9, in solutione decimiseptimi, sic dicit : « Dimen-
siones non possunt intelligi in materia nisi secundum
quod intelligitur materia constituta per formam
substantialem in esse substantiali corporeo : quod
quidem non fit per aliam formam in homine quam
peranimam; unde hujusmodi dimensiones (6) non
praeintelliguntur in materia ante animam totaliter,
sed quantum ad ultimos gradus perfectionis. » —
Haec ille. — Ex quibus videtur quod quantitas in
homine non consequitur aliam formam substantia-
lem ab anima rationali, sed potius ipsam animam
rationalem; etsic falsum est totum quod in secunda
conclusione dicitur; potissime duo : primum est,
quod quantitas nunquam consequitur originaliter
aliquam formam substantialem, nisi super illam
redeat, et ad illam terminetur, et eam efficiat quan-
tam; secundum est, quod in homine sit essentia
alicujus formae alia ab essentia animse; quia hoc
repugnat proecedentibus quoestionibus, et quasi toti
doctrinae sancti Thomae in Summa. — Item, argui-
tur contra hoc quod ibidem dictum est, scilicet quod
essentia alicujus formae sit in materia, et quod non
det sibi esse, per argumenta Scoti. — Item : Qualis
forma erit illa secunda forma quam ponis in homine?
Aut enim erit quaedam forma generalis, dans solum
esse corporeum; ethoc estcontra sanctum Thomam.
Aut erit aliqua forma specialis; et hoc etiam non
potest dari ; quia, vel esset forma alicujus elementi,
aut forma mixti. Primum repugnat dictis ejus, qui
negat formam elementi remanere in mixto secun-
dum essentiam. Secundum etiam dari non potest;

(a) animam. — aliam Pr.

(6) dimensione? . — divisiones Pr.

quia, si sit forma mixti : aut erit forma carnis,
ossis, vel nervi; aut erit forma cadaveris, utputa
illa quee informat brachia vel alia membra abscisa
a toto, vel etiam totum corpus post separationem
animac rationalis. Et quidquid horum detur, totum
est contra dicta ejus. Et sic videtur quod illa con-
clusio directe contradicat verbis et menti sancti
Thomse in Snmma. — Item. Quia alia probatio
ejusdem conclusionis, sumpta ex pluralitate partium
totius, non valet : quia in nullo continuo, animato
vel inanimato, simplici vel mixto, ante divisionem
ponendae sunt plures formae non dantes esse, nec
una dans esse, et alia non dans; quia in talibus
continuis eadem essentia formse substantialis tota
totalitate naturae est in qualibet parte suse materiae,
prout docet sanctus Thomas, 1 p.,q.76, art.8; et in
de Anima, q. 10; et de Spiritualibus creaturis,
q. 4. Et sic una et eadem essentia formae quae est
una in actu et multiplex in potentia, informat
quamlibet partem suae materiae. Nec in eadem ma-
teria est essentia alicujus forma? distincta a forma
informante totam materiam , nisi forte sicut pars
distinguitur a toto. Et sic non videtur quod illa
probatio valeat.

Et in hoc secundus articulus terminatur.

ARTIGULUS III.

DANTUR SOLUTIONES

I. Ad argumenta Scoti. — Quantum ad ter-
tium articulum, respondetur objectionibus supra-
dictis. Et quidem

Ad primum Scoti , dicitur quod optime probat
quod forma compositi quod incipit esse actu per
generationem proprie dictam, non praefuit in ma-
teria secundum aliquod esse actuale, et hoc nec
secundum totam essentiam formoe, nec secundum
partem essentiae ; sed non concludit quin forma talis
compositi secundum se totam (a) praecesserit gene-
rationem talis compositi secundum esse potentiale :
praecessit namque materia exsistens in potentia ad
formam. Talis autem potentia materiae ad formam,
potissime si adsint dispositionesaccidentales proximae,
dicitur et est quaedam inchoatio formae : nonquaesit
aliqua pars formae inducendae; sed subjectum illius.
Et sic forma inducenda dicitur esse in materia sicut
eflectus in sua causa, et non per realem praesentiam
alicujus entitatis formae inducendae ad materiam. Et
sic patet quod argumentum contra conclusionem
sane intellectam (6) non procedit, sed solum contra
ponentes aliquid formae inducendae informare mate-
riam ante generationem compositi , et esse in mate-
ria per sui realem proesentiam ; quod nos non dici-

(a) totam. — lotum Pr.

(6) intellectam. — intelleclum Pr.

DISTINCTIO XVII.

QU^STIO I.

121

mus in prima conclusione, nec in secunda. Simi-
liter isla rationon probatquin forma compositi quorl
non per generationem aut alterationem , sed per
solam divisionem efficitur in actu , praecedat talem
actuationem novi suppositi, ut ponit secunda con-
clusio de divisione elementi, vel mixti inanimati,
aut animati vegetabilis, aut animalis imperfecti;
formae namque talium partium sola divisione nova
supposita constituentium, praecesserunt talia suppo-
sita; et hoc in potentia, non in actu : eo modo quo
pars exsistens in toto et per esse totius praecedit
seipsam separatam a toto et sub esse proprio exsi-
stentem.Tamen talis forma partis a toto divisae, licet
non prsecesserit suum suppositum in esse actuali
proprio plus quam forma per generationem inducta,
verumtamen praecessit per sui realem pracsentiam
cum materia. Secus autem de forma per generatio-
nem inducta.

Ad secundum dicitur quod, si loquamur de forma
per generationem inducta, nihil quod sit essentia
ejus vel pars essentiae praefuit, quasi in se realiter
materiae praesens, aut materiam informans, vel ma-
teriae inhaerens; sed (a), si loquamur de forma quae
constituit novum suppositum per solam divisionem
continui , illa praefuit per sui realem praesentiam in
materia : sed tamen non quasi dans aut habens esse
proprium ; sed tanquam exsistens per esse totius. Et
tunc ad argumentum, inquantuin potest procedere
contra hunc sensum , dicitur quod nihil de essentia
formae acquiritur in constitutione novi suppositi ,
sed bene acquiritur novum esse exsistentiae, quod
non est aliquid de essentia formae, sed se habet ad
formam ut actus ad potentiam. Nec tamen sequitur
quod illud esse sit per se productum de novo : quia
esse non fit, sed ens; sed quod novum suppositum
est produclum, non simpliciter, sed in esse suppo-
siti, quia aliquid est per se subsistens, quod prius
non per se subsistebat. Nec oportet quod hoc sit
factum per creationem, nec per generationem , sed
per solam divisionem : quia forma quae dat noviter
esse prius, licet non daret actuale esse, erat tamen
in potentia maxime proxima ad esse; et ideo per
solam divisionem dat esse.

Ad tertium dicitur quod, si loquamur de inchoa-
tione formae per generationem inductae, illa non est
aliud quam potentia materiae praecise sumpta, vel
saltem potentia materiae sub dispositionibus, de qua
constat quod non est ejusdem rationis cum forma
inducenda ; etsic patet quod minor argumenti quoarl
unam partem est falsa. Si autem loquamur de
inchoatione formae per solam divisionem ad ulti-
mum complementum adductae, scilicet quod det esse
proprium et ab aliis distinctum, talis inchoatio non
est aliud ab ipsa essentia formae; sed ipsamet
essentia formae, sub esse totius, potest dici, licet

(a) sed. — Om. Pr

improprie, inchoatio sui, prout est sub esse proprio,
vel potius ut dat esse proprium suo supposito et ab
aliis individuis ejusdem speciei distinctum ; et argu-
mentum non procedit directe contra nos, sed contra
albertistas.

Ad quartum dicitur quod supponit falsum, scili-
cet quod forma habeat duas partesaut duas entitates
illam intrinsece constituentes ; quod nos non dici-
mus : sed solum quod forma noviter dans esse
praeexsistit in materia, uno modo de duobus modis :
unus est quo praeexsistit in materia non per aliquirl
suae essentiae, sed per causam suae essentiae; alius
est quo praeexsistit per suam essentiam privatam
proprio esse. In primo casu non oportet quaerere de
ultima parte, de cujus potentia educitur; quia non
ponimus partem praecise educi, immo totam (a)
essentiam formae. In secundo vero casu, quaestio illa
minus habet locum : quia nectota nec pars ejusedu-
citur, proprie loquendo ; sed tota essentia formae
modo dat proprium esse, et sibi debitum, et ab esse
cujuslibet alterius formae distinctum ; prius vero non,
sed erat per esse totius ; et hoc non convenit per
eductionem, sed per solam divisionem continui, per
quam nulla nova forma quoad sui essentiam incipit,
sed incipit noviter dare esse : ita quod prius erat,
sed non dabat esse; modo autem non solum est,
immo dat esse ; et prius erat per esse alienum , modo
per esse proprium. Hoc autem totum fieri potest in
talibus mixtis inanimatis et animalibus imperfectis,
sine cujusquam essentiae novae generatione, modo
praeexposito in conclusione, propter summam pro-
pinquitatem formae partis ad esse.

II. Ad argumenta Aureoli. — Ad primum

Aureoli, dicitur quod potentia rnateriae, de qua
forma educitur, dicit quid absolutum in recto, scili-
cet essentiam materiae; importat autem respectum
in obliquo : est enim relativum-secundum dici, non
secundum esse. — Et cum ulterius quaerit : quid est
formam educi de potentia materiae; — respondelur
quod hoc non est materiam converti in formam, nec
est materiam trahi ad formam illo modo quo arguens
(ingit, scilicet quod materia et forma, perditis pro-
priis unilatibus, sic identilicentur quod hoc et illud
nullatenus sint plura vel distincta ad invicem ; sed
sic quod materia quae prius erat formabilis (6), actua-
bilis et lerminabilis per formam , incipiat actualiter
formari, actuari et terminari per formam; et non
solum hoc recipiat a forma, immo quod ipsa mate-
ria per sui transmutationem concurrat, in suo
genere causalitatis, simul cum agente in suo genere,
ad causandum inceptionem formalem, ita quod
materia, quae prius erat causa formae in potentia,
efficiatur causa in actu formae quoad suum esse vel

(a) totam. — tantam Pr.
(6) formabilis. — forma Pr.

122

LIBRI II. SENTENTIARU.M

fieri. Hoc enim intelligo per hoc quod dico formam
educi de potentia materiae, hoc addito, sicut dicit
arguens, quod materia trahatur ad participandum
formam et esse formae. Sunt ergo tria de ratione
ejus quod dico formam educi de potentia materiae :
primuin est, quod materia ante inceptionem forma?
possit causare formam quoad suurn esse, vel suuni
fieri, aut incipere; secundum est, quod materia actu
causet esse, vel fieri, vel inceptionem formre ; ter-
tium est, quod materia trahatur ad participandum
actum formae. Non autem intelligo quod aliquid de
essentia formoe per sui realem praesentiam, vel infor-
mationem, inhaesionem aut compositionem , aut
unionem, praeextiterit in materia plus quam in
agente; sed solum sicut effectus in sua causa, et
principio materiali et subjectivo. Ex quo patet quod
forma potius dicitur educi de potentia materiae,
quam de potentia agentis, propter tertiam conditio-
nem ; secundo, quod anima intellectiva non dicitur
educi de potentia materiae, propter defectum primae
et secundae conditionis; tertio, quod materia non
dicitur educi de potentia formae, sed econtra, pro-
pter defectum primae, secundae et tertiae conditionis.
Ad secundum dicitur quod , pro quanto concludit
materiam esse inchoationem naturarum et totius
compositi, concedendum est ; pro quanto autem
negat materiam vel potentiam materiae esse inchoa-
tionem formae, negandumest, licet concedatur quod ,
verius et proprius loquendo, materia est inchoatio
compositi quam formae : materia enim dicitur esse
inchoatio compositi, tanquam prima pars ejus; dici-
tur autem esse inchoatio formae, non tanquam pars
ejus, aut aliquid essentiae illius, sed tanquam fun-
damentum sui esse et causa proxima, a suo effectu
indifferens secundum esse, licet non secundum
essentiam. — Illee autem auctoritates, quas arguens
adducit, false exponuntur ab eo, utputa, quod ideo
compositum sit unum, quia materia et forma non
sunt duaa naturae vel duae entitates sed solumunica;
— hoc enim falsum est : quia materia et forma,
secundum mentem Philosophiet Commentatoris, et
communiter omnium doctorum, sunt dure distinctoe
entitates, licet sint indistinctic secundum esse. —
Item, cum dicit quod materia prima est indetermi-
nate omnis entitas, et quod composilum, dum est in
actu, sit forma, et dum est in potentia, est mate-
ria, etc. ; — ille modus loquendi falsus est, vel
improprius : quia tunc materia fieret forma ; et
similiter tunc asinus in potentia esset capra in poten-
tia, et multa alia falsa sequerentur. Si autem talis
modus loquendi reperiatur in dictis Philosophi aut
Commentatoris , exponendus est, ut sit praedicatio
per causam, et non per essentiam : quia scilicet res
potest esse per materiam ; est autem in actu per
suam formam. — Item, cum dicit Commentator
quod generans non producit, sed extrahit, — exponi
debet quod non producit formam proprie et per se,

sed compositum ; formam vero extrahit de potentia
in actum. — Item, cum dicit quod agens non largi-
tur multitudinem , sed perfectionem , — ■ secundum
proprietatem locutionis, falsum est : quia tunc iguis
trina vice calefaciens aquam, non largiretur tres
calores, sed unum ; nec de una materia posset
extrahi, nisi unica forma ; et multa alia falsa ; sed
debet sic intelligi : quod scilicet agens naturale non
causat aliquid totaliter novum, cujus nulla pars
praecesserit, quia non producit nec agit proprie nisi
compositum et illius semper una pars, puta mate-
ria, praecessit; forma autem proprie non fit, nisi
large et improprie, quia sibi non proprie debetur
esse, et consequenter nec fieri.

Ad tertium patet ex prsedictis. Non enim poni-
mus quod inchoatio forrme sit aliud a potentia mate-
riae vel ejus dispositionibus. Concedimus insuper
quod materia vel ejus potentia potest dici inchoatio
formae; sed non eo modo quo arguens ponit, scilicet
quod materia possit identificari formae taliter quod
sit ab illa penitus indistincta secundum entitatem ,
licet possit identificari quoad esse. — Cum autem
dicitur in antecedente, quod materia non est aliqua
ralio, etc. ; — dicitur quod, sicut materia dicit pro-
priam enlitatem, ita propriam rationem, distinctam
ab entitate et a ratione forma? et compositi, licet sua
entitas, et sua ratio, sit diminuta. Nec valet conse-
ijuentia : materia dicit entitatem aut rationem distin-
ctam et propriam ; igitur dicit entitatem aut ratio-
nem in actu ; quia actus et potentia dicunt proprias
et distinctas rationes, ut patet, 9. Metaphysicae , et
2. de Anima. Et ad dictum Commentatoris, dicitur
quod illud quod non habet formam , ita quod nec
est forma, nec habet formam partem sui, nec est
subjectum formae, nec habet habitudinem ad for-
mam, illud non habet intentionem nec rationem ,
nec est ullo modo objectum intellectus; sed nihil
prohibet quin illud quod non est forma, nec habet
formam partem sui, sed tamen est subjectum
formae, habeat propriam rationem, in ordine tamen
ad formam. Ad secundum dictum Commentatoris,
dicitur quod nullum praedicamentum praedicatur de
materia prima sicut de quadam natura specifica et
integra per se contenta in genere ; tamen substantia
potest praedicari de materia tanquam de principio
rerum sui generis ; quod clare patet in 7. Metaphy-
sicx et 2. de Anima. Ad tertium dictum ejusdem,
dicitur quod materia non est alicujus dispositionis
actualis, sed est subjectum formarum et privatio-
num. Cum ergo sibi competat ratio subjecti et poten-
tiae et partis; item, ratio principii et causae; item,
secundum arguentem, ratio potentialis, formabi-
lis (ct), terminabilis, incompleti, indeterminati, et
multaealiae, non omninocaret ratione, saltem respe-
ctiva, et analogica, et comparativa.

(a) fonnabilis. — formalis Pr.

DISTINCTIO XVIII.

QU^STIO I.

123

Ad quartum dicitur primo, quod minor illius
argumenti contradicit antecedenti prsecedentis ratio-
nis; quia in tertio argumento laboravit ad proban-
dum quod materia nullam penitus dicit rationem ;
et in boc quarto assumit quod materia babet ratio-
nern quidditativam , aliter minor non bene sumitur
sub majore. Secundo, dicitur quod argumentum
optime concludit quod maleria polest dici incboatio.
Tertio, dicitur quod verbum Commentatoris, quo
dicit quod agens non largitur multitudinemsed per-
fectionem, debet sane intelligi, ut dictum est supra.

Adquintum patetsimiliter; quia concludit verum,
ut proecedens; sed non contra nos.

Unde, breviter, mens sancti Thoma?, quantum
capio, consistit, circa prsesentem materiam, in
decem. Primum est, quod forma subslantialis, quoR
est terminus generationis, non pracedit generatio-
nem compositi sui, secundum se totam , nec secun-
dum partem sui, per realem prsesentiam sui vel suae
parlis ad materiam ; nec quod aliquid sui prius esset
in materia informative vel inhsesive. Secundum est,
quod tota essentia formae praedictse pracessit in
potentia materiae, sicut effectus in sua causa, modo
quo superius est expressum. Tertium est, quod
potentia materise et essentia materiae potest dici
inchoatio forma;. Quartum est, quod materia habet
propriam et distinctam entitatem ab entitate form*,
non autemaliud esse exsistentiae. Quintum est, quod
materia et forma, licet sint entilates ab invicem
distinctse, constituunt tamen unam per se entita-
tem, quce est compositum . Sextum est, quod essen-
tia formae quee dat novum esse suo composito et de
novo constituit suppositum, sine hoc quod sit ter-
minus generationis (<x) substantialis, sed per solam
divisionem continui, potest proecedere in materia
antequam det esse actuale, ut patet in divisione cor-
porum simplicium, et mixtorum non animatorum
anima perfecta, non quidem ut distincta a forma
totius continui quasi essentia totaliter alia, sed
solum ut pars a toto. Septimum est, quod in homine
non est alia forma substantialis praeter animam
rationalem, nisi solum in potentia propinqua, vel
remota materiee; nec valet distinctio de forma dante
esse, et de forma non dante esse ; quia nulla lalis
est in homine secundum sui essentiam et realem
praesentiam simul cum anima intellectiva. Octa-
vum est, quod dum dividilur aliqua pars hominis,
puta, manus, aut pes, ab homine, ibi est nova cor-
ruptio et generatio, sicut et in morte hominis, ita
quod matoria partis abscisse spolialur omni forma
snhstantiali prius habita, et acquirit novam formarn
substantialem, modo quo dictum fuit, dist. 15.
Nonum est, quod quantitas hominis non sequitur
aliquam formam sulistantialem aliam ab anima, sed
solum ipsam animam, quee, sicut dat esse substan-

(a) generationis. — generis Pr.

tiale et corporeum , et sic de cseteris, ita dat acciden-
tia consequentia ad tale vel tale esse, non per modum
causac efficientis, sed formalis, modo alias dicto.
Decimum est, quod non oportet omnem formam
substantialem a qua fluit essentia quantitatis nt a
principio originali , esseextensam per se vel peracci-
dens, aut terminare talem dimensionem per modiim
suhjecti per illam extensi. -- Ex quibus patet quod
libellus ille qui intitulatur de Natura materice,
falso ascribitur boato Thoma?. Aut si illum edidit,
juvenis edidit, et contentis in eo contraria postea
scripsit, dum materiam melius digessit, potissime
de pluralitate formarum.

III. Ad argumenta ex dictis sancti Thomae.
— Ex preedictis patet quid dicendum sit ad argu-
menta ultinio loco inducta ex dictis sancti Tlrorna: ;
quia contradictio quse videtur esseinter dicta ejus in
1. Sententiarum et de Potentia Dei ex una parte,
et dicta ejus in 2. Scntentiarum ex alia parte, appa-
rens est et non exsistens. De contradictione vero qruu
est inter contenta in libello de Natura materix, et
contenta in aliis libris posterioribus, non est curan-
dum ; quia, vel ille libellus false sibi ascribitur, vel
contenta in eo postea melius retractavit ; nec est
inconveniens : quia multa quie in scriptis dixerat
juvenis, postea correxit in Summa, quam ultimo
condidit, sicut fecit Augustinus lihrum Relractatio-
intm.

Ad argumentum in pede qusestionis factum, patet
responsio per primam conclusionem. Et haec de
quaestione. Benedictus Deus. Amen.

DISTINCTIO XVIII.

quj:stio i.

UTRUM QUANTITAS 1NTERMINATA SIT PONENDA

^~*irca decimamoctavam distinctionem se-
fiJ^B^ cundi Sententiarum, quaeritur : Utrum
*lnf*ij*5^ quantitas interminata sit ponenda.

■=sdjl Et arguitur quod non. Quia, si talis

quantilas ponatur : aut illa prsecedit formam sub
stantialem in materia; aut sequitur. Non potest dari
primum ; quia forma substantialis immediate unitur
materiae. Nec secundum ; quia omnis talis quantitas
cst terminata.

124

LIBRI II. SENTENTIARUM

In oppositum arguitur sic. Quia possibile est quod
dimensiones remanentes in sacramento Altaris sine
subjecto rarefiant. Tunc quaeritur, in tali casu, in
quo subjecto sit motus rarefactionis. Non potest dici
quod in aliqua substantia; quia nulla est ibi, nisi
corpus Cbristi. Nec etiam quantitas terminata ; quia
secundum illam fit motio. Ergo relinquitur quod
subjectum illius molus aut mutationis sit quantitas
interminata.

In hac quaestione erunt tres articuli. In primo
ponentur conclusiones. In secundo adducentur obje-
ctiones. In tertio dabuntur solutiones.

ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES

Quantum ad primum articulum , sit

Prima conclusio : Quod quantitas substantise,
qua substantia dicitur forinaliler quanta, est
accidens, et nullo modo est substantia.

Hanc conclusionem ponit sententialiter sanctus
Thomas, 4. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 1, qla 3,
ubi sic : « Substantia corporalis habet quod sit sub-
jectum accidentium ex materia sua cui primo inest
subjici alteri. Prima autem dispositio materiae est
quantitas ; quia secundum ipsam attenditur divisio
ejus et indivisio, et ita unitas et multitudo,quscsunt
prima consequentia (a) ens, et propter hoc sunt
dispositiones totius materire, non hujus aut illius
tanlum. Unde omnia alia accidentia mediante quan-
titate in substantia fundantur, et quantitas est'(6)
eis prior naturaliter. Et ideo non claudit materiam
sensibilem in sua ratione, quamvis claudat mate-
riam intelligibilem , ut dicitur, 7. Metaphysic;v
(t. c. 35). Unde ex hoc quidam decepti fuerunt, ut
crederent dimensiones esse substantias rerum sensi-
bilium, quia remotis qualitatibus nihil sensibile
remanere videbant, nisi quantitatem, quae tamen
secundum suum esse dependet a substantia, sicut
et alia accidentia. Virtute autem divina datur dimen-
sionibus quae fuerunt panis, ut sine subjecto subsi-
stant in hoc sacramento, quod est prima proprietas
substantiae ; et per consequens datur eis ut susti-
neant alia accidentia, sicut et sustinebant quando
substantia sub eis erat. Et sic alia accidentia sunt in
dimensionibus sicut in subjecto ; ipsae vero dimen-
siones non sunt in subjecto. » — Haec ille. — Item,
in solutione primi, sic dicit: « Prima accidentia con-
sequentia substantiam sunt quantitas et qualitas ; et
haec duo proportionantur duobus principiis essentia-

libus substantiac, scilicet materiae et formac : quia
quantitas respondet materise ; qualitas vero, formae. »
— Haec ille. — Idem ponit, 3 p., q. 77, art. 2.

Item , in scripto super 4. Physicorum, in cap.
quod incipit : Principium autem omnium, etc.
(lect. 3), sic dicit : « Si dicatur quod substantia sit
sine accidente, sequitur quod non sit quantitas, nam
quantilas de numero accidentium est ; et hoc est
contra positionem Melissi. Posuit enim ens esse infi-
nitum. Unde sequitur quod sit quantum : quia infi-
nitum, de se loquendo, non est nisi in quantitate;
sed substantia et qualitas et hujusmodi non dicuntur
infinita, nisi per accidens : inquantum scilicet sunt
simul cum quantitate. Cum (a) ergo Melissus ponat
ens infinitum, non potest ponere substantiam sine
quantitate. Sic ergo est substantia et quantitas simul ;
ex quo sequitur quod non sit unum tantum, sed
duo. Si vero sit substantia tantum, non est infini-
tum, quia non habebit magnitudinem, nec quanti-
tatem. » — Haec ille.

Item, 3. Metaphysicse , in illo capitulo : His
autem habita dubitatio, etc; probat, post Aristote-
lem (lect. 13), quatuor rationibus, quod nec linea,
nec superficies, nec corpus sint substantiae : « Prima
talis est. Si quis, inquit Aristoteles, confitetur quod
longitudines et puncta sint magis substantioe quam
corpora, sequitur quod, si hujusmodi non sint sub-
stantise, quod et corpora non sunt substantioe; et
consequenter quod nihil erit substantia : quia acci-
dentia corporum non sunt substantiae. Sed puncta
et lineae et superficies non sunt substantioe. Haec
enim oportet aliquorum corporum accidentia esse ;
nam punctus est terminus lineoe,et linea superficiei,
et superficies corporis. Non autem videtur qualium
corporum sint illse superficies substantioe, nec lineae,
vel puncta. Manifestum est enirn quod lineae et
superficies sensibilium corporum non sunt substan-
tiae ; variantur enim per modum aliorum acciden-
tium circa idem subjectum. Sequitur ergo quod
nihil eorum erit substantia.

(( Secunda ratio talis est. Omnia praedicta videntur
esse quaedam corporis dimensiones : vel secundum
latitudinem , ut superficies; vel secundum profundi-
tatem, ut corpus; vel secundum longitudinem, ut
linea. Sed dimensiones corporis non sunt substan-
tiae. Igitur ista non sunt substantiae.

«.Tertia ratio talis est. In corporesolidoinestsimili
modo, id est, potentialiter, quaelibet figura quae
potest protrahi ex illo solido per aliquam dimensio-
nem (6). Sed manifestum est quod in quodam
magno lapide nondum secto non inest figura Mer-
curii in actu, sed solum in potentia. Ergo similiter
in cubo, id est, in corpore habente sex superficies
quadratas, non inest medietas cubi, quae est quae-

(a) consequentia.
(6) in. — Ad. Pr.

quam Pr.

(a) Cum. — Om. Pr.

(6) dimensionem. — divisionem Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QUyESTIO I.

125

dam alia figura in actu ; sed hoc est actu, quando
cubus actu dividitur in duas medietates. Et quia
omnis impressio novse figura in solido exciso fit
secundum aliquam superficiem quse terminat figu-
ram, manifestum est quod neque superficies talis
erit actu in corpore, sed solum inpotentia; quia, si
qucecumque superficies prater exteriorem esset actu
in corpore solido, pari ratione esset in actu superfi-
cies quae terminat figuram medietatis. Quod autem
dictum est de superficie, intelligendum est de linea,
puncto, et unitate. Hcec enim in continuo non sunt
actu, nisi quantum ad illa quce determinant conti-
nuum, quae manifestum est non esse substantiam
corporis. Alire vero superficies vel linese non pos-
sunt esse substantia corporis : quae non sunt actu in
ipso ; substantia autem actu est in eo cujus est sub-
stantia. Cum ergo superficies et linea magis videan-
tur esse substantia quam corpus, et hsec non sunt
substantiye, igitur nec corpus. Quod autem linea
et (a) superficies magis videantur esse substantiae,
quam corpus, probat ibidem Aristoteles duplici
medio. Primum est. Quia illud per quod aliquid dif-
finitur, videtur esse substantia ejus : nam diffinitio
significat substantiam. Sed corpus diffinitur per
superficiem, et superficies per lineam, et linea per
punctum, et punctum per unitatem. Ergo superfi-
ciesest substantiacorporis, et sic dealiis. Secundum
medium est. Quia, cum substantia sit primum in
entibus, id quod est prius, videtur esse magis sub-
stantia. Sed superficies est prior naturalitercorpore;
quia superficies potest esse sine corpore, non autem
corpus sine superficie. Ergo superficies est magis
substantia quam corpus; et idem potest argui de
aliis.

« Quarta ratio talis est. Omnis substantia quae
prius non fuit et postea est, aut prius fuit et postea
non est, videtur hoc pati cum generatione et corru-
ptione ; et hoc manifeste apparet in omnibus his
quse per motum causantur. Sed puncta et linea et
superficies quandoque quidem sunt, quandoque
vero non sunt, et tamen neque generantur neque
corrumpuntur. Ergo non sunt substantiyc. Probatur
utrumquesuppositorum. Primo quidem, quod quan-
doque sunt et quandoque non sunt. Contingit enim
corpora prius divisa copulari in unum, aut prius
copulata dividi. Quandocumque autem corpora divisa
copulantur, fit una superficies corporum duorum ;
quia partes corporis continui copulantur ad unum
terminum communem, qui est superficies una.
Quandoque vero corpus unum dividitur in duo, tunc
efficiuntur duse superficies. Quare non potest dici
quod quando ipsa duo corpora componuntur, quod
remaneant duae superficies eorum ; sed utraque desi-
nit esse. Similiter, quando corpora dividuntur, inci-
piunt essede novo duae superficies, priustamen non

(<x) et. - Om. IV.

exsistentes. Non enim potest dici quod superficies,
quse est indivisibilis secundum profunditatem , divi-
datur secundum profunditatem ; aut quod linea,
quse est indivisibilis secundum latitudinem , divida-
tur secundum latitudinem ; aut quod (a) punctum,
quod est omnino indivisibile, quocumque mododivi-
datur. Et sic patet quod ex uno non possunt fieri
duo in via divisionis. Nec ex duobus pradictorum
potest fieri unum in via compositionis. Unde relin-
quilur quod puncta, linea, superficies, quandoque
esse incipiant, et quandoque desinant. Secundum
vero suppositum , scilicet quod ista non generantur
neque corrumpantur, probatur sic. Omne quod
generatur, ex aliquo generatur; et omne quod cor-
rumpitur, in aliquid corrumpitur. Sed non est dare
aliquam materiam ex qua ista generentur et in quain
corrumpantur, propter eorum simplicitatem. Ergo
talia non generantur nec corrumpuntur. — Confir-
matur ista ratio per simile. Ita enim se habet nunc
in tempore, sicut punctus in linea. Nunc autemnon
videtur generari aut corrumpi; quia, si generaretur
aut corrumperetur, ejus generatio aut corruptio
mensuraretur aliquo tempore vel instanti ; et sic
mensura ipsius nunc esset vel aliud nunc in infini-
tum, vel tempus, quod est impossibile. Et licet
nunc non generetur neccorrumpatur, tamen videtur
esse semper aliud et aliud nunc; non quidem quod
differat secundum substantiam , sed secundum esse :
quia substantia ipsius nunc respondet substantiae
ipsius mobilis; variatio autem ipsius nunc secun-
dum esse, respondet variationi motus, ut ostendi-
tur, 4. Physicorum (t. c. 104). Similiter ergo se
videtur habere de puncto in comparatione ad lineam,
et de linea in comparatione ad superficiem, et de
superficie in comparatione ad corpus : quia scilicet
non corrumpuntur, nec generantur, et tamen aliqua
variatio attenditur circa hujusmodi. Eadem enim est
ratio de omnibus his. Omnia enim hujusmodi sunt
termini, secundum quod in extremo considerantur;
vel divisiones, secundum quod sunt in medio. Unde,
sicut secundum tluxum motus variatur nunc secun-
dum esse, licet maneat idem secundum substanliam
propter identitatem mobilis, ita etiam variatur pun-
ctum, cum sit aliud et aliud, propter divisionem
lineae, sed non corrumpitur aut generatur simplici-
ter. Et eadem ratio est de aliis. Hanc autem quae-
stionem Philosophus pertractat in 12 et 14. Veritas
autem hujus quaestionis est, quodhujusmodi mathe-
matica non sunt substantiae rerum, sed sunt acci-
dentia supervenientia substantiis. Deceptio autem
quantum ad magnitudines, provenit ex hoc quod
non distinguitur (6) de corpore, secundum quod est
in genere substantiae, et secundum quod est in
genere quantitatis. In genere enim substantiae est

(a) a verbo linea usque ad aut quod , om.
(6) distinguitur. — dicitur Pr.

Pr.

126

LIBRI II. SENTENTIARUM

secundum quod componitur ex materia et forma,
quam consequuntur dimensiones (a) in materia cor-
porali. Ipsse autem dimensiones pertinent ad genus
quantitatis; quse non sunt substantise, sed acciden-
tia ; quibus subjicitur substantia composita ex mate-
ria et forma. Sicut etiam dictum est supra, quod
deceptio ponentium numerosesse substantiam rerum,
proveniebat ex boc quod non distinguebant inter
unum quod est principium numeri , et unum quod
convertitur cum ente. » — Hsec ille.

Et similia dicit Commentator, 3. Metaphysicse,
comm. 9 ; et ante utrumque sunt verba Aristotelis
in sententia. - Item, Commentator, 1. Physico-
rum, comm. 63 et 66, expresse ponit quod dimen-
siones sunt accidentia distincta ab ipsa materia. Nam,
commento 63, dicit sic : « Yidemus idern corpus in
eodem locotransferri de carneitate in terrestreitatem,
et de terrestreitate in vegelabilitatem ; et mutabitur
nomen ejus et diffinitio. Et videmus ipsum etiam
transferri de albedine in nio-redinem , sed non amittit
nomen et diffinitionem ; et ex hoc scitur quod corpus
quod est subjectum isti transmutationi, permanet
in nomine et diffinitione , et quod est ei dispositio
substantialis qua (g) fit unum numero. Corpus
autem cujus nomen et diffinitio mutantur per trans-
mutationem dispositionum, non estunum perdispo-
sitionem exsistentem in ipso, dantem ei nomen et
diffinitionem propriam. Unde necesse est ut illud
subjeetum sit unum : quia non habet unam formarn
dantem nome-n et diffinitionem unam ; et est necesse
etiam ut (y) tres dimensiones qiue videntur insepa-
rabiles ab ipso et eaedem numero, quse dicuntur cor-
pus, sint (3) accidentia et unum : quia subjectum
earum non habet nomen et diffinitionem unam
numero, nisi per subjectum habens formam sub-
stantialem ; quoniam , si essent de dispositionibus
substantise, non mutaretur nomen istius subjecti,
neque ejus diffinitio, per mutationem alicujus dispo-
sitionis ejus, et esset omnis transmutatio inacciden-
tibus. Et cum ita sit, est igitur unum subjectum
numero, non habens dispositionem substantialem,
sed est habens naturam recipiendi istas dispositiones
substantiales. Est igitur in potentia ens (e), omnes
dispositiones substantiales et accidentales ; et hoc
dicitur prima materia et primum uXtj. Et manife-
stum est quod ista materia non denudatur a corpo-
reitate ; quia tunc haberet dispositionem substantia-
lem et haberet nomen et diffinitionem. Et ex hoc
patet quod qui ponunt hanc materiam esse corpus,
peccant; similiter, qui ponunt illud quod defert (£)

(a) dimensiones. — divisiones Pr.
(6) qua. — quee Pr.
(y) etiam ut. — esse Pr.

(8) esedem numero quse dicuntur corpus, sint. —
modo numeros qui dicuntur corpora sicut Pr.
(e) Est igitur in potentia ens. — in potentia Pr.
(?) defert. — dijfert Pr.

eodem

dimensiones, subjectum habens formam in actu, ut
Avicenna, etc. » — Haec Commentator. - - Ex qui-
bus patet quod, secundum eum, materia defert (a)
dimensiones sicut subjectum defert (S) sua acciden-
tia. — Item, 4. Physicorum , comm. 60, in fine,
sic dicit : « Si vacuum sit, nihil aliud est nisi dimen-
sio per seexsistens vel separata. Et ideo manifestum
est quod vacuum non est; quoniam, si esset, tunc
prsedicamentum quantitatis esset separatum, ettunc
quantitas esset substantia. » — Hsec ille. - Item,
commento 51 , dicit : « Non est differentia inter
vacuum et corpus mathematicum,cum utrumque sit
tres dimensiones abstractse a materia. » - Haec ille.
— Item, quod Commentator fuerit hujus mentis,
patet inspicienti libellum ejus de Substantia orbis,
cujus multa dicta recitabuntur in secundo articulo.

Secunda conclusio est quod quantitas est subje-
ctum aliorum aceidenlium corporalium et abso-
lutorum inhserentium substantise.

Hanc conclusionem ponit sanctus Thomas, 3 p.,
q. 77, art. 2, ubi quserit : Utrum in sacramento
Altaris quantitas dimensiva panis et vini sit subje-
ctum aliorum accidentium. Et probat eam sic : « Qua-
litates non sunt divisibiles per se, sed per accidens,
ratione subjecti. Dividuntur autem qualitates in hoc
sacramento remanentes, per divisionem quantitatis
dimensivse, sicut patet ad sensum. Ergo quantitas
dimensiva est subjectum accidentium quseremanent
in hoc sacramento. »

Item, postea sic dicit : a Necesse est dicere acci-
dentia alia quse remanent in hoc sacramento, esse
sicut in subjecto in quantitate dimensiva panis et
vini remanente. Primo quidem, per hoc quod ad
sensum apparet aliquod quantum esse ibi coloratum
ct aliis accidentibus affectum ; nec in talibus sensus
decipitur. Secundo, quia prima dispositio materiaa
est quantitas dimensiva ; unde et Plato posuit pri-
mas differentias materiae esse magnum et parvum.
Et quia primum subjectum est materia, consequens
est quod omnia alia accidentia referantur ad subje-
ctum mediante quantitate dimensiva ; sicut et pri-
mum subjectum coloris dicitur esse superficies,
ratione cujus quidam posuerunt dimensiones esse
substantias corporum , ut dicitur, 3. Metaphysicx
( t. c. 19 et seq.). Et quia subtracto subjecto rema-
nent accidentia secundum essequod prius habebant,
consequens est quod omnia accidentia remaneant
fundata super quantitatem dimensivam. Tertio,
quia, cum subjectum sit principium individuationis
accidentium, oportet id quod ponitur aliquorum
accidentium esse subjectum, aliquo modo esse indi-
viduationis principium. Quantitas autem dimensiva

(<x) defert. — differt Pr.
(6) defert. — differt Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QU_ESTIO I.

127

csL quoddam individuationis principium (a). Est enim
dc ratione individui, quod non possil esse in pluri-
bus. Quod contingit dupliciter. Uno modo, quianon
est natum esse in aliquo ; et hoc modo formae imma-
teriales separatae, per se subsistentes, sunt etiam
per seipsas individuae. Alio modo, ex eo quodforma
substantialis vel accidentalis est quidem nata in
aliquO esse, non tamen in pluribus ; sicut haec
albedo, qiuc est in hoc corpore. Quantum igitur ad
primum , materia est individuationis principium
omnihus formis inha_rentibus; quia, cum hujus-
niodi formse, quantum est de se, sint natae in aliquo
esse sicut in suhjecto, cx quo aliqua earum recipitur
in materia, quae non est in alio nata esse, nec ipsa
forma sic exsislens potest in alio esse. Quantum
autem ad secundum, dicendum est quod quantitas
dimensiva est individualionis principium. Ex hoc
enim aliquid natum est esse in uno solo, quia illud
est in se indivisum et divisum ah ornnihus aliis.
Divisio autcm accidit substantiae ratione quantitatis,
ut dicitur, 1. PJiysicorum (t. c. 15). Et ideo ipsa
quantitas dimensiva est quoddam individuationis
principium, inquantum scilicet diversae formae
numero sunt in diversis partihus materiai. Unde
ipsa quantitas dimensiva secundum se hahet quam-
darn individuationem ; ita quod possumus imaginari
plures lineas ejusdem speciei positione diflerentes,
quae cadit in ratione quantitatis hujusmodi : conve-
nit enim dimensioni quod sit quantitas positionem
habens. Et ideo potius quantitas dimensiva potest
esse subjectum aliorum accidentium quam econtra. »
— Haec ille.

Unde ex dictis potest formari triplex (6) ratio. —
Prima est. Omne quod afficitur aliquo accidente,
est subjectum illius. Sed quantitas afficitur acciden-
tibus, ut patet in Eucharistia. Igitur est subjectum
illorum. — Secunda talis est. Primum accidens
adveniens materiae vel alicui subjecto, est ratio aliis
accidentibus afficiendi illud ; et sic est ratio subje-
ctiva aliorum accidentium. Sed quantitas sic se habet
ad materiam vel subjectum. Ergo per ipsam materia
vel subjectum substat aliis accidentibus. — Tertia
talis est. Principium individuationis accidentium
est aliquo modo subjectum illorum. Sed quantitas
est principium individuationisomniumaliorumacci-
dentium corporalium. Igilur, etc.

Eumdemconclusionem ponit, 4. Sentent., dist. 12,
q. I , art.
cap. 05.

1, qla 3. Item, 4. Contra Gentiles,

Tertia conclusio est quod quantitas dimeusiva
potest acquiri et deperdi in substaulia.

Probatur ista conclusio ex dictis Aristotelis et

(a) A vcrbo quanlilas usque iul principium om. Pr.
(-;) triplex. ~ duple.r Pr.

sancli Thoma1 in probatione primae conclusionis.
Nam nova puncta, novae linea^, et novse supcrficies
in substantia possunt acquiri et perdi per divisio-
nem continui. Sed omnia ista sunt de genere quan-
titatis, ut patet in Prxdicamenlis. Igitur conclusio
vera.

Quarta conclusio est quod eadem quantilas
uumero potest per essenliam quandoque esse
major et quandoque minor; et hoc polest con-
tingere per condensationem et rarefaetionem.

Hoc autem ponit sanctus Thomas in scripto super
4. Physicorum , ubi exponens (lect. 14) quamdam
responsionem Aristolelis contra antiquos dicentes
rarefactionem et condensationem non posse fieri sine
vacuo, sic dicit : « Aristoteles, inquit, ad ostendendum
quod condensatio et rarefactio possunt fieri non
ponendo vacuum , supponit quatuor ex scientia
naturali : quorum primum est, quod una est mate-
ria contrariorum, scilicet calidi et frigldi, vel cujus-
cumque alterius contrarietalis, contraria enim nata
sunt fieri circa idem ; secundum est, quod omne
quod in actu est, necessario fit ex eo quod est in
potentia ; tertium est, quod maleria non est separa-
bilis a contrariis, ita ut sit absque eis, sed tamen
secundum rationem materia est aliud a contrariis ;
quartum est, quod materia, per hoc quod nunc est
sub uno contrario, et postea sub aliis, non est alia
et alia, sed eadem numero. Ex istis ostendit propo-
situm in hunc modum. Eadem numero est materia
contrariorum ; magnum autem et parvum sunt con-
traria circa quantitatem ; ergo eadeni numero est
materia magni et parvi. Hoc enim manifeslum est
in transmutationesubstantiali. Cumenim aeneratur
aer ex aqua, eadem materia quae prius crat sub
aqua, facta est sub aere : non accipiendo aliquid
quod prius non haheret ; sed illud quod prius erat
in potentia, reductum est in actum. Et simililer est
e converso, cum ex aere generatur aqua. Sed hoc
interest , quia cum ex aqua generatur aer, fit muta-
tio ex parvo in magnum, quia major est quantitas
aeris generati quam aquae ex qua generatur; cuin
autem ex aere lit aqua, fit e converso transmutatio
ex magnitudine in parvilatem. Ergo et cum aer
multus exsistens reducitur ad minorem quantilatem
per condensationem , vel ex minori in majorem per
rarefactionem , eadem est materia qiue fit utrumque
in actu, scilicet magnum et parvum , prius exsistens
ad haec in potentia. Non ergo condensatio fit per hoc
quod aliqiuc partes subintrando adveniant, vel rare-
factio per hoc quod partes inhaerentes extrahantur,
ut aestimabanl ponenles vacuum extra corpora ; sed
per hoc quod materia earumdem partium accipit
nunc majorem , nunc minorem quantitatem : ut sic
rarefactio nihil aliud sit quam materiam recipere
majores dimensiones per reductionem ejusde poton-

128

LIBRI II. SENTENTIARUM

lia in actum ; condensari autem, e converso. Sicut
autem materia est in potentia ad determinatas for-
mas, ita est in potentia ad determinatam quantita-
tem. Unde rarefactio et condensatio non procedit in
rebus naturalibus in infinitum. » — Hsec ille.

Item, 1. Sentent., dist. 17, q. 2, art. 1, sic
dicit : « Quantitas dimensiva est quorumdam per
accidens : sicut albedinis, quse dicitur quanta secun-
dum quantitatem superficiei, ut diciturin Prsedica-
mentis; unde non augelur nisi per accidens. Sed per
se invenitur in corporibus quse per se augentur.
Hoc autem dupliciter contingit : quia aliquando id
quod sumit majurem quantitatem, movetur de quan-
titate minore in majorem ; aliquando est sine motu
illius quod augeri dicitur : unde non quselibet pars
ejus augetur, sicut qualibet pars moti rnovetur; et
boc contingit quando efficitur major quantitas per
additionem quantitatis, sicut quando additur quan-
tum quanto, lignum ligno, vel linese linea; unde
boc est augmentum , sed non motus augmenti. Quod
autem aliquid moveatur ad majorem quantitatem ,
contingit dupliciter : vel ita quod quantitas sit per
se terminus motus, vel consequatur terminum.
Quando autem quantitas est per se terminus motus,
oportet quod sit ibi additio ad totum etadquamlibet
partem, ut totum augeatur et quaelibet pars ejus, ut
in animali et in planta; et tunc est proprie motus
augmenti. Unde molus augmenti non est nisi in
habentibus nutritivam. Consequitur autem quan-
titas terminum motus, quando est ad formam ali-
quam quam consequitur aliqua quantitas; cuilibet
enim formae debetur quantitas determinata. Et quia
motus non specificatur nisi ab eo quod est per se
terminus motus, ideo talis motus non dicitur per se
motus augmenti; sed : vel generatio, si fit forma
substantialis, sicut quando ex aere fit ignis; vel
alteratio, sicut quando est forma accidentalis, sicut
patet in rarefactione aeris. » — Haec ille.

Item, 1 p., q. 92, art. 3 (ad lum), dicit quod
(( rarefactio non contingit nisi per boc quod materia
accipit majores dimensiones quam prius ». — Item,
q. 119, art. 1, idem ponit. — Item, la 2*, q. 52,
art. 2, in solutione primi, sic dicit : « In magnitu-
dine corporali contingit esse dupliciter augmentum.
Uno modo, per additionem subjecti ad subjectum;
sicut est in augmento viventium. Alio modo, per
solam intensionem, absque omni additione; sicut
est in his quae rarefiunt, ut dicitur, 4. Physicorum
(t. c. 84). » - Haecille. — Item, 2a 2*, q. 24,
art. 5, in solutione primi, sic dicit : « Quantitas
corporalis potest in aliquid inquantum est quantitas,
et in aliquid inquantum est forma accidentalis.
Inquantum enim est quantitas, habet quod sit
distinguibilis secundum situm vel secundum nu-
merum ; et ideo hoc modo consideratur augmentum
magnitudinis per additionem, ut patet in anima-
libus. Inquantum vero est forma accidentalis, est

distinguibilis solum secundum subjectum ; et secun-
dum hoc habet proprium augmentum (%), sicut et
alise formse accidentales per modum intensionis in
subjecto, sicut patet in his quae rarefiunt, ut probat
Philo.^ophus, 4. Physicorum (t. c. 84). » — Hsec
ille.

Ex quibus potest sic argui. Omnis forma acciden-
talis intensibilis et remissibilis, potest esse major vel
minor, manens eadem numero per essentiam , sine
alicujus novae formae addilione. Sed quantitas
dimensiva est hujusinodi. Igitur, etc. Major patet
ex Aristotele, 4. Physicorum. Minor etiam est
ejusdem, ibidem, etc. Et ulterius, quod intensio
formai fiatsine tali additione, probatsanctusThomas
in prcedictis locis diffuse, ut alias recitatum fuit, 1.
Sentent., dist. 17.

Quinta conclusio est quod aliqua quantitas
potest dici interminata, et aliqua non.

Probatur sic conclusio. Aliqua quantitas potest
intendi vel remitti, sicut patet de quantitate elemen-
torum et mixtorum;aliqua autem non potest intendi
nec remitti , sicut patet de quantitate corporum
coelestium , in quibus condensatio et rarefactio non
habet locum , ut suppono, saltem quantitas planeta-
rum. Igitur aliqua quantitas potest dici interminata,
et aliqua non. Antecedens notum est. Probatur con-
sequentia : quia ex hoc dicitur aliqua quantitas
terminata, vel interminata. Et de hoc pulchre dicit
Hervceus, in tractatu de Pluralitate formarum, in
hunc moduni : « Dimensio, inquit, potest dici in-
terminata(S) tripliciter. Uno modo,quia est infinita;
et sic impossibile est esse dimensionem intermina-
tam. Alio modo potest intelligi quantitas sive dimen-
sio interminata, quia est actu quantitas et tamen
non est in aliqua specie quantitatis, vel quia est
species quantitatis, sed est absque determinato
gradu magnitudinis, ita quod nec sit bicubita, nec
tricubita, et sic de aliis; et sic etiam impossibile est
esse aliquam dimensionem interminatam : quia non
babere determinatum gradum magnitudinis, non
potest esse, nisi quia : vel non est ullo modo ma-
gnitudo, nec habens magnitudinem, et sic nec erit
divisio; vel quia est magnitudo, sed est absque ter-
mino et gradu; et hoc similiter est impossibile,
quia tunc esset infinita. Tertio modo potest dici
dimensio interminata, dimensio (y) alicujus subjecti
indifferens ad hoc quod nunc sit major, nunc minor,
tamen inquolibet instanti estsub determinato gradu
magnitudinis : sicut si dicerem dimensionem (S)
aquae esse interminatam , quia potest esse nunc

(cc) proprium augmentum. — proprie augmentum , ta-
men Pr.

(g) interminata. — terminata Pr.

(y) dirnensio. — divisio Pr.

(8) dimensionem. — divisionem Pr.

DISTINCTIO XVIIf. — QU^STIO I.

129

major, nunc minor, secundum quod aqua potest
rarefieri vel condensari, non quod in aliquo nunc
sitdimensioaquoe absque determinato gradu magni-
tudinis; et sic potest dici dimensio(a)interminata. »
— Haec ille, et bene, ut videtur.

Et huic viae satis concordat sanctus Thomas, in
scripto super Boetium (de Trinit., q. 4, art. 2). Ibi
enim, pertractans illam quaestionem : Utrum varie-
tas accidentium sit causa pluralitatis secundum
numerum, in responsione qusestionis, sic dieit :
(( Materia, inquit, non est divisibilis nisi per quan-
titatem ; unde Philosophus dicit, 1. Physicorum ,
quod, submola quantitate, remanet substantia indi-
visibilis. Et ideo materia efficitur hsec et signata,
secundum quod est sub dimensionibus. Dimen-
siones autem istse possunt dupliciler considerari.
Uno modo, secundum earum terminationern ; et
dico eas terminari, secundum determinatam ejus
mensuram et figuram. Et sic, ut entia perfecta,
collocantur in genere quantitatis. Et sic non possunt
esse principia individuationis ; quia, cum (6) talis
dimensionum terminatio varietur frequenter circa
individuum , sequeretur quod individuum non
remaneret idem numero. Alio modo possunt consi-
derari sine ista determinatione, in natura dimen-
sionis (y) tantum ; quamvis nunquam sine aliqua
determinatione esse possint, sicut nec natura coloris
sine determinatione albi et nigri. Et sic collocantur
in genere quantitatis, ut imperfectum ; et ex his
dimensionibus interminatis efficitur haec materia
signata; et sic individuat formam. Et sic ex materia
causatur diversitas secundum numerum in eadem
specie. » — Hscc ille.

Sexta conclusio estquod nulla quantitas dimen-
siva sic ponendaest interminata, quod praecedat
formam substantialem in materia, et possit
stare successive cum diversis forniis substan-
tialibus, et terminari diversimode secunduin
quod requirunt diversoe formse substantiales.

Haec conclusio probatur satis bene in tractatu de
Natura materix, qui solet attribui sancto Thomse,
ubi sic (cap. 4) habetur : oc Averroes erravit in libro
suo de Substantia orbis, ponendo dimensiones inter-
minatas praeesse in materia, et hoc necessario ad
productionem formarum substantialium (S). Cujus
ratio potissima est dc divisione ; quia scilicet et
diversse formse non possunt recipi in eadem parte
materiae, nec materia habet partem et partem nisi
per quantitatem , nec potest quantitas terminata
intelligi, nisi praecesserit forma substantialis ; ideo

(a) dimensio. — divisio Pr.

(6) cum. — lunc Pr.

(y) dimensionis. — distinctionis Pr.

(6) substunlialium. — specialium Pr.

dicit Philosophum posuisse dimensiones intermi-
natas ad constitutionem rerum naturalium, et has
prseexsistere in essenlia materiae, quae in adventu
formse substantialis terminantur. Essentiam vero
materiee dicit non posse spoliari his dimensionibus;
aliter, ex non corpore fieret corpus, et ex non
dimensionibus dimensiones, quod ipse pro inconve-
nienti habet. Si vero sit aliqua forma quoe non divi-
ditur per materise receptionem , ut est forma cceli,
ibi non est necesse poneretales dimensiones. Et ideo
dicitAvicennamerrasse, quianon posuittales dimen-
siones, sed voluit primum quod inest materiae esse
formam substantialem. Et ideo multa inconve-
nientia sequuntur ex dictis Avicennae, secundum
Commentatorem, quia sic non divideretur forma per
materiam, nec reciperetur in materianisi una forma
tantum, et ista perpetuo duraret in ea. Ista est opi-
nio Averrois de dimensionibus interminatis, con-
tra quam necesse est ponere rationes, ut verus (a)
modus generationis rerum inveniatur. »

Arguitur igitur primo sic. «Praedictae dimensiones
quse essentialiter quantitates sunt, etsi non actu
ad genus quantitatis spectent : aut sunt eductee de
potentia materiae eis subjectse; aut non. Si sint
eductae de potentia materise, igiturprius non erant
in materia nisi in potentiatantum, per modum alio-
rum quse de potentia materiae educuntur. Spoliari
potest igitur materia talibus dimensionibus; cujus
oppositum ipse dicit. Et iterum : Quod educitur de
potentia materise, educitur per transmutationem
materia. Non est autem transmutatio in materia,
nisi transeundo de potentia in actum formse.Oportet
igitur tales dimensiones sequi inductionem alicujus
formse substantialis in materia. Sed (£) oinnes
dimensiones quae sequuntur formam, sunt termi-
natae, secundum eumdem. Igitur non erunt dimen-
siones illae eductae de potentia materiae. Si vero non
sint eductae de potentia materiae, non tantum erunt
duo principia de constitutione rerum naturalium,
scilicet materia et forma , sed erit tertium, scilicet
dimensiones illae; omne enim illud quod manet, et
non fit ex aliquo, necessario erit principium, ut
dicitur, 1. Physicorum (t. c. 52). Et iterum : Acci-
dentia haberent aliqua principia alia a principiis
substantite, scilicet dimensiones praedictas; quod ipse
Commentator pro se habet, dicens dimensiones ter-
minatas fieri ex interminatis. a

Secundo arguit sic principaliter : « Quia ilke
diniensiones interminatte : aut distinguunt partes
materise ab invicem; aut non. Si sic, cum omnis
distinctio sit ab aliquo actu, materia habebit partes
distinctas actu , et non a forma substanliali ; quod
est impossibile, cum non habeat esse nisi a forma.
Si vero non distinguunt nisi in potentia, ad nihil

(a) verus. — verius Pr.
(o) Sed. — seciuulunt Pv.

IV.

130

LIBRI II. SENTENTIARUM

utile ponuntur; quia in materia nuda est potentia
ad divisionem partium, quam acquirit inducta
forma quod est totum compositum ex diversis par-
tibus. »

Tertio arguit, sic : « In substantiis prius est
intelligere essentias rerum quam sua esse, sicut
recipiens naturaliter prius est recepto. In acciden-
tibus vero, cum non babeant esse in suis essentiis,
sed per eorum receptionem (a) in suis subjectis in
quibus esse habent, naturaliter prius est esse quod
in subslantiis est, quam essentia in consideratione
proprii generis. Impossibile est igitur essentias
dimensionum intelligere in materia sine esse. Esse
autem est primus omnium actuum. Sine actu ergo
non erunt dimensiones in materia. » — Haec ille.

Quarto sic : « Aut fitunum ex materia et dimen-
sionibus interminatis; aut non. Si fit unum : aut
per se ; aut per accidens. Non per se ; quia tunc ex
subjecto et accidente fieret unum per se, quod est
contra Pbilosopbum. Si per accidens, cum omne
per accidens habeat reduci ad per se, oporlet prae-
existere aliqua ex quibus fiat unum per se; hoc
autem non est nisi compositum ex materia et forma
substantiali ; necessario igitur preeexistit forma sub-
stantialis dimensionibus quibuscumque. Si autem
non fit unum ex materia et talibus dimensionibus,
tunc esse (6) accidentis connumerabitnr illi in quo
est; quod est impossibile, nisi essent duo distincta
ad invicem. Non igitUr erunt dimensiones intermi-
natae in materia ante formam substantialem. »

Quinto sic : « Omne quod pertinet ad aliquod
genus : vel est contentum in genere illo ut species,
vel ut individuum; vel est reducibilein illud genus,
ut principium reducitur ad genus sui principiati,
et privalio ad genus fomno, vel habilus et pars ad
genus sui totius. Pnedicta? autem dimensiones non
sunt in genere quantitatis ut species vel individua,
cum omnis species determinata sit respectu sui
generis, et individuum respectu suae speciei. Nec
erunt in genere quantitatis (y) ut principium est(3)
in genere sui principiati. Principium enim dimen-
sionum non est dimensio. Prima namque dimensio
est hnea, cujus principium est punctus, qui omni
dimensione caret, cum non habeat partem et par-
tem. Gum igitur qusedam indivisibilia sint prin-
cipia omnium dimensionum, impossibile est ponere
dimensiones interminatas in materia, ut principia
dimensionum terminatarum. Nec sunt reducibiles
ad genus quantitatis (e) ut privationes : quia priva-
tiones non liabent essentias ; illae autem dimensiones

(a) sed per eorum receplioncm.
nem , sed Pr.

(£) esse. — essentia Pr.
(y) quantilalis. — Om. Pr.

pcr earum receptio-

(S) enim. — Ad.
(e) quantilalis.

I'

Om. Tr.

dicuntur quaedam essentise (a). Nec sicut partes in
genus totius : totum enim in quantitate liabet partes
terminatas per certas dimensiones ; quantitates
autem interminata^ non sunt partes alicujus quan-
titatis terminatse (6). »

Sexto : « Quod babet essentiam potest diffiniri,
etsi esse non habeat; quia diffinitio indicat essen-
tiam rei. Sed accidentibus impossibile est dare dif-
finitionem aut assignare, nisi per subjectum in quo
esse habent ; quia enim esse non sequitur essentias
eorum in genere proprio, impossibile est ponere
essentias accidentium sine esse sui subjecti. Materia
autem non habet esse sine forma. Impossibile est
igitur dimensiones ponere in materia sine forma. »

Septimo : « Interminatum aufert certitudinem a
quantitate. Sed in qualibet re naturali est certi-
tudo quantitatis posita(y), ultra quam et citra quam
non extenditur consideratio physica, secundum Phi-
losophum, in libro de Anima. Unde nec de mate-
ria loquitur Pbilosophus, cum accipitur aliquid (3)
citra minimam carnem, ut patet, 1. Physicorum,
sed est tantum metaphysica (t) sive intelligibilis;
quia, cum de ea loquitur Pbilosopbus, accipit
eam in ordine ad formam physicam quoe (£) semper
terminata est. Igitur de dimensionibus intermi-
natis nihil ad naturalem spectat. Ipse tamen Com-
mentator dicit Philosophum eas invenisse, non con-
siderans quod Philosopbus extendit considerationem
suam usque ad mathematicam tamquam terminum
sui generis. Unde dimensio interminata excluditur
a consideratione physica, et non includitur in ea. »

Octavo : « Secundum Philosopbum, 1. Physico-
rum (t. c. 76), si generatur hoc animal, necessario
generatur ex hoc non animali, non autem ex non
animali simpliciter; sed si generaretur animal sim-
pliciter, necessario generaretur ex non animali sim-
pliciter. Et hsec est perfecta ratio ad ostendendum
res esse productas a Deo ex nihilo, cum Deus sit
causa entis absolute : quod necessario erit ex non
ente simpliciter; hoc autem est nihil. Cum igitur
dimensiones simpliciter, sint dimensiones termi-
natae et perfechc, necessario erunt ex non dimensio-
nibus simpliciter. Hoc igitur est ut nihil dimensio-
num. Ipse tamen Commentator habet hoc pro
inconvenienti. Igitur. »

Nono : « Principium omnium dimensionum est
punctus; unde, in diffinitione lineaj, quse est prima
dimensio, ponitur : linea enim est longitudo sine
latitudine et profunditate, cujus extrema sunt duo
puncta, ut dicit Euclides. Impossibile est autem

(a) essentix. — dmiensiones Pr.

(0) quanlitatis terminatsc. — quanti Pr.
(y) posita. — propterea Pr.

(6) aliquid. — Om. Pr.

(e) sed est lanlum melaphysica. — ex tunc enim est
vianifcsla Pr.

(1) qum. — quia Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QU^STIO I.

131

ponere rem aliquam, et non principium rei. Impos-
sibile est igitur dimensiones in materia sine puncto
poni,sive esse. Punctusautem, sicut est principium
lineee, ita terminus ejus, sicnt patet per diffinitio-
nem lineee. Impossibile est ergo dimensiones inter-
minatas in materia ponere, cum nulla possit esse
sine puncto. Punctus vero indeterminatus nonest;
hoc eirim esset eontra rationem sui, cum ipse sit
terminus aliorum, et eo ipso interminatus esse non
possit. »

Decimo: « Cum dimensio interminata fit termi-
nata : aut est in materia ut in subjecto ; aut in ipso
composito. Sed in materia non potest poni : cum
nihilsit immediatius maternc quam ipsa forma sub
stantialis; nec iterum foret talis dimensio mensura
ipsius compositi, sed tantum materiae : quantitas
enim solum est mensura sui subjecti; et hoc est
falsum. Nec erit in ipso composito; quia, cum ter-
minatum et interminatum non varient essentiam
dimensionum, idem accidens per essentiam migraret
de subjecto in subjectum : aliud enim subjectum
est ipsum compositum, aliud materia nuda. » —
Hsec ibi.

Qiue omnia videntursatis probabilia, etsecunduni
mentem beati Thomae in Summa, 1 p., q. 76,
art. 6, ubi vult quod inter formam substantialem et
suam materiam non est media queecumque dispo-
sitio accidentalis, potissime dimensiones quantifica-
tivae, ut ssepe dictum fuit.

Septima conclusio est quod dimensiones quan-
tificativee aliter possunt dici inlerininatse in
homine quam in aliis compositis ex materia el
forma substantiali.

Haec conclusio ponitur in eodem tractatu. Unde,
ibidem (cap. 6), sic habetur : « Sciendum est quod
dimensiones sunt quaedam accidentia qiue conse-
quuntur materiam, in ordine ad formam quam
primo nata est maleria induere. Haec auteni est
forma corporis; quia totam materiam necesse est
sub forma corporis contineri. Quod non est intelli-
gendum quod (a) una esset certa forma corporis,
qua prima maleria primo informaretur : quia,
secundum Gommentatorem , materia prima primam
habilitatem liabet ad formas elementares, et post
ad formas mixtorum; ex quo manifestum est quod
eadem erit forma simplicis corporis, vel mixti, et
forma corporeitatis. Sed oportet quod primo per has
formas constituatur gradus corporis, deinde specie-
rum perfectarum. Materia namque in quidditatc sua
penitus indivisibilis est. Ablata enim quantitate,
manet indivisibilis, ut dicitur, 1. Physicorum
(t. c. 15). Sed ex corporeitate , quam sequuntur
quantitates in actu, sequitur divisio materiee, per

quam materia ponitur in diversis sitibus; et secun-
dum hoc acquiruntur in ea diversae formee : ordo
enim in situ corporurn ostendit ordinem nobilitatis
earum, sicut ignis est super aerem. H;ec autem
acquisitio formarum nonostendit ordinem temporis,
sed naturee. Patet igilur quod dimensiones quanti-
tatis non trahuntur a quocumque gradu quem facit
forma ignis in igne, sed solum a primo; nihilomi-
nus ignis secundum totum est subjectum dimensi"-
num; secundum totum etiam mensuratur. Et idem
necessario invenitur de forinis corporum mixtorum.
Sed considerandum quod in mixtiscorporibus, quae-
dam forma3 trahuntur de potentia materia?, quaedam
non, ut animae hominum, quae nullo modo divisio-
nem patiuntur, cum non sint dimensionatse per se
nec per accidens; formie enini qiue non sunt eductae
depotentia materiee,nullo mododimensionescapiunt,
etiam in materia exsistentes. Unde animae humanae
aliter terminant ordinem materiae ad dimensiones
quam formao quae de materia educuntur. Cum enim
accidentia inseparabilia oriantur a principiis rei, in
ipsa re constituta in actu erunt ipsa accidentia ut
in subjecto. Si autem forma rei sit educta de materia
ipsa quam consequuntur dimensiones, ipsa (a) forma
erit dimensionata et divisibilis per accidens; sicut
est in lapide vel in ligno, in quibus dimensiones
redeunt vel redundant super formam ipsarum rerum.
Si vero forma non sit educta de materia, non redeunt
dimensiones super formam ; et ideo anima hominis
est omnibus modis indivisibilis. Patet igitur quod
anima hominis non determinat ordinem materiae ad
formam in acquirendo dimensiones, nisi altero
modo tantum, constituendo scilicet eas in actu, et
hoc in homine ut in subjecto. Ordo vero materiae in
acquirendo dimensiones ut redeuntessuper formam,
solum terminatur per formam quae de ea educitur.
Nec propter hoc minus potest anima quam ista alia
forma : quia hoc accidit illi formae inquantum est
educta de potentia materiee ; quod non inest formae
ut forma est , aliter omnis forma educeretur de mate-
ria ; quod falsum est : quidquid enim potest aliqua
forma imperfectior (6), ut forma est, hoc potest
anima, et amplius. Quia igitur dimensionalitas seu
dimensibilitas formae potentiam sonat et non actum,
possibile est ponere ordinem materiee ad lalem for-
mam terminari in potentia, et dimensiones in poten-
tia sequi ordinem materiae ad ipsam formam. Et
quia dimensio (y) dicit potentiam propinquam actui
sive ipsi esse quod per divisionem (5) acquiritur,
ideo dimensiones sequuntur materiam in ordine ad
formam, quee est in maxima propinquitate ad actum,
qui est per se esse. Nec propter hoc erunt diversie

(oc) intelliyeniiuni quod. — cum Pr.

(«) dimensionem, ipsa. — dirisiones ipsae Pr.
(g) imperfectior. — imperfectionum Pr.
(f) dimensio. — divisio Pr.
(S) divisionem. — dimensionem Pr.

132

LIBRI II. SENTENTIARUM

essentiae dimensionum in eadem re ; quia unum et
idem potest simul esse in actu in uno ordine, et in
potentia in alio (a). (Cap. 7) :

« Ex dictis igitur facile est scire quomodo dimensio-
nes possunt dici interminatae. Sicut enim essentiae
rerum terminantur per sua esse quae sunt in rebus
maxime (6) formalia, ante vero quam esse dicantur
non considerantur in actu nec terminatae, ita et
dimensiones praedictae, licet sint actu in homine
ut in subjecto in quo habent rationem mensurandi,
quod est eis proprium cum esse actu liabent, tamen
non sunt actu in illo ad quod dependent secundum
originem utroque modo antequam ipsum actu fue-
rit; nec illud mensurant, quia nihil habet propriam
mensuram, quod nondum habet proprium esse.
Cum autem corrumpitur homo, succedit forma dans
novum esse; et haec erat forma in ordine ad quam
dimensiones ipsae sequebantur ut ad materiam
redeuntes. Unde eaedem dimensiones per essentiam
sunt in vivo et mortuo, quia idem ordo remanet in
materia, et ad eamdem formam ; sed secundum esse
actu non manent esedem, nisi in quadam requalitate.
Et idem est de aliis accidentibus quae sequuntvir
mixtionem elementorum, ut album, nigrum, in
quibus non remanet idem esse accidentis nisi simi-
litudo quaedam. Essentiae vero horum accidentium
non auferuntur nisi destructa ipsa origine, cui
irnmobiliter adhaerent, etiam cum trahuntur ad esse
actu cum materia quam consequuntur in ordine
praedicto ad formam unde homo est homo. Ideo haec
accidentia non migrant derelinquendo suum subje-
ctum, quia quod a priori subjecto acceptum est,
videlicet esse corruptum, est in subjecti eorruptione";
et ideo respectu esse actu posterioris subjecti, a quo
etiam originem habent, interminatae erant dimen-
siones in vivo; terminantur vero cum acquiritur eis
esse subjecti, ad quod dependent secundum radicem,
unde fiunt propria mensura ejus homine mortuo.
Ex dictis igitur manifestum est necesse esse ponere
essentiam alicujus formse in homine sine esse, per
cujus naturam sunt perfectae dimensiones praedicto
modo, etc. i) — Haec ibi.

In quibus continentur quaedam vera, quae suffi-
ciunt ad probandum conclusionem ; qusedam vero
minus vera, vel dubia, judicio meo, et contraria
dictis sancti Thomae in Summa et aliis locis magis
fide dignis et authenticis. — Illa autem quae appa-
rent in praedictis vera, sunt haec : quod scilicet dimen-
sio (y) habet duplicem terminum, scilicet termi-
num suae entitatis, et terminum suae denominatio-
nis.Terminus enim dimensionisprimo modo dictus,
estesse, ut(o) punctus, linea, superficies; terminus
autem secundo modo dictus potest dici illud quod a

(a) in alio. — ad alium Pr.
(g) maxime. — maxima Pr.
(y) dimensio. ■ — divisio Pr.
(8) ut. — vel Pr.

dicta dimensione et per illam denominatur quan-
tum et mensuratum. Istud autem est duplex. Quia
dimensio (x) quandoque mensurat et quantificat
non solum suum primum et totale subjectum, scilicet
compositum ex materia et forma, immo quamlibet
partem ejus, scilicet materiam et formam ; sicut appa-
ret in omnibus compositis substantialibus praeter
hominem. Quandoque vero, sicut in homine, sua
denominatio terminatur ad suum primum et totale
subjectum, non autem ad quamlibet partem ejus;
quia, licet homo sit quantus, et sua materia sit
quanta, non tamen sua forma substantialis, scilicet
anima. Et ideo quantitas dimensiva hominis non est
plenarie terminata, loquendo de termino suae deno-
minationis, vel de suo effectu formali ; quia plura
quantificat et mensurat in aliis corporibus simplici-
bus aut mixtis quam in homine. Et sic patet conclu-
sio. Verumtamen iste modus loquendi de quantitate
interminata multum novus est, et forte alias inaudi-
tus ante compositionem dicti tractatus praeallegati.
— Illa vero quae mihi videntur falsa in verbis praeal-
legatis de dicto libello, sunt quatuor potissime. Pri-
mum est, quod quantitas seu dimensio (<o) sequatur
immediate materiam nudam, vel materiam cum
ordine ad aliquam formam extensibilem vel divisibi-
lem, aut materiam sub aliqua tali forma, et non
animam rationalem, ita quod qualicumque modo
dimensio praecedat in materia animam rationalem.
Secundum est, quod essentia alicujus formae sub-
stantialis distinctae ab anima rationali sit simul in
materia vel in homine cum anima rationali, quae
originet, homine vivente, quantitatem , et non ter-
minet eam , et homine mortuo originet et actuet et
terminet quantitatem. Tertium est, quod eadem
quantitatis essentia sit in homine vivente, et in ejus
cadavere mortuo, et prius habeat esse actu per ani-
mam intellectivam, et postea per formam cadaveris.
Quartum est, quod aliqua forma substantialis sit
successive per duo esse substantialia specifice distin-
cta , utputa quod prius sit per esse animae rationalis,
et postea per esse proprium. Haec et multa alia falsa
vel dubia, meo judicio, in verbis allegatis de dicto
tractatu sententialiter continentur.
Et in hoc primus articulus terminetur.

ARTICULUS II.

ADDUCUNTUR OBJECTIONES
§ 1. - - CONTRA PRIMAM CON CLUSI ONEM

I. Argumenta Occam. — Quantum ad secun-
dum articulum, arguitur contra praemissa. Et qui-

(cc) dimensio. — divisio Pr.
(g) dimensio. — divisio Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QUyESTIO I.

133

dem, contra primam conclusionem , arguitOccam,
in sua Logica, multis modis.

Primo sic. Nullum accidens distinctum realiter a
substantia, est susceptivum contrariorum, per sui
mutationem. Si autem quantitas esset accidens et
subjectum qualitatum, manifestum est quod muta-
retur in recipiendo qualitatem, et ila, per mutatio-
nem sui , reciperet contraria ; quod est contra men-
tem Aristotelis.

Secimdo arguit sic. De mente Aristotelis est,
4. Physicorum (t. c. 84), quod aer potest conden-
sari sine mutatione omnium qualitatum, vel aliqua-
rum ; unde quando aer condensatur, non oportet
quod perdat aliquam qualitatem, vel saltem non
oportet quod perdat omnem qualitatem quam babuit
prius. Ex quo arguo sic. Quando aer condensatur :
aut manet tota quantitas preecedens, et praecise illa
quse prius; aut non. Si sic, igitur eadem quantitas
est nunc minor quam prius, per hoc solum quod
partes quantilatis propinquius jacent nunc quam
prius ; igitur, cum partes substantiee sint in eodem
modo propinquius jacentes nunc quam prius, et
propter aliud non ponatur quantitas, videtur quan-
titas esse superllua. Si autem non manet tota quan-
titas quee prius, igitur aliqua pars deperditur; et
cum ad corruptionem subjecti immediati corrumpa-
tur accidens ejus, sequilurquod non omnis qualitas
manet; quod est contra Aristotelem.

Tertio sic. De mente Aristotelis est, quod omne
accidens est in aliquo subjecto primo : ita quod, si
sit accidens partibile, una pars illius accidentis est
in una parte subjecti, et alia pars accidentis in alia
parle subjecti, sicut tota albedo est in toto corpore,
et pars albedinis est in parte corporis; et, si sit
accidens indivisibile, est in aliquo subjecto indivisi-
bili primo. Ex quo arguitur quod punctus non sit
alia res a linea; nec per consequens, linea est alia
res a superficie; nec superficies alia res a corpore;
et, eadem ratione, corpus non est alia res a sub-
stantia et qualitate, secundum Aristotelem. Quod
autein , pnedicto niodo, ex prsedicto principio sequa-
tur quod punctus non sit alia res a linea, probo sic.
Quia, si punctus est accidens absolutum , distinctum
asubstantia, igitur in aliquo subjecto primo erit. Aut
igitur in substantia; aut in linea. Non in substan-
tia. Quia : aut in substantia divisibili ; aut in sub-
stantia indivisibili. Non primum : quia tunc pars
puncti esset in parte, et ita punctus esset accidens
divisibile; quod tu negas. Nec contingit dare secun-
dum : quia, secundum Aristotelem, in genere sub-
stantiiu non est nisi materia et forma et compositum,
quorum quodlibet, secundum eum, est indivisibile.
Sic igitur punctus nonestaccidensindivisibile, exsi-
stens subjective in aliqua substantia immediate, tan-
quam in subjecto primo. Nec est primo in linea,
vel in parte lineee, tanquam in subjecto primo : quia
linea, et quaelibet pars lineaa, est divisibilis ; et per

consequens, non est primum subjectum accidentis
indivisibilis. Sic igitur patet quod de mente Aristo-
telis est, quod punctus non est accidensindivisibile.
£t eadem ratione, linea non est accidens indivisibile
secundum latum vel latitudinem , distinctum reali-
ter a superficie. Et, eadem ratione, nec superficies
est accidens indivisibile secundum profundum,
distinctum realiter et totaliter a corpore; quia Ari-
stoteles non plus ponit corpus, quod est quantitas,
esse distinctum a substantia realiter, quam ponat
lineam vel superficiem distingui a corpore.

Quarto arguit sic. Omnem rem absolutam priorem
alia, potest Deus conservare sine mutatione locali
ejusdem,et rem posteriorem destruere. Cum igitur,
secundum opinionem tuam, hoc lignum sitqueedam
substantia habens partes, quarum una est sub parte
quantitatis inhaerentis toti, et alia pars ligni est sub
alia parte quantitatis, et ista res substantialis est prior
natura, illa quantitate inhserente sibi, poterit Deus
sine mutatione locali illius substantise conservare
eam, et destruere illam quantitatem. Quod si sit
possibile, ponatur in esse. Quo facto, quaero : aut
illa substantia habet partem distantem a parte; aut
non. Si sic, igitur est quanta sine quantitate addita ;
igitur alia superfluit. Si non habet partem distan-
tem a parte, et prius distabant illae partes, ergo
sunt mutatse localiter; quod est contra hypothesim.

Quinto sic. Omne quod per seipsum et per partes
suas intrinsecas est preesens alicui quanto, ita quod
tolum est prsesens toti, et partes partibus, per se-
ipsum et per partes suas intrinsecas habet partem
distantem a parte; omne autem tale, per se et per
partes suas est quantum. Sed substantia materialis,
per seipsam et partes suas est praesens alicui quanto,
puta saltem illi quantitati informanti eam, si sit
talis quantitas informans eam. Igitur per seipsam
et per partes suas habet partem situaliter distantem
a parte; igitur per seipsam et per partes suas est
quanta.

Sexto arguit. Quia, si quantitas esset tale acci-
dens, medium inter substantiam et qualitatem et
subjectum qualitatum, tunc qualitates remanentes
in Sacramento Altaris essent subjective in quanti-
tate. Consequens est falsum, ut videtur multis.
Igitur et antecedens. Falsitatem probo consequentis.
Quia tunc illae qualitates non essent per se subsi-
stentes ; quod est contra Magistrum , 4. Sententia-
rum, qui (x), ubi loquitur de colore, sapore et
hujusmodi qualitatibus, dicit quod talia accidentia
sunt ibi subsistentia per se. Similiter: si quantitas
esset subjectum qualitatum illarum, illa quantitas
vere esset ponderosa , et alba , et sapida ; sed conse-
quens est contra Glossam , de Consecratione , dist. 2,
super illud capitulum, Si per negligentiam , ubi
dicit Glossa, quod ponderositas remanet ibi cum

(a) qui. — Om. Pr.

134

LIBRI II. SENTENTIARUM

aliis accidentibus , et tamen nihil ponderosum est
ibi.

Septimo. Linea non est res distincta a superficie.
Igitur nec quantitas longa, lata et profunda, distin-
guitur a substantia. Antecedens probatur. Primo :
Quia, si linea sit alia res a superficie, continuans
superficies ad invicem, dividatur aliqua talis super-
ficies. Qua divisa, quaero : aut est aliqua nova linea ;
aut solum linea prior manet. Si est alia linea nova,
erunt infinitae novse; quia, diviso corpore, infinitae
superficies erunt babentes infinitas lineas; igitur,
divisa superficie, erunt infinita puncta terminantia
infinitas lineas. Si autem nulla linea sit nova, igitur
solum remanet linea quse prafuit, et non magis
cum una parte superficiei quam cum alia ; igitur,
vel remanebit per se, vel in distinctis locis, cum
utraque superficie; quorum quodlibet est absur-
dum ; igitur et illud ex quo sequitur. Secundo :
Quia, si linea sit alia res a superficie, et punctus a
linea, poterit Deus conservare lineam, et destruere
punctum. Quo facto, qusero : utrum linea sit finita;
aut infinita? Non infinita ; igitur finita ; et tamen
sine puncto. Igitur frustra ponitur punctus termi-
nans lineam. Similiter, Deus posset conservare
lineam, et destruere omnia puncta ; quo facto, adhuc
linea esset linea, et per consequens, quantitas; et
non quantitas discreta ; igitur continua. Igitur vere
esset quantitas continua, quamvis non esset alia res
a linea, vel a partibus lineoe, copulans partes ad
invicem. Frustra igitur ponuntur talia puncta distin-
cta a linea. Et, eadem ratione, frustra ponuntur
lineoe dislinctse a superficiebus ; et, eadem ratione,
superficies distinctse a corporibus, et corpora
distincta a substantia.

Oetavo. Quia non videtur consonum theolosna.\
dicere quod Deus non posset facere partes substantia?.
dislare situaliter, nisi rem aliam absolutam conjun-
gat eisdem.Quia,si potest facere, vere illa substantia
habebit partem distantem a parte, sine re absoluta
addita eis ; et per consequens, erit quanta sine re de
novo addita. Et illud argumentum potest fieri de
qualitate. Et ideo, cum substantia possit essequanta
sine quantitate quse sit alia res , et similiter qualitas
quanta sine tali re, videtur quod talis res media
inter substantiam et qualitatem sit omnino super-
flua.

Nono. Quia numerus non est aliud a rebus nume-
ratis. Igitur quantitas discreta nihil aliud est quam
substantiae, vel accidentia numerata; et per conse-
quens, neque quantitas continua. Antecedens pro-
batur : quia unitas rei non est acciclens additum rei
quce dicitur una; igitur nec numerus est.aliquod
accidens additum rebus numeratis. Quod autem
unitas non sit accidens additum rei quse est una,
potest sic ostendi. Quia, si esset accidens, oportet
quod sit accidens absolutum, aut respectivum. Sed
non est accidens respectivum ; quia nullum termi-

num realem habere potest. Unde, ad hoc quod
aliquid sit unum, non oportet quod sit alicujus
unum, nec quod sit alicui unum ; et sic de aliis casi-
bus, sub quibus aliquid dicitur ad aliud. Nec est
accidens absolutum. Quia tunc : vel esset qualitas,
quod apparet evidenter esse falsum ; vel quantitas,
et lunc, vel continua, vel discreta, quorum utrum-
que patet esse falsum. Relinquitur igitur quod unitas
non est aliquod accidens distinctum realiter ab illo
quod est unum, et additum sibi in re extra. Et,
eadem ratione, nec numerus est accidens additum
rebus numeratis. — Hscc ille.

II. Argumenta Aureoli. — Contra eamdem
conclusionem arguit Aureolus(dist. 12, q. 1, art. 5),
probando quod quantitas non sit accidens habens
alias partes a partibus materiaj vel substantise.

Primo. Quia ex hac opinione sequitur quod tot
sint extensiones in subjecto, quot sunt ibi realitates
extensse. Habet enim qua?libet forma in materia
suam extensionem , et materia habet suam , licet (a)
non primo, sed secundario, et per quantitatem ; una
tamen respectu omnium est quantitas, a qua omnia
illa consequuntur suas extensiones. Sed hoc conse-
quens est falsum. Igitur, etc. Falsitas consequentis
probatur primo : Quia, secundum hoc, oportet
dicere quod superfluat quantitas. Exquoenim mate-
ria habet propriam partibilitatem, et alise formae
similiter, qusero : utrum illa partibilitas sit in eis
causata a quantitate ; aut non? Si non, ergo super-
fluit quantitas. Si dicatur quod sic, queero de illa
causalitate : aut est formalis , sicut albedo est causa
albi ; aut effectiva. Non potestdici quod sit formalis :
quia effectus formalis non est aliud quam forma
recepta in subjecto; album enim nibil aliud est
quam albedo (6) participata asubjecto; per teautem,
partibilitas materise non est ipsa quantitas, imo
quantitas est aliquid aliud habens partes ; igitur, etc.
Nec potest poni quod ista causalitas sit effectiva ,
quod tamen videtur ponere opinio, quia scilicet
ponit (y) quod quantitas ponit partibilitatem in
materia et in aliis formis. Hoc enim est impossibile.
Tum quia quantitas non est forma activa, secundum
Commentatorem, 4. Phy si corum {comm. 84). Tum
quia quantitas illam partibilitatem educeret de
potentia materiae, vel crearet eam ; et utrumque est
impossibile. Tum quia partibilitas alicujus habentis
partes non potest causari eflective naturaliter.

Secundo. Tua positio deficit ; quia tunc in eodem
subjecto esset multiplex quantitas. Nam partibilitas
materise est aliud a materia, et partibilitas formae
est aliud a forma. Quod patet. Quia in rarefactione
fit realis transmutatio circa partibilitatem aeris,

(a) licet. — sed Pr.

(6) albcdo. — albatio Pr.

(y) ponit. — Om. Pr.

DISTINCTIO XVIII. - QU^STIO I.

135

nulla facta mutatione in substantia ipsius acris, nec
quoad materiam, nec quoad formam. Si autem par-
tibilitas formae et materkc essent idem omninoquod
materia et forma aeris, non posset aer rareficri sinc
substantiali transmulatione; quoddicere, est conlra
experientiam. Igitur illa partibilitas, quae est aliud
a materia et forma realiter, est in praxlicamenlo
quantilatis. Tamen est illnd quo materia est forma-
liter partibilis, et similiter forma; et per conse-
quens, est illud quo illa sunt quanta : ita quod
impossibile est poni illam realitatem, quin illud
cujus est, sit eo ipso habens (a) partes extensas, et
extra invicem ; nisi tu poneres omnes illas partes
simul ineodem puncto;quodestimpossibileomnino.
— Tum quia, illa realitate remota, corpus resolve-
retur in non corpus, et divisibile in non divisibile;
quod sequilur ex remotione solius quantitatis. —
Tum quia ex illa sola partibilitate convenit rei, in
qua est, finitas et infinitas, bicubitum et tricubi-
tum, quae non insunt sine quantitate. — Tum quia
non apparet in quo alio praedicamento ponatur par-
tibilitas, nisi ponatur in praedicamento quantitatis.
Igitur illa partibilitas, omni alio circumscripto, est
vera quantitas; et sufficit ad omnia illa quae quan-
titas ponit in quanto. Cum igitur partibilitates sint
plures, et, per te, ineodem subjecto, erunt et plures
quantitates et dimensiones simul; quod est impossi-
bile, absque penetratione, ut patet ex 4. Physico-
rum (t. c. 8).

Terlio. Sequitur ex illa positione, quod quan-
titas babeat quantitatem. Quia quantitas, per te,
non est mera (6) partibilitas, sed est aliquid habens
partes. Habens autem partes, resolvitur in duo,
scilicet in illud quod est partibile, et in ipsam suam
partibilitatem. Sed partibilitas est quantitas. Igitur.

Quarto. Quia, secundum istam viam, sequitur
quod plures dimensiones erunt simul : nam, secun-
dum te, materia per se, et quselibet forma per se,
tam substantialis quam accidentalis, habet suam
part'bilitatem et dimensionem; ex quo sequitur
quod in quolibet punclo erunt plura puncta, et in
quolibet situ indivisibili (y) erunt plures lineoe, et
plures dimensiones non se penetrantes, contra Phi-
losophum, 4. Physicorum. -- Haec ille in forma.

III. Alia argumenta Aureoli. — Ulterius
arguit (4 Sentent., dist. 12, q. 1, art. 1), quod nul-
lum accidenssit aliqua realitas in se terminata.

Primo sic. Formalis effectus suse forma1 et actus,
est materiam formare et actuare. Nunc qua?ro :
utrum illa forma sit ipsamet actuatio et formatio ;
aut aliquid dereliclum a forma in subjecto? Non
potest dari secundum. Illud enini derelictum : aut

(a) habens. — habente Pr.

(6) mera. — materia Pr.

(y) indivisibili. — individuali Pr,

esset aliquid absolutiim; aut aliquid respectivum.
Si sit aliquid absolutuin, sequitur quod aliquid
potest esse actuatum sine actu, et formatum sine
forma; quia ex quo esl absolulum , poterit Deus
separare illud a forma. — Item, tunc forma non est
causa formalis, *a\ efficiens; nain, secundum hoc,
forma imprimet effectum suum in materia sicut
efficiens. — Si detur quod sit aliquod relativum. —
Contra : quia tunc esse formatum, esset esse rela-
luni (a). — Item, quia quieritur de quo praedica-
mento sit; nec potest assignari, nisi dicatur quod
est dc genere actionis, puta quod actuatio passiva
est de genere passionis, et actuatio activa est de
genere actionis; et tuncsequitur quod actio profluat
a forma, et quod forma non actuat nisi agendo; et
tunc causalitas formae erit causalitas efficientis. —
Item, aliter probatur quod illa actuatio non sit aliud
a forma. Quia, si actus sit aliud ab actuatione, tunc,
sicut rnateria actuatur peractum, ita actuabitur per
illam acluationem. Et tunc quaero de actuatione
illius actuationis, utrum difierat ab eadem ; et sic
erit processus in infinitum. Si autem sit eadem,
pari ratione, forma est eadem cum sua acluatione.
— Item, aliter probatur. Nam, secundum argumen-
tationem(6)PhiIosophieontraLyiophronlem,tantum
valel dicore, Superficies est alba, et, Superficies
albet; nec est differentia, nisi grammaticalis. Aut
igitur albere est idem quod albedo ; et habetur pro-
positum. Aut est respectus albedinis ad subjectum,
qui estrespectus intrinsecus adveniens, et est inhae-
rentia albedinis ad subjectum; et tunc albere non
est esse quale; nunquam enim relatio dat denomi-
nationem nisi sui generis. Et sequitur quod ista
pracdicatio, Superficies est alba, non estabsoluta,
sed relativa. Et sequitur quod ista praedicatio, Linea
est recta, est magis qualitativa quam ista, Superfi-
cies est alba : quia inter lineam et rectitudinem non
cadit respectus medius ; nec esserectum, est aliud
quam esse indivisum a hnea ; et similiter de raritate
et partibus. Si dicatur quod albedo non est aliud
quani albore, habeo proposilum. Patet igitur quod
forma et effectus formalis ejus sunt idem. Tunc for-
matur sic ratio : Forma et effeclus formalis sunt
eadem realitas. Sed formalis elfectus accidentis non
est res divisa a subjecto; sed subjectum et formalis
effectus sunt unum, per omnimodam et intimam
indivisionem. Ergo forma et suum subjectum non
sunt res divisse; sed sunt unum, per omnimodam
indivisionem. Major hujus probata est. Minor pro-
batur. Si enim actuatio sit res divisa ab actuabili,
cuni aclualio ista actuet actuabile, quoero : quid est
illud actuare hujus actuationis? Si dicas quod est
idem cum actuationc, habelur propositum; quia,
pari ratione, standum eritin primo. Sisitaliud, illud

(a) rrlalum. — relativum Pr.

(6) argumentationem. — necessitatem Pr.

136

LlBRl II. SENTENTIAKUM

iterum actuabit actuabile, et quceram de actuatione
ejus; et, si sit eadem, standum erit in primo; si
vero sit aliud, proceditur in infinitum. Unde, sicut
si vellem probare quod punctus non est res divisa
alinea, quia, si esset divisa a puncto, vel econtra,
utrumque esset terminatum sine altero, et punctus
non esset terminatio lineee, sed esset imprimens
ipsam terminationem;sicin proposito, de acluatione
et actuabili. Unde ex dictis posset formari talis
ratio. Quando aliqua duo sunt indivisa, quodlibet
scilicet eorum a tertio, necessario sunt res indivisae
inter se. Sed substantia et accidens sunt indivisa in
una tertia re, putain unoeffectu formali, scilicet in
una informatione et actuatione. Igitur accidensvenit
cum substantia, ad constituendum unum, peromni-
modam indivisionem. Non dico quod sint una rea-
litas; sed fundant unam rem, per indivisionem ,
quoe indivisio vocatur compositio accidentis cum
subjecto.

Secundo arguit sic. Quando aliqiue res faciunt
unum unitate quoe est relatio positiva, et non uni-
tate quse est negatio divisionis relativa? (a), necesse
est quod eorum unitas sit per modum acervi. Pro-
batur: quia haac est via Philosophi, 8. Metaphy-
sicse. Sed accidens et subjectum non sunt unum
per modum acervi. Ergo unioeorum non est relatio;
sed est indivisio relativa, seu negatio divisionis.
Major est Philosophi. Et probatur ratione : quia
acervus non est aliud nisi unio ex aggregatione divi-
sorum. Si dicas quod accidens et subjectum fundant
illam relationem per essentias suas, ideo non sunt
unum sicut acervus; — hoc non valet. Ex quo enim
relatio ista non est unitas, non habeo unum nisi per
aggregationem , non autem unitatem perse: in uno
enim per se, non est aliquis respectus medius. Item,
sequitur quod albuin significet respectum subjecti
ad albedinem;et tamen Aristotelesdicitquod album
non est in genere, propter duo significare; non
dicit propter tria. Item, de essentia albi essent tres
realitates trium pryedicamentorum. Et ulterius, uni-
tas qualitatis cum subjecto, non essel unitas reduci-
bilis ad pmedicamentum qualitatis, sed relationis.
Ergo oportet quod accidens et subjectum sint unum
unitate quae est indivisio.

Tertio sic. lllud quod non est aliud quam quse-
dam inhcerentia, non est divisum ab eo cui inheeret,
sed facit cum ilio unum per indivisionem. Sed acci-
dens est hujusmodi. Igitur, etc. Major patet; quia
impossibile est concipere inhaerentiam sine termino
inhaerentiaj , quod est ipsum subjectum accidentis.
Minor probatur. Quia certum est quod illa inhae-
rentia non est aliquid absolutum, aliud ab acci-
dente. Si igitur sit aliud, oportet quod sit relatiode
genere ad aliquid, aut respectus de genere aliorum
sex. Non est relatio : quia tunc accidens inheerere

(a) relativaz. — et lineae Pr,

non esset aliud quam ipsum referri, et subjectum
recipere esset referri, et cum accidens inheerendo
det esse iale , omne esse tale esset esse relatum, —
Item , secundo, pro eadem minore. Non magis est
inhaerentia per essentiam quarta species qualitatis,
quam aliaaccidentia; aliasessentialiusessetaccidens,
quam alia accidentia. Sed qualitates de quarta specie
qualitatis, sunt ipsamet inheerentia : verbi gratia,
flgura non est aliud nisi inluerentia; non enim est
aliud nisi adjacentia partium. Unde, siliceret dicere,
accidens magis est adjacentia quam accidens. Unde
auctor Sex principiorurn, assignans rationem sex
prsedicamentorum (a), dicit quodtalium ratio con-
sistit in adjacentia. — Confirmatur. Quia formale
esseaecidentisestaccidere, sicut albedinis est albere;
unde sequitur quod albedo non sit aliud quam
albere, nec accidens est aliud nisi pura accidentia.

Quarto sic. Si aliquod accidens esset aliqua rea-
litas terminata, hoc maximeesset de quantitate. Sed
quantitas non est resdivisa, faciens unum indivi-
sum per se, non per aggregationem et respectum (6)
medium, sed per indivisionem. Igitur, etc. Major
patet. Quia magis videtur separabile a substantia,
quam alia accidentia : nam quidam dicunt quanti-
tatem esse substantiam, propter convenientiam ejus
ad substantiam ; et alii dicunt quod in Eucharistia
sola quantitas est a substantia separata. Minor pro-
batur. Capio enim lignum. Verum est dicere quod
ipsum est partibile per quantitatem. Aut ergo hoc
est quia relinquit aliquem modum in substantia,
qua3 sit ipsa parlibilitas; aut quia quantitas est
ipsamet partibilitas partium substantiae. Non primo
modo : quia tunc possem intelligere substantiam
esse partibilem sinequantitate; et posset Deus illam
facere sub illo modo derelicto, non faciendo eam sub
quantitate. Siniiliter, tunc causalitas ejus esset cau-
salitas efficientis, et non formae. Oportet ergo dare
secundum modum, quod scilicet quantitas sit ipsa-
met partibilitas partium. — Quod confirmatur.
Quia aliter non potest vitari quin plures dimen-
siones essent simul. Nam cum dimensio (y) imme-
diate consequatur parles, si partes ligni (o) sunt
divisse a partibus quantitatis, necessario aliae essent
dimensiones ligni, et alise quantitatis. Si enim illud
quod substernitur quantitati, haberet partem et
partem correspondentem partibus quantitatis sub-
stratam, tunc diversee realitates boc modo haberent
aliam et aliam partibilitatem ; quia, multiplicato
effectu formali, multiplicatur formalis ratio illius
effectus, et tunc haberent necessario aliam et aliam
dimensionem.

Quinto sic. Si accidens sit realitas terminata,

(a) sex prsedicamenlorum. — sexto principiorum Pr.
(6) et respeclum. — per secundum Pi\
(y) dimensio. — divisio Pi\
(8) ligni. — Oin. Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QU.ESTIO I.

137

distincta a substantia, sequuntur mulla inconve-
nientia. Primum est, quod in naso simo erunt
multse simitates. Patet. Quia, cum simitas sit figura
nasi, non est aliudquam indivisio qusedam partiuni
simi. Ergo quot sunt partes in naso, tot erunt simi-
tates ; quse quidem non erunt unum, nisi per rela-
tionem. Sed, per te, in naso est albedo realitas ter-
minata; similiter, sunt ibi niulta accidentia, quse,
per te, sunt unum per unionem positivam. Ergo
indivisiones partium istorum accidentium, sunt
unum per unionem quse est relatio, non per indivi-
sionem. Igitur erunt ibi multa; simitates, quse erunt
unum per aggregationem, non per indivisionem. Ex
(juo enim quodlibet accidens in naso est res termi-
nata , similiter substantia ipsius nasi. Si partes
eorum erunt alisc et alise, ex consequenti indivisio
eorum est alia et alia figura; et sic multse simitates,
quia irnpossibileest modificationem esse unam indi-
visam, nisi modificabilia sint unum indivisum. Sed,
per te, substantia nasi, et quodlibet ejus accidens,
cst unum indivisum. Igitur, etc. — Secundum
inconveniens est, quod omne accidens erit unum
corpus per se. Probatur : Quia corpus est illud quod
est longum, latum et profundum; igitur diversum
longum, latum et profundum, est diversum corpus.
Sed, per te, bic sunt distincta longa, lata et pro-
funda, fundata super diversas partes subjecti et alio-
rum accidentium quse partes sunt divisse, et quod-
libet in se terminatum. Nec isla plura veniunt per
indivisionem ad unum longum et profundum ; sed
est unio per relationem tantum. - Tertium incon-
veniens est, quod mullsc dimensiones (a) et multa
corpora sunt simul.Patet ex eodem medio.

Sexto arguit (ibid., arl. 2) sic. Nam Commen-
tator, 4. Metaphysicx, comm. 2, dicit, ubi dicit
Aristoteles quod entia sunt sicut sana : c Prsedica-
menta attribuuntur substantise, non quia sit agens
aut finiseorum, sed quiaconstituuntur per ipsam.»
— ltem, 7. Metaphysicx , comm. 4, dicit quod
cc accidentia constituuntur per substantiam ; et ideo
substantia ponitur in eorum diffinitione ». El intel-
ligit Commentator, per constitui terminari.
Item, 12. Metaphysicx, comm. 3, dicit quod « sub-
stantia est constans per se )\ id est, habet terminos
per se constantes ; it accidens autem constat cum sub-
stantia. » Nec solum loquitur de accidentibus quan-
tum ad eorum exsistentias, immo etiam quantum ad
eorum essentias, ut patet intuenti totum ejus pro-
cessum ibidem. — Item, Aristoteles, 7. Metaphy-
sicx (t. c. 12 et seq.), dans causam quare accidentia
non babent diffinitionem quidditativam , dicit quod
ideo quia non babent essentiam. — Dicit etiam quod
sunt entia secundum quid. Nec solum intelligit
quod sunt entia debilia ; sed intelligit quod sunt dimi-
nuta ab entitate, quia eorum entitas non est nisi

(») dimensiones. — divisiones Pr.

inodificatio et adjacentia; sicut figura non est aliud
quam figuratio, nec candor quam candidatio.
Hsec ille, in forma.

§ 2.

CONTRA SECUNDAM CONCLUSIONEM

I. Argumentum Aureoli. — Contra secundam
conclusionem arguit Aureolus (4. Sentent., dist 12,
q. 2), probando quod quantitas non sit subjectum
aliorum accidentium, sed polius econtra. Et arguit
sic. Quantitas non est aliquid babens partes; sed
est partibilitas ipsa formalis, qua habens partes est
formalitcr partibile. Sed constat quod partibilitas
est subjeclive in eo quod habet partes formaliter,
cujus sunt omnes qualitates sensibiles. Igitur quan-
titas est subjective in aliis accidentibus, et non
econtra. Assumptum probatur. Quia res est parti-
bilis per quantitatem. Tunc qusero : aut illa parlibi-
litas est ipsamet quantitas, et sic habetur proposi-
tum; airt est aliquid aliud impressum a quantitate,
et hoc improbatum est supra.

II. Argumenta Scoti. -- Ad idem arguit Scotus.
Primo. Quia, secundum Philosophum , 4. Meta-

physicx (t. c. 14), accidens non accidit accidenti,
nisi quia ambo accidunt eidem subjecto; nihil enim
hoc illi magis inest, quam illud huic.

Secundo. Quia, sicut substantisa convenit per se
esse, ita accidenti convenit inh&Tere. Ergo, sicut
repugnat substantise inhserere, ita accidenti per se
esse, vel substare.

Tertio. Quia nullum dependens terminat depen-
dentiam ejusdem rationis. Sed omne accidens
dependet dependentia ad subjectum. Ergo nullum
accidens terminat liujusmodi dependentiam.

§3.

CONTRA TERTIAM .CO N CLUSI ON EM

I. Argumenta Gregorii. Contra tertiam

conclusionem potest argui per dicla Gregorii de
Arimino (dist. 12, q. 2, art. 1, concl. 1), qui probat
quod nulla quantilas perdaturin materia, necacqui-
ratur. Quia, si sic, hoc potissime contingeret in
rarefactione, vel in condensatione. Sed in tali con-
densatione, nulla antiqua quantitas perditur; nec
in rarefactione , ulla nova quantitas generatur.
Igitur, etc. Minor probatur. Quia ponatur, gratia
exempli, quod aliqua portio aeris bipedalis debeat
rarefieri motu continuo, quousque fiat quadrupe-
dalis; et rarefiat tota primo, ita quod non prius
secundum unam partem, et posterius secundum
aliam, sed simul et uno eodem tempore quo rarelit
una pars, quselibet rarefiat. Et loquor de partibus
extensionis. Totum istud possibile est, et frequenter
contingit. Hoc supposito, ostendo quod, in hujus-
modi rarefactione, prior ejus quantitas non corrum-
pitur.

138

LIBRI II. SENTENTIARUM

Primo quidem. Quia, si corrumperetur : vel
corrumperetur totasimul, in instanti; vel partibi-
liter, in tempore. Non primo modo. Tnm quia : vel
in illo instanti generaretur nova quantitas in eadem
materia; vel non. Si non , igitur in illo instanti
maleria esset indivisibilis et inextensa. Quod non
est dicendum. Tum quia, cum forma sua substan-
tialis, et qualitates proprice, necessario exigant ma-
teriam extensam, tunc in illo instanti esset cor-
rupta sua forma substantialis, et sic nunquam aer
rarefieret quin corrumperetur. Tum etiam, quia
quaerendum esset ubi esset in illo instanti ipse aer :
non enim posset esse nisi in loco punctali, et non
contingeret dicere in quo puncto potius quam in
alio. Tum etiam, quia, vel tunc esset vacuus locus
quem prius occupabat, vel in illo instanti latera
continentis concurrerent; quse non sunt dicenda. Si
dicatur quod in eodem instanti generetur novaquan-
titas : aut generatur quantitas major bipedali , et
tunc, cum (a) non possit esse major prsecise per
indivisibile,tum quia indivisibilenon redit majus(S),
tum quia nulla talia indivisibilia sunt, erit major
secundum aliquem excessum divisibilem, et per
consequens ipse aer in illo instanti occupabit majo-
rem locum secundum excessum divisibilem, et sic
sequitur motus localis ipsius continentis aerem in
instanti, et etiam ipsius aeris, loquendo de tali
motu secundum locum, quali dicimus moveri illud
quod majorem locum occupat quam prius; aut tunc
generaretur quantilas sequalis priori, quod dici non
potest, quia tunc frustra prior quantitas corrumpe-
retur; aut generaretur minor, quod minus etiam
dici potest. Tum quia ipsius continentis et ipsius
aeris dati esset motus localis in instanti. Tum quia
aer ille condensaretur, et non rarefieret; propin-
quius enim sure partes jacerent, et ipse minorem
locum occuparet. Non potest ergo dici quod quan-
titas illa corrumpatur in instanti tota simul.

Sed nec potest dici quod partibiliter et in tem-
pore. Quia : vel prius ipsa (y) corrumperetur , et
posl nova generaretur, sicut contingit cum aliquid
transmutatur de nna qualitate in aliam ; aut simul,
dum ipsa corrumperetur, alia (o) generaretur, sicut
dicunt qui opinantur contraria simul esse in esse
remisso, et simul,dum unum corrumpitur, aliud ge-
nerari(£).Non primo modo. Quia tuncsequitur quod
in toto illo tempore aer vacuus condensaretur, et
fieret minoris extensionis; et sic, quandocumque
naturaliter aliquid deberet rarefieri , oporteret
ipsum prius condensari, quod patet esse falsum.
Pncterea. Aut ipsa corrumperetur parlibiliter secun-
dum partes intentionales ; et boc non : quia nulla

(a) cum. — tamen Pr.

(6) majus. — numerus Pr.

(y) ipsa. — antequam Pr.

(5) alia. — aut Pr.

(e) generari. — generatur Pr.

quantitas babet tales; alias unum bipedale esset
magis bipedale quam aliud, et idem nunc magis,
nunc minus esset bipedale, et sic secundum aliam
quantitatem certse mensura} ; quod non est intelligi-
bile. Vel secundum partes extensivas, ita scilicet
quod prius corrumperetur pars quantitatis infor-
mans unarn partem materiae, quam pars informans
aliam ; et hoc non potest dici, quia vel pars materise
prius destituta sua quantitate remaneret sine quan-
titate omnino, aut informaretur portione quantita-
tis quce prius informabat aliam portionem materiae
et adbuc informat ; et utrumque absurdum esse (a),
pbysice speculantibus certum est. - - Nec secundo
modo. Quia, si corrumperetur partibiliter secundum
partes intentionales , et alia simul (6) partibiliter
generaretur secundum tales etiam partes, sequitur,
ut dictum est, quod quantitas susciperet magis et
minus; et ultra hoc, sequeretur quod duse quanti-
lales essent simul in eadem parte materise primae (y),
scilicet pars remanens de priore, et pars generata
de novo. Item : Yel illa pars remanens, est sequalis
extensionis ut prius; vel majoris. Si sequalis, sequi-
lur alterum duorum : scilicet quod materia non est
extensior quam prius, ettamen erit rarior, vel quod
aliqua ejus portio exibit de sub priori quantitate,
et informabitur nova, remanente tamen in reruni
natura ea quse prius informabat. Si majoris exten-
sionis, eadem ratione, tota quantitas corrupta pote-
iit esse extensior, absque corruptione alicujus suae
partis; et sic natura frustra corrumpit eam. Frustra
etiam generata est nova quantitas ; quia non propter-
ea materia est majoris extensionis, quam sit pro-
pter solam partem quse remansit ex prima. Sed hsec
omnia sunt prorsus absona. — Aut corrumperetur
partibiliter secundum partes extensivas ; vel forte
corrumperetur prius quantitas in extremitate ipsius
aeris versus corpus rarefaciens (o), et sicut continue
prior corrumperetur, sic nova generaretur. Sed nec
hoc dici potest. Nam constat quod non statim partes
aeris erunt in summa raritate sua ; sed prius eadem
pars erit secundum minorcm excessum rarior, et
postea secundum majorem, donec terminabitur rare-
factio. Aut igitur in quolibet instanti lemporis men-
surantis lolam rarefactionem , erit nova quantitas
totalitcr in illa parte materiae, et nulla durabit per
lempus; et hoc est impossibile. Aut pars primo gene-
rata remanebit cum sequentibus, sicut contingit in
intensione qualitatum ; et sic frustra ponitur prior
quantitascorrupta, quoe fuit antequam materia inci-
peret rareiieri ; sic enim illa remanente poterat
materia rarelieri, sicut manente ea quse ponitur
noviter generata, et prsesertim quia ista non est alte-
rius rationis quam fuit illa.

(a) esse. — Om. Pr.

(o) simul. — similiter Pr.

(y) materise primae. — medii primo Pr.

(8) rarefaciens. — rarefactionis Pr.

DISTINCTIO XVIII. — QU^STIO I.

139

Confirmatur. Quia, si aliquod calidum fiat magis
calidum, secundum istam viam, non corrumpitur
prior calor, sed remanet, et novus generatur. Rur-
sus : Quia quaelibet pars portionis illius materiae
informabitur aliqua parte quantitatis prius generatae,
quia nulla exibit de sub sua parte quantilatis, ut sta-
tim dicebatur, sequitur necessario quod vel tota, vel
aliqua pars ejus simul informabitur duabus quanti-
tatibus. Pncterea (a) : Vel prius generata erita?qua-
lis extensionis cum posterius generata, vel majoris;
et tunc ulroque modo sequilur inconveniens, ul
proxime deductum est.

Patet igitur, ex praedictis, quod quantitas non
corrumpitur in rarefactione.

Quod vero nulla generetur, patet etiam ex dictis.
Vel enim generaretur remanente tota priore; vel illa
desinente (6). Non secundo modo, ut jam proba-
tum. Nec primo modo. Quia : vel priore semper
informante totam materiam ; et tunc sequitur quod
duae quantitates simul eamdem materiam informa-
bunt, et iterum quod eadem primo quantitas erit
majoris extensionis quam prius , et per consequens
frustra ponitur, propter bujusmodi rarefactionem ,
generari novam quanlitatem ; vel priore desinente
informare aliquam partem, et aliquam informante;
et tunc sequitur quod accidens separetur a subje-
cto suo, naturaliter remanens in rerum nalura, et
quod de subjecto transeat ad subjectum; nam pars
quantitatis, quse informabat illam partem materiae,
quoe postea ponitur non informari per priorem ,
informat postea aliam partem materias, quam prius
non informabat; ex quo ultra sequitur quod dua;
quantitates, vel diuc partes quantitatis, eamdem
partem materiac primse (y) informant; quse omnia
sunt naturaliter impossibilia.

Secundo. Quia, cum in quolibet instanti illius
temporis mensurantis rarefactionem sit quantitas
materiae major : vel prior remanet cum posteriore ;
vel non, etc, prosequendo ut prius.

Ex eisdem motivis econtrario deductis, potest pro-
bari quod in condensatione non corrumpitur prior
quantitas, nec nova generatur; sicut faciliter patet
inspieienti. Et ideo non oportet ad hoc applicare
media. — Haec Gregorius, in forma.

§4. — CONTRA QUARTAM CONCLUSIONEM

Argumenta Scoti. — Contra quartam conclu-
sionem arguit Scolus, probando totaliter oppositum
eorum quae probavit Gregorius, scilicetquod in rare-
faclione acquiratur nova quantitas, et perdatur
antiqua.

Primo sic. Quia terminos motus oportet esse
incompnssibiles, ex 5. Physicorum. Igitur nibil

(a) Prseterea. — Prima Pr.
(6) desinenle. — desistente Pr.
(y) primae. — prius Pr.

unius termini manet in altero, sicut incompossibile
non est cum suo incompossibili. — Si etiam dicatur
quod aliqua quantitas hic manet eadem, sed termini
rautationis sunt magis, vel majus, et minus, in
ipsa quanlitate manente ; • hoc non valet. Quia
subjectum motus et terminos, oportet realiter dif-
ferrc. Sed quantitas illa, et majus et minus in quan-
litate, non differunt realiter : non enim potest dici
quod liat variatio secundum majus et minus, quin
liat variatio secundum essentiam quantitatis; cum
majus et minus non sint nisi ipsum quantum essen-
tialiter. Cum igitursubjectutn motusstet sub utroque
termino, unus autem terminus non stet curn alio,
oportet subjectum motus ab utroque realiter dif-
ferre.

Secundo sic. Quaelibet pars rarioris est rarior.
Ergo quselibet pars rarioris est major, secundum
quantitatem, quam prius. Ergo quaelibet est quanta,
nova quantitate. — Si dicas quod non sequitur
omnino nova quantitas, sed nova secundum partern
tantum; — Contra. Quia, si aliquid prioris quanti-
tatis remanet, quaero : in quo subjecto manet? Non-
nisi in eodem quo prius; quia accidens non migrat.
Igitur quod prius erat quantum hac quantitate,
modo est quantum eadem. Ergo non potest esse
quantum, nec secundum se totum, nec secundum
aliquam partem, nova quantitate; nisi idem sit
simul quantum duabus quantitatibus, quod est
impossibile; vel nisi in rarefactione sit aggeneratio
novarum partium substantiae sub nova quantitate,
et aggeneratio quantitatum et ad quantitates praeex-
sistentes sit rarefactio. Sed hoc nihil est : quia tunc
quaelibet pars rarioris erit rarior ; illa enim pars
antiqua non est rarior formaliter, per hoc quod sibi
continuatur aliqua pars nova, etc.

§ 5.

CONTRA QUINTAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Aureoli. — Contra quintam
conclusionem potestargui ex dictis Aureoli (dist. 12,
q. 1, art. 3), probantis quod dimensiones intermi-
nata^ non distinguantur a dimensionibus terminatis,
sicut ens in potentia ab ente in actu ; sicut videtur
sonare conclusio illa, et sanctus Thomas, 4. Sen-
tent., dist. 12, q. l,art. 2, et dist. 44, q.l,art. 1,
cl uiultis aliis locis.

Primo. Quia Commentator dicit quod dimensio-
nes (a) interminatae, sunt dimensiones simpliciter;
ergo sunt dimensiones in actu.

Secundo. Quia, secundum Commentatorem , ex
dimensionibus interminatis redditur materia parti-
bilis et divisibilis, potens simul recipere plures for-
mas, ut dicit Commentator, in tractatu de Substan-
tia orbis (cap. 1); quod non esset, nisi tales essent

(a) dimensiones. — distinctiones Pr.

140

LFBRl II. SENTENTIARUM

in actu ; illud enim quod non est partibilitas in actu,
non dat esse partibile in actu.

Tertio. Quia hujusmodi dimensiones, sunt demon-
strabiles ad sensum, secundum Commentatorem,
1. PJiysicorum, comm. 63, ubi dicit : « Yidernus
enim idem demonstratum transferri de carneitate in
terrestreitatem. » Et infra (a) : « Necesse est ut tres
dimensiones, quae videntur inseparabiles a corpore,
et eaedem numero (6), quae dicuntur corpus, sint
accidentia. a Sed (y) ens in potentia, non est ad sen-
sum demonstrabile. Igitur.

Quarto. Quaero : quid intelligis per dimensiones
in potentia? Aut intelligis quod non sint in actu, ut
sic partibilitas non sit in actu; et si sic, tunc vera
partibilitas in actu generabitur et corrumpetur, et
non corpus in actu fiet corpus in actu. Aut intelligi-
tur quod vere sunt in actu, sed propter conditiones
aliquas, puta quia carent termino, dicantur in
potentia ; et sic concedendum est quod dimensio (o),
tarn terminata quam interminata, est dimensio (e)
in actu. Et ideo insufficienter dictum est quod distin-
guantur, quia ilke sunt in potentia, et istae in actu ;
non enim declaratum est quid intelligitur per esse
in potentia.

Quinto. Quia distinctio quantitatis terminatse ab
interniinata, non est aliqua, nisi haec : quod scilicet
trina dimensio, quae dicitur corpus, ut consideratur
ut carens, vel non habens de se terminum extrinse-
cum, puta superficiem, nec terminum intrinsecum,
puta bipedalitatem , aut tripedalitatem , aut bujus-
modi tantitatem, dicitur et est quantitas intermi-
nata ; ut autem consideratur ut babens utrumque
terminum, puta superficiem inactu et bipedalitatem
vel aliam tantitatem in actu, dicitur quantitas ter-
minata. Patet autem quod priina quantitas et secunda
nullo modo differunt essentialiter ; inimo, eadem
quantitas numero, transit de uno termino ad alium.
Ergo quantitas terminata et quantitas interminata
non differunt modo quo tu ponis. Antecedens patet
per Commentatorem, in4. Physicorum, comin. 15,
ubi dicit : n Vidit Aristoteles, quod trina dimensio
non separalur a materia, a qua tamen aufertur
superficies ; et non remanet aliquid in ea, nisi
dimensio, quee est in potentia in (?) ea : nain cum
determinatur per superliciem , fit corpus in actu ;
cum vero aufertur superficies, remanet dimensio,
id est, corpus in potentia. Igitur proprium est mate-
riae ut habeat dimensiones in potentia. » — Haec
Cominentator. — Ex quibus apparet quod modus
imaginandi materiam cum sua dimensione intermi-
nata , est iste : ut scilicet imaginetur in materia

(a) infra. — ila Pr.

(6) esedem numero. — eodem modo Pr.

(y) Sed. — secundum Pr.

(6) dimensio. — divisio Pr.

(e) dimensio. — divisio Pr.

(?) in. — Om. Pr.

trina dimensio, scilicet longitudo, latitudo et pro-
fundum, absque omni superficie et figura; et ideo
quasi confuse et (a) in potentia, quia non est dare
corpus quod sit tale in actu. Cum autem intelligitur
forma in materia, tunc ista dimensio intelligitur
lerminata per ultimam superficiem et figuram. Pro-
pterquod, paulo ante, ubi supra (6), dicit Commen-
tator, quod «. dimensiones in materia non sunt cor-
pus terminatuni ; et forma est determinans mate-
riani et dimensiones, verbi gratia, superficies conti-
nens corpus. Et sic aestimatur quod dimensiones sunt
materia, quia in hoc conveniunt cuni materia, quod
determinantur a forina, et sunt in se non termi-
natae ». — Haec Aureolus.

II. Argumenta Gregorii. — Ad idem arguit
Gregorius (dist. 12, q. 2, art. 1), dicens : Aliqui
putaverunt Commentatorem posuisse duplex genus
diniensionum. Quarum quasdain vocabat dimensio-
nes interminatas, et dimensiones simplices, etetiam
aliquando dimensiones in potentia; et istae erant
inseparabiles a materia, et communes generato et
corrupto. Quasdam vero alias vocabat dimensiones
terininatas, et in actu ; et quod istae erant in mate-
ria simul cum aliis, et ab aliis realiter distinctae, et
separabiles a materia, nec communes generato et
corrupto, sed utrumque habet propriam dimensio-
nem terminatam. Sed imaginatio haec (y) nec fuit
Commentatoris , nec est vera. Quod probatur.

Primo. Quia superflue ponitur duplex dimensio
in materia ; nam per unain possunt omnia salvari
sufficienter, quae secundum veritatem possunt sal-
vari per duas.

Secundo. Quia ponitur impossibile (o) secundum
naturain, eo quod ponantur duae quantitates in
eodem loco primo se penetrantes : nam tam haec
quam illa est longa, lata et profunda; et totam
eanidem materiam primo informat (e), secundum
illam viam.

Tertio. Quia, cuin materia rarefit continue, ante-
quam sequatur generatio substantialis : aut in quo-
libet instanti generatur nova dimensio terminata; et
tunc, vel oportet dicere quod nulla duret plus quam
per instans ; quod est naturaliter impossibile; vel,
si durat per tempus, erunt simul in eadem (Q mate-
ria infinitse diinensiones terminatae, quarum quaeli-
bet eam totam informabit. Et iterum, cum materia
semper fiat extensior, qiuelibet diniensionum prae-
dictarum etiam fiet extensior; et sic eadem dimen-
sio (t|) terminata, erit nunc major, nunc minor, nec
plus ex se terminata ad certam mensuram, quani

(<x) quasi confuse et. — a confuse erit Pr.

(6) supra. — Om. Pr.

(y) heec. — Om. Pr.

(8) impossibile. — impossibiliter Pr.

(e) informat. — in formam Pr.

(0 eadem. — Om. Pr.

(rj) dunensio. — divisio Pr.

DISTINCTIO XVIII.

QU^SSTIO I.

141

illa quam vocant interminatam ; et eadem ratione |
qua primse interminatae dant unam terminativam ,
dabitur etiam huic secundse alia terminativa, et illi
alia, et sic in infinitum. Vel generabitur quaelibet
talis in tempore, et partibiliter; et hoc est impossi-
bile, sicut prius probatum est. Vel nulla ante gene-
rationem substantialem generabitur, sed eadem suc-
cessive fiet major et extensior; et sequitur illud
quod jam dictum est.

Quarlo. Quia non est ponenda duplex quantitas
in rnateria, sed una tantum, quae potest terminari
majori et minori extensione, seu potest esse plus et
minus extensa, et rarior et minus rara, sicut mate-
ria quam informat. Nec ad hoc est opus addi, vel
subtrahi alia nova quantitas, vel pars quantitatis,
sicut nec materiue. Et ipsa, secundum se, absolute
considerata, ut indiflerens ad hancetad illam exten-
sionem, dicitur interminata, et simplex, et in
potentia dimensio (<x); ut vero est tantae extensionis
et mensurae, vel tantae, dicitur terminata. Etsecun-
dnm hanc, dicuntur formae differre. Et sic intelligi-
tur dictum Commentatoris, 1. Cceli, comm. 75,
dicentis quod « diversitas formarum est causa diver-
sitatis quantilatum et magnitudinum recipientium
formas ». Et similiter, cum dicit, primo capite de
Substantia orbis : « Videmus, inquit, quod forma
caliditatis, quando agit in aquam, incipit aqua
augeri et crescere in dimensionibus aeris. Cum ergo
pervenerit ad maximam quantitatem aqiue, tunc
subjectum denudabitur a forma aquse, et a quanti-
tate dimensionum aquae propria;et recipiet formam
aeris, et quantitatem propriarum dimensionum
aeris, etc. » Sensus enim illius auctoritatis est, quod
tunc materia denudabitur a quantitate dimensionum
aquse propria, et recipiet quantitatem dimensionum
propriarum formae aeris, id est, tunc materia et
ejus dimensio desinet esse tantae extensionis quan-
tam exigit forma aqusc, et fiet tantae extensionis
quantam exigit forma aeris. Hoc contingit absque
corruptione alicujus prioris quantitatis, et absque
generatione novae quantitatis per essentiam. Ubi
sciendum quod eadem essentia quanlitatis demon-
strata, potest esse major et minor, et plus et minus
extensa, seu habere partes extremas plus vel minus
distantes. Et similiter, materia eadem, prsecise,
potest esse majoris et minoris extensionis : ita quod
nec materia ex se, nec ejus quantitas ex se determi-
nalur ad certum et praefixum gradum extensionis,
utpote quod sit bicubita, vel tricubita, aut alicujus
alterius certae mensurae; sed talis terminatio prove-
nit ex forma substantiali. Unde materia non habel
ex forma substantiali quod sit quanta; quinimmo,
quantitas est passio consequens materiam per se.
Tamen forma potest dici causa quantitatis materiae,
isto modo, quod, secundum exigentiam et conditio-

nem formae substantialis exsistentis in materia , est
quantitas; sicut et ipsa materia est (a) tantae vel
tanhe extensionis. Hoc vult dicere Cornmentator,
1. Cceli, comm. 75; et 1. de Anima, comm. 53.
Est igitur in una portione materiae semper eadem
porlio quantitatis ; sed exsistens sub forma substan-
tiali terrae, est tanhe extensionis, verbi gratia, unius
palmi; exsistens vero sub forma aquae, est decem
palmorum ; et sub forma aeris, centum ; sub forma
autem ignis, mille. Et hujusmodi diversitatis quan-
titatum et magnitudinis, seu quod materia et sua
dimensio sit tanta veltanta, causa est diversitas for-
marum substantialium : nam et ipsa materia et sua
quantitas ex se sunt indeterminatae, et indiflerentes
ad hujusmodi gradus, et in potentia ad quemlibet.
Et propter hanc causam, vocat Commentator ali-
quando dimensiones in materia, dimensiones in
potentia. — Haec Gregorius.

§ 6. — CONTRA SEXTAM CONCLUSIONEM

I. Argumenta Commentatoris. Contra
sextam conclusionem argui potest per argumenta
Commentatoris adducta in probatione conclusionis.

II. Argumenta Gregorii. — Contra eamdem
potest argui ex dictis Gregorii (dist. 12, q. 2, art. 1),
qui, ex intentione, nititur probare quod quantitas
materiae coaeve inhaeret sibi, nec in eadem materia
(juantitas quantitati succedit.

Primo. Ad cujus declarationem , inquit, scien-
dum est quod, si talis successio quantitatum in mate-
ria naturaliter contingeret, hoc non esset, nisi, vel
cum materia mutatur per raritatem vel densitatem ,
aut cum mutatur secundum generationem et corru-
ptionem substantialem,vel cum res augetur augmento
proprie dicto, quod fit per additionem quanti ad
quantum, ut de ipso agitur, 1. de Generalione
(t. c. 31, 32). Non enim apparet quando alias quan-
tilas corrumpitur, nam nec in motu secundum
locum, nec in aliqua alteralione quam non conco-
mitetur generatio substantialis, aut corruptio, aul
rarefactio, vel condensatio. Nullo autem praedicto-
rum modorum contingit talis corruptio quantitatis.
Igitur nunquam quantitas generatur aut corrumpi-
tur in materia. Quod autem talis corruptio non con-
tingat primo modo, probat multipliciter; cujus
argumenta recitata sunt superius, arguendo contra
tertiam conclusionem. Quod etiam nec contingal
secundo modo, probat multipliciter ; cujus argumenta
recitatafueruntinqiuestionedeinseparabilitateforma?
a materia. Quod autem nec tertio modo contingat,
probat : Nam nec quantitas alimenti corrumpitur.
nec quantitas aucti ; igitur nulla. Consequentia
patet ; quia non est aliud, cujus quantitas in tali

(a) dimensio. — divisio Pr.

(a) est.

Oin. IV.

142

LIBRI II. SENTENTIARUM

transmutatione posset corrumpi. Antecedens patet.
Quia, si aliqua talis corrumperetur : vel hoc esset
ampliatione pororum ipsius augendi ; vel (a) in rare-
factione, seu partium ejus, seu ipsius alimenti; vel
in digestione, aut alia prsevia alteratione alimenti;
vel in divisione ejus, et distributione (6) partium ad
partes aliti; vel in conversione earum in substan-
tiam aliti. Hoc patet : quia in augmento non con-
curruntaliee transmutationes, ut patet consideranti,
et etiam satis per Commentatorem, 1. de Genera-
tione. Sed in rarefactione non corrumpitur quan-
titas, ut probatum est supra ; nec in conversione, ut
patere potest ex alia qusestione; et, eadem ratione,
nec in digestione, aut alia alteratione prsecedente;
nec in divisione, nam, licet per divisionem corrum-
patur quantitas totalis, quantum ad essetolius, pro
eo quod post divisionem, partes quseerant continuse
et simul una quantitas totalis, sunt post divisionem
discretse et non una, ut prius, nulla tamen pars
materiee privata est parte quantitatis quam ante
habuit, ac per hoc nulla quantitas corrupta est, ad
sensum in quo tractatur prsesens difficultas. In
ampliatione quoque(y)pororumejus quod augendum
est, bene (o) patet quod non corrumpitur aliqua
quantitas. Si autem nulla quantitas corrumpitur in
tali augmento, patet etiam quod nulla de novo gene-
ratur, sic scilicet quod aliqua pars materise infor-
metur alia parte quantitatis, qua prius non informa-
retur; alioquin ipsa informaretur duabus quanti-
tatibus; quod est impossibile naturaliter. Potest
tamen dici quod nova totalis generatur, pro eo quod
nova quantitas una totalis resultat ex continuatione
partis aggeneratse, per quam augeri dicitur alitum
ad partes ipsius aliti; et est talis quantitas quae
prius non fuit, licet fuerint partes ejus. — Per
similern modum potest probari quod in decremento
nulla quantitas corrumpitur, nec aliqua generatur.
Secumlo arguit sic. Si negaretur eamdem essen-
tiam quantitatis remanere perpetuo in materia, et
esse eamdem in generato et corrupto, hoc potissime
videretur quod: velsubjectum quantitatis est ipsum
cornpositum, et non materia sola; et sic videretur
accidens migrare de subjecto in subjectum : vel
secundo, quia, si quantitas corrupti remaneret,
igitur pnecederet in materia formam substantia-
lem ipsius geniti ; et sic videretur quod esse secun-
dum quid, prsecederet esse simpliciter : vel tertio,
quia videretur sequi quod introductio formse sub-
stantialis esset alteratio, quia subjectum ejus esset
ensactu, saltem secundum quid : vel quarto, quia
tunc forma substantialis non esset causa quantitatis
in materia. Sed nullum istoruin debet movere. Non
quidem primum : quia materia sola est primum

(a) vel. — Om. Pr.

(6) distributione. — districtione Pr.

(y) quoque. — quorum Pr.

(6) bene. — unde Pr.

subjectum quantitatis, ut dicit se alias probasse; et
rationes ejus adductee sunt in quaestione de insepa-
rabilitate materiae a forma. Nec secundum debet
movere : quia, si loquatur de pnccessione secun-
dum (a) finitum tempus, concedendum est quod
quamlibet formam, quse de novo inducitur in mate-
ria, praecessit in eadem materia quantitas ; et simi-
liter, quod bunc et illum actum simpliciter, qui de
novo causatur in materia, prsecessit actus secundum
quid; nec hoc est inconveniens; prsecessione tamen
perfectionis, forma substantialis prsecedit accidenta-
lem, et actus sirnpliciter (6) actum secundum quid.
Nec tertium valet : quoniam, ad hoc quod intro-
ductio alicujus fbrmse sit alteratio, oportetquod sub-
jectum sit actu per formam dantem esse specificum,
nomen et diffinitionem ; qualis non est quantitas,
nec alia forma accidentalis ; alioquin subjectum non
retineret idem nomen et eamdem diffinitionem sub
utroque termino alterationis, per quod differt alte-
ratio a generatione. Nec quartum valet : quia, sicut
supradictum est, forma non est causa quantitatisin
materia, quantum ad esse quantitatis absolute, sed
solum quoad ejus terminationem, sive quantum ad
esse tantum vel tantum. Igitur hoc non videtur
negandum.

Tertio arguit. Quia ista est mens Philosopbi et
Commentatoris.

III. Argumenta ex dictis sancti Thomae.

— - Contra eamdem conclusionem potest argui ex
dictis sancti Thomse. Nam, 4. Sentent., dist. 12,
q. 1, art. 2, qla 3, tenet opinionem Commentatoris
in hac materia. Ait enim sic : « Sicut dicit Com-
mentator, in 1 . Physicorum (comm. 63), et in libro
dc Substaniia Orbis (cap. 1), in materia generabi-
lium et corruptibilium oportet intelligere dimen-
siones interminatas ante adventum formse substan-
tialis; alias non posset intelligi divisio materise, ut
in diversis partibus materise diversse formse substan-
tiales essent. Hujusmodi autem dimensiones, post
adventum formse substantialis accipiunt esse termi-
natum et completum. Quidquid autem intelligitur
in materia ante adventum formae substantialis, hoc
manet idem numero in generato et in eo ex quo
generatur; quia, remoto posteriori, oportet rema-
nere prius. Dimensiones autem illse interminatae ,
se habent ad genus quantitatis, sicut materia ad
genus substantiae. Unde, sicut in quolibet completo
in genere substantiae est accipere materiam, quae est
ens incompletum in genere illo; ita in dimensio-
nibus completis, quse sunt in sacramento Eucha-
ristise, est accipere dimensiones incompletas, et, his
mediantibus, materia panis formam reciperet ejus

(a) secundum. — Om. Pr.

(g) actus simpliciter. — accidcns simpliciter et Pr.

DISTINGTIO XVIII. — QU^STIO 1.

143

quod (a) ex pane generaretur, pane non converso
in corpus Christi, etc. »

Jtem, eodem quarlo, dist. 44, q. 1, art. 1, qla 1,
in solutione lertii , sic dicil : <( Illud quod intelligi-
tur in materia ante formam , remanet iu maleria
post corruptionem; quia, remoto posteriori, adhuc
potest remanere prius. Oporlet autern, ut dicit
Commentator, 1. Physicorum (comm. 03), et in
librode Substantia Or6is (cap. 1), iu materia gene-
rabilium et eorru|>tibilium,ante formam substantia-
Iem intelligere dimensiones (6) non tcrminatas,
secundum quas atlenditur divisio materiie, ut diver-
sas formas in diversis partibus recipere possit.
Unde (y) et post separationem forma; substantialisa
materia, adhuc dimensiones illse manent eiedem. Et
sic materia sub illis dimensionibusexsistens, quam-
cumque formam accipiat, babet majorem identita-
tem ad illud quod ex ea generatum fuerat, quam
aliqua alia pars materiae sub quacumque forma
exsistens. Et sic eadem materia, ad corpus bumanum
reparandum reducetur, quse prius ejus materia
fuerat. » — Ha?c ibi.

Item, 4. Contra Gentiles, cap. 81, sic dicit :
« Quod secundo objicitur, impedire non potest quin
homo idem numero resurgere possit. Nullum enim
principiorum essentialium hominis, per mortem
omnino cedit in nihilum : nam anima rationalis,
quse est hominis forma, manet post mortem; mate-
ria etiam manet, quse tali formae fuit subjecta, sub
dimensionibus eisdem, scilicet interminatis, ex
quibus babebat ut esset materia individualis. Ex
conjunctione igitur animae ejusdem numero ad
eamdem materiam numero, homo unus numero
reparabitur. » — Hodc ille.

Item,in scripto Super Boetium, in illa quoestione
qua quserit, Utrum varietas accidentium possit esse
causa diversitalis secundum numerum, in solutione
quinti, dicit quod accidentia completa sequuntur
esce formoe in materia; sed dimensiones intermi-
natae praeintelliguntur ante ipsam formam in ma-
teria. Et in solutione tertii, dicit : « Etiam ipsoc
dimensiones terminatae, quce fundantur in subjecto
jam completo, individuantur quodammodo ex ma-
teria individuata per dimensiones interminatas
pneintellectas in materia. »

Item, Quodlibeto 11, art. 6, in solutione secundi,
dicit quod ideo corpora resurgentium possunt redire
eadem numero, quia adbuc manel eadem materia
quae fuit sub anima rationali, et eadem quantitas
interminala.

Et sic videtur quod sexta conclusio sit contra dicla
sancti Thomee.

Et in hoc secundus articulus terminalur.

(<x) est. — Ad. l'r.

(6) dimensiones. — distincliones Pr.

(y) Unile. — Om. Pr.

ARTICULUS III.

DANTUR SOLUTIONES

§ 1. — Ad ARGUMENTA CONTRA PRIMAM
CONCLUSIONEM

I. Ad argumenta Occam. — Quantum ad ter-
tium articulum, restat praedictis objectionibus
respondere. Et quidem, ad argumenta Occam primo
loco contra primam conclusionem inducta, dicitur.

Ad primum igitur, dicendum est quod eo modo
quo accidens potest esse subjectum accidentis, illo
modoconceditur quod estsusceplibile contrariorum,
secundum sui mntationem. Et de hoc sanctus Tho-
mas, de Virtutibus, q. 3, ubi quserit, Ulium po-
tentia anima! [>ossit esse subjectum virtutis, sic
dicit : « Subjectum tripliciter comparatur ad acci-
dens. Uno modo, sicut praebensei sustenlamentum ;
nam accidens per se non subsistit, fulcitur vero per
siibjeclum. Alio modo, sicut potentia ad actum :
nani subjectum accidenli subjicitur, sicut qucedam
potentia actui; unde et accidens forma dicitur.
Tertio, sicut causa ad effectum ; nam principia sub-
jecti sunt principia per se accidentis. Quantum igi-
tur ad primum, unum accidens, subjectum alterius
esse non potest : nam, cum nullum accidens per se
subsislat, non potestalteri sustentamentum proebere ;
nisi fortasse dicatur quod, inquantum est a subjecto
sustentatum, unum accidens aliud sustenlat. Sed
quantum ad alia duo, unum accidens se habet ad
aliud per moduni subjecti. Nam unum accidens est
in potentia ad alterum; sicut diaphanum ad lucem,
el superticies ad colorem. Unum etiam accidens
potest esse causa alterius, ut humor saporis ; et per
hunc modum dicitur unum accidensesse subjectum
alterius : non quod unuin accidens possit alteri
accidenti sustentamenlum pra'bere; sed quia sub-
jectum est receptivum unius accidentis, mediante
alio, etc. » — Hsec ille. — Ilem, in solutione
septimi, exponens illam auctoritatem libri Posie-
riorum, qua dicitur quod qualitatis (oc) non est
qualitas, dicit sic : « Qualitatis non dicitur qualitas,
ita quod per se sit qualitas subjectum qualitatis. »
Simile dicit, 1 p., q. 77, art. 7, in solutione secundi,
ubi sic : « Accidens, per se non potest esse sub-
jectum accidentis. Sed unum accidens, per prius
recipitur in substantia quam aliud, sicut quantitas
quam qualilas. Et hoc modo ununi accidens dicitur
essesubjectum alterius, utsuperlicies coloris, inquan-
tum substantia, uno accidente mediante, recipit
aliud. » Item, la 21', q. 50, art. 2, in solutione
secundi, sic dicit : « Accidens, per se non potest esse
subjectum accidentis. Sed quia etiam in ipsis acci-
dentibus est ordo quidam(S), subjectum, secundum

(a) qualilalis. — qualitas Pr.
(5) quidam. — quidem Pr.

144

LIBRI II. SENTENTIARUM

quod est sub uno accidente, intelligitur esse sub-
jectum alterius, ut superficies coloris. » — Haec
ille. — • Ex quibus patet quomodo potest concedi vel
negari quod quantitas sit susceptibiliscontrariorum,
secundum sui mutationem. Nullum enim accidens,
naturaliter loquendo, est principale subjectum alte-
rius accidentis; nec ejus susceptivum; nec secun-
dum illud mutabile, tanquam quod. Non est autem
inconveniens, quantitatem esse susceptibilem con-
trariorum, tanquam quo : quia est ratio substantioe
recipiendi alia accidentia; et, eodem modo, est ratio
quod substantia secundum qualitates possit mutari.
Et ad bunc sensum debent